Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. M. (1), P. M., G. M.,

A. M. (2) i K. M.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki A. M. (1) i powoda K. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 16 kwietnia 2013 r. sygn. akt I C 1022/11

oraz zażalenia pozwanego na postanowienie o kosztach procesu zawarte w zaskarżonym wyroku

I.  oddala apelację;

II.  zasądza na rzecz pozwanego od powodów A. M. (1) kwotę 900 (dziewięćset) złotych i od K. M. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że zasądza od powodów A. M. (1), P. M., G. M., A. M. (2) i K. M. na rzecz pozwanego po 648 (sześćset czterdzieści osiem) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu i oddala zażalenie w pozostałej części;

IV.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania zażaleniowego.

Na oryginale właściwe podpisy

V ACa 610/13

V ACz 413/13

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z 16 kwietnia 2012 r. zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powodów A. M. (1), P. M., G. M., A. M. (2) i K. M. po 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od 3 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części, zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania oraz nakazał pobrać od powodów po 502,30 zł, z tym że od K. M. kwotę 502,29 zł, tytułem zwrotu wydatków.

Zasadnicze motywy wyroku są następujące:

Powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego:

a/ na rzecz powódki A. M. (1) – renty po 1.000 zł miesięcznie oraz kwoty 90.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę,

b/ na rzecz K. M. – renty po 670 zł miesięcznie i kwoty 60.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę,

c/ na rzecz A. M. (2), G. M. i P. M. – po 60.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę –

w każdym przypadku z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu.

Jako podstawę roszczeń powodowie podali, że (...) poniósł śmierć J. M. – mąż powódki A. M. (1) i ojciec pozostałych powodów, wypadek był zawiniony przez (...) K. K. (1), który miał zawartą z pozwanym umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, powodowie wezwali pozwanego do zapłaty renty i zadośćuczynienia za krzywdę, pozwany odmówił zapłaty renty i zadośćuczynienia, zapłacił tylko kwotę 90.000 zł tytułem odszkodowania, a na skutek odwołania zapłacił im tytułem zadośćuczynienia za krzywdę po 10.000 zł.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa i o obciążenie powodów kosztami postępowania. Przyznał, że J. M. poniósł śmierć wskutek wypadku i że winny wypadkowi (...) miał zawartą z nim umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody. Twierdził, że w wyniku postępowania likwidacyjnego wypłacił na podstawie art. 446 § 3 k.c. odszkodowanie powódce A. M. (1) w wysokości 25.000 zł, powodowi K. M. 20.000 zł i pozostałym powodom po 15.000 zł oraz na rzecz każdego powoda wypłacił po 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę. Oświadczył, że ustalając wysokość tych świadczeń miał na uwadze, że powodowie otrzymali z ZUS jednorazowe odszkodowanie w wysokości 79.270 zł, a powódka A. M. (1) otrzymała ponadto (...). Podkreślił też, że jego odpowiedzialność jest ograniczona do równowartości 50.000 euro, tj. do około 190.000 zł, więc żądania powodów przekraczają tę kwotę oraz że powodom A. M. (1), G. M. i K. M. ZUS przyznał rentę, a zarobki zmarłego J. M. wynosiły około 1.300 zł miesięcznie.

Sąd Okręgowy ustalił, że J. M. zginął (...) K. K. (1), z którym pozwanego łączyła umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji w budownictwie. Suma ubezpieczenia wynosi równowartość 50.000 euro według kursu określonego po raz pierwszy w danym roku przez NBP. Kurs ten na początku 2006 r. wynosił 3,8425 zł za 1 euro. Sąd Okręgowy w T. w postępowaniu odwoławczym wyrokiem z 1 czerwca 2007 r. przyznał małoletnim wówczas powodom K. i G. M. prawo do renty po ojcu, ustalając że J. M. miał zawartą umowę o pracę. Sąd Rejonowy w G. ustalił, że J. M. przysługiwało w okresie (...) wynagrodzenie brutto w średnio w wysokości 2.978 zł miesięcznie. J. M. był jedynym żywicielem rodziny, jego żona – powódka A. M. (1) – (...)

(...)

