Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Ewa Stefańska

Sędzia SA – Marcin Łochowski (spr.)

Sędzia SO (del.) – Adam Malinowski

Protokolant: – Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Ministra (...) i Finansów

przeciwko M. T.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 lipca 2014 r., sygn. akt XX GC 523/11

1. oddala apelację;

2. zasądza od M. T. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VII ACa 1264/17

UZASADNIENIE

Skarb Państwa – Minister Skarbu Państwa (wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych P. B., A. W., J. Ł., M. T. i H. H. – członków zarządu spółki (...) sp. z o.o. w W. – oraz W. Z. – likwidatora spółki (...) – kwoty 16.374.085,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Powód wskazał, że pozwani ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki na podstawie art. 299 k.s.h.

Pozwany M. T. – reprezentowany przez kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 16 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanych H. H. i M. T. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa kwotę 16.374.085,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 lipca 2011 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w stosunku do pozostałych pozwanych oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 30 kwietnia 1997 r. pomiędzy Skarbem Państwa a (...) sp. z o.o. w W. została zwarta umowa sprzedaży akcji Fabryki (...) S.A. W dniu 8 grudnia 2004 r. spółka (...) zmieniła nazwę na M.- (...).

Zgodnie z art. 7 § 1 umowy sprzedaży, jeżeli na podstawie sprawozdania końcowego, zostanie stwierdzone, że kumulatywna wartość faktycznych inwestycji jest niższa niż wartość gwarantowanych inwestycji kupujący, bez osobnego wezwania w terminie 30 dni od dnia doręczenia sprawozdania końcowego zobowiązany był zapłacić sprzedającemu karę umowną w wysokości 70% kwoty stanowiącej różnicę między kwotą faktycznych inwestycji a kwotą gwarantowanych inwestycji. W dniu 7 kwietnia 2004 r. powód wezwał spółkę (...) do zapłaty kary umownej w wysokości 8.653.566,70 zł w terminie do 30 kwietnia 2004 r. w związku z niewykonaniem zobowiązań inwestycyjnych, przewidzianych w art. 7 § 1 umowy sprzedaży z dnia 30 kwietnia 1997 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2005 r., sygn. akt I C 1094/04 zasądził od spółki (...) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 8.653.566,70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 maja 2004 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W wyniku wniesienia apelacji Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 4 lipca 2006 r., sygn. akt I ACa 1067/05 oddalił apelację pozwanej spółki i zasądził od M.- (...) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za II instancję.

W dniu 2 października 2006 r. powód złożył do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko (...) sp. z o.o. w W. na podstawie wyroku Sądu Okręgowego z dnia 29 kwietnia 2005 r. W odpowiedzi na pismo powoda w dniu 2 marca 2007 r. Komornik Sądowy poinformował powoda, że przeciwko spółce (...) prowadzonych jest 13 spraw na łączną kwotę około 48.000.000 zł. Po spełnieniu należności korzystających z pierwszeństwa dalsze wyegzekwowanie należności będą dzielone proporcjonalnie według innych wierzycieli.

W dniu 30 lipca 2007 r. J. Z. wniósł do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki obejmującej likwidację majątku spółki. Postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2007 r., sygn. akt IV KM 1972/06 Komornik Sądowy zawiesił postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko spółce (...). Następnie, w dniu 27 września 2007 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, sygn. akt XGU 226/07 oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm. – dalej, jako: „p.u.n.”). Pismem z dnia 5 listopada 2007 r. powód wniósł do Komornika Sądowego o podjęcie zawieszonego postępowania oraz przeprowadzenie egzekucji z praw majątkowych i wierzytelności M.- (...) w związku z uprawomocnieniem się postanowienia sądu oddalającego wniosek spółki o ogłoszenie upadłości. Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2011 r. Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

Z uwagi na umorzenie postępowania egzekucyjnego powód dnia 10 maja 2011 r. wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 16.139.884,78 zł w terminie 14 dni do dnia doręczenia wezwania.

Sąd I instancji ustalił, że w dniu 5 maja 2006 r. pozwany H. H., zrezygnował z funkcji prezesa zarządu. Po rezygnacji pozwanego H. H. funkcję prezesa zarządu w spółce (...) objął M. T., który zrezygnował z tej funkcji w dniu 13 grudnia 2006 r.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo wobec pozwanego M. T. jest zasadne. Podstawą prawną dochodzonego roszczenia jest art. 299 § 1 k.s.h., zgodnie z którym jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Powód wykazał pełnienia przez pozwanego funkcji prezesa zarządu spółki M.- (...) w okresie, w którym powstało zobowiązanie spółki, jak również (choć nie jest to konieczne dla zaistnienia odpowiedzialności z art. 299 k.s.h.) w okresie, kiedy zobowiązanie to stało się wymagalne. Stosownie do treści art. 299 § 2 k.s.h. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Przepis wprowadza trzy przesłanki egzoneracyjne, a ciężar wykazania tych okoliczności spoczywa na członku zarządu, czyli na pozwanym. Pozwany M. T. nie wykazał zaistnienia przesłanek z art. 299 § 2 k.s.h. wyłączających jego odpowiedzialność, co – zdaniem Sądu Okręgowego – uzasadniało uwzględnienie powództwa i obciążenie pozwanego kosztami procesu.

Apelację od tego wyroku wniósł M. T., zaskarżając orzeczenie w części jego dotyczącej i zarzucając temu wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie oraz sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego materiału poprzez uznanie, że wobec pozostałych pozwanych zachodzi przedawnienie roszczenia, a nieuznanie tych okoliczności wobec pozwanego M. T. tylko z tego powodu, że nie zajął on merytorycznego stanowiska, mimo że okoliczności oddalenia powództwa wobec pozostałych pozwanych są takie same jak wobec M. T..

