Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Teresa Suchcicka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie 1 lutego 2018 r. w B.

sprawy z odwołania M. M. oraz Przedsiębiorstwa Handlowego (...) s.c.

przy udziale zainteresowanych: (...) Spółki z o.o. we W. oraz (...). I (...) + H.+B.+ (...) Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie niepodlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Handlowym (...) s.c.

na skutek apelacji M. M. oraz zażalenia Przedsiębiorstwa Handlowego (...) s.c.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 28 czerwca 2017 r. sygn. akt III U 49/17

I.  zmienia pkt 4 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych zastępuje kwotą 180 (sto osiemdziesiąt) złotych;

II.  oddala apelację M. M. w pozostałym zakresie;

III.  zmienia pkt 3 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych zastępuje kwotą 180 (sto osiemdziesiąt) złotych;

IV.  odstępuje od obciążania M. M. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za II instancję.

SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Teresa Suchcicka

Sygn. akt III AUa 702/17, III AUz 148/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 16 listopada 2016 r., wydaną na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1-2, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1, art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 121 z późn. zm.), stwierdził, że M. M. nie podlega od dnia 1 września 2014 r. ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu) z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...) obowiązkowym (pkt 1), natomiast podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) za grudzień 2013 r., styczeń 2014 r., luty 2014 r., marzec 2014 r., kwiecień 2014 r., maj 2014 r., czerwiec 2014 r., lipiec 2014 r. i sierpień 2014 r. wynosi 0,00 zł. Organ rentowy zaznaczył, że w dniu 4 sierpnia 2014 r. wydał decyzję nr (...), stwierdzającą, że M. M. podlega od dnia 1 września 2013 r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu), unormowanym ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...). Jednocześnie wskazano, że płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych jest spółka cywilna Przedsiębiorstwo Handlowe (...). Decyzją tą określono również podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne za wrzesień 2013 r. w wysokości 0,00 zł. W wyniku odwołania płatnika składek wyrokiem z dnia 11 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach oddalił odwołanie. Płatnik składek wniósł apelację, która wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. została oddalona. Następnie w dniu 12 sierpnia 2016 r. do Zakładu zostało przekazane drogą elektroniczną przez płatnika składek wyrejestrowanie M. M. jako pracownika, począwszy od dnia 1 października 2013 r. M. M. ubiegała się o zasiłek macierzyński z tytułu ubezpieczenia w Przedsiębiorstwie Handlowym (...) od dnia 10 stycznia 2014 r. w związku z urodzeniem dziecka. Odwołująca została poinformowana przez organ rentowy, iż płatnik składek dokonał wyrejestrowania jej z ubezpieczeń od dnia 1 października 2013 r. Jednocześnie zwrócił się z prośbą o złożenie pisemnych wyjaśnień dotyczących wykonywania pracy. W odpowiedzi odwołująca powołała się na umowę o pracę zawartą z płatnikiem składek na okres od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r., dodatkowo wskazując, że od pracodawcy otrzymała wynagrodzenie za wrzesień 2013 r. i połowę października 2013 r. i nie zawierała porozumienia o wcześniejszym rozwiązaniu umowy o pracę. Ponadto wskazała, że od dnia 18 października 2013 r. przebywała na zwolnieniach lekarskich. W tych okolicznościach organ rentowy wszczął z urzędu postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia okresu obowiązku ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego) z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu 28 sierpnia 2013 r. na czas określony od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. oraz podstaw wymiaru składek ubezpieczonej u płatnika. W trakcie przeprowadzonego postępowania nie ustalono dat wypłaty i wysokości wypłaconego wynagrodzenia za pracę stanowiącego podstawę wymiaru składek, kwot oraz okresu, za który wypłacono wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy.

