Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Miastkowska (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Ochalska - Gola

SO (del.) Iwona Jamróz - Zdziubany Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Olejniczak

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa T. G.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 28 lutego 2017 r. sygn. akt I C 1361/16

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz strony pozwanej;

3.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz adwokat J. K. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w Ł. kwotę 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) zł brutto tytułem wynagrodzenia za udzielenie powódce nieopłaconej pomocy prawnej w instancji odwoławczej.

Sygn. akt I A Ca 600/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 lutego 2017 roku Sąd Okręgowy w Łodzi, w sprawie z powództwa T. G., przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...) o zapłatę, oddalił powództwo.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł na ustaleniach, z których w szczególności wynikało, że postanowieniem z dnia 11 czerwca 1980 roku Sąd Rejonowy w Łodzi w sprawie o sygn. akt V Ns II 842/80 stwierdził, że spadek po L. P., zmarłej dnia 6 września 1972 roku w Ł., ostatnio zamieszkałej w Ł., na podstawie ustawy nabyły jej dzieci T. P., Z. P. i T. G. po 1/3 części spadku każdy nich, z tym że wchodzące w skład spadku po L. P. gospodarstwo rolne, położone w R. gmina Ł. o powierzchni 4,88 ha, dziedziczy z mocy ustawy Skarb Państwa w całości. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, iż przedmiotowe gospodarstwo spadkodawczyni nabyła w 1938 roku, lecz nigdy go nie uprawiała. Uprawiali je dzierżawcy, a otrzymywany przez spadkodawczynię czynsz dzierżawny stanowił źródło utrzymania jej i jej dzieci. Dlatego Sąd przyjął, że dzieci spadkodawczyni nie posiadają kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, nie spełniając przesłanek z art. 1059 k.c. Tym samym gospodarstwo rolne, które pozostało w spadku, nabył na mocy art. 1063 k.c. Skarb Państwa.

Powódka i jej bracia wnieśli rewizję od powyższego postanowienia, która została oddalona przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 30 września 1980 roku w sprawie II Cr 908/80.

Powódka wniosła w dniu 12 lipca 2005 roku skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 11 czerwca 1980 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt V Ns II 842/80, utrzymanym w mocy postanowieniem Sądu Wojewódzkiego z dnia 30 września 1980 roku sprawie II Cr 908/80. W uzasadnieniu skargi powódka podniosła, iż Trybunał Konstytucyjny punktem 5 wyroku z dnia 31 stycznia 2001r. wydanego w sprawie P 4/99 orzekł, że art. 1063 kodeksu cywilnego jest niezgodny z art. 21 ust 1 i 2 oraz z art. 64 ust 1 i 3 w związku z art. 31 ust 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 15 grudnia 2005 roku (sygn. akt III Ns 691/05) skargę tą odrzucono z uwagi na uchybienie terminowi do jej wniesienia.

Powódka zwróciła się następnie pismem z dnia 5 września 2006 roku do Rzecznika Praw Obywatelskich, kwestionując postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 15 grudnia 2005 roku wydane w sprawie o sygn. akt III Ns 691/05. Rzecznik Praw Obywatelskich nie podjął sprawy, podnosząc, że w jego ocenie kwestionowane postanowienie jest zasadne.

Dla przedmiotowej nieruchomości pierwotnie prowadzona była księga wieczysta nr (...). W dniu 10 marca 1981 roku w dziale II tej księgi ujawniono jako właściciela nieruchomości Skarb Państwa, na podstawie postanowienia z dnia 11 czerwca 1980 r. w sprawie stwierdzenia nabycia praw do spadku po L. P. (sygn. akt V Ns II 842/80). Następnie aktem notarialnym repertorium 586/81 część tej nieruchomości tj. działka o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 2,27 ha, została zbyta przez Skarb Państwa i w związku z tym odłączona do księgi wieczystej nr (...). Jak wynika z wpisów w księdze wieczystej nr (...) jest ona obecnie księgą zamkniętą, wobec przeniesienia całości nieruchomości objętej tą księgą do księgi wieczystej o numerze (...).

