Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2017 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa D. G. i K. G.

przeciwko (...) Sp. z o.o. w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 13 lipca 2016 r. sygn. akt I C 2080/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

„I. zasądza od strony pozwanej (...) Sp. z o.o. w K. na rzecz powodów D. G. i K. G. kwotę 50.000 zł (pięćdziesiąt tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 10 marca 2014 r.;

II. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III. zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 2.500 zł (dwa tysiące pięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV. znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty zastępstwa procesowego.”;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 2.500 zł (dwa tysiące pięćset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Grzegorz Krężołek SSA Teresa Rak SSA Sławomir Jamróg

Sygn. akt I ACa 1763/16

UZASADNIENIE

Powodowie D. G. oraz K. G. domagali się zasądzenia od strony pozwanej – (...) sp. z o.o. w K. kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 marca 2014 r. tytułem kary umownej w związku z nienależytym wykonaniem umowy z dnia 13 listopada 2013 r. oraz zwrotu kosztów postępowania.

Strona pozwana (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów postępowania.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo oraz orzekł w przedmiocie kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny sprawy:

K. G. i D. G. w dniu 13 listopada 2013 r. zwarli ze spółką (...) sp. z o.o. w K. umowę o świadczenie usługi profilaktyczno-terapeutycznej w zakresie preparacji i przechowywania komórek macierzystych z krwi pępowinowej. W (...) umowy wskazano, że w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań wynikających z umowy, za które odpowiedzialność ponosi P., P. zapłaci karę umowną odpowiadającą równowartości dziesięciokrotności wynagrodzenia zapłaconego P. z tytułu umowy do dnia wyrządzenia szkody. Wyrokiem z dnia 9 września 2010 r., sygn. akt XVII AmC 997/09 Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwoloną i zakazał wykorzystywania pozwanej Spółce (...) w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści zawartej w (...)umowy zawartej przez strony niniejszego procesu. Wzorzec umowy - klauzula j. w. została wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez (...) pod poz. (...). Strony podpisały też załączniki do umowy nr (...). Zgodnie z załącznikiem (...)do umowy o świadczenie usługi profilaktyczno-terapeutycznej w zakresie preparacji i przechowywania komórek macierzystych z krwi pępowinowej w przypadku gdy z powodu błędu P. przechowywane komórki macierzyste nie będą mogły być wykorzystane do transplantacji, P. zobowiązuje się do wypłacenia rodzicom kary umownej w wysokości 100.000 zł. (...)). W(...)załącznika wskazano, że za błąd o którym mowa w(...) rozumie się następujące przypadki: 1. zamianę przechowywanego preparatu komórek macierzystych, potwierdzoną niezgodnością antygenów (...) preparatu i dziecka od którego pobrano krew pępowinową; 2. zmniejszenie liczby komórek (...) oraz ich żywotności po ich zamrożeniu w stopniu przekraczającym o 50 % liczbę komórek (...) oraz ich żywotność ustaloną w trakcie preparatyki krwi pępowinowej.

W dniu 14 listopada 2013 r. w godzinach późno-wieczornych powódka urodziła dziecko w Szpitalu przy ul. (...) w K.. W trakcie porodu pobrano krew pępowinową, którą odpowiednio zabezpieczono. Po przygotowany preparat z krwi pępowinowej przyjechał kurier Ł. Z. zatrudniony przez firmę (...), która współpracuje ze spółką (...) i przedmiotem działalności której jest m.in. transport materiałów biologicznych. Mężczyzna zlecenie otrzymał ok. godz. 22.00, przesyłkę odebrał w Szpitalu ok. północy. Przyjechał na rowerze. Materiał biologiczny, odpowiednio zapakowany i zabezpieczony – kartonowe pudełko o wymiarach ok. 30x30x20 koloru biało zielonego z opisem m.in. „ostrożnie krew” - schował do torby kurierskiej. Następnie, rowerem pojechał do Gospody (...) znajdującej się przy ul. (...), gdzie udał się do pomieszczenia znajdującego się na dolnym poziomie. Chciał złożyć zamówienie. Torbę kurierską, w której znajdował się materiał biologiczny, miał ze sobą – w zasięgu wzroku. W pewnym momencie zorientował się, że torba zniknęła. Ponieważ, przeszukanie lokalu i okolic nie przyniosło rezultatu Ł. Z. o zdarzeniu poinformował przełożonego, a następnie policję.

