Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2018 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa Krajowego Ośrodka (...) (poprzednio: (...) w W.

przeciwko W. R.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 19 kwietnia 2016 r., sygn. akt XV C 615/15

I/ zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym) o tyle, że w miejsce wskazanej tam kwoty 614.463,70 zł z ustawowymi odsetkami zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 613.192,44 zł (sześćset trzynaście tysięcy sto dziewięćdziesiąt dwa złote 44/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi od kwoty 521.170,36 zł od dnia 12 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w dalszej części;

II/ oddala apelację powoda w pozostałym zakresie;

III/ zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Lewandowska SSA Dariusz Janiszewski SSA Ewa Tomaszewska

I ACa 13/17

UZASADNIENIE

Powód Krajowy Ośrodek (...) (poprzednio: (...)) w W. wnosił o zasądzenie od pozwanej W. R. kwoty 614.463,70 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu i kosztami procesu z tytułu pozostałej części ceny nieruchomości. Na dochodzoną kwotę składa się 594.265,35 zł kapitału oraz 20.198,35 zł z tytułu skapitalizowanych odsetek. Powód wskazał, że kwota zadłużenia pozwanej została wyliczona zgodnie z zasadami określonymi w umowie sprzedaży.

Pozwana twierdziła, że powoda zawyżył wysokość roszczenia, choć nie kwestionowała, że jest ono usprawiedliwione co do zasady.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 614.463,70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 czerwca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (punkt 1), a ponadto kwotę 30.724 zł tytułem opłaty od pozwu i kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt 2).

Z ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji wynika, że umową notarialną z dnia 2 sierpnia 2004 r. powód sprzedał pozwanej bliżej oznaczone nieruchomości rolne za łączną cenę 1.705.000 zł, przy czym na poczet ceny zaliczono zapłaconą już przez pozwaną kwotę 342.067 zł. Pozostałą do zapłaty część ceny strony w § 4 umowy sprzedaży określiły za pomocą miernika naturalnego, jako równowartość 26.040 decyton pszenicy, przeliczoną według średniej arytmetycznej średnich krajowych cen skupu pszenicy opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny za dwa półrocza poprzedzające datę przetargu. Resztę ceny pozwana zobowiązała się zapłacić w 28 równych półrocznych ratach, każda o równowartości 930 decyton pszenicy, płatnych począwszy od 31 października 2004 r. w dniach 28 lutego i 31 października każdego roku. Poszczególne raty miały być płatne według średniej krajowej ceny skupu pszenicy, publikowanej przez Główny Urząd Statystyczny za półrocze roku kalendarzowego poprzedzającego termin płatności raty. Strony umówiły się także, że w razie opóźnienia w spłacie którejkolwiek raty sprzedającemu przysługują odsetki za czas opóźnienia w wysokości ustawowej za każdy dzień. W wypadku niezapłacenia przez pozwaną którejkolwiek raty zbywca zastrzegł sobie prawo wypowiedzenia § 4 umowy – o rozłożeniu na raty pozostałej części ceny – i wezwania nabywczyni do zapłaty niespłaconej kwoty wraz z należnym oprocentowaniem w terminie 1 miesiąca od daty doręczenia pozwanej wypowiedzenia na piśmie.

Pomimo skierowanej do powoda pismem z dnia 28 października 2014 r. prośby o odroczenie terminu zapłaty zaległych i bieżących rat za rok 2014 w związku z długotrwałą zaległością kontrahenta pozwanej w zapłacie za plony zebrane w 2014 roku i o niewypowiadanie umowy w okresie odroczenia płatności, pismem z dnia 13 listopada 2014 r. powód powiadomił pozwaną o pozostawieniu tego wniosku bez rozpoznania z uwagi na wniesienie go po upływie terminu płatności. Pismem z dnia 17 listopada 2014 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty rat płatnych do 28 lutego i 31 października 2014 r. w łącznej wysokości 143.644,87 zł (wraz ze skapitalizowanymi odsetkami na dzień wezwania, doręczonego pozwanej w dniu 21 listopada 2014 r.). Pozwana prosiła powoda o prolongatę terminu tej spłaty do końca 2014 roku. Pismem z dnia 3 lutego 2015 r. powód wypowiedział pozwanej warunki umowy sprzedaży z dnia 2 sierpnia 2004 r. zgodnie z § 10 pkt a) tej umowy. Wypowiedzenie dotyczyło rozłożenia na raty płatności reszty ceny. Niespłacona należność stała się wymagalna z dniem 30 stycznia 2015 r. Powód wezwał pozwaną do zapłaty, w terminie 1 miesiąca od daty doręczenia jej wypowiedzenia umowy, łącznie kwoty 594.265,35 zł wraz z odsetkami ustawowymi. Pismo to doręczono pozwanej w dniu 24 lutego 2015 r.