W odwołaniu od tej decyzji wspólnicy Przedsiębiorstwa Handlowego (...) s.c. C. Ł. i J. Ł. (1) domagali się jej zmiany i ustalenia, że nie są płatnikami składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne M. M. od dnia 1 października 2013 r. Wskazali, iż w dniu 1 sierpnia 2012 r między płatnikiem składek a (...) sp. z o.o. we W. zostało zawarte porozumienie, na mocy którego dotychczasowy pracodawca przekazał, a nowy pracodawca przejął wszystkich pracowników. W przypadku M. M. odwołujących nie łączył z nią żaden stosunek oparty na przepisach Kodeksu pracy. Stroną umowy o pracę był (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o. i to od tej spółki (...) otrzymywała wynagrodzenie i podlegała jej służbowo.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od odwołującego płatnika składek zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła również M. M., domagając się jej zmiany i ustalenia, że z tytułu umowy o pracę z (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r., oraz ustalenia podstawy wymiaru składek na to ubezpieczenie od grudnia 2013 r. do sierpnia 2014 r. w wysokości 2.000 zł brutto plus premia uznaniowa i przyznane prawo do zasiłku chorobowego za okresy od dnia 18 października 2013 r. do dnia 16 listopada 2013 r., od dnia 18 listopada 2013 r. do dnia 9 grudnia 2013 r., od dnia 10 grudnia 2013 r. do dnia 8 stycznia 2014 r. i od dnia 9 stycznia 2014 r. do dnia 31 stycznia 2014 r. oraz ustalenie, że w okresie od dnia 11 stycznia 2014 r. przebywała na urlopie macierzyńskim.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od odwołującej zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Postanowieniem z dnia 10 lutego 2017 r. oba odwołania, z uwagi na tożsamość faktyczną i prawną, zostały połączone do wspólnego rozpoznania. Drugim postanowieniem z tego samego dnia wezwano do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanych: (...) sp. z o.o. z siedzibą we W. oraz M. G. - syndyka masy upadłości (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o. z siedzibą w O. w upadłości likwidacyjnej.

Syndyk Masy Upadłości (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej wniósł o oddalenie obu odwołań i zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa prawnego. Poparł stanowisko organu rentowego wyrażone w zaskarżonej decyzji i wskazał, iż okoliczności dotyczące ustalenia ubezpieczenia M. M. zostały prawomocnie przesądzone w sprawie III U 604/14.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 28 czerwca 2017 r. oddalił odwołanie M. M. i umorzył postępowanie w zakresie dotyczącym odwołania Przedsiębiorstwa Handlowego (...) s.c. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 16 listopada 2016r. znak (...)- (...). Zasądził od Przedsiębiorstwa Handlowego (...) s.c. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. oraz M. G., syndyka masy upadłości (...).I. (...) + H. + B. + (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. Oddział we W. w upadłości likwidacyjnej kwoty po 1800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Ponadto, zasądził od M. M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że okoliczności związane z rzekomym przejęciem pracowników płatnika składek tj. spółki (...) przez (...).I. (...) + H. + B. + (...) Sp. z o.o. wskutek nielegalnego outsourcingu, są znane Sądowi z urzędu, gdyż w tutejszym Sądzie zawisło szereg spraw z udziałem tego zainteresowanego. Wszystkie odwołania, w których odwołująca spółka podważała stanowisko organu rentowego kwestionującego umowy zawarte z (...).I. (...) + H. + B. + (...) Sp. z o.o. zostały prawomocnie oddalone. W sprawie istotne znaczenia miała treść rozstrzygnięcia zawarta w wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 11 czerwca 2015 r. w sprawie III U 604/14, które zostało podtrzymane przez prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. Przedmiotem rozstrzygnięcia w tej sprawie była m.in. decyzja z dnia 4 sierpnia 2014 r. nr (...) wydana w stosunku do Przedsiębiorstwa Handlowego (...) s.c. C. Ł. i J. Ł. (1) w A. oraz M. M., w której organ rentowy stwierdził, iż ubezpieczona podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od dnia 1 września 2013 r., ustalił wysokość podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne i stwierdził, iż płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w okresie podlegania ubezpieczeniom społecznym jest spółka cywilna Przedsiębiorstwo Handlowe (...). Sąd Okręgowy uznał umowę, którą zainteresowana zawarła z (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o., za umowę pozorną, mającą na celu obejście przepisów prawa. Jej celem w rzeczywistości było uniknięcie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Takie umowy z mocy art. 83 § 1 k.c. i art. 58 § 1 k.c. zostały uznane przez Sąd za nieważne. Sąd Apelacyjny w Białymstoku podtrzymał argumentację Sądu pierwszej instancji, oddalając apelację.