Spółka (...) ma zawartą umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z (...) S.A. Ubezpieczyciel odmówił wypłaty odszkodowania w związku ze zdarzeniem do którego doszło dnia 13 listopada 2013 r.

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy wskazał, że w dniu 13 listopada 2013 r. doszło do zawarcia umowy o świadczenie usługi profilaktyczno-terapeutycznej w zakresie preparatyki i przechowywania komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Stronami umowy byli z jednej strony małżonkowie K. G. oraz D. G., a z drugiej strony – (...) spółka z o.o. w K.. K. G. była dawcą krwi pępowinowej, natomiast P. występował w charakterze banku tkanek i komórek. Tak więc strony zawarły umowę, o której mowa w art. 32a u.p.p.p. Umowa była ważna i skuteczna. Rozpoczęto także jej wykonywanie, bowiem P. odebrał komórki od dawcy, a uprawnieni z umowy uiścili należne wynagrodzenie. Nie budzi wątpliwości w niniejszej sprawie, że umowa zawarta przez powodów z P. nie została wykonana, gdyż nastąpiła następcza niemożliwość świadczenia spowodowana utratą przedmiotu umowy. Do utraty przedmiotu umowy doszło w wyniku kradzieży dokonanej w trakcie transportu krwi pępowinowej do docelowego miejsca przechowywania.

Strona pozwana w ramach swojego świadczenia obowiązana była przechowywać krew pępowinową od momentu jej pobrania. Od tej chwili P. stał się podmiotem odpowiedzialnym za należyte zabezpieczenie przedmiotu umowy. P. był uprawniony do skorzystania z usług firmy kurierskiej, by dostarczyć krew pępowinową do miejsca przechowywania. Jednak okoliczność ta nie wyłącza odpowiedzialności strony pozwanej z art. 474 k.c. P. na własne ryzyko posługuje się przy wykonywaniu umowy podmiotami trzecimi. Zawodowy charakter prowadzonej przez P. działalności, szczególny i wyjątkowo istotny dla zdrowia i życia ludzkiego przedmiot umowy, niewłaściwy nadzór nad przesyłką oraz posłużenie się przy wykonywaniu umowy firmą kurierską łącznie prowadzą do przyjęcia odpowiedzialności po stronie pozwanej za niewykonanie umowy (art. 471 k.c.)

