Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

G. W., dnia 24 października 2017 r.

Sąd Rejonowy w G. W. X Wydział Cywilny w następującym składzie:

PrzewodniczącySSR Andrzej Miszczak

Protokolant: sekr. sąd. Marta Andrzejewska

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2017 r. w G. W. na rozprawie sprawy

z wniosku F. M.

przy udziale A. T., M. G., W. S. (1), J. S.

o stwierdzenie nabycia spadku

POSTANAWIA:

I.  stwierdzić, że spadek po R. S. (1) z domu B. córce J. i A. zmarłej 8 listopada 1989 roku w K., przed śmiercią mającej miejsce zamieszkania
w D., na podstawie ustawy nabyli:

1)  Małżonek W. S. (2) (syn K. i B.),

2)  Syn F. M. (syn M. i R.),

3)  Córka A. T. (córka M. i R.),

4)  Córka M. G. (córka M. i R.),

każdy w udziale po ¼ (jednej czwartej części),

II.  stwierdzić, że udziały w gospodarstwie rolnym należącym do R. S. (1) z domu B. córce J. i A. zmarłej 8 listopada 1989 roku w K., położonym
w D., gmina W., składającym się z działek ewidencyjnych o numerach: 36, 170, 402, 453, 376 o powierzchni 4,25 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w G. W. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) nabyli:

1)  Małżonek W. S. (2) (syn K. i B.),

2)  Syn F. M. (syn M. i R.),

3)  Córka A. T. (córka M. i R.),

4)  Córka M. G. (córka M. i R.),

każdy w udziale po ¼ (jednej czwartej części),

III.  w pozostałym zakresie wniosek oddalić,

IV.  ustalić, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem.

SSR Andrzej Miszczak

UZASADNIENIE

F. M. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po matce R. S. (2) na podstawie ustawy.

Sąd rejonowy ustalił co następuje :

8 listopada 1989 roku w K. zmarła R. S. (2). Ostatnio stale przed śmiercią zamieszkiwała w D.. Zmarła nie pozostawiła testamentu.

W chwili śmierci była zamężna z W. S. (2), który zmarł 20 lutego 1995 r. w D.. W chwili śmierci W. S. (2) był żonaty z W. S. (3) z domu R. oraz posiadał jednego syna J. S.. Nie pozostawił testamentu.

R. S. (2) posiadała trójkę dzieci: F. M., A. T. i M. G.. Inny dzieci nie posiadała, w tym przysposobionych i pozamałżeńskich. Nikt nie składał oświadczenia o odrzuceniu spadku po R. S. (2).

W skład spadku po R. S. (2) wchodzi gospodarstwo rolne położone w D. składające się z działek nr: (...), o powierzchni 4,25 ha dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w G. W. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

F. M., A. T. i M. G. wykonywali stałą pracę w gospodarstwie rolnym, bezpośrednio przy produkcji rolnej. F. M. w chwili śmierci R. S. (2) prowadził gospodarstwo rolne należące do spadkodawczyni. Małżonek spadkodawczyni – W. S. (2) – wykonywali stałą pracę w gospodarstwie rolnym, bezpośrednio przy produkcji rolnej oraz pracował w lesie.

Nieruchomość rolna położona w (...), składająca się z działki nr (...) o powierzchni 0,5205 ha, dla której Sąd Rejonowy w G. W. prowadzi księgę wieczystą nr (...) stanowi od 1986 r. własność J. M..

Dowód :



odpis skrócony aktu zgonu R. S. (2) k.4



odpis skrócony aktu urodzenia i małżeństwa A. T. k.5



odpis skrócony aktu urodzenia i małżeństwa M. G. k. 5



odpis skrócony aktu urodzenia F. M. k.5



wydruk KW (...) k. 28-36



zapewnienie spadkowego odebrane od F. M. k.37v



odpis skrócony aktu zgonu W. S. (2) k.57



wydruk KW (...) k.58-65



odpis zupełny akt małżeństwa W. S. (2) i R. S. (1) z domu B. k.75



oświadczenie A. T. z 18.08.2017 r. k.78



oświadczenie M. G. z 18.08.2017 r. k.78



oświadczenie F. M. z 18.08.2017 r. k.78



odpis skrócony aktu urodzenia J. S. k.84



zapewnienie spadkowe odebrane od J. S. k.93

Sąd rejonowy zważył, co następuje :

Zgodnie z art. 926 § 1 i 2 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy, albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Zgromadzone dowody – w szczególności zapewnienia spadkowe – nie dały podstaw do przyjęcia, że zmarła pozostawiła testament. W związku z powyższym w grę wchodzi dziedziczenie z mocy ustawy.

Z zapewnień spadkowych oraz z odpisów aktów stanu cywilnego wynika, że spadkodawczyni w chwili śmierci była zamężna z W. S. (2) i pozostawiła trójkę dzieci: F. M., A. T. i M. G.. Tym samym – na podstawie art. 931 § 1 k.c. – sąd stwierdził nabycie spadku na postawie ustawy przez małżonka i dzieci zmarłej, każdy w ¼ części i orzekł jak w punkcie I postanowienia. Prawa W. S. (2) w niniejszym postępowaniu reprezentowali jego spadkobiercy – żona i syn.