Sąd Okręgowy, orzekający w niniejszej sprawie, w pełni podzielił i podtrzymał ustalenia i rozważania wyrażone w wyżej wskazanej sprawie. W tych okolicznościach Sąd wskazał, iż próba podważenia prawomocnej decyzji z dnia 4 sierpnia 2014 r. jest niedopuszczalna. Odwołująca w sprawie III U 604/14 miała status zainteresowanej i z tego tytułu znała treść prawomocnej decyzji, jak również prawomocnego wyroku. Ponowne podnoszenie, że płatnikiem – pracodawcą w spornym okresie była spółka (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o. nie znajduje uzasadnienia. W związku z tym Sąd oddalił odwołanie M. M. na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Sąd stwierdził, że (...) spółki (...) pismem procesowym z dnia 27 kwietnia 2017 r. (data złożenia w Sądzie) cofnęli odwołanie. Z tego względu Sąd umorzył postępowanie zgodnie z art. 355 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804) w brzmieniu obowiązującym od dnia 27 października 2016 r., przyjmując wartość przedmiotu zaskarżenia wskazaną w odpowiedziach na odwołania, tj. 5.685,44 zł (§ 2 pkt 4 rozporządzenia). Ustalając wysokość kosztów zastępstwa prawnego, Sąd miał na względzie, mającą moc zasady prawnej, uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2016 r. (III UZP 2/16), zgodnie z którą w sprawie o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku ubezpieczenia społecznego lub jego zakresu (o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego; o podleganie ubezpieczeniom społecznym) do niezbędnych kosztów procesu zalicza się wynagrodzenie reprezentującego stronę radcy prawnego, biorąc za podstawę zasądzenia opłaty za jego czynności z tytułu zastępstwa prawnego stawki minimalne określone w § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.). Sąd zastosował tę uchwałę do obecnie obowiązującego rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r., zawierającego analogiczne regulacje prawne.

M. M. złożyła apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając wyrok w całości. Wniosła o stwierdzenie nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji z uwagi na okoliczność, że sprawa mogła zostać rozpoznana przez sąd powszechny, ale dopiero po uprzednim wyczerpaniu drogi postępowania przed innym organem – Zakładem Ubezpieczeń Społecznych (art. 379 pkt 1 k.p.c.). Z ostrożności procesowej, w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku, domagała się, aby wskazane skutki nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji zostały naprawione przez sąd drugiej instancji przy rozpoznawaniu sprawy na skutek apelacji. W związku z brakiem prawomocnej decyzji organu rentowego dotyczącej wszystkich płatników składek, o niepodleganiu przez nią ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w (...).I. (...)+ H. + B. + (...) spółce z o.o., apelująca wniosła o zawieszenie postępowania apelacyjnego na podstawie art 177 § 1 pkt 3 k.p.c. do czasu uprzedniego wydania decyzji wobec wszystkich płatników, powołując się na niedopuszczalność drogi sądowej na obecnym etapie postępowania. Ponadto, wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu na podstawie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. i określenie podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) za okres od grudnia 2013 r. do sierpnia 2014 r., biorąc za podstawę miesięczne wynagrodzenie w kwocie 2.000 zł brutto i przyznanie prawa do zasiłku chorobowego za okres od dnia 18 października 2013 r. do dnia 16 listopada 2013 r., od dnia 18 listopada 2013 r. do dnia 9 grudnia 2013 r., od dnia 10 grudnia 2013 r. do dnia 8 stycznia 2014 r. oraz od dnia 9 stycznia 2014 r. do dnia 31 stycznia 2014 r. oraz ustalenie, że w okresie od dnia 11 stycznia 2014 r. przebywała na urlopie macierzyńskim. Domagała się również obciążenia zainteresowanego i organu rentowego kosztami postępowania sądowego za obie instancje. Ponadto, wyrokowi Sądu Okręgowego zarzuciła naruszenie art. 366 k.p.c. w następstwie błędnego przyjęcia przez Sąd, że w niniejszej sprawie wystąpiła negatywna przesłanka procesowa (res iudicata) oznaczająca niedopuszczalność prowadzenia drugiego procesu w niniejszej sprawie. Na tej podstawie wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie odwołania od decyzji ZUS i obciążenie organu rentowego i zainteresowanego kosztami postępowania sądowego za obydwie instancje, ewentualnie – o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz obciążenie organu rentowego i zainteresowanego kosztami postępowania sądowego za obydwie instancje.

