Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Maria Pietkun

Sędziowie: SSO del. Izabela Głowacka-Damaszko

SSA Irena Różańska-Dorosz (spr.)

Protokolant: Monika Horabik

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2018 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku K. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.     

o ustalenie ustawodawstwa

na skutek apelacji K. O.

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 września 2017 r. sygn. akt IX U 194/17

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 21 września 2017 r. oddalił odwołanie K. O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. z dnia 19 grudnia 2016 r. dotyczącej ustalenia właściwego ustawodawstwa i zasądził od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie to oparł Sąd Okręgowy na następujących ustaleniach faktycznych:

K. O. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą był zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego od 18 listopada 2013 r. do 30 listopada 2014 r., a do ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego od dnia 1 grudnia 2013 r. do 31 października 2015 r. Jednocześnie w dniu 1 listopada 2015 r. podjął pracę najemną na terenie Słowacji na rzecz firmy (...) s.r.o. z siedzibą (...).

W dniu 20 stycznia 2016 r. wnioskodawca przesłał do ZUS informację o podjęciu zatrudnienia w innym państwie członkowskim wraz z umową o pracę z dnia 1 listopada 2015 r. zawartą pomiędzy wnioskodawcą a pracodawcą słowackim w języku polskim i słowackim, potwierdzenie zgłoszenia do słowackiej instytucji ubezpieczeniowej - Registracny list FO z dnia 1 listopada 2015 r., potwierdzenie słowackiego pracodawcy, że został zatrudniony na umowę o pracę na czas nieokreślony oraz oświadczenie o odprowadzaniu przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Pismem z dnia 11 maja 2016 r. wnioskodawca został poinformowany, że wobec stanowiska słowackiej instytucji, iż firma, w której podjął on zatrudnienie jest przedsiębiorstwem fikcyjnym, w którym nie dochodzi do realnego wykonywania zatrudnienia zostało dla niego ustalone tymczasowo ustawodawstwo polskie.

Pismem z dnia 28 czerwca 2016 r. organ rentowy poinformował instytucję słowacką o tym, że od dnia 1 listopada 2015 r. właściwym ustawodawstwem dla R. O. jest ustawodawstwo polskie. Wskazana przesyłka została skutecznie doręczona ww. instytucji w dniu 4 lipca 2016 r. Słowacka instytucja ubezpieczeniowa do dnia dzisiejszego nie wniosła sprzeciwu odnośnie zapadłego rozstrzygnięcia.

Decyzją z dnia 19 grudnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. stwierdził, że w okresie od dnia 1 listopada 2015 r. K. O. podlega ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, powołując się na przepisy art. 13 ust. 2 i 3 i art. 16 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w/s koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE nr L 166 z dnia 30 kwietnia 2004 r. s. 1 i n., ze zm.), a także art. 14 ust. 5b, 6, 7 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 r. w/s koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE nr L 284 z dnia 30 października 2009 r. s. 1 n. ze zm.) stwierdził, że odwołanie wnioskodawcy nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten zwrócił uwagę, że w sprawie miały zastosowanie przepisy wspólnotowej koordynacji, ponieważ ubezpieczony domagał się ustalenia wobec niego ustawodawstwa właściwego informując, że jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą na terytorium Polski (w Polsce ma też miejsce zamieszkania) oraz wykonuje pracę na podstawie stosunku pracy z pracodawcą słowackim.

Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że ZUS podjął czynności zmierzające do sprawdzenia, czy w omawianej sprawie zachodzi zbieg wykonywania działalności na własny rachunek i pracy w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, tj.: w Polsce i Słowacji. ZUS przesłał do wnioskodawcy wezwanie do złożenia wyjaśnień, nadesłania stosownych oświadczeń oraz przedstawienia wszelkich dowodów na okoliczność świadczenia pracy na terenie Słowacji. Dokonując analizy materiału dowodowego sprawy, Sąd uznał, że w stosunku do wnioskodawcy jako osoby prowadzącej na terenie Polski od 18 listopada 2013 r. działalność gospodarczą w zakresie ubezpieczeń społecznych właściwe jest polskie ustawodawstwo, zgodnie z przepisami wspomnianego rozporządzenia nr 883/2004. W stosunku do wnioskodawcy w zakresie ustalenia na jego rzecz właściwego ustawodawstwa nie znajdzie zastosowania art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, bowiem praca najemna w rozumieniu art. 14 ust. 5 i 8 miała charakter marginalny. Nadto słowacka instytucja ubezpieczeniowa nie poświadczyła wnioskodawcy istnienia ubezpieczenia słowackiego w formie zaświadczenia A1, m.in. ze względu na fakt, iż A. s.r.o. jest firmą skrzynkową - fikcyjną, a jej pracownicy w rzeczywistości nie świadczą pracy na terenie Republiki Słowackiej.