Następnie strony prowadziły korespondencję, w której powód wyjaśniał pozwanej sposób wyliczenia należności z tytułu pozostałej do zapłaty ceny, której równowartość pozwana kwestionowała. Pismem z dnia 17 kwietnia 2015 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty łącznie kwoty 608.472,20 zł, w tym skapitalizowanych odsetek w kwocie 14.206,85 zł. Wezwanie to doręczono pozwanej 29 kwietnia 2015 r. Na dzień wypowiedzenia umowy przez powoda pozwanej pozostawały do zapłaty dwie raty za rok 2014 w kwotach, odpowiednio, 66.234,60 zł i 70.800,90 zł, stanowiące równowartość 930 decyton pszenicy każda oraz pozostała niezapłacona cena, stanowiąca (w zakresie kapitału) równowartość 6.510 decyton pszenicy, wyliczoną przez powoda na kwotę 457.229,95 zł. Odsetki ustawowe liczone od tych kwot wynoszą, odpowiednio, 9.358,13 zł, 3.825,19 zł i 7.015,03 zł, co łącznie na dzień 2 czerwca 2015 r. daje kwotę 20.198,35 zł. Średnia krajowa cena skupu pszenicy za I półrocze 2014 r. wynosiła 76,13 zł za 1 dt, a za II półrocze 2014 r. – 70,235 zł za 1 dt. Łączne zadłużenie pozwanej wobec powoda liczone na dzień 2 czerwca 2015 r. wynosi 614.463,70 zł.

Pozwana zbiera plony ze 117 ha, a 300 ha wydzierżawia i z dzierżawy tej nie otrzymuje czynszu. Z obszaru 117 ha pozwana pobiera dopłaty ze środków UE, natomiast za pozostały areał dopłaty pobiera dzierżawca.

W świetle powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy ocenił powództwo jako zasadne. Obowiązek pozwanej w zakresie zapłaty ceny nabytej nieruchomości wynika z art.535 k.c. oraz z treści umowy zawartej przez strony, gdzie uregulowano sposób obliczenia wartości każdej kolejnej raty. Jako podstawę tych ustaleń wskazano przepisy rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa i ich części składowych, warunków rozkładania ceny na raty oraz stawek szacunkowych gruntów oraz przepisy rozporządzenia tego samego Ministra z dnia 8 grudnia 1999 r. w sprawie wysokości oprocentowania odroczonej lub rozłożonej na raty należności z tytułu sprzedaży mienia z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, szczegółowych kryteriów niestosowania oprocentowania oraz ustalenia innych niż pieniądz mierników wartości należności pieniężnej. Zgodnie z art.358 ¹ § 2 k.c. strony mogły w umowie zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości, w tym wypadku – według ceny 1 decytony pszenicy.