C. Ł. i J. Ł. (1), wspólnicy spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), zaskarżyli postanowienie zawarte w punkcie 3 wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach, wnosząc o jego zmianę i zniesienie zasądzonych od odwołujących na rzecz (...).I. (...)+ H. +B. + (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów procesu w kwocie po 1.800 zł na rzecz tych podmiotów.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie, zasądzenie od M. M. na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych oraz oddalenie wniosku o zawieszenie postępowania apelacyjnego jako bezzasadnego. Z kolei w odpowiedzi na zażalenie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od C. Ł. i J. Ł. (1), wspólników spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja M. M. jest zasadna jedynie w zakresie kosztów zastępstwa procesowego zasądzonych od niej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., zaś w pozostałym zakresie podlega oddaleniu. Ponadto, zasadne jest zażalenie C. Ł. i J. Ł. (1), wspólników spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), na postanowienie Sądu Okręgowego dotyczące kosztów zastępstwa procesowego.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów apelacyjnych, nie można podzielić stanowiska M. M., że Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia art. 379 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822, zwanej dalej k.p.c.), w myśl którego nieważność postępowania zachodzi, jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna. Wbrew jej twierdzeniom, niniejsza sprawa była rozpoznana przez Sąd Okręgowy po uprzednim wyczerpaniu drogi postępowania przed innym organem, tj. Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. W przedmiotowej sprawie została wydana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzja z dnia 16 listopada 2016 r., stwierdzająca, że M. M. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) od dnia 1 września 2014 r. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), a podstawa wymiaru składek na te obowiązkowe ubezpieczenia społeczne wynosi za grudzień 2013 r., styczeń 2014 r., luty 2014 r., marzec 2014 r., kwiecień 2014 r., maj 2014 r., czerwiec 2014 r., lipiec 2014 r. i sierpień 2014 r. wynosi 0,00 zł. Od tej decyzji M. M. złożyła odwołanie na podstawie art. 477 ⁹ k.p.c., które zainicjowało postępowanie sądowe przed Sądem Okręgowym. Wydanie przez organ rentowy decyzji z dnia 16 listopada 2016 r. powoduje, że podstawa zaskarżenia art. 379 § 1 k.p.c. staje się niezasadna.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., który uprawnia sąd do zawieszenia postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej. M. M. uzasadnia zarzut naruszenia tego przepisu stwierdzeniem, że organ rentowy nie wydał prawomocnej decyzji o niepodleganiu przez nią ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w (...).I. (...)+ H. +B. + (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie nie istniała podstawa do wydawania decyzji obejmującej swym zakresem (...).I. (...)+ H. +B. + (...) sp. z o.o. Zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja z dnia 16 listopada 2016 r. dotyczy wyłączenia M. M. od dnia 1 września 2014 r. z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia odwołującej na podstawie umowy o pracę u C. i J. Ł. (2), prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej o nazwie Przedsiębiorstwo Handlowe (...). Ta decyzja określa datę końcową podlegania przez M. M. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia w tej spółce cywilnej. Data początkowa tego podlegania została ustalona prawomocną decyzją organu rentowego z dnia 4 sierpnia 2014 r. Z treści tej decyzji organ rentowy wynika, że od dnia 1 września 2013 r. płatnikiem składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe) M. M. są C. i J. Ł. (1), prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej o nazwie Przedsiębiorstwo Handlowe (...), nie zaś (...).I. (...)+ H. +B. + (...) sp. z o.o. Organ rentowy stwierdził również wówczas, że M. M. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w tej spółce cywilnej od dnia 1 września 2013 r. oraz że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za wrzesień 2013 r. wynosi 0,00 zł. Odwołanie od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 11 czerwca 2015 r. (III U 604/14), zaś apelacja od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1088/15).