W konsekwencji Sąd pierwszej instancji uznał, że zaskarżona decyzja została przez organ rentowy wydana w sposób prawidłowy i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa. W sprawie nie zachodziły więc podstawy faktyczne do zastosowania przepisu art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, a ponadto praca wykonywana przez wnioskodawcę na ternie Słowacji bezsprzecznie miała marginalny charakter.

Orzeczenie o kosztach procesu zostało oparte na art. 98 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w/s opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. j.: Dz.U.2015.1804 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca zarzucając:

- naruszenie przepisów prawa materialnego:

1. rażące naruszenie prawa materialnego, mające wpływ na treść wydanego wyroku, a to art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 w/s koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zawierającego normę kolizyjną wskazującą na ustawodawstwo właściwe dla ubezpieczenia społecznego osoby normalnie wykonującej pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich Unii, przez co wyłączona jest możliwość ustalenia prawa właściwego dla stosunku prawnego w inny sposób, niż wskazany przez normę dotyczącą koordynacji ubezpieczeń społecznych, co oznacza, iż strona pozwana miała bezwzględny obowiązek ustalić odwołującemu się ustawodawstwo słowackie od dnia 1 listopada 2015 r., a sąd utrzymał ten stan niezgodny z prawem, w szczególności dlatego, iż na dzień wydania zaskarżonego wyroku nie istniały podstawy do ustalenia ustawodawstwa polskiego dla wnioskodawcy z uwagi na to, że dysponuje on nieustannie ważnym zgłoszeniem do ubezpieczeń społecznych na podstawie niezaskarżonej decyzji Socjalnej Poistovnej z dnia 19 lipca 2016 r., a brak jest decyzji strony pozwanej ustalającej ustawodawstwo polskie;

2. rażące naruszenie prawa materialnego, a to art. 19 ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w/s koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż posiadanie formularza A1 przez wnioskodawcę jest obligatoryjne i warunkuje zaliczenie go w poczet ubezpieczonych na terytorium Słowacji, podczas gdy uzyskanie tego zaświadczenia zależy od woli ubezpieczonego, jak też przede wszystkim sfinalizowania prawidłowo przeprowadzonej procedury ustalania ustawodawstwa właściwego. Dla ubezpieczonego kluczowe znaczenie ma jedynie registracny list FO, który potwierdza zgłoszenie go do systemu ubezpieczeń z uwagi na zawartą umowę o pracę;

3. rażące naruszenie prawa materialnego mające wpływ na treść wydanego wyroku, a to art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego poprzez podtrzymanie przez Sąd I instancji decyzji organu ubezpieczeniowego, która w swej treści nie uwzględnia treści art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 oraz art. 14 rozporządzenia nr 987/2009, a zatem nie może być kwalifikowana jako decyzja w ogóle;

4. rażące naruszenie prawa materialnego mające wpływ na treść wydanego wyroku, a to art. 5 rozporządzenia nr 987/2009 poprzez nieuwzględnienie nadanego odwołującemu się numeru ubezpieczenia rodne cislo w dokumencie registracny list FO oraz poczytanie milczenia i braku współpracy ze strony Socialnej Poistovnej za dokument, podczas gdy Sąd miejsca zamieszkania nie może tej okoliczności zignorować, istnienie bowiem tytułu ubezpieczenia społecznego za granicą wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodowi ubezpieczenia społecznego w innym państwie;

5. rażące naruszenie prawa materialnego mające wpływ na treść wydanego wyroku, a to art. 11 ust 3 lit. a rozporządzenia nr 883/2004 poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, podczas gdy przepis ten nie miał zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ odwołujący się wykonuje nie tylko pracę na własny rachunek w Polsce, ale od dnia 1 listopada 2015 r. wykonuje także pracę najemną na Słowacji niemającą charakteru marginalnego, w związku z tym zastosowanie do niego ma wyłącznie art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004;