Bezsporne jest, że pozwana nie uregulowała w terminie raty płatnej do dnia 28 lutego 2014 r. i kolejnej raty, płatnej do dnia 31 października 2014 r., co zgodnie z § 4 umowy stron uprawniało powoda do wypowiedzenia jej postanowienia umowy, rozkładającego niezapłaconą cześć ceny na półroczne raty i do postawienia całego długu w stan wymagalności w oparciu o § 10 umowy. Raty płatne za rok 2014 stanowiły równowartość po 930 decyton pszenicy, według średniej krajowej ceny skupu tego zboża opublikowanej przez GUS za półrocze roku kalendarzowego, poprzedzającego termin płatności raty, to jest, odpowiednio, 71,22 zł i 76,13 zł za 1 decytonę. Do pozostałej natomiast, postawionej w stan wymagalności części ceny, odpowiadającej wartości 6.510 decyton pszenicy, zastosowanie mają przepisy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 lutego 2010 r. w sprawie wysokości oprocentowania odroczonej lub rozłożonej na raty należności z tytułu sprzedaży mienia z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz ustalenia innych niż pieniądz mierników wartości należności pieniężnej (Dz.U. z 2010 r., Nr 23, poz.118). Zgodnie z przepisem § 3 ust.2 tego rozporządzenia, należność pieniężna rozłożona na raty podlega przeliczeniu na decytony pszenicy według średniej arytmetycznej średnich krajowych cen skupu pszenicy ogłaszanych w drodze obwieszczenia przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” za dwa półrocza poprzedzające datę przeprowadzenia przetargu albo – w przypadku sprzedaży mienia w trybie bezprzetargowym – dzień zawarcia umowy. Jeżeli należność, o której mowa, została określona w wysokości równowartości odpowiedniej ilości pszenicy, to wysokość wpłaty tej należności ustala się jako iloczyn tej ilości pszenicy i średniej krajowej ceny skupu pszenicy, o której mowa w ust.2, za półrocze poprzedzające określony w umowie termin wpłaty tej należności (ust.3). W przypadku spłaty przed terminem całości lub części należności z tytułu nabycia mienia, przeliczonej na decytony pszenicy, wysokość wpłaty tej należności ustala się według średniej arytmetycznej średnich krajowych cen skupu pszenicy, o których mowa w ust.2, za dwa półrocza poprzedzające dzień wpłaty tej należności (ust.4).

W tych warunkach Sąd Okręgowy uznał, że ustalając wysokość niezapłaconej części ceny (poza ratami wymagalnymi w roku 2014) powód był uprawniony, na podstawie § 3 ust.4 rozporządzenia, do dokonania obliczenia przy zastosowaniu średniej arytmetycznej średnich krajowych cen skupu pszenicy, o których mowa w § 3 ust.3 rozporządzenia, za dwa półrocza poprzedzające dzień wpłaty tej należności, które to ceny zgodnie z obwieszczeniem Prezesa GUS wynosiły 76,13 zł i 64,34 zł, czyli średnio 70,235 zł i taką stawkę zastosował powód. W myśl umowy powód był uprawniony również do naliczenia odsetek od raty wymagalnej na dzień 28 lutego 2014 r., od raty wymagalnej na dzień 31 października 2014 r. i od całej reszty niezapłaconej ceny wymagalnej dnia 24 marca 2015 r. Powód mógł też odsetki te skapitalizować na dzień wniesienia pozwu – skapitalizował je na dzień 2 czerwca 2015 r., tj. na datę wcześniejszą. Zgodnie z art.482 § 1 k.c. powód mógł też żądać odsetek od zaległych odsetek, za okres od dnia wytoczenia o nie powództwa. Był nadto uprawniony od doliczenia do całości zadłużenia z tytułu niezapłaconej ceny w kwocie 594.265,35 zł skapitalizowanych odsetek w kwocie 20.198,35 zł. Łączne zadłużenie pozwanej zostało zatem prawidłowo wyliczone na 614.463,70 zł, od których powodowi należały się dalsze odsetki od dnia wniesienia pozwu. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji wskazał przepisy art.535 k.c., art.471 k.c. i art.481 § 1 i 2 k.c. oraz art.482 § 1 k.c.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do rozłożenia długu na raty zgodnie z propozycją pozwanej. Taki sposób zapłaty powadziłby do wydłużenia okresu spłaty ponad termin ustalony w umowie sprzedaży. Sprzeciwiała się temu również postawa pozwanej, która mimo znacznego upływu czasu nie dokonała żadnej wpłaty na rzecz powoda. Sąd zważył, że pozwana nie postępuje racjonalnie, bowiem wydzierżawia znaczną część nieruchomości bez pobierania czynszu i dopłat unijnych, wspierając taką postawą inny podmiot gospodarczy kosztem dochodów powoda, przez co uszczupla środki publiczne. W tej sytuacji, zdaniem Sądu meriti, nie wystąpiły przesłanki do zastosowania art.320 k.p.c. O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art.108 § 1 k.p.c. i art.98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art.99 k.p.c.