Sprawy sądowe zainicjowane odwołaniami od wcześniejszej decyzji z dnia 4 sierpnia 2014 r. i obecnie zaskarżonej decyzji z dnia 16 listopada 2016 r. dotyczą różnych kwestii, stąd też nie zachodzi między nimi tożsamość przedmiotowa, o której mowa w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę jest jednak związany ustaleniem wynikającym z decyzji z dnia 4 sierpnia 2014 r., potwierdzonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 11 czerwca 2015 r. (III U 604/14) i wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1088/15), że M. M. podlega od dnia 1 września 2013 r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u C. i J. Ł. (2), prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej o nazwie Przedsiębiorstwo Handlowe (...), oraz że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za wrzesień 2013 r. wynosi 0,00 zł. Ta kwestia została przesądzona prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1088/15), a w świetle art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Zgodnie z orzecznictwem sądowym związanie prawomocnym orzeczeniem oznacza niedopuszczalność czynienia sprzecznych z nim ustaleń, ani też przeprowadzania ponownego postępowania dowodowego w tym zakresie. Związanie rozciąga się również na ustalenia prejudycjalne, będące podstawą wydanego wyroku, stąd w sytuacji związania prawomocnym orzeczeniem sądu i ustaleniami faktycznymi, niedopuszczalne jest w innej sprawie dokonywanie ustaleń i ocen sprzecznych z prawomocnie osądzoną sprawą (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 maja 2016 r., III AUa 619/16; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2016 r., V CSK 603/15; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2016 r., II CNP 10/15).

To, czy M. M. podlega od dnia 1 września 2013 r. obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu w innym podmiocie gospodarczym (tj. (...).I. (...) + H. + B. + (...) sp. z o.o.), nie może być analizowane w niniejszej sprawie, bo dotyczy ona tego, czy organ rentowy decyzją z dnia 16 listopada 2016 r. zasadnie wyłączył M. M. z pracowniczego ubezpieczenia społecznego od dnia 1 września 2014 r. i ustalił miesięczną podstawę wymiaru składek za okres od grudnia 2013 r. do sierpnia 2014 r. w wysokości 0,00 zł. Ta kwestia wymaga przedstawienia okoliczności, które spowodowały wszczęcie przez organ rentowy postępowania wyjaśniającego.

Zgodnie z treścią dokumentacji zawartej w aktach organu rentowego, w dniu 12 sierpnia 2016 r. wspólnicy spółki cywilnej o nazwie Przedsiębiorstwo Handlowe (...) przekazali do organu rentowego dokument wyrejestrowania M. M. z ubezpieczenia społecznego od dnia 1 października 2013 r. O tym fakcie organ rentowy poinformował M. M. i zobowiązał ją do złożenia pisemnych wyjaśnień dotyczących wykonywania pracy, a w szczególności o podanie okresu, w jakim faktycznie świadczyła pracę, kwot wypłaconego wynagrodzenia (dat wpłat), okresu, do jakiego została skrócona umowa o pracę (faktycznego okresu trwania umowy o pracę). W dniu 17 października 2016 r. wpłynęło do organu rentowego wyjaśnienie M. M., z którego wynikało, że 1) okres świadczenia wynika z zawartej umowy o pracę na okres od dnia 1 września 2013 r. od dnia 31 sierpnia 2014 r.; 2) odwołująca otrzymała od pracodawcy wynagrodzenie za wrzesień 2013 r. i połowę października 2013 r.; 3) pieniądze otrzymała za pomocą przelewu na rachunek bankowy; 4) nie zawierała z pracodawcą porozumienia o wcześniejszym rozwiązaniu umowy o pracę. Z kolei płatnik składek stwierdził w piśmie z dnia 25 października 2016 r. (data wpływu do organu rentowego), że w okresie od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. M. M. nie była pracownikiem spółki i nie przysługiwało jej świadczenie pieniężne ze strony spółki.