W przedmiotowej umowie karę umowną na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania zastrzeżono dwukrotnie tj. w(...) umowy oraz w(...) załączniku (...)umowy. Powodowie swoje roszczenie wywodzą z(...) załącznika (...) do umowy z dnia 13 listopada 2013 r., słusznie podnosząc, że wpisanie zapisu umowy, który znalazł się w (...)do rejestru klauzul niedozwolonych uniemożliwia dochodzenie roszczenia z kary umownej na tej podstawie. W związku z tym wskazują oni, że za niedozwolone postanowienie umowne należy uznać(...) załącznika (...) do umowy, gdyż w sposób arbitralny i nieuzasadniony ogranicza on odpowiedzialność P. w zakresie obowiązku zapłaty kary umownej z (...). Jednak zawartym w(...) załączniku (...)umowy sformułowaniom nie sposób zarzucić niejednoznaczności. Ma to o tyle istotne znaczenie, że w przypadku niejasnych postanowień umownych istnieje poważne ryzyko, że przedsiębiorca będzie chciał je interpretować uwzględniając wyłącznie własne interesy. Tak więc w tym zakresie powodowie niesłusznie powołują się na treść ogłoszenia na stronie internetowej. W przeciwieństwie do omawianego wyżej zwrotu „przechowanie” w tym przypadku każdy przeciętny konsument czytając załącznik (...) powinien zdawać sobie sprawę, że kara umowna nie będzie mu przysługiwała w radzie kradzieży krwi pępowinowej. Pojęcia użyte w(...) należą do dziedziny nauk medycznych, a powodowie nie wykazali (art. 6 k.c.) ich wzajemnej sprzeczności, niedokładności, braku związku z umową itp. Definicja błędu opisana w(...) nie wyłącza też z góry odpowiedzialności P. za pewne aspekty prowadzonej przez nich działalności. Konsument nadal może dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.). Przedsiębiorca nie jest też uprawniony do arbitralnego miarkowania kary umownej, (art. 484 § 2 k.c.). Omawiane postanowienie umowne nie narusza też zasady symetrycznego obciążenia stron umowy, gdyż z obowiązkiem wypłaty kary umownej nie są powiązane żadne obowiązki stawiane konsumentowi. Nie dotyczy to naturalnych i wynikających z ogólnych przepisów k.c. powinności udowodnienia niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy. Za niedozwolone postanowienie umowne mogłoby zostać uznane postanowienie, które wprowadza jedynie fikcyjną odpowiedzialność przedsiębiorcy lub takie które ogranicza ją do sporadycznych i praktycznie nie występujących przypadków. Jednak ciężar wykazania tej okoliczności spoczywał w niniejszej sprawie na powodach, którzy nie podjęli w tym zakresie żadnej inicjatywy. Sąd nie jest w stanie ocenić, jak bardzo P. ograniczył swoją odpowiedzialność na zasadzie kary umownej na podstawie (...) załącznika (...) umowy, gdyż wymagałoby to wiedzy specjalnej. Pojęcia użyte w (...) należą do wiedzy medycznej. Nie można formułować nakazu wobec przedsiębiorcy, by konstruując postanowienie o karze umownej każdorazowo obejmował nim każdą postać niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy. Tymczasem powodowie twierdzą, że nieuwzględnienie w (...)przypadków utraty krwi w trakcie transportu ogranicza odpowiedzialność strony pozwanej. Twierdzenie to jest fałszywe, gdyż powodowie mogą wykazywać szkodę na podstawie art. 471 k.c. Tak więc (...) nie należy do klauzul abuzywnych, a to prowadzi do wniosku, że roszczenie powodów jest niezasadne i podlegało oddaleniu.

Apelację od wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając go w całości oraz zarzucając mu:

I.  naruszenie prawa postępowania poprzez:

a.  niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 227 k.p.c., także w zw. z

art. 6 k.c., a to przez uznanie, iż przeprowadzenie dowodu z opinii

biegłego na gruncie danego stanu faktycznego w ramach kontroli

incydentalnej wzorca było wskazane,

b.  alternatywnie niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 232 k.p.c., a to przez niedopuszczenie dowodu z urzędu w sytuacji, gdy potrzeba jego przeprowadzenia miałaby ze strony powodów (ich inicjatywy) charakter, co najmniej antycypujący, zaś w ramach m.in. kontroli incydentalnej wzorca Sąd mając na uwadze specyfikę sprawy w ślad za obiektywnie trudnym na gruncie danych okoliczności wywiedzeniem takiej potrzeby powinien był w ramach swojego przekonania dopuścić ów dowód,

