Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Marcin Strobel

Sędziowie: SA Bogdan Świerczakowski (spr.)

SO (del.) Ewa Kukiełka-Próchnicka

Protokolant: sekretarz sądowy Izabela Katryńska

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. S.

przeciwko K. W. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 września 2016 r., sygn. akt IV C 752/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od K. W. (1) na rzecz J. S. kwotę 4050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego;

III.  przyznaje adw. M. T. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) powiększoną o należny podatek VAT za pomoc prawną świadczoną pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Kukiełka-Próchnicka Marcin Strobel Bogdan Świerczakowski

Sygn. akt V ACa 1159/17

UZASADNIENIE

J. S. wniósł pozew o zasądzenie od K. W. (1) kwoty 421.562,88 zł wraz z odsetkami ustawowymi oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 27 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 84.500 zł z ustawowymi odsetkami od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (pkt I), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II) i rozstrzygnął o kosztach (punkty III-VII).

Podstawa faktyczna wyroku jest następująca.

W dniu 29 lipca 2009 r. została zawarta pomiędzy K. W. (1), prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą Firma Budowlana (...) a J. S. umowa o roboty budowlane. Przedmiotem umowy było wykonanie stanu surowego budynku mieszkalnego, jednorodzinnego, wolnostojącego z wbudowanym basenem i garażem trzystanowiskowym, przykrytego dachem, zgodnie z projektem i warunkami określonymi w decyzji numer (...) z dnia 10 lipca 2009 r. wydanej przez Starostę (...) Zachodniego. W ramach umowy miały być wykonane prace określone w załączniku (...) do umowy i obejmujące wykonanie: robót przygotowawczych i ziemnych, fundamentów, piwnic, obejścia basenu z niecką, parteru, stropu nad parterem, ścian I piętra, stropu nad I piętrem, ścian poddasza, konstrukcji dachu, pokrycia dachu, izolacji i odwodnienia dachu, ścianek działowych wszystkich kondygnacji, posadzek cementowych wszystkich kondygnacji. Powyższe prace obejmowały zakup materiałów przez wykonawcę we własnym zakresie. Termin rozpoczęcia prac określono na 3 sierpnia 2009 r., a zakończenia na 5 miesięcy od dnia wprowadzenia na budowę, tj. do dnia 3 stycznia 2010 r. Wynagrodzenie ryczałtowe ustalono na 1.400.000 zł brutto. Rozliczenie za wykonanie robót następować miało fakturami przejściowymi za prace wykonane bez usterek, potwierdzone przez kierownika budowy na podstawie protokołów odbioru zgodnie z harmonogramem prac (umowa – k. 14-22).

J. S. przekazał K. W. (1) osobiście lub za pośrednictwem J. T. tytułem zaliczek na poczet wynagrodzenia łącznie kwotę 1.421.048,44 zł (dowody przelewów, pokwitowania – k. 23-53).

W dniu 15 czerwca 2010 r. został sporządzony protokół rzeczowo-finansowy pozostałych do wykonania prac. Prace te przedstawiały się następująco:

Dział A. Roboty przygotowawcze i ziemne.

1.  wykonanie wyrównania terenu działki nawiezioną ziemią-warstwa czarnoziemu 10cm – 30.000 zł,

2.  ułożenie rurociągów dren. NPCW o średnicy 10 – dren opaskowy – 1.500 zł,

3.  ułożenie fizeliny-drenaż opaskowy – 4.500 zł.

Dział G. Ściany I piętra.

1.  słupy żelbetowe, tarasowe – 4.000 zł.

Dział K. Konstrukcja dachu.

1.  pokrycie dachu dachówką ceramiczną – 10.000 zł,

2.  materiały uzupełniające do pokrycia dachu – 5.000 zł,

3.  obróbki przy szerokości ponad 25 cm – z blachy miedzianej – 2.800 zł,

4.  rynny dachowe z miedzi okrągłe o średnicy 15 cm – 2.200 zł,

5.  rury spustowe z blachy z miedzi okrągłe o średnicy 15 cm – 5.000 zł,

6.  materiały uzupełniające do rynien i rur spustowych – 3.000 zł.

Dział L. Izolacja i odwodnienie dachu.

1.  izolacja cieplna dachu – 25.000 zł,

2.  rury drenarskie w otulinie o średnicy 100mm – 2.100 zł,

3.  buty do rynien – 5.000 zł,

4.  studnie rewizyjne 3 sztuki – 3.000 zł,

5.  robocizna – 20.000 zł.