6. rażące naruszenie prawa materialnego mające wpływ na treść wydanego wyroku, a to art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 poprzez jego niezastosowanie i doprowadzenie w rezultacie do sytuacji, w której - wbrew przepisom rozporządzenia - odwołujący się podlegał w tym samym czasie ustawodawstwu dwóch różnych państw członkowskich, ponieważ posiada ważne zgłoszenie do ubezpieczeń słowackich na podstawie decyzji Socialnej Poistovnej;

7. rażące naruszenie przepisów postępowania, a to art. 1 ust. 2 lit. c w zw. z art. 5 ust. 1, art. 6 i art. 16 rozporządzenia wykonawczego poprzez podtrzymanie ustalenia ustawodawstwa polskiego i usankcjonowanie zaniechania podjęcia współpracy między instytucjami (ze słowackimi instytucjami właściwymi), bez jednoczesnego powzięcia uzasadnionych wątpliwości w myśl art. 5 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego, co doprowadziło do zaniechania uskutecznienia w pełnym zakresie procedury dialogu i koncyliacji określonej tak w art. 6 i art. 16 rozporządzenia wykonawczego, jak i w postanowieniach Decyzji Nr A1 Komisji Administracyjnej z dnia 12 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielenia świadczeń na mocy rozporządzenia podstawowego , w szczególności gdy Socialna Poistovna jako instytucja przyjmująca nie miała podstaw by zaakceptować jakiekolwiek inne ustawodawstwo niż słowackie, ponieważ utrzymała decyzją z dnia 19 lipca 2016 r. ważne zgłoszenie do ubezpieczeń słowackich;

8. naruszenia przepisów postępowania mających wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędną ocenę mocy i wiarygodności materiału dowodowego, a w szczególności:

a. wydanie zaskarżonego wyroku w sytuacji, gdy odwołujący się winien podlegać od dnia zawarcia umowy o pracę tj. od dnia 1 listopada 2015 r. ustawodawstwu słowackiemu,

b. błędne ustalenie stanu faktycznego i przyjęcie, iż dowody przedstawione przez odwołującego się nie świadczą o wykonywaniu pracy niemającej charakteru marginalnego, podczas gdy pracodawca sporządzone raporty z wykonanej pracy ocenił jako prawidłowe i wypłaca na ich podstawie wynagrodzenie w drodze przelewu na rachunek bankowy odwołującego;

c. wydanie zaskarżonego wyroku mimo niezaskarżalnej decyzji Socialnej Poistovnej, utrzymującej ważne zgłoszenie do ubezpieczeń słowackich, przy jednoczesnym braku stosownej decyzji o ustawodawstwie właściwym;

d. wydanie zaskarżanego wyroku mimo braku współpracy między instytucjami właściwymi, ponieważ Socialna Poistovna decyzją z dnia 19 lipca 2016 r. utrzymała ważne zgłoszenie do ubezpieczeń słowackich z tytułu zawartej umowy o pracę;

e. błędne ustalenie stanu faktycznego, ponieważ sama Socialna Poistovna wydała decyzję dla odwołującego się, w której wskazuje, iż stan faktyczny nie został należycie ustalony, więc wydając zaskarżoną decyzję i wyrok orzeczono w oderwaniu od instytucji miejsca wykonywania pracy i bez porozumienia z nią, ustalając okoliczności zatrudnienia wbrew zasadzie lex loci laboris, dlatego jeżeli zgodnie z przepisami słowackimi, odwołujący się dysponuje ważnym zgłoszeniem do ubezpieczeń słowackich z tytułu zawartej umowy o pracę, nie może podlegać równocześnie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez jego uchylenie bądź zmianę w całości w ten sposób, iż odwołujący jako osoba prowadząca działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu od dnia 1 listopada 2015 r. ewentualnie o uchylenie zaskarżanego wyroku Sądu Okręgowego oraz decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi ubezpieczeniowemu ze wskazaniem na stwierdzone uchybienia z uwagi na stwierdzenie braku podstaw do ustalenia ustawodawstwa polskiego jako właściwego w spornym okresie oraz o zasądzenie od organu ubezpieczeniowego na rzecz odwołującego się wniesionej opłaty sądowej od apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył.