W dniu 16 listopada 2016 r. organ rentowy wydał zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzję, stwierdzającą, że M. M. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) od dnia 1 września 2014 r. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), oraz że podstawa wymiaru składek na te obowiązkowe ubezpieczenia społeczne za grudzień 2013 r., styczeń 2014 r., luty 2014 r., marzec 2014 r., kwiecień 2014 r., maj 2014 r., czerwiec 2014 r., lipiec 2014 r. i sierpień 2014 r. wynosi 0,00 zł. Organ rentowy, wydając tę decyzje, miał na uwadze to, że w 2014 r. organie rentowym toczyło się postępowanie wyjaśniające dotyczące ustalenia podlegania ubezpieczeniu społecznemu i wysokości podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia od dnia 1 września 2013 r. w związku z wnioskiem M. M. z dnia 14 stycznia 2014 r. (data wpływu) o wypłatę zasiłku chorobowego z powodu niezdolności do pracy. Zgodnie z treścią dokumentacji zawartej w aktach organu rentowego, wraz z wnioskiem o wypłatę tego zasiłku odwołująca złożyła do organu rentowego kserokopię umowy o pracę zawartej z (...).I. (...)+ H. +B. + (...) sp. z o.o. na okresie od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. oraz kserokopie zaświadczeń lekarskich za okres od dnia 18 listopada 2013 r. do dnia 31 stycznia 2014 r. Zgodnie z wyjaśnieniami odwołującej przebywała ona na zwolnieniu lekarskim od dnia 18 października 2013 r. W piśmie z dnia 11 kwietnia 2014 r. (data wpływu) złożyła pisemne wyjaśnienia o warunkach pracy i płacy oraz przedstawiła wykaz godzin pracy w poszczególnych dniach w okresie od dnia 1 września 2013 r. do dnia 17 października 2013 r. Na skutek prośby organu rentowego o przedstawienia kopii dokumentów umożliwiających ustalenie, czy od października 2013 r. odwołująca otrzymywała wynagrodzenie i w jakiej wysokości, w piśmie z dnia 24 czerwca 2014 r. odwołująca poinformowała organ rentowy, że nie otrzymywała druku (...) za października 2013 r. ani informacji o dochodach w 2013 r., a ostatnie wynagrodzenie otrzymała od spółki (...).I. sp. z o.o. w dniu 5 listopada 2013 r. i wynosiło ono 1.988,73 zł. W dniu 4 sierpnia 2014 r. organ rentowy wydał decyzję, w której objął odwołującą od dnia 1 września 2013 r. ubezpieczeniem społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej ze wspólnikami prowadzącymi spółkę cywilną o nazwie Przedsiębiorstwo Handlowe (...), a nie z tytułu zatrudnienia w (...).I. (...)+ H. +B. + (...) sp. z o.o. Organ rentowy ustalił również, że podstawa wymiaru składki na te ubezpieczenia we wrześniu 2013 r. wynosiła 0,00 zł. Po uprawomocnieniu się tej decyzji na skutek wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1088/15) organ rentowy pismem z dnia 18 kwietnia 2016 r. poinformował M. M., że w dokumentach rozliczeniowych złożonych przez płatnika składek Przedsiębiorstwo Handlowe (...) nie złożono za odwołującą imiennych raportów rozliczeniowych ZUS RCA od października 2013 r. oraz nie złożono dokumentu wyrejestrowania z ubezpieczeń, choć jako pracownik była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu wykonywania umowy o pracę od dnia 1 września 2013 r. W związku z tym organ rentowy prosił o przedłożenie świadectwa pracy, a także dokumentów (informacji miesięcznej od października 2013 r., informacji rocznej za 2013 r. oraz 2014 r., kopi PIT za 2013 r. i 2014 r. wystawionego przez płatnika składek itp.), które umożliwiłyby ustalenie, czy od października 2013 r. była dokonywana wypłata wynagrodzenia. W odpowiedzi na to pismo (w dniu 27 kwietnia 2016 r.) M. M. złożyła kserokopię informacji o odliczeniach od dochodu (przychodu) i od podatku w roku podatkowym 2013, kserokopię zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2013, kserokopię informacji o dochodach uzyskanych od organu rentowego za rok podatkowy 2014, kserokopię informacji o dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy w roku 2013, kserokopię informacji o stanie konta ubezpieczonego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych na dzień 31 grudnia 2014 r., kserokopię zaświadczenia z Urzędu Skarbowego w A. o dochodzie członka rodziny w 2013 r. podlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, kserokopię umowy o pracę zawartej ze Szkołą Podstawową Nr (...) w A. na okres od dnia 1 września 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2013 r. oraz kserokopię wystawionego przez tę szkołę świadectwa pracy potwierdzającego zatrudnienie odwołującej w okresie od dnia 1 września 2011 r. do dnia 10 stycznia 2014 r., kserokopię zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podstawom 2014. Z korespondencji e-mail pracowników organu rentowego wynikało, że płatnik składek Przedsiębiorstwo Handlowe (...) s.c. C. Ł. i J. Ł. (1) nie przekazał brakujących dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych, pomimo wielokrotnych wezwań kierowanych do tego płatnika składek.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w świetle tych okoliczności należy podzielić stanowisko organu rentowego, że wyłączenie odwołującej z ubezpieczenia społecznego mogło nastąpić z dniem 1 września 2014 r., tj. z dniem następującym po okresie, na jaki została zawarta umowa o pracę z dnia 28 sierpnia 2013 r., nie zaś z dniem 1 października 2013 r., na który powoływał się płatnik składek. Organ rentowy, wydając decyzję z dnia 16 listopada 2016 r., zasadnie oparł się na okolicznościach wynikających z pism odwołującej, które składała ona do tego organu w 2014 r. wraz z wnioskiem o wypłatę zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego. Z tych pism wynika, że odwołująca pracowała na rzecz płatnika składek od dnia 1 września 2013 r. do dnia 17 października 2013 r. w godzinach przedstawionych w piśmie z dnia 11 kwietnia 2014 r. (data wpływu), po czym od dnia 18 października 2013 r. do dnia 9 stycznia 2014 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim, a w dniu (...) urodziła dziecko. Przyczyną, na której opierał się płatnik składek, składając wniosek o wyłączenie odwołującej z pracowniczego ubezpieczenia społecznego od dnia 1 października 2013 r., było jedynie stwierdzenie, że nie była ona pracownikiem zatrudnionym przez wspólników spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...) od dnia 1 września 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. Taka argumentacja nie mogła być podstawą do wyłączenia odwołującej z ubezpieczenia społecznego w tym okresie, ponieważ prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1088/15) przesądzono, że M. M. podlega od dnia 1 września 2013 r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u C. i J. Ł. (2), prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej o nazwie Przedsiębiorstwo Handlowe (...). Mając na uwadze ten prawomocny wyrok, nie jest możliwie wyłączenie odwołującej od dnia 1 września 2013 r. z ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia u tego płatnika składek. Z uwagi zaś na to, że odwołująca przedstawiła w 2014 r. wykaz dni i godzin pracy we wrześniu i październiku 2013 r. na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu 28 sierpnia 2013 r., nie istnieją podstawy do tego, aby w niniejszym postępowaniu kwestionować ten wykaz. Przyjmując zatem, że przed dniem przejścia na zwolnienie lekarskie, tj. przed dniem 18 października 2013 r., odwołująca realizowała postanowienia zawartej umowy z dnia 28 sierpnia 2013 r. (którą ostatecznie uznano za zawartą ze wspólnikami wyżej wskazanej spółki cywilnej), należy uznać, że w czasie nieobecności odwołującej w pracy ten stosunek pracy trwał i zakończył się z dniem 31 sierpnia 2014 r., czyli końcowym dniem, na jaki została zawarta umowa o pracę z dnia 28 sierpnia 2013 r. W tej sytuacji uzasadnione było wyłączenie odwołującej z ubezpieczenia społecznego z tytułu istnienia stosunku pracy z płatnikiem składek dopiero z dniem 31 sierpnia 2014 r.