Pozwana zaskarżyła wyrok apelacją, zarzucając pozbawienie jej praw procesowych przez nieuwzględnienie wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka P. W. na okoliczności związane z wypowiedzeniem umowy w zakresie spłat ratalnych oraz co do wzajemnych relacji stron i dowodu z opinii biegłego w celu wyliczenia wysokości zadłużenia, a także pominięcie wniosku pozwanej o zawieszenie postępowania z uwagi na prowadzone postępowanie ugodowe. Skarżąca zarzuciła błędne wyliczenie i zawyżenie pozostałej do zapłaty kwoty kapitału na 457.229,85 zł, a w konsekwencji naliczenie wyższej kwoty odsetek. Pozwana podnosiła, że w umowie sprzedaży strony wyraźnie wskazały, że niespłacone raty będą płacone według średniej krajowej ceny skupu pszenicy publikowanej przez GUS za półrocze roku kalendarzowego poprzedzającego termin płatności raty. Zdaniem skarżącej dotyczyłoby to również naliczania należności w przypadku wcześniejszej spłaty z inicjatywy pozwanej, lub w przypadku wcześniejszego żądania zapłaty należności przez powoda wobec wypowiedzenia ratalnego systemu spłat. Według apelującej, prawidłową kwotą kapitału uprzednio rozłożonego na raty, stanowiącego równowartość 6510 dt pszenicy pomnożoną przez średnią krajową skupu pszenicy za II kwartał 2014 roku wynoszącą 64,34 zł za 1 dt, jest kwota 418.853,40 zł. Pozwana zarzuciła, że powód zastosował korzystniejszy dla siebie przelicznik, co błędnie zaaprobował Sąd pierwszej instancji.

Formułując powyższe zarzuty pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wnosił o jej oddalenie i o obciążenie pozwanej kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił, i zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie jedynie w nieznacznym zakresie, natomiast w pozostałej części jest niezasadna. Sąd Apelacyjny w pierwszym rzędzie podzielił poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, uznając je za podstawę także dla własnego rozstrzygnięcia, z zastrzeżeniem wynikającym z uzupełnienia tych ustaleń w postępowaniu odwoławczym o okoliczności, jakie wystąpiły po wydaniu zaskarżonego wyroku.

W toku postępowania apelacyjnego, w dniu 6 grudnia 2017 r., pozwana wpłaciła na konto powoda kwotę 111.200 zł, wskazując w tytule przelewu bankowego, że jest to wplata tytułem „20% kapitału podstawowego I i II rata zaproponowanej ugody” (v.K.216 – bankowy dowód przelewu). Powód, zobowiązany przez Sąd drugiej instancji do przedstawienia sposobu zarachowania tej wpłaty, oświadczył, że została ona zaliczona na poczet należności z tytułu odsetek ustawowych od zasądzonej przez Sąd pierwszej instancji kwoty 614.463,70 zł oraz, w pozostałej części, na poczet kwoty kapitału. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda powyższą kwotę wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 19 czerwca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. od dnia zapłaty. Według wyliczenia powoda odsetki od kwoty 614.463,70 zł za okres od dnia 20 czerwca 2015 r. do dnia 6 grudnia 2017 r. wyniosły 109.458,71 zł. Po rozliczeniu wpłaty przez pozwaną kwoty 111.200 zł, według stanu na dzień 11 grudnia 2017 r., do zapłaty pozostała kwota 613.192,44 zł, w tym 612.722,41 zł z tytułu zadłużenia dochodzonego pozwem i objętego zaskarżonym wyrokiem oraz 470,03 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonych od kwoty 521.170,36 zł (tj. od pozostałego kapitału z tytułu reszty ceny) od dnia 12 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty (v. wyliczenie powoda z dnia 19 grudnia 2017 r. – K.223-228).