Apelacja wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

W sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., sygn. akt II UZ 52/99, OSNP 2000/15/601). W sprawie niniejszej, zainicjowanej odwołaniem K. O. od decyzji organu rentowego z dnia 19 grudnia 2016 r. spór w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dotyczył tego, czy od dnia 1 listopada 2015 r. w stosunku do wnioskodawcy ma zastosowanie polskie ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Sąd odwoławczy uznaje za własne ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji i podziela dokonaną na ich podstawie ocenę prawną zasadności odwołania ubezpieczonego. Wbrew zarzutom apelującego, Sąd Okręgowy przeprowadził staranne postępowanie dowodowe, w oparciu o które poczynił trafne ustalenia faktyczne oraz wywiódł wnioski w pełni uprawnione wynikiem tego postępowania, nie wykraczając poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów, wynikające z przepisu art. 233 k.p.c. Dokonana subsumpcja ustaleń faktycznych do mających zastosowanie przepisów prawa materialnego nie budzi zastrzeżeń Sądu Apelacyjnego.

Następnie, wskazać należy, że dla ustalenia podlegania określonemu systemowi ubezpieczeń społecznych przez osobę wykonującą równocześnie pracę najemną oraz pracę na własny rachunek na terenie różnych Państw Członkowskich Unii Europejskiej, mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L 04.166.1) - zwanego dalej „rozporządzeniem podstawowym” oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 (Dz.U.UE.L .284.1) - zwanego dalej „rozporządzeniem wykonawczym”.

Od daty bowiem wejścia Polski do Unii Europejskiej osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego z Państw członkowskich oraz prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U.2015.121 ze zm.). Wynika to z przyjętej w art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego zasady, że osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego oraz z treści art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie, zgodnie z którym osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich, podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1. tj. ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część swej pracy w tym Państwie Członkowskim lub ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli osoba ta nie wykonuje znacznej części swej pracy w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania.

W rozpoznawanej sprawie istotne znaczenie mają przepisy art. 16 ust. 1, 2, i 3 rozporządzenia wykonawczego. Zgodnie z art. 16 ust. 1 tego rozporządzenia, osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, a stosownie do art. 16 ust. 2 wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego i art. 14 rozporządzenia wykonawczego. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu. Jak stanowi art. 16 ust. 3, tymczasowe określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa, przewidziane w ust. 2, staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich, zgodnie z ust. 2, o ile ustawodawstwo nie zostało już ostatecznie określone na podstawie ust. 4, lub przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji informuje instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania przed upływem tego dwumiesięcznego terminu o niemożności zaakceptowania określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii.

Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę podziela wyrażone w orzecznictwie stanowisko, że w trybie art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego następuje tylko wstępne określenie ustawodawstwa, które ma charakter tymczasowy, a zatem nie przesądzające o tym, że wskazane w tym trybie ustawodawstwo jest właściwym dla ubezpieczonego. Ustalenie ustawodawstwa w trybie art. 16 ust. 2 nie zawsze musi oznaczać, że ustawodawstwo to zostanie określone w oparciu o przepis art. 13 rozporządzenia podstawowego. Natomiast zawsze takie tymczasowe wyznaczenie uruchamia procedurę zmierzająca do ostatecznego określenia ustawodawstwa w danym przypadku (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 czerwca 2014 r., III AUa 2015/13). Zatem instytucja krajowa może - ustalając tymczasowo ustawodawstwo - wskazać na ustawodawstwo polskie, a więc inne niż wynika z normy kolizyjnej zawartej w art. 13 ust. 3 rozporządzania podstawowego, zwłaszcza mając wątpliwości, czy istotnie mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów ubezpieczenia, w szczególności czy wnioskodawca świadczy pracę w innym państwie unijnym. Istotne jest, że wątpliwości tych instytucja krajowa oczywiście nie może rozstrzygnąć samodzielnie, lecz musi zastosować procedurę wynikającą z art. 16 ust. 2 i 3 rozporządzenia wykonawczego. Tak też się stało w przedmiotowej sprawie, co czyni niezasadnym zarzut naruszenia art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego ( vide: pkt 3 zarzutów apelacji).