Ponadto, nie istniały podstawy do zmiany wyroku Sądu Okręgowego i poprzedzającej go decyzji organu rentowego w zakresie wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w okresie od dnia 1 grudnia 2013 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. Prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1088/15) przesądzono, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu zatrudnienia u płatnika składek wynosi za wrzesień 2013 r. – 0,00 zł. Ani za wrzesień 2013 r., ani za okres od października 2013 r. do listopada 2013 r. odwołująca nie wykazała wysokości otrzymanego wynagrodzenia za pracę bądź wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy. Wprawdzie w piśmie z dnia 17 października 2016 r. (data wpływu do organu rentowego) twierdziła, że za wrzesień 2013 r. i połowę października 2013 r. otrzymała wynagrodzenie przelewem na rachunek bankowy, ale nie przedstawiła dowodu (np. wydruku bankowego) potwierdzającego wysokość faktycznie otrzymanego wynagrodzenia za pracę w tych miesiącach. Nie można zatem ustalić innej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za te miesiące niż w wysokości 0,00 zł. W rezultacie nie można czynić zarzutu organowi rentowemu za przyjęcie w kolejnym okresie trwania umowy o pracę, tj. od grudnia 2013 r. do sierpnia 2014 r., podstawy wymiaru składek również w wysokości 0,00 zł.