Pozwana nie kwestionowała prawidłowości powyższego, przedstawionego przez powoda, wyliczenia wysokości długu ani sposobu zarachowania dokonanej wpłaty z dnia 6 grudnia 2017 r. (v. oświadczenie pełnomocnika pozwanej na rozprawie – K.231).

Okoliczności faktyczne sprawy pozostawały pomiędzy stronami bezsporne. Pozwana nie kwestionowała zaprzestania w 2014 roku spłaty rat ustalonych w umowie sprzedaży z tytułu pozostałej części ceny za nabytą od powoda nieruchomość, wypowiedzenia w związku z tym płatności ratalnej ustalonej w umowie oraz postawienia reszty zadłużenia z tego tytułu w stan wymagalności. Nie było również sporne co do zasady istnienie zadłużenia po stronie pozwanej z tego tytułu, odpowiadające wartości 6.510 decyton pszenicy.

Istotą sporu pomiędzy stronami stał się sposób przeliczenia na pieniądze określonego w umowie sprzedaży miernika wartości świadczenia, a mianowicie sposób określenia wartości 1 decytony pszenicy dla wyliczenia iloczynu liczby tych decyton przez wartość jednostkową decytony w celu uzyskania w ten sposób wysokości długu w zakresie kapitału, tj. pozostałej do zapłaty części ceny. Wysokość tego długu rzutowała z kolei na rozmiar zadłużenia odsetkowego pozwanej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w sporze o zasadę dokonania rozliczenia pomiędzy stronami rację ma powód i przedstawione przez niego wyliczenie wysokości pozostałej części należności, jaka obciąża pozwaną z tytułu nieuiszczonej części ceny za nabytą nieruchomość rolną, jest prawidłowe. Warunki bieżące tej płatności strony ustaliły w umowie sprzedaży z dnia 2 sierpnia 2004 r., oświadczając w jej § 4, że poszczególne raty, z których każda ma odpowiadać wartości 930 decyton pszenicy, będą określane kwotowo według średniej krajowej ceny skupu pszenicy publikowanej przez Główny Urząd Statystyczny za półrocze roku kalendarzowego, poprzedzającego termin płatności raty. Umowa sprzedaży nie regulowała natomiast sposobu przeliczenia wartości niespłaconych rat w razie wcześniejszego wypowiedzenia warunków płatności ratalnej, przewidzianego w § 10 umowy. Ten bowiem zapis kontraktu zastrzegał powodowi prawo wypowiedzenia określonego w § 4 postanowienia o rozłożeniu na raty pozostałej części ceny i wezwania nabywczyni do zapłaty niespłaconej ceny za przedmiotową nieruchomość wraz z należnym oprocentowaniem w terminie jednego miesiąca od daty doręczenia jej wypowiedzenia na piśmie, na co pozwana wyraziła zgodę (v. umowa sprzedaży – K.9-24). Sposobu przeliczenia reszty ceny rozłożonej na raty w razie sytuacji uzasadniającej stan wymagalności całej należności z tego tytułu nie określał również akt notarialny z dnia 9 czerwca 2011 r., zmieniający niektóre postanowienia umowy sprzedaży z dnia 2 sierpnia 2004 r. (v.K.25-27).

Należy jednak mieć na względzie to, że przedmiotową nieruchomość rolną pozwana nabyła w drodze przetargu od powoda, działającego w dacie sprzedaży jako Agencja Nieruchomości Rolnych na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r., Nr 57, poz.603 ze zm.) oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa i ich części składowych, warunków rozkładania ceny sprzedaży na raty oraz stawek szacunkowych gruntów (Dz.U. z 2003 r., Nr 140, poz.1350), a także przepisów rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 8 grudnia 1999 r. w sprawie wysokości oprocentowania odroczonej lub rozłożonej na raty należności z tytułu sprzedaży mienia z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, szczegółowych kryteriów niestosowania oprocentowania oraz ustalenia innych niż pieniądz mierników wartości należności pieniężnej (Dz.U. z 1999 r., Nr 102, poz.1189). Z uwagi na będący państwową osobą prawną podmiot sprzedający nieruchomość, kwestie zapłaty ceny nie były zatem pozostawione całkowitej swobodzie kontraktowej stron, lecz pozostawały objęte rygorami, wynikającymi z przywołanych wyżej regulacji prawnych w tym zakresie.