W konsekwencji pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego opisane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za własne. Sąd pierwszej instancji dokonał również prawidłowej oceny prawnej dochodzonego od M. T. roszczenia.

Zgodnie z art. 299 § 2 k.s.h. pozwany członek zarządu może zwolnić się z odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże jedną z okoliczności wymienionych w tym przepisie. Sąd pierwszej instancji słusznie przyjął, że ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na pozwanym członku zarządu.

W niniejszej sprawie, M. T. nie tylko nie wykazał żadnej okoliczności zwalniającej go z odpowiedzialności, ale w istocie nawet nie sformułował żadnych twierdzeń istotnych z punktu widzenia treści art. 299 § 2 k.s.h. Brak zatem było podstaw do przyjęcia, że pozwany nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki (...).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, niczego nie zmienia w tym zakresie fakt, że w toku postępowania pozwany był reprezentowany przez kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu (art. 143 k.p.c.). Przyjmując, że kurator ten jest uprawniony do zajęcia stanowiska procesowego w imieniu pozwanego, trzeba też uznać, iż spoczywa na nim obowiązek powołania i udowodnienia okoliczności zwalniających pozwanego z odpowiedzialności. W przeciwnym razie należy na podstawie art. 6 k.c. przyjąć, że pozwany nie wykazał okoliczności, o jakich mowa w art. 299 § 2 k.s.h., co z kolei uzasadnia uwzględnienie powództwa w oparciu o art. 299 § 1 k.s.h.

Przy czym podniesiony w apelacji zarzut przedawnienia nie może odnieść skutku. Trafnie Sąd Okręgowy przyjął, że roszczenie znajdujące oparcie w art. 299 § 1 k.s.h. przedawnia się według zasad wskazanych w art. 442 ¹ § 1 k.c. Zgodnie z art. 442 ¹ § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Sąd pierwszej instancji uznał, że powód dowiedział się o szkodzie – w znaczeniu powzięcia wiedzy o niemożności zaspokojenia się z majątku spółki (...) – z postanowienia z dnia 27 września 2007 r. oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości tej spółki. Poglądu tego nie można podzielić.

Po pierwsze, rację ma Sąd Okręgowy, że postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości może być, co do zasady, dowodem bezskuteczności egzekucji wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wierzyciel dysponując takim dokumentem nie musi wszczynać postępowania egzekucyjnego przeciwko spółce, aby wykazać przesłankę odpowiedzialności członków zarządu spółki określoną w art. 299 § 1 k.s.h. w postaci bezskuteczności egzekucji. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której jeszcze przez złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości toczyło się postępowanie egzekucyjne w celu wyegzekwowania wierzytelności od spółki. W takim wypadku należy przyjąć, że o bezskuteczności egzekucji wobec spółki decyduje dopiero umorzenie postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.).

Po drugie, Sąd Okręgowy pominął treść uzasadnienia postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości. Z uzasadnienia tego wprost wynika, iż według sądu rozpoznającego ten wniosek wierzyciele spółki (...) mieli większe szans na uzyskanie zaspokojenia w drodze egzekucji singularnych, a nie w ramach postępowania upadłościowego. Oznacza to, że w ocenie sądu upadłościowego wierzyciele spółki (w tym także powód) mogli – chociażby częściowo – zaspokoić swoje wierzytelności w ramach toczących się postępowań egzekucyjnych.

Po trzecie, nie ma sporu co do tego, że również po oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości komornik dokonywał skutecznych czynności egzekucyjnych, odzyskując w toku prowadzonych postępowań pewne kwoty na rzecz wierzycieli. Trudno więc uznać, iż oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości jednoznacznie przesądziło o bezskuteczności egzekucji wobec spółki (...). W szczególności, gdy w ocenie organu egzekucyjnego istniała możliwość prowadzenia skutecznego postępowania egzekucyjnego. Gdyby takiej możliwości nie było komornik byłby przecież obowiązany do umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.

Po czwarte, nie sposób pominąć, że powód wytaczając powództwo przeciwko członkom zarządu jeszcze w trakcie trwania postępowania egzekucyjnego, ale już po oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, spotkałby się z zasadnym zarzutem, iż skoro toczy się jeszcze postępowanie egzekucyjne to nie można uznać, że egzekucja ta jest bezskuteczna. Nie jest bowiem możliwe do przewidzenia z całą pewnością, jaki będzie ostateczny wynik trwającego postępowania egzekucyjnego. Powód nie mógł zatem wystąpić ze skutecznym powództwem przeciwko członkom zarządu przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego toczącego się przeciwko spółce.

Według Sądu Apelacyjnego, bieg terminu przedawnienia roszczenia przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 299 § 1 k.s.h.) – w wypadku, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości spółki został oddalony, ale przed złożeniem tego wniosku w celu wyegzekwowania roszczenia toczyło się postępowanie egzekucyjne przeciwko spółce i postępowanie to było kontynuowane po rozpoznaniu wniosku o ogłoszenie upadłości – rozpoczyna bieg po umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), a nie od daty wydania postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że termin przedawnienia roszczenia powoda rozpoczął się najwcześniej w dniu 11 kwietnia 2011 r., kiedy Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne wobec spółki (...). Pozew w niniejszej sprawie został natomiast wniesiony w dniu 14 lipca 2011 r., a więc bez wątpienia w trzyletnim terminie, o którym mowa w art. 442 ¹ § 1 k.c. Tym samym, roszczenie powoda nie uległo przedawnieniu.

Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego, jako bezzasadną.

Nadto, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) zasądził od M. T. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.