Okoliczności poprzedzające wydanie zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji organu rentowego z dnia 16 listopada 2016 r. pozwalają uznać, że organ rentowy zasadnie wyłączył odwołującą od dnia 1 września 2014 r. z ubezpieczenia społecznego z tytułu stosunku pracy istniejącego pomiędzy odwołującą a wspólnikami spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), C. i J. Ł. (2), a także zasadnie przyjął podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia za okres od grudnia 2013 r. do sierpnia 2014 r. w wysokości 0,00 zł. W tym zakresie apelacja M. M. podlega oddaleniu na podstawie art. 385 Kodeksu postępowania cywilnego (pkt II sentencji wyroku).

Apelacja M. M., a także zażalenie C. i J. Ł. (2), wspólników spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowe (...), zasługują na uwzględnienie w zakresie kosztów zastępstwa procesowego zasądzonych na rzecz organu rentowego za postępowanie prowadzone przed Sądem Okręgowym. Sąd drugiej instancji dostrzega, że Sąd pierwszej instancji zastosował zasadę dotyczącą zasądzania kosztów procesu w sprawach o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, przyjętą w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2016 r. (III UZP 2/16). Sąd Apelacyjny widzi jednak konieczność zastosowania art. 102 k.p.c., który w wypadkach szczególnie uzasadnionych uprawnia sąd do zasądzenia od strony przegrywającej tylko części kosztów albo nie obciążania jej w ogóle kosztami. Jako szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie przepisu art. 102 k.p.c. Sąd przyjął charakter sprawy, a także istniejące w orzecznictwie rozbieżności co do wykładni przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości regulujących kwestie związane z wysokością należnego pełnomocnikowi będącego radcą prawnym lub adwokatem wynagrodzenia w sprawach o podleganie ubezpieczeniu społecznemu. Zaznaczyć należy, że dopiero uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2016 r. wydana w sprawie III UZP 2/16, obowiązująca od dnia jej podjęcia i mająca moc zasady prawnej, wskazała obowiązujący w tym zakresie kierunek orzecznictwa, stanowiąc, że w sprawach o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu wysokość wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika ustala się od wartości przedmiotu sprawy, a nie według stawek przewidzianych dla sprawy o świadczenie z ubezpieczenia społecznego. W świetle rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 września 2017 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1799) powyższa uchwała Sądu Najwyższego utraciła moc. W rozporządzeniu zmieniającym z dnia 20 września 2017 r. przyjęto, że od dnia 13 października 2017 r. stawka minimalna w wysokości 180 zł obowiązuje nie tylko w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, ale również w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym. Oznacza to, że wysokość wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą prawnym lub adwokatem w sprawach o podleganie ubezpieczeniu społecznemu jest określana w wysokości jak w sprawie o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, a nie od wartości przedmiotu sporu czy zaskarżenia.

Mając powyższe na względzie, zdaniem Sądu Apelacyjnego zasadne jest zasądzenie od M. M. i płatnika składek kosztów zastępstwa procesowego pełnomocnika organu rentowego za pierwszą instancję z zastosowaniem art. 102 k.p.c. i przyjęcie stawek w wysokości określonej jak w sprawie o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, o których mowa w § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu obowiązującym od dnia 27 października 2016 r. (pkt I i III sentencji wyroku).

Odstępując od zasądzenia od odwołującej kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego za drugą instancję, Sąd Apelacyjny ma na uwadze fakt, że za lata 2013-2014 wykazała ona niewielki roczny przychód, który zgodnie z zeznaniami o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) za te lata wyniósł odpowiednio 16.267,61 zł i 4.482,52 zł. Ponadto, wskutek uprawomocnienia się zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji z dnia 16 listopada 2016 r. została przesądzona podstawa wymiaru składek odwołującej, która za sporny okres od grudnia 2013 r. do sierpnia 2014 r. wynosiła 0,00 zł i która rzutowała na wysokość świadczeń z ubezpieczenia społecznego, o które ubiegała się odwołująca. Okoliczności te w ocenie Sądu uzasadniały zastosowanie zasady słuszności i odstąpienie od obciążania odwołującej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za drugą instancję na podstawie art. 102 k.p.c. (pkt IV sentencji wyroku).

SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Teresa Suchcicka