Obecnie księga wieczysta (...) jest prowadzona dla nieruchomości oznaczonej numerami geodezyjnymi (...). Działka oznaczona numerem (...) odpowiada dawnej działce (...) o powierzchni 2,27 ha. Jako właściciel w księdze wieczystej nr (...) ujawniony jest A. C..

Powódka T. G. ma 90 lat, utrzymuje się emerytury i zasiłku pielęgnacyjnego w łącznej wysokości 1.450 zł netto. Mieszka wraz z córką, zięciem i wnukiem w lokalu należącym do jej córki. Jest osobą schorowaną, cierpi na nowotwór.

Powódka o orzeczeniu Sądu Rejonowego w Łodzi w sprawie o sygn. akt V Ns II 842/80 dowiedziała się w 1980 roku. O orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego wydanym w sprawie o sygn. akt P 4/99 powódka miała wiedzę na dzień 27 maja 2002 roku, kiedy to wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z pismem w sprawie przedmiotowej nieruchomości.

Dokonując oceny stanu faktycznego Sąd Okręgowy bazował na niekwestionowanych co do ich autentyczności dowodach z dokumentów oraz dowodzie z przesłuchania powódki. Dowody z dokumentów w postaci orzeczeń sądów, korzystając z materialnej mocy dowodowej wynikającej z treści art. 244 k.p.c., stanowiły dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

Sąd oddalił wniosek pełnomocnika powódki o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości na okoliczność aktualnej wartości gospodarstwa rolnego według stanu z dnia otwarcia spadku, uznając iż był on zbędny w rozumieniu art. 217 § 3 k.p.c., a jego przeprowadzenie doprowadziłoby do nieuzasadnionej zwłoki postępowania.

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo powinno ulec oddaleniu. Powódka zgłosiła wobec pozwanego roszczenie o zapłatę 150.000 zł wywodząc je z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu ujętym w art. 405 i nast. k.c.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji odniósł się do podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia.

W swoich rozważaniach poświęconych temu zagadnieniu, Sąd ten zaznaczył, że dla roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie przewidziano szczególnych terminów przedawnienia. Zastosowanie więc do nich ma zasada ogólna, wyrażona w art. 118 k.c., przewidująca dziesięcioletni termin przedawnienia. Zgodnie zaś z art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. W konsekwencji bieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z bezpodstawnego wzbogacenia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony mógł w najwcześniej możliwym momencie wezwać zobowiązanego do zapłaty. Na początek biegu przedawnienia, określonego według zasad z art. 120 § 1 zd.2 k.c. nie ma wpływu stan świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia, o tym rozstrzyga bowiem tylko obiektywnie ustalony, najwcześniejszy z możliwych termin wezwania dłużnika do wykonania zobowiązania.

Bezpodstawnego wzbogacenia Skarbu Państwa powódka upatrywała w nabyciu przez Skarb Państwa gospodarstwa rolnego na podstawie przepisu, który został następnie uznany za niezgodny z Konstytucją. Powódka wskazała, że niekonstytucyjność artykułu 1063 k.c. w brzmieniu ogłoszonym dnia 18 maja 1964 r. i zmienionym przez ustawę z dnia 26 października 1971 r. zmieniającą ustawę Kodeks cywilny - stwierdzona została wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku wydanym w sprawie sygn. akt P 4/99 (Dz.U. 2001, nr 11, poz. 91.)

Omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego został ogłoszony na rozprawie w dniu 31 stycznia 2001 roku oraz opublikowany w Dzienniku Ustaw. Od chwili ogłoszenia w organie urzędowym - stosownie do treści przepisu art. 190 ust. 2 i 3 Konstytucji - miał moc powszechnie obowiązującą. Z akt sprawy wynikało przy tym, iż powódka znała treść tego orzeczenia w dniu 27 maja 2002 roku, gdyż skierowała wówczas do Trybunału Konstytucyjnego pismo w sprawie dziedziczenia gospodarstwa rolnego po L. P.. Sąd przyjął w tej sytuacji, iż dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia powódki rozpoczął swój bieg najpóźniej w dniu 27 maja 2002 roku.