II. naruszenie prawa materialnego, a to:

a.  przepisu art. 65 k.c. w zw. z 56 k.c. w zw. z art. 385 k.c. w zw. z art. 484 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnej wykładni postanowień umowy, jak i wzorca w ramach kontroli incydentalnej, sprowadzającą jej wynik do konstatacji, iż w okolicznościach nin. sprawy powodom nie należy się świadczenie tytułem kary umownej na podstawie (...) Załącznika (...) (zw. dl. Załącznikiem) do umowy o przechowywanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej z dn. 13.11.2013 r. (zw. dl. umową); co w przypadku innego założenia, prowadzi do uznania kwestionowanych zapisów(...)owego Załącznika, jako ograniczających prawa konsumenta, za niedozwolone (zarzut II b),

alternatywnie

b.  przepisu art. 385 (1), 385 (2), 385 (3) pkt 1 i 2 k.c. w zw. z art. 484 k.c. przez ich błędną wykładnię, skutkującą nietrafną subsumpcją, co spowodowało uznanie, że brak podstaw (dostatecznych) do ich zastosowania na gruncie treści umowy powodów z pozwanym i okolicznościami jej zawarcia, podczas gdy w ustalonych okolicznościach sprawy istniały podstawy ustalenia bezskuteczności zapisu umownego ograniczającego odpowiedzialność pozwanego (...) ingerując przy tym w umowę jedynie do strony negatywnej, jednocześnie przywracając konieczną równowagę kontraktową stron;

c.  przepisu art. 385 (3) pkt 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez uznanie, że to na powodach spoczywał ciężar dowodu, co do wykazania niezgodności z dobrymi obyczajami (...) Załącznika (...)do umowy, podczas gdy do postanowień ograniczających szkodę na osobie lub istotnie ograniczających odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązania istnieje reguła interpretacyjna ich niedozwolonego charakteru, zaś Sąd ustala abuzywność kwestionowanego postanowienia z urzędu,

d.  przepisu art. 58 3 k.c. poprzez z jego niezastosowanie, w wyniku niedostatecznego rozpoznania istoty sporu, podczas gdy miał on także zastosowanie w niniejszej sprawie w odniesieniu do postanowienia ograniczającego możliwość dochodzenia kary umownej, jako niezgodnego również z zasadami współżycia społecznego,

e.  przepisu art. 471 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia założenia, że powodom przysługuje skuteczne prawo dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych, powodując również z tych względów błędne zastosowanie art. 65 k.c. lub art., 385 (1) k.c., a nawet art. 58 § 3 k.c. oraz założenie, że powodowie lub też ich dziecko będą mieli możliwość dochodzenia roszczeń w przypadku aktualizacji potrzeby zastosowania komórek macierzystych - art. 118 k.c. - popadając w wewnętrzną sprzeczność z motywami rozstrzygnięcia w odniesieniu do roszczenia z tytułu kary umownej.

W związku z powyższym, skarżący wnieśli w związku z zarzutem podanym w(...)., a zarazem wychodząc naprzeciw twierdzeniom Sądu I instancji - o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego specjalisty z zakresu wykorzystania (przetwarzania) komórek macierzystych, na okoliczność tego czy możliwym jest weryfikacja okoliczności wskazanych w umowie, tj.(...) Załącznika (...) do umowy, oraz ewentualne ustalenie zawinienia w odniesieniu do stanów rzeczy tam przewidzianych oraz na jakiej podstawie, a także jakie są możliwości ustalenia prawdopodobieństwa potrzeby użycia komórek macierzystych w przyszłości wobec narodzonego dziecka. Jednocześnie domagali się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia ich roszczenia oraz zasądzenia od strony pozwanej na ich rzecz kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana domagała się jej oddalenia oraz zasądzenia od powoda na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego i oddalenia jako spóźnionego i bezzasadnego wniosku dowodowego powodów.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Sąd Odwoławczy podziela ustalenia faktyczne oraz ocenę dowodów dokonane przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne, jednak dokonuje odmiennej oceny prawnej stanu faktycznego.

Powództwo D. G. i K. G. jest co do zasady uzasadnione. Powodom została wyrządzona szkoda niemajątkowa, za którą winni oni otrzymać odszkodowanie na podstawie umowy łączącej ich ze stroną pozwaną.