Dział M. Ścianki działowe wszystkich kondygnacji.

1.  Ścianki działowe o grubości 11,5 cm z pustaków P. – 2.000 zł.

Dział N. Posadzki cementowe wszystkich kondygnacji.

1.  p.1. do p.5 – 36.000 zł.

Prace porządkowe w budynku i terenu budowy – 3.000 zł.

Łącznie koszt wykonania prac został oszacowany na kwotę 164.100 zł, zastrzeżono jednak możliwość zmian tej kwoty (protokół – k. 61-62).

W powyższym protokole K. W. (2) zobowiązał się zwrócić J. S. w terminie do 31 grudnia 2010 r. kwotę 180.100 zł pomniejszoną o kwotę ewentualnych oszczędności, które mogą powstać w realizacji robót wyszczególnionych w powyższym protokole (protokół – k. 61-62). K. W. (2) zwrócił się do J. S. o pożyczkę, bo brakowało mu środków na dokończenie robót (zeznania powoda – k. 254-255, 995-997).

Ostatecznie J. S. przekazał K. W. (1) z w/w tytułu kwotę 84.500 zł (bezsporne).

21 lipca 2010 r. J. S. przekazał K. W. (1) opinię techniczną dotyczącą wykonania stanu surowego budynku (pokwitowanie – k. 98). W opinii tej J. K.: 1) zalecił osuszenie zawilgoceń ścian przed przystąpieniem do prac wewnątrz budynku, 2) zalecił sprawdzenie przed zakończeniem prac sposobu zabezpieczenia więźby dachowej środkami grzybobójczymi i przeciwpożarowymi, 3) zalecił zweryfikowanie przy udziale projektanta sprawy ocieplenia betonowych wieńców, nadproży i gzymsów, które mogą być miejscem powstawania „mostków termicznych” i znacznych strat ciepła, 4) zalecił wykonania „kampinosów” na wszystkich czapkach kominowych budynku, 5) zalecił poprawienie wszystkich dotychczas zrealizowanych obróbek blacharskich z blachy miedzianej (za niedopuszczalne uznał niestaranne doginanie blachy czy zaginanie „rąbka stojącego”), 6) zalecił oczyszczenie dachówek ceramicznych (opinia techniczna – k. 99-176).

Gdy J. K. przyszedł na budowę stwierdził, że wszystkie ściany wewnętrzne były zalane, na dachu brak było odpowiednich spadków, blacha była położona na twardym podłożu, była pofalowana, źle pocięta, poszarpana, brak było miejscami rąbka podwójnego na łączeniach, rąbek ten miał też miejscami niewystarczającą wysokość, nie tworzył jednej linii, był pofalowany. Stwierdził także, że dachówka jest brudna i porysowana (zeznania świadka J. K. – k. 271-272, zeznania świadka P. S. - k. 317-318).

Pismem z dnia 2 sierpnia 2010 r. J. S. wezwał K. W. (1) do przedstawienia do dnia 4 sierpnia 2010 r. dokładnego rozliczenia kwoty 84.000 zł (pismo – k. 56).

Pismem z tego samego dnia J. S., w związku z opinia techniczną J. K., przekazał K. W. (1) kopię umowy na wymianę obróbek blacharskich. Wskazał, że związku z oświadczeniem K. W. (1) o braku środków na dokonanie napraw obróbek blacharskich oraz mając na uwadze zabezpieczenie murów przed dalszym zamakaniem, wynajął firmę do wykonania obróbek blacharskich w sposób niebudzący zastrzeżeń. Wezwał do zwrotu poniesionych w związku z tym kosztów w terminie 14 dni od podpisania protokołu odbioru prac blacharskich i przedstawieniu faktur przez firmę (...) (pismo – k. 64). Obydwa w/w pisma z dnia 2 sierpnia 2010 roku K. W. (2) odebrał 4 sierpnia 2010 r. (pisma – k. 56 i 64).

W dniu 28 lipca 2010 r. została zawarta pomiędzy J. S. a P. S. umowa na wymianę obróbek blacharskich. Aneksem z dnia 24 sierpnia 2010 r. poszerzono zakres prac do wykonania, co było wynikiem odkrycia dachu. Koszt robocizny łącznie z materiałami ustalono na kwotę 111.280 zł brutto (aneks – k. 78-79). D. wystawił fakturę VAT na kwoty: 80.250 zł i 111.280 zł (faktury VAT – k. 83-84). J. S. zapłacił mu powyższe kwoty. Zdjęta z dachu blacha o masie 854 kg została sprzedana za kwotę 16.226 zł (k. 82).