W ocenie Sądu I instancji, czynność przerywającą bieg przedawnienia stanowiło wniesienie przez powódkę w dniu 12 lipca 2005 roku skargi o wznowienie postępowania w sprawie V Ns II 842/80. Czynność ta została bowiem podjęta przed sądem bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia, i jako taka mieściła się w katalogu z art. 123 § 1 k.c.

Skoro Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi odrzucił skargę powódki o wznowienie postępowania postanowieniem z 15 grudnia 2005 roku, i to z tą datą dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia powódki rozpoczął swój bieg na nowo.

Po dniu 15 grudnia 2005 roku nie wystąpiły żadne zdarzenia, z którymi ustawa wiązała skutki w postaci przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia. Nie stanowił takiego zdarzenia wniosek powódki z 5 września 2006 roku kierowany do Rzecznika Praw Obywatelskich, jako że czynność taka nie mieściła się w ustawowym katalogu czynności objętych art. 123 k.c.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, iż dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia powódki wobec Skarbu Państwa o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia upłynął z dniem 15 grudnia 2015 roku. Pozew w niniejszej sprawie powódka wniosła w dniu 25 sierpnia 2016 roku, a więc po upływie terminu przedawnienia.

Sąd Okręgowy miał też na uwadze, że roszczenie powódki o zapłatę rozpatrywać można było nie tylko na gruncie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, ale także w świetle przepisów o naprawieniu szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego.

Sąd przy tym podkreślił, że zubożenie powstałe na podstawie normy sprzecznej z Konstytucją mogło być potencjalnie kwalifikowane na dwa sposoby: jako korzyść podlegająca rozliczeniu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu lub jako źródło szkody podlegającej naprawieniu w ramach odpowiedzialności za bezprawie legislacyjne (art. 417 ¹ § 1 k.c.).

Ustawodawca nie przewidział przepisów szczególnych, które regulowałyby termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego. Ogólne reguły określające termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym wyrażono w przepisie art. 442 ¹ § 1 k.c. Zgodnie z nim przedawnienie takich roszczeń następuje z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Ustawodawca określił dwa odstępstwa od tych reguł: dla przedawnienia roszczeń deliktowych, jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku (art. 442 ¹ § 2 k.c.), oraz dla roszczeń o naprawienie szkód na osobie (art. 442 ¹ § 3 k.c.), które nie znajdowały zastosowania w niniejszej sprawie.

Konkludując Sąd I instancji uznał, iż zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia był zasadny. Sąd ten nie przychylił się do stanowiska powódki, iż skorzystanie przez pozwanego z omawianego zarzutu pozostawało w sprzeczności z art. 5 k.c.

Dodatkowo Sąd I instancji podkreślił, iż powódka nie wykazała, aby strona pozwana została wzbogacona bezpodstawnie jej kosztem. Sąd powołał się przy tym na stanowisko judykatury, iż fakt bezpodstawnego wzbogacenia na podstawie art. 405 k.c. wyłącza przyjęcie, iż podstawą uzyskanej korzyści majątkowej jest czynność prawna, przepis ustawy, orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna. W rozpoznawanej sprawie strona pozwana nabyła prawo majątkowe na podstawie prawomocnego orzeczenia Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 11 czerwca 1980 roku w sprawie o sygn. akt V Ns II 842/80. Wymienione orzeczenie zostało wydane na podstawie obowiązujących wówczas przepisów prawa i nie zostało do chwili obecnej wzruszone, bowiem skarga powódki o wznowienie wymienionego postępowania została odrzucona jako spóźniona. Powódka nie skorzystała w określonym prawem terminie z instytucji przewidzianej w art. 401 ¹ k.p.c. Tym samym powódka pozbawiła się możliwości wykazania przed Sądem zgodnie z art. 6 k.c., że jest osobą uprawnioną do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po zmarłej w dniu 6 września 1972 roku L. P.

