Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Ksenia Sobolewska-Filcek

Sędziowie: SA Agata Wolkenberg

SO (del.) Tomasz Pałdyna (spr.)

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Magdalena Męczkowska

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Ł. L.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...)

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 13 kwietnia 2016 r.

sygn. akt III C 546/15

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w części uwzględniającej powództwo oraz w punkcie drugim w całości, znosi postępowanie przed Sądem Okręgowym w Warszawie w tym zakresie w całości i sprawę przekazuje do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Radomiu.

Sygn. akt VI ACa 862/16

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 17 października 2017 roku

Po ostatecznym sprecyzowaniu żądania Ł. L. domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa –(...)kwoty 3 000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych, jak też pisemnych przeprosin – złożonych przez wskazanych imiennie policjantów, za niesłuszne – jego zdaniem – zatrzymanie go przez policję. Powołał się przy tym na art. 23 i 448 k.c., na swoje dobra osobiste w postaci prawa do prywatności, spokoju i wolności oraz na umorzenie postępowania karnego wobec braku znamion przestępstwa.

Pozwany – reprezentowany przez (...) (obecnie: (...)) – domagał się oddalenia powództwa.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda 3 000 zł, oddalając powództwo w pozostałym zakresie oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

Powołując się na art. 23, 24 i 448 k.c. oraz na art. 244 § 1 k.p.k. sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że zatrzymanie powoda było bezprawne. Sąd nie znalazł przy tym podstaw do uwzględnienia żądania przeproszenia, uznając, że jest ono „nieuzasadnione w formie, w jakiej zostało sformułowane”. Sąd uznał też, że nie jest dopuszczalne nałożenie na pozwanego obowiązku spowodowania złożenia oświadczeń przez inne osoby. Zdaniem sądu pozwany nie mógłby zmusić policjantów do złożenia takich oświadczeń, bo nie mieści się to w ramach polecenia służbowego. Sąd uznał natomiast za uzasadnione w pełni żądanie zapłaty zadośćuczynienia we wnioskowanej wysokości. Uznał, że kwota ta jest adekwatna do rozmiaru krzywdy doznanej przez powoda a polegającej na pozbawieniu wolności.

Apelację od tego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany, zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, zarzucając sądowi pierwszej instancji naruszenie art 379 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 201 § 2 k.p.c. w zw. z art. 552 § 4 k.p.k. skutkujące nieważnością postępowania przez prowadzenie sprawy przez Sąd Okręgowy w Warszawie wydział cywilny, w sytuacji gdy sprawa związana z niesłusznym zatrzymaniem winna być rozpoznana w trybie art. 552 § 4 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w Warszawie wydział karny, co doprowadzić miało do przeprowadzenia postępowania przez niewłaściwy skład sądu. Apelujący stawia też zarzut naruszenia art. art. 421 k.c. w zw. z art. 552 § 4 k.p.k. przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy przepis ten stanowi, że art. 417, 417 ¹ i art. 417 ² nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych i przyjęcie, że przepis art. 552 § 4 k.p.k. nie stanowi lex specialis w stosunku do tych przepisów, co skutkowało rozpoznaniem sprawy przez niewłaściwy skład sądu, a w konsekwencji doprowadziło do nieważności postępowania.

Sąd miał też dopuścić się naruszenia art. 233 k.p.c. przez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. przez jego błędną wykładnię i zastosowanie oraz art. 448 k.c. poprzez jego zastosowanie i uznanie, że przyznana tytułem zadośćuczynienia kwota stanowi kwotę odpowiednią.

W konkluzji wnosi się o uchylenie wyroku w zaskarżonej części, zniesienie postępowania i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie wydziałowi karnemu, ewentualnie – o zmianę wyroku i oddalenie powództwa.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania sądowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja w pełni zasługuje na aprobatę. Rację ma jej autor stawiając zarzut nieważności postępowania z uwagi na niewłaściwy skład sądu. Dziwić może tylko, że kwestia ta nie pojawiła się w toku postępowania, gdzie pozwany miał okazję zająć stanowisko, wnosząc o oddalenie powództwa.

Umknęło uwadze sądu pierwszej instancji, że w sprawach o zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie ustawodawca przewidział odrębny tryb postępowania, uregulowany w art. 552 i nast. k.p.k. Są to przepisy szczególne w rozumieniu art. 421 k.c., co wyłącza stosowanie art. 417 i nast. k.c. ( por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 3 lutego 2010 roku, I ACa 1227/09). Pomijając wszystkie implikacje tego stanu rzeczy w zakresie prawa materialnego oraz dalsze konsekwencje procesowe, stwierdzić trzeba, że rozpoznanie sprawy w niewłaściwym trybie doprowadziło do nieważności postępowania, bo sąd karny – rozpoznający sprawy w tym przedmiocie – orzekał w składzie ławniczym, co wynikało z art. 545 § 2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili zamknięcia rozprawy przez sąd pierwszej instancji. O ile sąd cywilny mógł w składzie jednoosobowym rozpoznać sprawę o niemajątkową ochronę dóbr osobistych, co zresztą uczynił, oddalając powództwo, o tyle nie miał legitymacji, by w takim składzie rozstrzygać o roszczeniach, o których mowa w art. 552 § 4 k.p.k.

Nic w tej ocenie nie zmienia fakt zmiany stanu prawnego, do którego doszło już po orzeczeniu Sądu Okręgowego. W obecnym stanie prawnym, począwszy od 15 kwietnia 2016 roku, sąd karny orzeka w przedmiocie niesłusznego zatrzymania w składzie jednoosobowym ( vide: art. 1 pkt 135 ustawy z dnia 11 marca 2016 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2016 roku, poz. 437). Zmiana stanu prawnego nie sankcjonuje jednak wadliwości postępowania, do jakiej doszło wcześniej: do 14 kwietnia 2016 roku sprawy, których przedmiotem było zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie, powinny toczyć się w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, a naruszenie w tym zakresie skutkowało nieważnością postępowania, zgodnie z art. 379 pkt 4 k.p.c., co implikowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części, zniesienia postępowania w tym zakresie w całości i przekazania sprawy do rozpoznania sądowi właściwemu. Sądem pierwszej instancji – zgodnie z art. 554 § 1 k.p.k. – jest Sąd Okręgowy w Radomiu, bo to w okręgu tego sądu nastąpiło zwolnienie Ł. L..

Z tych wszystkich powodów orzeczono, jak na wstępie, kierując się w tej mierze treścią art. 386 § 2 k.p.c.