Jeśli zatem umowa sprzedaży, zawarta przez strony w 2004 roku, nie określała sposobu wyliczenia należności na wypadek postawienia w stan wymagalności całej niespłaconej części ceny w sytuacji przewidzianej w § 10 umowy, to nawiązany przez strony stosunek prawny podlegał w omawianym zakresie regulacjom powołanego w umowie stron rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z 1999 r. Stanowiło ono w § 5 ust.1 jedynie to, że ustala się 1 decytonę pszenicy jako inny niż pieniądz miernik wartości należności pieniężnej za sprzedane mienie. Według § 5 ust.2 zaś, jeżeli należność, o której mowa w ust.1, została określona w wysokości równowartości odpowiedniej ilości pszenicy, to wysokość wpłaty ustala się jako iloczyn tej ilości pszenicy i średniej krajowej ceny skupu pszenicy publikowanej w obwieszczeniach Prezesa GUS ogłaszanych w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”, za półrocze poprzedzające określony w umowie termin wpłaty.

Powyższe rozporządzenie z 1999 roku, pod rządami którego strony zawarły umowę sprzedaży, straciło moc z dniem 27 lutego 2010 r., bowiem z tym dniem zostało zastąpione rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 lutego 2010 r. w sprawie wysokości oprocentowania odroczonej lub rozłożonej na raty należności z tytułu sprzedaży mienia z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz ustalenia innych niż pieniądz mierników wartości należności pieniężnej (Dz.U. z 2010 r., Nr 23, poz.118 – dalej: rozporządzenie (...) z 2010 r.). Przepisy tego rozporządzenia w § 3 uregulowały bardziej szczegółowo sposób przeliczenia na decytony pszenicy należności pieniężnej rozłożonej na raty oraz wysokość wpłaty, jak również odniosły się do przypadków spłaty przed terminem całości lub części należności przeliczonej na decytony pszenicy.

Zgodnie z § 3 ust.2 rozporządzenia (...) z 2010 r. należność pieniężna rozłożona na raty podlega przeliczeniu na decytony pszenicy według średniej arytmetycznej średnich krajowych cen skupu pszenicy ogłaszanych w drodze obwieszczenia Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” za dwa półrocza poprzedzające datę przeprowadzenia przetargu albo – w przypadku sprzedaży mienia w trybie bezprzetargowym – dzień zawarcia umowy. W myśl § 3 ust.3 rozporządzenia, jeżeli należność, o której mowa w ust.1, została określona w wysokości równowartości odpowiedniej ilości pszenicy, to wysokość wpłaty tej należności ustala się jako iloczyn tej ilości pszenicy i średniej krajowej ceny skupu pszenicy, o której mowa w ust.2, za półrocze poprzedzające określony w umowie termin wpłaty tej należności. Natomiast § 3 ust.4 wymienionego rozporządzenia przewiduje, że w przypadku spłaty przed terminem całości lub część należności z tytułu nabycia mienia, przeliczonej na decytony pszenicy, wysokość wpłaty tej należności ustala się jako iloczyn tej ilości pszenicy i średniej arytmetycznej średnich krajowych cen skupu pszenicy, o których mowa w ust.2, za dwa półrocza poprzedzające dzień wpłaty tej należności.

Analiza powyższych przepisów prowadzi do wniosku, że sposób przeliczenia należności, wskazany w § 3 ust.3 rozporządzenia, odnosi się do wysokości wpłaty rat bieżących, natomiast ust.4 reguluje sytuacje, w których spłata całości lub części należności z tytułu nabycia mienia następuje przed terminem. Różnica sprowadza się do tego, że w przypadku przeliczania wysokości wpłat rat bieżących, kryterium stanowi cena 1 decytony pszenicy obowiązująca za jedno półrocze – poprzedzające określony w umowie termin wpłaty danej raty, a w sytuacji spłaty przed terminem – czy to całości, czy jedynie części należności – cena 1 decytony pszenicy, obowiązująca za dwa półrocza poprzedzające dzień wpłaty. Ustawodawca nie wprowadził zróżnicowania co do przyczyn, z jakich następuje spłata przed terminem. W tej sytuacji należy przyjąć, że regulacja zawarta w § 3 ust.3 rozporządzenia (...) z 2010 r. obejmuje zarówno przypadki, w których nabywca nieruchomości rolnej z zasobu państwowego sam decyduje się na wcześniejszą zapłatę całej ceny, jak i te, w których wcześniejsza zapłata całości ceny jest wynikiem decyzji wierzyciela, korzystającego z uprawnień przewidzianych w umowie sprzedaży, tak jak to ma miejsce w rozpoznawanej sprawie.

