Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Magdalena Bajor-Nadolska (spr.)

Sędziowie: SSO Anna Pać-Piętak, SSO Hubert Wicik

Protokolant: st. protokolant sądowy Beata Wodecka

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2018 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. , D. K.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółka Akcyjna w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Ostrowcu Świętokrzyskim

z dnia 29 września 2017 r. sygn. I C 234/16

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od Towarzystwa (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz M. K. i D. K. kwoty po 1350 (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

II Ca 72/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 29 września 2017 roku Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim zasądził od Towarzystwa (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz M. K. i D. K. łącznie kwotę 50 454,15 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 września 2015 roku, a w pozostałej części powództwo oddalił. Ponadto Sąd orzekł o kosztach procesu i kosztach sądowych.

Sąd Rejonowy ustalił stan faktyczny, z którego wynika, ze strony łączyła umowa ubezpieczenia budynku mieszkalnego położonego w miejscowości S., w której suma ubezpieczenia została określona na kwotę 200 000 złotych, z franszyzą redukcyjną 100 złotych. We wniosku o zawarcie umowy zostały zawarte pytania dotyczące ubezpieczonego budynku, w tym o ocenę jego stanu technicznego, na które ubezpieczający odpowiedzieli, ze jest bardzo dobry. Integralną część umowy stanowiły ogólne warunki ubezpieczenia Pod Własnym Dachem, których §14ust.1 pkt 6 wyłączał ochronę ubezpieczeniową w wypadku budynków/lokali i elementów działki wykonanych bez projektu, niezgodnie z projektem lub na podstawie projektu, który nie został zatwierdzony przez właściwe organy o ile istniał obowiązek wykonania i zatwierdzenia projektu. Ubezpieczony budynek został wykonany w latach 80- tych ubiegłego wieku na podstawie pozwolenia na budowę i w oparciu o projekt typowy. W latach 2007-2008, 2011, 2014 powodowie przeprowadzili remonty tego budynku obejmujące min. wymianę pokrycia dachu. W dniu 13 lipca 2015 roku przez S. D. przeszła burza z bardzo silnymi opadami deszczu, gradu i wyładowaniami atmosferycznymi oraz z porywistym wiatrem, w porywach o prędkości 15-25m/s. Taki wiatr jest klasyfikowany jako silna wichura mogąca wyrywać drzewa z korzeniami i powodować znaczne uszkodzenia budynków. Na skutek tej burzy dach z budynku powodów został zerwany i rzucony na ziemię. Zniszczeniu uległa konstrukcja dachu oraz elementy budynku. Powodowie zgłosili szkodę 23 lipca 2013 roku. Ubezpieczyciel uznał, że przyczyną szkody był wiatr w połączeniu z błędami wykonawstwa w postaci kotwienia murłaty do ściany kolankowej budynku. Murłata kotwiona była do ścianki kolankowej ciężarem własnym. Konstrukcja dachowa nie byłą wykonana zgodnie z projektem technicznym. W 2015 roku powodowie wykonali remont budynku, którego koszt wyniósł 50 554,14 złotych. Pozwany odmówił zapłaty odszkodowania.

Sąd Rejonowy dał wiarę opinii rzeczoznawcy sporządzonej w postępowaniu likwidacyjnym w zakresie oceny konstrukcji dachowej i jej niezgodności z projektem, oparł swoje ustalenia na dokumentach oraz zeznaniach świadków i powodów, którym dał wiarę. Sąd oddalił wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wadliwości konstrukcji dachu, która to okoliczność nie została skutecznie przez powodów podważona, a zatem opinia ta była zbędna.

Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne, ponieważ nie zachodziły podstawy wyłączenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie §14 ust.1 pkt 6 owu. Wskazał, że ubezpieczyciel nie zapytał powodów o okoliczności istotne w świetle treści tego przepisu. Przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności art. 815§3, określają przesłanki jakie muszą być spełnione aby ubezpieczyciel odmówił wypłaty odszkodowania i postanowienia owu nie mogą rozszerzać katalogu tych okoliczności. Skoro nie pytano ubezpieczających czy konstrukcja dachowa byłą zgodna z projektem to oznacza, że ta okoliczność była nieistotna (art. 815§1 k.c.). Sąd Rejonowy podzielił w tej kwestii stanowisko Rzecznika Finansowego, które przytoczył w pisemnym uzasadnieniu wyroku. Sąd uznał, że przyczyną szkody była burza z porywistym wiatrem. W oparciu o zgromadzone dowody nie można było uznać, że błędy w wykonawstwie dachu były współprzyczyną szkody. Budynek istniał od wielu lat i pomimo występowania burz nie został uszkodzony, dlatego wniosek rzeczoznawcy o nieuchronności katastrofy przy takiej konstrukcji dachu jest zbyt daleko idący. Stwierdzenie związku przyczynowego pomiędzy konstrukcją dachu a zaistniałą szkodą wymagało wiadomości specjalnych i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, a pozwany dowodu na taką okoliczność nie zgłaszał i takiej okoliczności nie wykazywał. Pozwany nie zgłosiło również zarzutu przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody.