W przedmiotowej sprawie słowacka instytucja ubezpieczeniowa, działając w ramach procedury zainicjowanej skierowaniem do niej przez polski organ rentowy pisma w tej konkretnej sprawie, nie zgłosiła sprzeciwu w przedmiocie ustalenia polskiego ustawodawstwa dla wnioskodawcy. W świetle celu regulacji zawartych w rozporządzeniu podstawowym i wykonawczym, w szczególności w przepisach art. 5 i 16 rozporządzenia wykonawczego, stanowisko instytucji słowackiej nie może być w przedmiotowej sprawie niedostrzegane, czy ignorowane. Organ rentowy w piśmie z dnia 28 czerwca 2016 r., tymczasowo wskazał polskie ustawodawstwo, brak reakcji słowackiej instytucji ubezpieczeniowej, jednoznacznie wskazuje na prawidłowość ustalenia polskiego ustawodawstwa przez polską instytucje ubezpieczeniową, zwłaszcza przy uwzględnieniu braku przedstawienia poświadczenia A1 wydanego przez tę instytucję, niewątpliwie oznacza, że instytucja słowacka uważa, że wnioskodawca nie podlegał w spornym okresie ustawodawstwu słowackiemu. W ten sposób uzgodnionymi stanowiskami obu instytucji w praktyce zakończono procedurę przewidzianą w art. 16 rozporządzenia wykonawczego. Zaskarżona decyzja jedynie potwierdza to „ostateczne” stanowisko obu instytucji.

Sąd Najwyższy w wyroku dnia 21 stycznia 2016 r., sygn. akt III UK 61/15, dokonując oceny okoliczności, w których jako pracodawcę wskazał wnioskodawca firmy prowadzące „fikcyjną” działalność, zauważył, że przepisy powołanych rozporządzeń unijnych nie normują wprost postępowania w sytuacji, gdy zawarcie umowy o pracę ma charakter pozorny. Sąd Najwyższy podkreślił, że organ rentowy nie ma obowiązku wydania decyzji korzystnej dla wnioskodawcy w każdym przypadku złożenia przez niego wniosku wskazującego na właściwość innego państwa. Wskazał też, że instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie może powziąć wątpliwość co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, lecz może chodzić jedynie o wątpliwość co do określenia ustawodawstwa mającego zastosowanie z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego, czyli niepewność co do tego, czy osoba wnioskodawcy jest objęta systemem ubezpieczenia w więcej niż jednym państwie. Ostatecznie ZUS wszczął procedurę wynikającą z art. 16 rozporządzenia wykonawczego, ustalił jako tymczasowe ustawodawstwo polskie, zaś instytucja słowacka w terminie 2 miesięcy wskazanym w art. 16 ust. 2 tego rozporządzenia nie zakwestionowała tego stanowiska, a końcowo okazało się, że podstawą uzgodnionego przez obie instytucje stanowiska co do właściwego ustawodawstwa było to, że nie zaistniały przesłanki do zastosowania prawa materialnego tj. art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego. Ustalenie przez obie instytucje właściwego ustawodawstwa, które nie jest zgodne z zasadą wynikającą z art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego, może być również rezultatem ustaleń instytucji miejsca, w którym według twierdzeń wnioskodawcy miała być świadczona praca, że w istocie praca ta nie była świadczona i nie mogła z tego względu stanowić tytułu do podlegania ubezpieczeniom w tym państwie. Wszczęta procedura uzgodnień, prowadzona w oparciu o przepis art. 16 i 5 rozporządzenia wykonawczego, może bowiem doprowadzić do takich ustaleń instytucji państwa, w którym praca miała być świadczona, i w konsekwencji uzgodnienia przez obie instytucje wspólnego stanowiska, że nie może mieć zastosowania ustawodawstwo wskazane art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego. To zaś oznacza, że procedurę uzgodnień można zakończyć tylko stwierdzeniem, iż zastosowanie mogło mieć w takiej sytuacji tylko ustawodawstwo państwa, w którym prowadzona jest działalność gospodarcza. Niezasadny zatem okazał się zarzut naruszenia art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego ( vide: pkt 5 zarzutów apelacji).