Za trafnością takiej wykładni przemawia również cel powyższego przepisu, określającego kryteria wyceny wpłaty przez nabywcę. Wartość decytony pszenicy jest miernikiem wartości, do którego strony mają się odwoływać przy ustalaniu rozkładanej w umowie na raty ceny zbywanej nieruchomości. Posłużenie się tym miernikiem waloryzacyjnym ma na celu odpowiednie rozłożenie ryzyka zmiany wartości pieniądza w czasie przewidzianym na spłatę rat. Ma zapewnić zbywcy utrzymanie, nawet w długim, wieloletnim okresie, realnej wartości świadczenia należnego od nabywcy nieruchomości rolnej. W sytuacji, gdy chodzi o ustalenie wartości pieniężnej jednej raty, miernikiem wystarczająco chroniącym interes sprzedającego jest cena oznaczonej jednostki pszenicy z jednego półrocza poprzedzającego termin wpłaty tej należności, bowiem należycie odzwierciedla ona realną wartość miernika. Inaczej należy określać wysokość ceny w razie założenia, że zapłata nastąpi w długiej perspektywie czasowej, w ratach. Rozporządzenie przewiduje wówczas odniesienie się do dłuższego okresu podlegającego badaniu pod względem wysokości cen miernika w postaci decytony pszenicy. Taki sposób ustalenia wartości dotyczy zarówno ustalenia – w decytonach pszenicy – wysokości ceny rozkładanej na raty, jak i ustalenia – w pieniądzu – wartości tych decyton pszenicy przy odstąpieniu od zapłaty w ratach, bez względu na przyczynę zaniechania takiego sposobu płatności. Ustawodawca uznał za bardziej miarodajne i uwzgledniające ewentualne wahania rynkowe, ceny skupu pszenicy na przestrzeni nie jednego, a dwóch półroczy poprzedzających wpłatę należności.

Biorąc powyższe od uwagę, niezasadny jest zarzut apelacji, że powód bezpodstawnie zastosował korzystniejszy dla siebie przelicznik cen skupu pszenicy, uwzględniając jej ceny nie za jedno, jak przewidziano w umowie sprzedaży, lecz za dwa kolejne półrocza. Skoro umowa stron nie regulowała sposobu przeliczania wartości wpłaty przed terminem całości rozłożonej na raty ceny, a jedynie sposób przeliczania każdej raty przy założeniu, że będą spłacane zgodnie z umową, to w relacji podmiotowej, istniejącej pomiędzy stronami, z uwagi na osobę zbywcy nieruchomości rolnej (powoda), przy zaniechaniu płatności ratalnej konieczne było zastosowanie regulujących tę kwestię przepisów prawa.

Nie ma też racji pozwana, argumentując, że w dacie zawierania umowy sprzedaży z sierpnia 2004 r. rozporządzenie (...) z 2010 roku nie obowiązywało, zatem należało stosować rozporządzenie Ministra Skarbu Państwa z dnia 8 grudnia 1999 r., które nie zawierało regulacji wskazującej na dwa półrocza poprzedzające termin wpłaty jako okres badania obowiązujących cen skupu pszenicy, lecz przewidywało w tym względzie okres jednego półrocza. Jak wyżej podniesiono, rozporządzenie z dnia 8 grudnia 1999 r. zostało uchylone z dniem 27 lutego 2010 r. przez wskazane wyżej rozporządzenie (...) z dnia 5 lutego 2010 r., jednak w tym ostatnim znajduje się zapis § 4, zgodnie z którym do należności, które stały się wymagalne przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, stosuje się przepisy dotychczasowe. A contrario zatem, do należności, które stały się wymagalne po wejściu w życie tego rozporządzenia, to jest po dniu 27 lutego 2010 r., należało stosować przepisy nowe. W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy niesporne jest, że po wypowiedzeniu przez powoda warunków spłaty ratalnej pozostała do zapłaty część ceny stała się wymagalna z dniem 30 stycznia 2015 r. Z tego względu nie było podstaw do stosowania do przeliczenia wartości należności zasad przewidzianych w rozporządzeniu Ministra Skarbu Państwa z dnia 8 grudnia 1999 r.