(...) sp. z o. o. w K. w prawidłowy sposób pobrała i odpowiednio zabezpieczyła krew pępowinową od powódki K. G., a następnie przekazała ją kurierowi, który miał ją dostarczyć w umówione miejsce. Na skutek niedopatrzenia wskazanego kuriera doszło do kradzieży krwi pępowinowej. Nie ulega wątpliwości, na co zresztą słusznie zwrócił uwagę Sąd I instancji, że strona pozwana odpowiada jak za własne za działania kuriera, za pomocą którego częściowo realizowała swoje zobowiązanie, co wynika z treści art. 474 k.c. Działanie strony pozwanej należy określić jako zawinione.

W dalszej kolejności należy ustalić podstawę odpowiedzialności strony pozwanej. Słusznie zauważono w sprawie, że nie może nią być(...) umowy zawartej między stronami w dniu 13 listopada 2013 r. w K., ponieważ wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 9 września 2010 r. sygn. akt XVII AmC 997/09 została ona uznana za niedozwoloną, w związku z czym zakazano jej wykorzystywania stronie pozwanej. W tej sytuacji należy odwołać się do załącznika(...) do umowy o świadczenie usługi profilaktyczno – terapeutycznej w zakresie preparatyki i przechowywania komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Stosownie do treści (...)powołanego załącznika w przypadku, gdy z powodu błędu P. przechowywane komórki macierzyste nie będą mogły być wykorzystane do transplantacji, P. zobowiązuje się do wypłacenia rodzicom kary umownej w wysokości 100.000 zł. (...) zawiera definicję błędu, który obejmuje 2 przypadki:

1.  zmianę przechowywanego preparatu komórek macierzystych, potwierdzoną niezgodność antygenów (...) preparatu i dziecka, od którego pobrano krew pępowinową;

2.  zmniejszenie liczby komórek (...) oraz ich żywotności po zamrożeniu w stopniu przekraczającym o 50% liczbę komórek (...) oraz ich żywotność ustaloną w trakcie preparatyki krwi pępowinowej.

Wskazany błąd, zgodnie z treścią załącznika, nie obejmuje zaniedbań związanych z nadzorem nad krwią pępowinową (jej utraty) od momentu jej pobrania do chwili umieszczenia w Banku (...), a należy zważyć, że termin „przechowywanie” z (...) załącznika obejmuje ten okres. Pojawia się zatem kwestia, czy powyższa sytuacja jest dopuszczalna na gruncie obowiązujących przepisów prawa. W tym zakresie Sąd Odwoławczy nie zgadza się ze stanowiskiem Sądu I instancji, który wskazanego (...)załącznika nie uznał za klauzulę abuzywną.

Stosownie do treści art. 385 ^{( 1)} § 1 k.p.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. (...) załącznika nie dotyczy głównego świadczenia stron, a poza tym nie został z powodami uzgodniony indywidualnie, jako że nie mieli oni na treść tych postanowień rzeczywistego wpływu. Okoliczności te nie były kwestionowane w sprawie. Należy zatem ocenić, czy wskazana regulacja kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Sąd I instancji odwołał się w tym miejscu do treści art. 385 ^{( 3)} pkt. 2 k.p.c., jednak należy wskazać, że katalog klauzul niedozwolonych z tego przepisu ma jedynie charakter przykładowy, o czym świadczy określenie „w szczególności”. Przepis ten zawiera normę interpretacyjną, która nakazuje w razie wątpliwości uznawać za niedozwolone postanowienia umowne 23 klauzul wymienionych w tym przepisie. Są to zwłaszcza klauzule ograniczające bądź wyłączające odpowiedzialność stron, klauzule przekazujące jednej ze stron kontrolę nad treścią postanowień i wykonaniem umowy czy klauzule kształtujące w sposób nierównoważny czas trwania umowy. Nie ma natomiast przeszkód w uznaniu, na podstawie art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia o treści innej niż klauzule wskazane w komentowanym przepisie. Nic nie stoi na przeszkodzie, by każde inne postanowienie poddane zostało badaniu w świetle klauzuli generalnej z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.