Brak uprawnień ze strony ZUS do oceny ważności umowy o pracę w innym państwie unijnym (na co wskazuje w swym orzecznictwie Sąd Najwyższy, np. w wyroku z dnia 23 sierpnia 2007 r., I UK 68/07, OSNP 2008/19-20/300) nie oznacza, że ZUS w ogóle nie może mieć żadnych wątpliwości w tym zakresie, co wynika wprost z regulacji zawartych w art. 5 i 16 rozporządzenia podstawowego. W praktyce w przedmiotowej sprawie ZUS jedynie zaakceptował ustalenia i ocenę dokonane w tej kwestii przez słowacką instytucję ubezpieczeniową, która nie wydała wnioskodawcy poświadczenia ubezpieczenia na formularzu A. W kontekście braku ze strony instytucji słowackiej poświadczenia na formularzu A1, wskazać należy, iż odmowa poświadczenia na formularzu rodzi w świetle prawa wspólnotowego poważne konsekwencje, gdyż w istocie rozstrzyga o podleganiu lub nie podleganiu ustawodawstwu danego kraju w zakresie zabezpieczenia społecznego. W myśl art. 19 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego, na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie zgodnie z przepisami tytułu II rozporządzenia podstawowego, poświadcza, że to ustawodawstwo ma zastosowanie oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach ma ono zastosowanie. Orzecznictwo Trybunału Europejskiego w Luksemburgu, odnoszące się do badania treści formularza E-101, który został obecnie zastąpiony przez formularz A1, zachowało aktualność również na gruncie obecnie obowiązującego rozporządzenia wykonawczego nr 987/2009, które zastąpiło rozporządzenie Rady EWG Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71 (Dz. Urz. WE L 74 z 27 marca 1972 r.). W wyroku z dnia 26 stycznia 2006 r. w sprawie C-2/05 Trybunał wskazał, że formularz ten ma na celu ułatwienie swobodnego przepływu pracowników i świadczenia usług. Trybunał Europejski w Luksemburgu potwierdził w wyroku z dnia 4 października 2012 r. w sprawie C-115/11, że instytucja wydająca zaświadczenie E 101 (obecnie A1) ma obowiązek dokonania prawidłowej oceny faktów mających znaczenie dla zastosowania reguł określania właściwego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego, a tym samym zagwarantowania, że informacje podane w zaświadczeniu E 101 będą prawdziwe ( vide: wyrok ETS z dnia 30 marca 2000 r. w sprawie C-178/97). Dokonując zaś oceny okoliczności faktycznych dla potrzeb określenia właściwego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego dla celów wydania zaświadczenia E 101, instytucja je wydająca może wziąć pod uwagę, oprócz brzmienia umowy o pracę, okoliczności zawarcia umowy i metody prowadzenia działalności przez dane przedsiębiorstwo w zakresie, w jakim czynniki te mogą rzucić światło na rzeczywisty charakter rozpatrywanej pracy. Z powyższego wynika, że w przedmiotowej sprawie nie może być mowy o naruszeniu przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 19 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego ( vide pkt 2 zarzutów apelacji).

Poświadczenie na formularzu A1 jest więc w zasadzie jedynym ogólnoeuropejskim dokumentem służącym do potwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym na terenie innych krajów członkowskich Unii Europejskiej niż kraj, którego dana osoba jest obywatelem i gdzie ma stałe miejsce zamieszkania. Tym samym ZUS nie ma podstaw prawnych do podważania ustaleń swego słowackiego „odpowiednika”, który odmówił wystawienia formularza A1 w odniesieniu do ubezpieczonego. Wnioskodawca nie przedłożył bowiem dokumentu A1 wydawanego zgodnie z art. 19 rozporządzenia nr 987/2009. Natomiast registracyjny list FO, który ma potwierdzać zgłoszenie do słowackiego sytemu ubezpieczeń, czy nadanie numeru ubezpieczenia „rodne cislo”, nie przesadzają jeszcze o właściwym ustawodawstwie, w sytuacji gdy instytucja słowacka nie wydała wnioskodawcy poświadczenia na formularzu A1. Stąd niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 5 rozporządzenia wykonawczego ( vide: pkt 4 i 8 zarzutów apelacji). Dokument taki może być wydany przez instytucję ubezpieczeniową państwa, w którym praca miała być świadczona, po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania wyjaśniającego. Jedynie przedstawienie w niniejszej sprawie dokumentu A1, w myśl przywołanego przepisu rozporządzenia wykonawczego, przesądziłoby kwestię istnienia elementu transgranicznego i tym samym uzasadniałoby stosowanie materialnego prawa unijnego. Brak poświadczenia A1 miał zatem istotne znaczenie dla przebiegu i efektów procedury ustalenia właściwego ustawodawstwa w oparciu o przepis art. 16 rozporządzenia wykonawczego.