Od tego wyroku pozwany wywiódł apelację. Zaskarżył wyrok w punkcie I, II i IV w całości i zarzucił: 1) naruszenie art. 217§1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278§1 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa, pomimo, że okoliczność w jaki sposób zostały przeprowadzone prace budowlane związane z wykonaniem konstrukcji dachowej w domu powodów, w tym ustalenie czy konstrukcja dachowa została wykonana zgodnie z projektem i w sposób prawidłowy, była w niniejszej sprawie istotna dla pełnego i prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy; 2) naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, przejawiającą się w uznaniu za niewiarygodny wniosek zawarty w opinii rzeczoznawcy majątkowego sporządzonej w postępowaniu likwidacyjnym, w zakresie związku między wykonaniem konstrukcji dachowej w sposób niezgodny z projektem, a zdarzeniem z dnia 23 lipca 2015 roku oraz niemającego oparcia w materiale dowodowym przyjęcia przez Sąd, że przyczyną wystąpienia szkody była jedynie burza z silnym wiatrem; 3) naruszenie art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. przez przekroczenie granic oceny dowodów polegające na poczynieniu istotnych ustaleń, mimo, że dla ustalenia przyczyny szkody były potrzebne wiadomości specjalne a sąd nie posiada wiedzy specjalistycznej w tym zakresie i nie powinien łączyć roli sędziego i biegłego; 4) naruszenie art. 815 §1 i§3 k.c. przez błędna wykładnię, polegającą na uznaniu że pozwany powinien zapytać powodów o wykonanie budynku zgodnie z projektem budowlanym, podczas gdy obowiązek powyższy nie spoczywał na pozwanym, ponieważ powodzie we wniosku ubezpieczeniowym określili stan budynku jako bardzo dobry, co swoim zakresem obejmuje również wykonanie budynku zgodnie z projektem budowlanym, a tym samym pozwala na przyjęcie, iż kwestia wykonania budynku zgodnie z projektem była istotna; 5) naruszenie art. 65§2 k.c. przez dokonanie nieprawidłowej wykładni postanowień §14 ust.1 pkt 6 owu, polegającej na uznaniu, że odpowidzialność pozwanego nie zostaje wyłączona ze względu na wykonanie budynku w sposób niezgodny z projektem, a w konsekwencji uznaniu odpowiedzialności pozwanego za zaistniałe zdarzenie.

Apelujący wniósł o zmian wyroku i oddalenie powództwa. Ponadto wniósł o uchylenie na podstawie art. 380 k.p.c. postanowienia Sądu Rejonowego z 20.09.2017r. i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa na okoliczność ustalenia, w jaki sposób zostały przeprowadzone parce budowlane związane z wykonaniem konstrukcji dachowej w domu powodów, w tym ustalenia czy konstrukcja dachowa została wykonana i zamontowana zgodnie z projektem budowlanym.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy nie podziela zarzutów apelacji dotyczących naruszenia prawa procesowego. W szczególności niezasadnie skarżący zarzuca naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. i w zw. z art. 278 k.p.c.

Sąd Rejonowy nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów w zakresie oceny dokumentów znajdujących się w aktach postępowania likwidacyjnego. Zgodzić się bowiem należy z poglądem, iż na podstawie znajdującej się tam ekspertyzy nie można ustalić faktu, że współprzyczyną zaistniałej szkody była konstrukcja dachu, odbiegająca od projektu budowalnego, a polegająca na kotwieniu murłaty do ścianki kolankowej ciężarem własnym. Zawarta w aktach postępowania likwidacyjnego opinia rzeczoznawcy stanowi tzw. opinię prywatną, sporządzoną na zlecenie strony procesu i dlatego nie może być traktowana jako dowód z opinii biegłego. Dowodem z opinii biegłego jest tylko opinia złożona przez osobę wyznaczoną przez sąd. Prywatne ekspertyzy mają jedynie walor dokumentu prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c. i należy je traktować jako wyjaśnienia, stanowiące poparcie stanowiska strony, która na taki dokument się powołuje. Pozasądowa ekspertyza nie podlega ocenie sądu jako dowód z opinii biegłego (por. wyrok SN z 25.06.2010r., ICSK 544/09, Lex nr 737245, wyrok SN z 8.06.2001r., IPKN 468/00, OSNP 2003, nr 8, poz.197).