Definicja „błędu”, o którym mowa we wskazanym (...)załącznika została sformułowana za pomocą pojęć medycznych, faktycznie wymagających do ich szczegółowego zrozumienia wiedzy specjalistycznej, jednak znaczenie to nie jest okolicznością wymagającą wykazania w niniejszej sprawie, dlatego też nie było potrzebne powoływanie dowodu z opinii biegłego. Już pobieżna analiza treści wskazanej regulacji świadczy o tym, że nie obejmuje ona sytuacji, jaka miała miejsce w przypadku powodów. Zdaniem Sądu Odwoławczego rażąco narusza to interesy konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. W stosunkach z konsumentami szczególne znaczenie mają te oceny zachowań podmiotów w świetle dobrych obyczajów, które odwołują się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Powinny im odpowiadać zachowania stron stosunku. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, są uznawane za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Jeżeli chodzi o drugą z wymienionych przesłanek, czyli rażące naruszenie interesów konsumenta, to należy uwzględnić nie tylko interesy o wymiarze ekonomicznym, ale inne, zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego zdrowie, czas, dezorganizacja zajęć, prywatność, poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści. Przyjmuje się, że postanowienia umowy rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie, znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Dochodzi wówczas do nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym. Kradzież krwi pępowinowej kurierowi stanowi wynik jego niestarannego działania i należy ją potraktować jako błąd P. – zawinioną utratę krwi pępowinowej. Doszło zatem do nienależytego wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną, co w rezultacie całkowicie uniemożliwia wykonanie zawartej między stronami umowy. O takiej sytuacji traktuje również (...) załącznika do umowy: chodzi w nim bowiem o sytuację, w której nastąpi m. in. zamiana albo zmniejszenie liczby komórek określonego rodzaju o 50 % czy ich żywotności, co w rezultacie również uniemożliwia wykorzystanie ich do transplantacji. Wyłączenie z zakresu pojęcia błędu kradzieży krwi pępowinowej zawinionej przez stronę pozwaną, które przecież zgodnie z (...)załącznika do umowy uniemożliwia wykorzystanie komórek macierzystych do transplantacji, stanowi rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów kosztem strony pozwanej jako przedsiębiorcy. W tej sytuacji istnieją podstawy do uznania (...) załącznika do umowy za klauzulę niedozwoloną, a w rezultacie wyłączone zostaje jego zastosowanie w niniejszej sprawie. Nie ulega natomiast wątpliwości, że kradzież kurierowi krwi pępowinowej doprowadziła do sytuacji, w której pobrane w czasie porodu powódki K. G. komórki macierzyste nie będą mogły być wykorzystane do transplantacji.