Powódka żądała od pozwanego renty dla niej po 1.000 zł miesięcznie i renty dla małoletniego syna K. po 670 zł miesięcznie oraz zadośćuczynienia za krzywdę dla niej w wysokości 100.000 zł, dla K. M. w wysokości 70.000 zł i dla pozostałych dzieci po 40.000 zł. Pozwany w dniu 14 maja 2010 r. wypłacił powodom łącznie 90.000 zł, z tego A. M. (1) 25.000 zł, K. M. 20.000 zł, a pozostałym powodom po 15.000 zł tytułem odszkodowania, a po odwołaniu się przez powodów od jego decyzji wypłacił im po 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę.

ZUS wypłacił powódce A. M. (1) jednorazowe odszkodowanie w kwocie 79.270 zł, przyznał jej i K. M. renty rodzinną po 337 zł miesięcznie, A. M. (1) przyznał dodatkowo po 267 zł miesięcznie jako dodatek dla osób samotnie wychowujących dziecko.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, zeznań powodów A., P. i A. M. (2) oraz opinii biegłych. Dowody te uznał za wiarygodne.

W ocenie Sądu Okręgowego kwoty wypłacone tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę są niewystarczające w świetle art. 446 § 4 k.c., biorąc pod uwagę cierpienia powodów i utratę możliwości życia w pełnej rodzinie, jednak odpowiedzialność pozwanego jest ograniczona do wysokości 190.000 zł, więc Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów po 10.000 zł (łącznie 50.000 zł) tytułem zadośćuczynienia za krzywdę. Sąd nie zgodził się z powodami, że w okolicznościach tej sprawy możliwe jest przekroczenie sumy gwarancyjnej na podstawie art. 357 ¹ k.c., bo nie zaszła nadzwyczajna zmiana stosunków społeczno-gospodarczych. Dlatego Sąd oddalił powództwo o zadośćuczynienie za krzywdę w pozostałym zakresie i powództwo o rentę. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Powodowie wnieśli apelację. Zaskarżyli wyrok w części oddalającej powództwo oraz orzekającej o kosztach procesu i kosztach sądowych (punkty 2, 3 i 5 wyroku). Domagali się zmiany wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania. Zarzucili naruszenie:

1/ art. 233 k.p.c. (bez wskazania §) przez brak wszechstronnej oceny dowodów,

2/ art. 357 ¹ k.c. przez jego niewłaściwą interpretację,

3/ art. 98 § 1 k.p.c. przez błędne rozstrzygnięcie o kosztach procesu i kosztach sądowych.

Skarżący podkreślili, że suma ubezpieczenia w wysokości równowartości 50.000 euro została ustalona rozporządzeniem Ministra Finansów z 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa, a od tego czasu nastąpiła zmiana stosunków gospodarczych, bo uległ zwłaszcza kurs euro, który w 2011 r. wynosił 3,9622 zł, a w 2012 r. wynosił 4,4640 zł.

W piśmie procesowym z 22 października 2012 r. powodowie A. M. (1), P. M., G. M. oraz A. M. (2) cofnęli apelację w części dotyczącej orzeczenia o zadośćuczynieniu za krzywdę, powodowie A. M. (1) podtrzymała apelację w części orzekającej w przedmiocie renty (po 1.000 zł miesięcznie), a K. M. podtrzymał apelację w części oddalającej roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę i rentę (50.000 zł i renta po 670 zł miesięcznie). Sąd Okręgowy w T. postanowieniem z 6 listopada 2012 r. umorzył postępowanie apelacyjne w zakresie cofniętej apelacji (k. 413).

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Wyraził pogląd, że powodowie, jako osoby trzecie spoza stosunku ubezpieczenia, nie mają legitymacji do żądania stosowania na ich korzyść art. 357 ¹ k.c.

W piśmie procesowym z 20 sierpnia 2013 r. pełnomocnik powodów wyraził pogląd, że istnieją przesłanki do zastosowania art. 357 ¹ k.c. oraz oświadczył, że powodowie A. M. (1) i K. M. otrzymują z ZUS renty rodzinne po 600 zł miesięcznie.

Pozwany złożył zażalenie na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Domagał się jego zmiany przez zasądzenie kosztów procesu za pierwszą instancję, wskazując kwotę 7.200 zł jako wartość przedmiotu zaskarżenia. Wnosił też o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego. Zarzucił naruszenie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. przez ich niezastosowanie, art. 102 k.p.c. przez błędne zastosowanie i art. 100 k.p.c. przez bezzasadne zniesienie wzajemnie między stronami kosztów procesu w sytuacji, gdy pozwany uległ tylko w nieznacznej części żądania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezpodstawna, natomiast zażalenie jest usprawiedliwione co do zasady i częściowo co do wysokości.