Prywatna opinia może natomiast dawać podstawę do dopuszczenia dowodu z opinii biegłego na podstawie art. 278 k.p.c. Tak było w przedmiotowej sprawie. Z opinii rzeczoznawcy wynikało, że przyczyną szkody był silny porywisty wiatr w połączeniu z błędami wykonawstwa budowlanego w postaci braku kotwienia murłaty do ścianki kolankowej. Ustalenie czy rzeczywiście błędy wykonawstwa dachu były jedną z przyczyn powstania szkody i w jakim stopniu wpłynęły na jej rozmiar, wymagało wiadomości specjalnych i zasięgnięcia opinii biegłego. Słusznie Sąd Rejonowy podniósł, że ciężar wykazania tej okoliczności spoczywał na pozwanym. Stosownie bowiem do art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Podobnie art. 232 k.p.c. nakłada na strony ciężar wykazywania faktów, z których wywodzą skutki prawne. Ciężar dowodowy stanowi wymaganie dostarczenia sądowi dowodów potwierdzających zgłoszone fakty pod rygorem przegrania procesu. Pozwany powinien był zatem złożyć stosowny wniosek dowodowy, mający na celu wyjaśnienie przy pomocy biegłego sądowego czy konstrukcja dachu była jedną z przyczyn powstania przedmiotowej szkody i w jakim stopniu wpłynęła na jej rozmiar. Pozwany jednak takiego wniosku nie zgłosił. Zgłosił natomiast wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność …”ustalenia w jaki sposób zostały przeprowadzone prace budowlane związane z wykonaniem konstrukcji dachowej w domu powodów, czy konstrukcja dachowa została wykonana i zamontowana w sposób prawidłowy zgodnie z projektem budowlanym”… (k.82). Wniosek ten został powtórzony w apelacji pozwanego (k.321). W ocenie Sądu Okręgowego wniosek ten nie zasługiwał na uwzględnienie ponieważ nie stanowił realizacji ciężaru udowodnienia faktu, że sposób wykonania dachu był współprzyczyną zaistnienia szkody. Kwestia, którą pozwany zamierzał za pomocą zgłoszonego dowodu wykazać, została już wyjaśniona przez Sąd Rejonowy, który przyjął na podstawie dokumentów z akt postępowania likwidacyjnego, że konstrukcja dachu nie była wykonana zgodnie z projektem (k.312). Fakt ten nie był ostatecznie przez powodów kwestionowany. Dlatego też przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na wskazaną w apelacji okoliczność był zbędny i podlegał oddaleniu.
W konsekwencji uznać należy, że zasadne było również oddalenie przez Sąd Rejonowy takiego samego wniosku złożonego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

Sformułowana przez pozwanego teza dowodowa nie służyła wyjaśnieniu okoliczności istotnej dla rozstrzygnięcia, w postaci wpływu konstrukcji dachu na powstanie i rozmiar szkody. Była ona natomiast związana z podstawą obrony pozwanego. Przypomnieć należy, że pozwany opierał swoje stanowisko w sprawie na treści §14 pkt 6 o.w.u., który wyłącza odpowiedzialność pozwanego we wskazanych tam przypadkach i w związku z tym pozwany wykazywał okoliczności wypełniające hipotezę tego postanowienia umownego, a więc odstępstwo wykonania dachu od projektu. Pozwany nie podnosił natomiast zarzutu przyczynienia się poszkodowanego do szkody.

Wobec przytoczonych okoliczności stwierdzić należy, że Sąd Rejonowy nie uchybił przepisom art. 245 k.p.c. i art. 278 k.p.c.