Należy przy tym zaważyć, że także wspomniane powyżej rozporządzenie (...) z dnia 5 lutego 2010 r. zostało uchylone, a następnie zastąpione aktualnie obowiązującym rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków rozkładania na raty należności z tytułu sprzedaży nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz wysokości oprocentowania rozłożonej na raty należności (Dz.U. z 2012 r., poz.208), które nie zawiera już regulacji ustalającej inny niż pieniądz miernik rozłożonej na raty należności pieniężnej w postaci jednej decytony pszenicy, lecz określa szczegółowe zasady stosownego oprocentowania należności. Powyższe rozporządzenie w § 6 stanowi, że do umów dotyczących rozłożenia na raty należności z tytułu sprzedaży nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, zawartych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to odesłanie do przepisów wcześniej omawianego rozporządzenia (...) z dnia 5 lutego 2010 r. i konieczność jego zastosowania do określenia wysokości zobowiązania pozwanej wobec powoda z tytułu pozostałej części ceny za nabytą nieruchomość rolną. Dodać należy, że zastosowane przez powoda jednostkowe średnie ceny skupu pszenicy za poszczególne półrocza, przedstawione w stosownych obwieszczeniach Prezesa GUS (v.K.106 i 107) i stanowiące podstawę do wyliczenia przez powoda średniej ceny 1 decytony, nie były przez pozwaną kwestionowane, bowiem spór toczył się o samą zasadę, przedstawioną powyżej.

Z uwagi na to, że rozstrzygnięcie tego sporu wymagało zastosowania właściwych przepisów prawa, która to kwestia należy do wyłącznej kompetencji sądu rozpoznającego sprawę, nietrafny jest zarzut apelacji co do naruszenia przepisów postępowania cywilnego poprzez odmowę przeprowadzenia dowodów z zeznań wskazanego przez skarżącą świadka oraz z opinii biegłego. Stan faktyczny sprawy w zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia został przez Sąd orzekający należycie i wystarczająco ustalony w oparciu o dotychczas przeprowadzone dowody, a rozstrzygnięcie sporu wymagało dokonania właściwej oceny prawnej tych ustaleń, która to ocena okazała się prawidłowa.

Mając na względzie dokonaną przez pozwaną przed zamknięciem rozprawy wpłatę części zasądzonej zaskarżonym wyrokiem należności oraz przedstawiony przez powoda sposób jej zarachowania, niwelujący dług z tytułu odsetek oraz zmniejszający nieznacznie zadłużenie z tytułu należności głównej, Sąd Apelacyjny na zasadzie art.386 § 1 k.p.c. zmienił w tym zakresie zaskarżony wyrok, orzekając jak w punkcie I sentencji. W dalszej części powództwo wymagało oddalenia, skoro roszczenie powoda w tej części wygasło wobec jego zaspokojenia wpłatą pozwanej z dnia 6 grudnia 2017 r. i braku cofnięcia pozwu przez powoda w tej części.

W zakresie dalej idącym apelacja pozwanej, jako niezasadna z przyczyn wyżej przedstawionych, podlegała oddaleniu na mocy art.385 k.p.c. (w punkcie II sentencji). O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł (w punkcie III sentencji) zgodnie z zasadą przewidzianą w art.108 § 1 k.p.c. w zw. z art.98 § 1 i 3 k.p.c. Koszty te stanowiło wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powoda w kwocie 5.400 zł, określone na podstawie § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz.1804) w zw. z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2016 r., poz.1667).

(...) Barbara Lewandowska SSA Dariusz Janiszewski SSA Ewa Tomaszewska