Istotne w niniejszej sprawie jest stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 10 maja 2017 r., I UK 456/16 (opubl. Lex 2352167) z którego wynika, że „Legitymowanie się poświadczeniem na formularzu A1 o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu w państwie członkowskim miejsca wykonywania pracy najemnej nie może być ignorowane przy ustaleniu ustawodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego w trybie art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/09 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/04 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L Nr 284, s. 1 ze zm.) (art. 5 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego) i dopiero jego wycofanie lub uznanie za nieważne, po ponownym rozpatrzeniu podstaw jego wydania, umożliwia ustalenie ustawodawstwa państwa członkowskiego miejsca zamieszkania. Natomiast jeśli chodzi dokument w postaci poświadczenia rejestracji w systemie ubezpieczenia społecznego innego państwa członkowskiego, to jest on tylko dowodem zgłoszenia do ubezpieczenia, które samo w sobie nie przesądza o istnieniu ważnego tytułu do objęcia ubezpieczeniem”.

Mając powyższe na uwadze wskazać należy, że sąd krajowy nie jest uprawniony do podważania stanowiska słowackiej instytucji ubezpieczeniowej, która nie wystawiła formularza A1 pracownikowi firmy (...) s.r.o. Postępowanie takie byłoby niezgodne z przyjętymi przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zasadami, w tym wskazaną przez Trybunał w Luksemburgu zasadą lojalnej współpracy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 kwietnia 2015 r., III AUa 1934/14). Brak reakcji na tymczasowe ustalenie ustawodawstwa dokonane w oparciu o takie ustalenia instytucji kraju, w którym miała być świadczona praca, należy ocenić jako podtrzymanie przez instytucję słowacką stanowiska o fikcyjnym zatrudnieniu pracowników w firmie (...) s.r.o. W istocie rzeczy w rozpoznawanej sprawie mamy więc do czynienia z taką sytuacją, w której to nie polska instytucja ubezpieczeniowa oceniała i zakwestionowała ważność umowy o pracę zawartej ze słowackim pracodawcą, lecz dokonała tego instytucja słowacka. Reasumując stwierdzić należy, że jedynym tytułem dla wnioskodawcy do podlegania ubezpieczeniom społecznym jest prowadzona przez niego w Polsce działalność gospodarcza, co znalazło odzwierciedlenie w treści zaskarżonej decyzji organu rentowego wydanej również w oparciu o odpowiednie powołane w tej decyzji przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Na marginesie trzeba też zwrócić uwagę na to, że z art. 14 ust. 5b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego wynika, iż praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. Nawet w przypadku gdyby instytucja słowacka poczyniła odmienne ustalenia i przyjęła stanowisko, że wnioskodawca rzeczywiście świadczył pracę na podstawie takiej umowy na rzecz firmy (...) s.r.o., zasadnym byłoby rozważenie w ramach procedury z art. 16 rozporządzania wykonawczego, zastosowania wymienionego wyżej przepisu art. 14 ust. 5b rozporządzenia 987/2009. W ramach umowy o pracę z dnia 1 listopada 2015 r. wnioskodawca miał wykonywać pracę promotora usług i produktów świadczonych przez pracodawcę albo klientów pracodawcy, jako miejsce pracy wskazano Republikę Słowacką, czas pracy określono na 10 godzin miesięcznie, a wynagrodzenie określono na kwotę 40 euro miesięcznie. Takie zadeklarowanie czasu pracy i wysokości umówionego wynagrodzenia skłania do wniosku, że świadczona przez apelującego praca byłaby właśnie marginalna w porównaniu do prowadzonej przez niego w Polsce działalności gospodarczej, gdyż uzyskane w ten sposób wynagrodzenie nie pokrywałoby nawet kosztów dojazdu do pracy, jak i kosztów niezbędnego utrzymania poza miejscem zamieszkania (wyżywienia, noclegu, przemieszczania się) na terenie państwa, w którym miała być świadczona praca. Powyższe prowadzi do wniosku o nietrafności zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 14 ust. 5b rozporządzenia 987/2009.

Reasumując powyższe rozważania Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu, a wywiedziona apelacja nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów, dlatego też podlega ona oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO del. Izabela Głowacka-Damaszko SSA Maria Pietkun SSA Irena Różańska-Dorosz

R.S.