Biorąc pod uwagę charakter przedmiotowej sprawy, a także sytuację życiową powódki, która jest osobą starszą, schorowaną, utrzymującą się z emerytury w wysokości około 1.500 złotych miesięcznie, Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania jej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego. Na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) w zw. z art. 102 k.p.c. odstąpił także od obciążania powódki nieuiszczoną opłatą sądową od oddalonego powództwa. .

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka, zarzucając naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie przy ocenie skuteczności podniesienia przez pozwanego zarzutu przedawnienia oraz naruszenie art. 405 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w ustalonym stanie faktycznym nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia w rozumieniu tego przepisu, podczas gdy prawidłowa wykładnia prowadzić winna do wniosku, iż wzbogacenie Skarbu Państwa było bezpodstawne. W konkluzji apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a także o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie była uzasadniona.

W rozpatrywanej sprawie okoliczność, iż doszło do przedawnienia roszczenia powódki nie budziła wątpliwości.

Jak słusznie podkreślił Sąd I instancji, roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ulegają przedawnieniu z upływem 10 lat. Termin ten biegnie od dnia, w którym uprawniony mógł w najwcześniej możliwym momencie wezwać zobowiązanego do zapłaty. W rozpatrywanym przypadku uprawniony był pogląd Sądu Okręgowego, że bieg terminu przedawnienia rozpoczął się z dniem 27 maja 2002 roku, w którym powódka skierowała do Trybunału Konstytucyjnego pismo w sprawie dziedziczenia gospodarstwa rolnego po matce. W tej dacie powódka miała bowiem świadomość, iż Trybunał wyrokiem z dnia 31 stycznia 2001 roku uznał za niekonstytucyjny przepis art. 1063 k.c. Norma ta stanowiła podstawę do stwierdzenia w sprawie V Ns II 842/80 praw do spadku po L. P. w zakresie obejmującym gospodarstwo rolne.

Licząc od powyższej daty termin przedawnienia upłynął w dniu 27 maja 2012 roku. Sąd Okręgowy przyjął jednakże, że doszło do przerwania biegu przedawnienia poprzez wniesienie w dniu 12 lipca 2005 roku skargi o wznowienie postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, odrzuconej postanowieniem z dnia 15 grudnia 2005 roku. Zdaniem tego Sądu, od tego czasu termin przedawnienia biegł na nowo i upłynął w dniu 15 grudnia 2015 roku – na 8 miesięcy przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie doszło w ogóle do przerwania biegu przedawnienia. Stosownie do treści art. 123 k.c. uprawniony może przerwać bieg przedawnienia przez dokonanie właściwej czynności procesowej, przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym. Czynność procesowa uprawnionego musi służyć dochodzeniu, ustaleniu, zaspokojeniu lub zabezpieczeniu roszczenia i do tego celu zmierzać bezpośrednio. Czynność jest podjęta bezpośrednio w powyższych celach w sytuacji gdy skutkiem tej czynności jest prowadzenie postępowania które może zakończyć się wydaniem orzeczenia zasądzającego lub wydaniem orzeczenia ustalającego czy też zabezpieczającego roszczenie. Nie zmierza bezpośrednio do tychże celów czynność wszczynająca postępowanie zmierzające do innego skutku, chociażby skutek ten był koniecznym warunkiem wszczęcia następnego zespołu działań, prowadzącego już do dochodzenia, ustalenia, zabezpieczenia czy zaspokojenia roszczenia.