Sąd Rejonowy uznając, że przyczyną powstania szkody był silny porywisty wiatr nie naruszył zasady oceny dowodów wynikającej z art. 233§1 k.p.c. Nie był kwestionowany fakt, że w dniu 23 lipca 2015 roku nad miejscowością S. wystąpiła burza z porywistym wiatrem o sile od 15 do 25 m/s, a wiatr o prędkości od 24,5 do 28,4 m/s jest uznawany za silną wichurę mogącą wyrywać drzewa z korzeniami i powodować znaczne uszkodzenia budynków. Taki wiatr niewątpliwie był przyczyną przedmiotowej szkody, natomiast okoliczność, czy była jeszcze inna przyczyna pozostająca w adekwatnym związku przyczynowym, wymagała pozyskania wiadomości specjalnych, a ciężar jej wykazania obciążał pozwanego o czym była wyżej mowa. W tej sytuacji słusznie Sąd Rejonowy uznał, że wykazana została przyczyna szkody w postaci porywistego wiatru, a nie została wykazana jako współprzyczyna szkody konstrukcja dachu niezgodna z projektem.

Dodać należy, że zgodnie z art. 232 zd. 2 k.p.c. sąd może z urzędu dopuścić dowód niewskazany przez stronę. Przeprowadzenie dowodu z urzędu jest odstępstwem od zasady kontradyktoryjności i może być stosowane w wyjątkowych okolicznościach, aby nie została zachwiana równość stron procesu. Przeprowadzenie dowodu z urzędu z reguły jest korzystne dla jednej ze stron. Sąd powinien traktować dopuszczenie dowodu z urzędu jako środek ostateczny, jeśli nie może w inny sposób przeciwstawić się niebezpieczeństwu nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Sąd nie może też wyjść poza okoliczności faktyczne, na które powołuje się strona. W tej sytuacji wobec braku zarzutu przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody nie było podstaw do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na taką okoliczność z urzędu, w szczególności w sytuacji gdy strona pozwana była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika oraz z uwagi na to, że spór toczył się z udziałem konsumenta.

Przechodząc do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia prawa materialnego, wskazać należy na trafność argumentacji Sądu I instancji, którą Sąd Okręgowy w całości podziela.

W szczególności nie doszło do naruszenia art. 815 §1 i §3 k.c. ani art. 65§2 k.c.

Umowę ubezpieczenia określa się jako kontrakt najwyższego zaufania, między innymi z tej przyczyny, że ubezpieczyciel z uwagi na masowość zawieranych umów, z reguły musi polegać na oświadczeniach ubezpieczającego. Dlatego tak ważne są informacje podawane przez ubezpieczającego we wniosku ubezpieczeniowym. Ubezpieczyciel zakłada prawdziwość podanych mu informacji. Zgodnie z art. 815§1 k.c. ubezpieczający jest obowiązany podać do wiadomości ubezpieczyciela, czy reprezentującego go przedstawiciela, wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innym piśmie. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia mimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne. Ubezpieczający ma zatem obowiązek podać informacje dotyczące przedmiotu ubezpieczenia istotne dla oceny przyjmowanego przez ubezpieczyciela ryzyka, przy czym o tym, które są istotne decyduje ubezpieczyciel. Przepis §3 przewiduje natomiast sankcję za podanie nieprawdziwych informacji, którą stanowi brak odpowiedzialności ubezpieczyciela w sytuacji gdy okoliczności, które zostały mu podane do wiadomości przez ubezpieczającego z naruszaniem §1 i 2, spowodowały zajście wypadku ubezpieczeniowego. Przyjmuje się, że ubezpieczający musi podać te okoliczności, o które zapytał ubezpieczyciel. To czy dana okoliczność jest istotna dla oceny prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku objętego umową ubezpieczenia zależy od decyzji ubezpieczyciela. To ubezpieczyciel, oceniając ryzyko wystąpienia wypadku objętego umową, decyduje o treści pytań zadawanych przystępującemu do umowy ubezpieczenia. Zadanie pytania nieprecyzyjnego obciąża wyłącznie ubezpieczyciela. Podobnie pominięcie zapytania o informację istotną obciąża tylko jego.

Przepis art. 815§3 określa sytuację w jakiej wyłączona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela. Zgodnie z art. 807 k.c. postanowienia umowy czy ogólnych warunków ubezpieczenia nie mogą być sprzeczne z przepisami kodeksu dotyczącymi umowy ubezpieczenia. Postanowienia te nie mogą zatem wychodzić poza granice zakreślone przez art. 815§3 k.c. dotyczące nieponoszenia odpowiedzialności przez ubezpieczyciela.
W szczególności nie mogą rozszerzać katalogu okoliczności zwalniających ubezpieczyciela od odpowiedzialności.