Z akt księgi wieczystej wynikało, że w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne. W związku z tym, że spadek otworzył się 8 listopada 1989 r. zastosowanie mają przepisy tytułu X Kodeksu cywilnego1 a sąd odrębnie zobowiązany jest orzec o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego. Przy czym istotny jest stan prawny istniejący w dniu śmierci spadkodawczyni, gdyż na tą chwilę sąd stwierdza o prawach do spadku.

Zgodnie z art. 1059 k.c. spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1) odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo

2) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

3) są trwale niezdolni do pracy.

Na podstawie art. 1064 k.c. wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (t.j. Dz.U. z 1983 r, Nr 19, poz. 86), które określa jakie przygotowanie zawodowe uważa się za przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, a także wypadki, w których pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół uprawnia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, oraz zasady i tryb stwierdzania trwałej niezdolności do pracy.

Zgodnie z § 1 pkt. 1 ww. rozporządzenia nieruchomość uważa się za rolną, jeżeli jest lub może być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Punkt 3 paragrafu 1 – od 1 lipca 1989 r. – stanowił, że nie uważa się za nieruchomość rolną nieruchomości należących do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekracza 1 ha użytków rolnych.

W tym miejscu należy wskazać, że żądanie uznania za gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po R. S. (2) a składające się z nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) było niezasadne i w tym zakresie wniosek został oddalony (pkt. III). Po pierwsze z treści księgi wieczystej wynika w sposób jednoznaczny, że nieruchomość należy do J. M. i to na podstawie wpisu dokonanego za życia spadkodawczyni. Księga wieczysta korzysta z rękojmi wiary publicznej a tym samym należy przyjąć, że właścicielem nieruchomości, dla której prowadzona jest księga (...) jest J. M. a nie R. S. (2). Po drugie jak wskazano wyżej z § 1 pkt. 3 rozporządzenia z 28 listopada 1964 r. wynika jednoznacznie, że nieruchomości o powierzchni poniżej 1 ha nie stanowią nieruchomości rolnej. Z treści księgi wieczystej (...) wynika, że powierzchnia nieruchomości wynosi 0,5205 ha. Tym samy i z tego powodu nie było konieczności odrębnego orzekania o następstwie prawnym, skoro obszar o wielkości 0,5205 ha nie jest nieruchomością rolną. Jeżeli wnioskodawca rodzi sobie prawa do tej nieruchomości może ich dochodzić w odrębnym postępowaniu, gdzie stroną musi być właściciel wpisany do księgi wieczystej. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku uniemożliwia udział osoby trzeciej, niezainteresowanej potwierdzeniem praw do spadku. Nie można też oczekiwać, że postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku zastąpi proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej, czy inne postępowania rzeczowe – jak zasiedzenie, rozgraniczenie.

Z księgi wieczystej (...) wynika, że jest to nieruchomości stanowiąca gospodarstwo rolne składające się z działek (...) o powierzchni łącznej 4,25 ha, a której właścicielem była R. M., córka J. i A., a więc spadkodawczyni. Tym samym należało ocenić, czy spadkobiercy są uprawnieni do dziedziczenia tego gospodarstwa rolnego.

Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia z 28 listopada 1964 r. za kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego uważa się ukończenie szkoły rolniczej, przysposobienia rolniczego lub uzyskanie tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych. Ustęp trzeci zaś stanowi, że przerwa w pracy w gospodarstwie rolnym nie stanowi przeszkody do uznania, że osoba zainteresowana odpowiada warunkom określonym w art. 160 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego. Ten ostatni przepis - na dzień śmierci spadkodawczyni - przewidywał, że własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca stale pracuje w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej.

Orzekający sąd rejonowy w całości aprobuje pogląd zaprezentowany w postanowieniu Sądu Najwyższego z 4 października 2002 r. w sprawie III CKN 135/01 (LEX nr 57229), że spadkobierca urodzony i wychowany w rodzinnym gospodarstwie rolnym, wykonujący w nim przez wiele lat wraz z pozostałymi członkami rodziny prace przy produkcji rolnej i w obejściu gospodarskim, ma umiejętności praktyczne potrzebne do prowadzenia gospodarstwa rolnego i na mocy art. 160 pkt 1 k.c. w związku z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, posiada kwalifikacje do dziedziczenia takiego gospodarstwa także wówczas, gdy pracował również poza rolnictwem, wyprowadził się z gospodarstwa i w chwili otwarcia spadku nie pracował już w żadnym gospodarstwie rolnym.