Jak już wcześniej wspomniano, powodowie ponieśli szkodę niemajątkową. Podjęli działania mające na celu zapewnienie swojemu dziecku ewentualnego skutecznego leczenia w przyszłości przy wykorzystaniu komórek macierzystych, jednak z uwagi na zaniedbania strony pozwanej ich wysiłek okazał się daremny. Obecnie transplantacja nie jest potrzebna i być może nigdy nie będzie, niemniej jednak strona pozwana stwarza możliwość przechowywania krwi pępowinowej, z czego powodowie mieli zamiar skorzystać w pełnym zakresie, tworząc dla siebie swego rodzaju komfort psychiczny związany z bezpieczeństwem ich dziecka w przyszłości, jednak z uwagi na błąd strony pozwanej, nie osiągnęli zadowalającego ich efektu. Należy pamiętać, że zapłata kary umownej jest niezależna od powstania i wysokości szkody, ale w zależności od okoliczności możliwe jest jej miarkowanie. Przesłanka miarkowania kary umownej zachodzi w razie dysproporcji między szkodą poniesioną przez wierzyciela a wysokością kary umownej. Odszkodowanie przewidziane przez art. 483 § 1 k.c. nie może stanowić źródła nieuzasadnionych i niewspółmiernych zysków dla wierzyciela. Należy zważyć, że art. 484 § 2 k.c. celowo nie definiuje pojęcia rażącego wygórowania kary umownej, zapewniając możliwość elastycznego stosowania instytucji miarkowania kary umownej, opierającego się w dużym stopniu na uznaniu sędziowskim, uwzględniającym konkretne okoliczności sprawy. Miarkując karę umowną sąd powinien mieć na względzie podstawowe funkcje kary umownej, jakimi są funkcja stymulująca wykonanie zobowiązania, funkcja represyjna w postaci sankcji za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy oraz funkcja kompensacyjna, polegająca na naprawieniu szkody, jeśli wierzyciel ją poniósł, bez konieczności precyzyjnego wyliczania jej wysokości, co zasadniczo ułatwia realizację dochodzonego uprawnienia. Katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej jest otwarty, co zapewnia możliwość elastycznego orzekania w tym zakresie. Istotnym kryterium miarkowana jest relacja kary umownej do odszkodowania należnego wierzycielowi na zasadach ogólnych, przyczyny niewykonania w sposób pełny zobowiązania, przyczynienie się wierzyciela, stopień winy dłużnika, relacja do należnego wynagrodzenia lub ocena stopnia naruszenia interesu wierzyciela wskutek nienależytego wykonania umowy. Przepis art. 484 § 2 k.c. może znaleźć zastosowanie zawsze wówczas, gdy w świetle oceny określonego stanu faktycznego można mówić o tym, że kara umowna w zastrzeżonej wysokości jawi się jako nieadekwatna. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w sprawie. Strona pozwana w odpowiedzi na pozew podniosła zarzut miarkowania kary umownej, w związku z czym Sąd Apelacyjny uznał, że w sytuacji, w której nie ma na razie potrzeby dokonywania transplantacji, a zatem komórki macierzyste z krwi pępowinowej nie są potrzebne i nie wiadomo, czy kiedykolwiek będą, natomiast powstał dyskomfort w sferze przeżyć psychicznych powodów, należało obniżyć należną im karę umowną do 50.000 zł.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w pkt. 1 zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej (...) sp. z o. o. w K. na rzecz powodów D. G. i K. G. kwotę 50.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 10 marca 2014 r., oddalił powództwo w pozostałym zakresie, a o kosztach orzekł na zasadzie art. 100 k.p.c. Żądanie powodów zostało uwzględnione w 50%, w związku z czym stosując zasadę stosunkowego rozliczenia kosztów zasądzono od strony pozwanej na ich rzecz kwotę 2.500 zł stanowiącą połowę opłaty od pozwu i zniesiono wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego. Strona pozwana wezwanie do zapłaty kary umownej otrzymała w dniu 27 lutego 2014 r. W wezwaniu tym oznaczono termin 7 dni na uiszczenie kwoty 100.000 zł, więc dochodzenie przez powodów odsetek od dnia 10 marca 2014 r. jest jak najbardziej usprawiedliwione.

W pkt. 2 Sąd Odwoławczy na zasadzie art. 385 k.p.c. oddalił apelację w pozostałej części, a w pt. 3 i 4 orzekł o kosztach postępowania na zasadzie art. 100 k.p.c. (stosunkowe rozliczenie kosztów). W związku z tym zasądzono od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 2.500 zł tytułem ½ opłat od apelacji, jako że została ona uwzględniona w połowie i wzajemnie zniesiono między stronami koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Grzegorz Krężołek SSA Teresa Rak SSA Sławomir Jamróg