Pozwany zarzucił naruszenie przepisów art. 815§1 i §3 k.c. z uwagi na to, że jego zdaniem powodowie nie podali prawdziwych informacji co do stanu technicznego budynku, o który zostali zapytani. Jak wynika z wniosku o zawarcie umowy pozwany zapytał czy stan techniczny budynku jest bardzo dobry, dobry czy niezadowalający, na co powodowie odpowiedzieli, że jest bardzo dobry. Inne pytania dotyczące budynku odnosiły się tylko do rodzaju budynku, jego powierzchni i materiałów użytych do budowy. Sąd Okręgowy podziela zapatrywanie Sądu I instancji, godnie z którym pytanie o stan techniczny budynku jest pytaniem zbyt ogólnym i nie może być uznane za równoznaczne z zapytaniem o okoliczności istotne z punktu widzenia odpowiedzialności ubezpieczyciela w kontekście § 14 pkt 6 o.w.u. Ubezpieczyciel, podnosząc wyłączenie swojej odpowiedzialności za przedmiotową szkodę, powołał się na to postanowienie ogólnych warunków ubezpieczenia, zgodnie z którym ochroną ubezpieczeniową nie są objęte budynki/lokale i elementy działki wykonane bez projektu, niezgodnie z projektem lub na podstawie projektu, który nie został zatwierdzony przez właściwy organ o ile istniał obowiązek wykonania i zatwierdzenia projektu. W świetle tego zapisu o.w.u. - stanowiących integralną część umowy ubezpieczenia - kwestia wykonania elementów budynku zgodnie z projektem, jawi się jako istotna. Jest ona też istotna dla ubezpieczonego. Skoro umowa ubezpieczenia jest kontraktem szczególnego zaufania, to również ubezpieczony ma prawo wymagać najwyższej lojalności od ubezpieczyciela. Gdy ubezpieczyciel przyjmuje daną rzecz pod ochronę ubezpieczeniową bez zastrzeżeń to nie może na etapie postępowania likwidacyjnego czynić ubezpieczającemu zarzutów związanych z okolicznościami, których nie wyjaśniał na etapie przed zawarciem umowy. Ubezpieczony nie może być zaskakiwany wyłączeniem odpowiedzialności ubezpieczyciela w sytuacjach związanych z okolicznościami, o które nie był pytany przy zawieraniu umowy ubezpieczenia.
W przedmiotowym przypadku ubezpieczyciel nie zapytał o zgodność wykonania budynku lub jego elementów z projektem budowlanym, zaś ogólne pytanie o stan techniczny budynku nie było równoznaczne z tą okolicznością, wyłączającą odpowiedzialność. W przypadku zapytania o zgodność z projektem budowlanym odpowiedź niezgodna ze stanem faktycznym wyłączyłaby odpowiedzialność pozwanego a odpowiedź potwierdzająca wykonanie części budynku (dachu) niezgodnie z projektem budowalnym powinna była skutkować odmową zawarcia umowy wobec nieobejmowania takich budynków ochroną ubezpieczeniową w świetle treści o.w.u. Słusznie Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na to, że całe ryzyko niedopełnienia wymogów określonych w §14 pkt 6 o.w.u. obciąża ubezpieczonego, co przejawia się w tym, że kontynuując umowę ubezpieczenia przez wiele lat i płacąc składki ubezpieczeniowe, ubezpieczony nie uzyskałby ochrony mimo wykonania ze swej strony świadczenia o znacznych rozmiarach.

Skoro pozwany nie zapytał o zgodność konstrukcji budynku z projektem to nie może uchylić się od świadczenia odszkodowawczego z tytułu zwartej umowy. Brak lojalności strony umowy nie jest zgodna z zasadami współżycia społecznego, gdyż nie jest akceptowane w społeczeństwie zachowanie wprowadzające w błąd.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art.98§1 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. Powodowie ponieśli koszty postępowania apelacyjnego związane z udziałem profesjonalnego pełnomocnika, którego wynagrodzenie ustalono na podstawie §10 ust.1 pkt 1 w zw. z §2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015.1800 ze zm.).

SSO Hubert Wicik SSO Magdalena Bajor-Nadolska SSO Anna Pać-Piętak