Niewątpliwie czynnościami przerywającymi bieg przedawnia są przede wszystkim: wytoczenie powództwa o świadczenie będące przedmiotem roszczenia, wytoczenie powództwa o ustalenie roszczenia, złożenie wniosku o wezwanie do udziału w sprawie na mocy art. 194 par. 1 k.p.c., zarzut potrącenia, wniosek o zabezpieczenie powództwa, wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, jeżeli jest ono drogą do dochodzenia roszczenia (art. 618 par. 1 k.p.c.), wniosek o rozpoznanie sprawy przez sąd polubowny, wniosek o wszczęcie egzekucji.

Nie przerywa biegu przedawnienia ponieważ nie zmierza bezpośrednio do realizacji wymienionych wyżej celów, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jako, że przedmiotem tego postępowania jest ustalenie sukcesji generalnej prawa spadkobiercy, a nie ochrona własności konkretnej nieruchomości. Tym samym nie przerywa przedawnienia wniosek o wznowienie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w celu ustalenia innego kręgu osób dziedziczących gospodarstwo rolne, nawet jeżeli wniosek ten wiązał się ze zmianami legislacyjnymi o których była mowa wyżej.

Dlatego, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przedawnienie roszczenia powódki nastąpiło w dniu 17 maja 2012 roku, a zatem na kilka lat przed złożeniem pozwu. Tym bardziej uprawniało to przyjęcia stanowiska, że podniesienie przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia nie pozostawało w kolizji z zasadami współżycia społecznego, jak to sugerowano w apelacji. Sąd Okręgowy odnosząc się do tej kwestii słusznie zauważył, że powołanie się na zarzut przedawnienia może jedynie w wyjątkowych okolicznościach stanowić o naruszeniu art. 5 k.c. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie, aby w danym przypadku można było przyjąć, że podniesienie zarzutu przedawnienia jest nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego, musi zostać w szczególności wykazane, że bezczynność wierzyciela była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami, a czas opóźnienia nie jest nadmierny.

W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny zgodził się z poglądem zgodnie z którym strona powodowa okoliczności tego rodzaju nie wykazała.

Powódka jest wprawdzie osobą starszą, ale fakt ten nie dowodził braku należytego rozeznania w sprawach majątkowych, o czym świadczyły podjęte przez nią starania w celu odzyskania nieruchomości po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 31 stycznia 2001 roku. Powódka miała nadto wiedzę na temat treści tego orzeczenia, a fakt, że nie skorzystała z możliwości jaką dawał przepis art. 401(1) k.p.c. nie uprawniał do zastosowania art. 5 k.c., podobnie jak nie miał znaczenia brak stosownych pouczeń ze strony organów do których powódka zwracała się w sprawie nieruchomości. Nie było bowiem przeszkód do skorzystania przez nią po 2001 roku z porady profesjonalnego pełnomocnika.

Niezależnie od powyższego Sąd I instancji słusznie zaznaczył, iż powódka nie wykazała aby strona pozwana została bezpodstawnie wzbogacona jej kosztem. Fakt bezpodstawnego wzbogacenia na mocy art. 405 k.c. wyłącza przyjęcie, iż podstawą uzyskanej korzyści majątkowej jest czynność prawna, przepis ustawy, orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna. Orzeczenie w przedmiocie nabycia spadku po matce powódki zapadło na podstawie obowiązujących w dacie otwarcia spadku przepisów prawa i nie zostało wzruszone – skarga o wznowienie postępowania w sprawie V Ns II 842/80 została odrzucona. Powódka nie skorzystała również z możliwości przewidzianej w art. 401(1) k.p.c. W tej sytuacji, jak zasadnie stwierdził Sąd Okręgowy, pozbawiła się prawa wykazania, że jest osoba uprawnioną do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po L. P..

Ostatecznie, Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego wymienionych w apelacji.

Dlatego Sąd Apelacyjny oddalił apelację na mocy art. 385 k.p.c.

Ze względu na charakter sprawy oraz trudną sytuację materialną i bytową powódki (jest starszą i schorowaną osobą, utrzymującą się z niewielkiej renty) Sąd ten nie obciążył jej kosztami postępowania odwoławczego na rzecz strony pozwanej, stosownie do treści art. 102 k.p.c.