Zarzuty podniesione w apelacji są nietrafne. Niesporne jest, że suma ubezpieczenia sprawcy wypadku wynosiła równowartość 50.000 euro i że kwoty wypłacone powodom przez pozwanego i kwoty zasądzone zaskarżonym wyrokiem wyczerpały tę sumę. Oznacza to, że nie ma podstaw do zobowiązania pozwanego do dalszych świadczeń na rzecz powodów, skoro w myśl art. 824 § 1 k.c. odpowiada on do wysokości sumy ubezpieczenia.

Sporna jest kwestia zastosowania na korzyść skarżących art. 357 ¹ zd. 1 k.c. Przepis ten stanowi, że jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego przepis ten nie ma w tej sprawie zastosowania z przyczyn podanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Nietrafne jest twierdzenie skarżących, że od czasu zawarcia umowy do czasu rozpoznania tej sprawy sądowej zaszła nadzwyczajna zmiana stosunków. Nie jest niczym nadzwyczajnym nieznaczny wzrost kursu euro od czasu zawarcia umowy, ani coroczna nieznaczna inflacja. Powodowie mogli wystąpić o te świadczenia bezpośrednio po śmierci J. M. a nie dopiero w 2011 r. Wysokość roszczenia trzeba ocenić według stanu w dniu wniesienia powództwa, tj. 3 czerwca 2011 r. Przepisy rozporządzenia MF z 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej(...) budownictwa nie uległy zmianie (rozporządzenie nadal obowiązuje, a suma ubezpieczenia jest bez zmian). Zmiana kursu euro z 3,8425 zł w 2006 r. na 3,9622 zł w 2011 r. (w czasie wniesienia pozwu) nie jest duża. Przepis ten stosuje się tylko w wyjątkowych okolicznościach, a takie nie zaistniały. Jego wykładnia rozszerzająca wskutek liberalnego traktowania zmiany stosunków prowadziłaby do podważenia pewności prawa, które jest istotną wartością.

Powyższe argumenty są wystarczające dla odmowy zastosowania art. 357 ¹ k.c., nie zachodzi więc potrzeba rozważań, czy możliwe jest stosowanie go co do zasady w tego rodzaju sprawach. Jest to zagadnienie sporne.

Skoro Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo tylko w nieznacznym zakresie, a zgłoszone w apelacji żądanie zasądzenia wyższych świadczeń okazało się bezpodstawne, to bezpodstawny jest zarzut naruszenia art. 98 § 1 k.p.c.

Szkoda powstała z chwilą śmierci J. M. w(...)., więc roszczenie powodów wynika z art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 k.c., gdyż § 4 art. 446 k.c. – wskazany przez Sąd Okręgowy jako podstawa roszczenia – wszedł w życie z dniem 3 sierpnia 2008 r. Niemniej nie ma to wpływu na treść wyroku.

Z powyższych przyczyn Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. i zasądził od skarżących powodów koszty na rzecz pozwanego zastępstwa procesowego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Pozwanemu należy się jedna stawka wynagrodzenia pełnomocnika procesowego liczona od sumy zaskarżenia (12.000 + 58.040 = 70.040 zł), wynosząca 75% od kwoty 3.600 zł, tj. kwotę 2.700 zł. Ponieważ wartość przedmiotu zaskarżenia każdego ze skarżących powodów jest różna, Sąd stosownie rozdzielił tę kwotę.

Zażalenie co do zasady jest trafne, nie było bowiem podstaw do wzajemnego zniesienia kosztów procesu, skoro pozwany uległ tylko w nieznacznej części roszczeń powodów. Należało zastosować art. 100 k.p.c. o stosunkowym rozdzieleniu kosztów procesu. Nie było też podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. w sytuacji, gdy powodowie otrzymali znaczne kwoty z tytułu ubezpieczenia oraz od pozwanego. Ponieważ pozwany w zażaleniu wskazał wartość przedmiotu zaskarżenia w wysokości 7.200 zł, tj. kwotę pełnego wynagrodzenia pełnomocnika, a sprawę częściowo przegrał, to przy stosunkowym rozdzieleniu kosztów procesu nie należy mu się zwrot kosztów procesu w tej wysokości, tylko w łącznej wysokości 3.240 zł. Wobec tego Sąd częściowo uwzględnił zażalenie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i częściowo je oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. i zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania zażaleniowego na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.