Dzieci spadkodawczyni urodziły się i wychowywały w rodzinnym gospodarstwie rolnym. Od najmłodszych lat uczestniczyły stale w pracach bezpośrednio przy produkcji rolnej. Taka sytuacja miała miejsce do czasu ukończenia szkoły. Stale pracując w gospodarstwie rolnym nabyły praktycznych umiejętności niezbędnych przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Teologiczne uzasadnienie obostrzeń dziedziczenia gospodarstwa rolnego wynika z dążenia ustawodawcy do zapewnienia wykwalifikowanej kadry kontynuującej produkcję rolną, zgodnie ze sztuką zawodową, w gospodarstwie rolnym. Ten warunek dzieci spadkodawczyni spełniają, pracując stale w gospodarstwie rolnym, bezpośrednio przy produkcji rolnej – nawet jeżeli miał on miejsce w okresie dorastania, niepełnoletności – nabrali wiedzy i doświadczenia niezbędnego do tego, by zakwalifikować ich do osób posiadających przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej. Pominięcie czasu pracy, trudów jakie włożyli w prace gospodarskie byłoby niesprawiedliwe, nie miało aksjologicznych podstaw i rażąco naruszało ich prawo podmiotowe- prawo do dziedziczenia po swoim wstępnym. Ponadto należy mieć na uwadze, że przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych uznane zostały za niekonstytucyjne – obalono domniemanie ich konstytucyjności. Tylko ze względów systemowych, mając na uwadze skutki dla pewności obrotu prawnego zakwestionowane przepisy Kodeksu cywilnego mają moc obowiązującą wobec spadków otwartych przed 14 lutego 2001 r. Tym samym dokonując wykładni wskazanych przepisów należy możliwie szeroko interpretować te przepisy, tak by uwzględnić w dziedziczeniu gospodarstwa rolnego możliwie najszerszy krąg spadkobierców ustawowych, respektując ich prawa i wolności chronione konstytucją.

Z tych względów sąd dokonując ustaleń faktycznych przyjął również, że małżonek spadkodawczyni po pracy w lesie prowadził wspólnie ze spadkodawczynią gospodarstwo rolne i w ten sposób nabył praktycznych umiejętności do tego, aby kontynuować działalność produkcyjną. Jak zeznał J. S., W. S. (2) pomagał w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, przy czym trudno mu było określić zakres tej pomocy, co jest zrozumiałe mając na uwadze uwarunkowania rodzinne, upływ czas oraz fakt, że prowadzenie gospodarstwa rolnego charakteryzuje się pewną płynnością, a czynności dnia codziennego przeplatane są z czynnościami związanymi z produkcją rośliną, zwierzęcą, sadowniczą.

Należy mieć przy tym na uwadze, że ustawodawca w § 2 ust. 2 rozporządzenia z 28 listopada 1964 r. wskazał, że do gospodarstwa rolnego zalicza się również lasy i grunty leśne. Tym samym dla samego ustawodawcy prowadzenie gospodarki leśnej i umiejętności potrzebne w tym zakresie, składały się na konglomerat czynności pozwalających przyznać kompetencje do prowadzenia gospodarstwa rolnego. W. S. (2) pracując w lesie, posiadał umiejętności w zakresie prowadzenia gospodarstwa rolnego, w którego skład wchodziłyby lasy i grunty leśne. Tym samym i z tych powodów należało uznać go za osobę dziedziczącą gospodarstwo rolne, jako posiadającą wiedzę i umiejętności do kontynuowania prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Mając na uwadze konstytucyjnie chronione wartości – wskazane ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego – fakt, że małżonek spadkodawczyni nabył poprzez pracę w gospodarstwie rolnym praktyczne umiejętności pozwalające mu kontynuować działalność rolniczą w tym gospodarstwie, sąd uznał, że nie ma żadnych podstaw, aby pozbawiać go możliwości dziedziczenia po żonie.

Rozstrzygnięcie określone w punkcie II sentencji postanowienia jest w ocenie sądu najbardziej sprawiedliwie, uwzględnia konstytucyjne prawo stron do dziedziczenia, zasadę demokratycznego państwa prawa, które to zasady w sposób pełny i syntetyczny wysłowił Trybunał Konstytucyjny we wskazanym wcześniej wyroku w sprawie P 4/99, a które to argumenty orzekający sąd w pełni akceptuje i przyjmuje za własne.

W związku z tym, że żadna ze stron nie kwestionowała kompetencji wnioskodawcy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego – sąd również nie znalazł ku temu podstaw – jego wnioski o przesłuchanie świadków P., S., J.-T., Z. zostały oddalone.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 1059 pkt. 1 2 k.c. w zw.z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych orzeczono jak w punkcie II postanowienia.

O kosztach postępowania orzeczono na podatnie art. 520 § 1 k.p.c. uznając że wszyscy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani w rozstrzygnięciu sprawy oraz ich interesy nie są sprzeczne. Z powyższych względów orzeczono jak w punkcie IV postanowienia.

SSR Andrzej Miszczak

1 Por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 31.01.2001 r. sygn. akt P 4/99 (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz. 91)