W dniu 4 sierpnia 2010 r. została zawarta pomiędzy J. T. a J. S. umowa o roboty budowlane. Jej przedmiotem było wykonanie robót związanych z dokończeniem prac, a mianowicie: robót przygotowawczych i ziemnych, ścian I piętra, izolacji i odwodnienia dachu, ścianek działowych wszystkich kondygnacji, posadzek wszystkich kondygnacji. Wynagrodzenie ryczałtowe ustalono na 140.710 zł brutto (umowa – k. 66-69). Prace zostały odebrane w dniu 14 grudnia 2010 r. (protokół – k. 70).

J. T. w dniu 28 października 2010 r. wystawił fakturę VAT na kwotę 64.856,60 zł i w dniu 14 grudnia 2010 r. na kwotę 75.853,84 zł. J. S. zapłacił mu powyższe kwoty.

W dniu 4 września 2010 r. J. K. sporządził ekspertyzę, w której zamieścił uwagi dotyczące zawilgoceń w części podpiwniczonej w/w budynku. Stwierdził, że zawilgocenia są wynikiem braku izolacji przeciwwodnej ścian fundamentowych w projekcie.

Pismem z dnia 17 stycznia 2011 r. J. S. wezwał K. W. (1) do bezzwłocznej zapłaty kwoty 421.562,88 zł (pismo wraz dowodem odbioru – k. 94-97).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w aktach niniejszej sprawy, a w szczególności na podstawie dokumentów oraz zeznań świadków: J. K., P. S. i częściowo w oparciu o zeznania powoda.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka J. T.. Po pierwsze jest on skonfliktowany z pozwanym (między nim a pozwanym toczył się proces o zapłatę, który świadek przegrał). Po drugie świadek jest nieobiektywny z uwagi na podwójną rolę, jaką pełnił w procesie budowy. Najpierw był kierownikiem budowy, obowiązanym do nadzorowania przebiegu i jakości prac, a później stał się zastępczym wykonawcą części robót. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w zakresie, w jakim twierdził, że wyzwał pozwanego do usunięcia usterek i kontynuowania prac. Zeznania w tym zakresie są wewnętrznie sprzeczne. Będąc informacyjnie wysłuchany stwierdził, że wzywał pozwanego pisemnie do dokończenia prac i usunięcia usterek (k. 255), z kolei będąc przesłuchanym w charakterze strony wskazał, że uczynił to ustnie (k. 997). W pozostałym zakresie Sąd dał wiarę zeznaniom powoda, gdyż korespondują z zebranym materiałem dowodowym, w tym zeznaniami świadków J. K. i P. S. i dołączonymi do akt dokumentami.

Ocenę prawną roszczenia Sąd rozpoczął od przypomnienia, że przedmiotem niniejszego procesu są trzy żądania: 1) zapłaty kwoty 316.014,44 zł tytułem kosztów poniesionych w związku z zastępczym wykonaniem prac budowlanych, 2) zapłaty kwoty 84.500 zł tytułem zwrotu pożyczki, 3) zapłaty kwoty 21.048,44 zł tytułem nadpłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych.

Odnośnie kosztów zastępczego wykonania (316.014,44 zł) Sąd wyjaśnił, że warunkiem skutecznego skorzystania przez zamawiającego z uprawnień wynikających z przepisu art. 636 § 1 k.c. jest zastosowanie opisanej w tym przepisie procedury, której powód nie zastosował. Przede wszystkim nie wyznaczył pozwanemu terminu do usunięcia wad. Skoro zatem powód nie wykazał, że wezwał pozwanego do naprawienia wad i wykonywania dalszego dzieła w sposób niewadliwy i wyznaczył pozwanemu termin, to powierzenie naprawy dachu i wykonywania dalszego prac budowlanych innym niż pozwany podmiotom było nieskuteczne. Powód tym samym nie ma względem pozwanego roszczenia o zwrot kosztów poniesionych w związku z powierzeniem wykonywania prac innym podmiotom. Dlatego powództwo w tym zakresie podlegało oddaleniu.

Oddalenie powództwa o zapłatę kwoty 21.048,44 zł Sąd stwierdził, że Powód był zobowiązany z tytułu wykonania robót przez pozwanego zapłacić mu wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 1.400.000 zł, a faktycznie zapłacił 1.421.048,44 zł. Zasadą jest, że w takim wypadku wykonawcy należy się wyłącznie wynagrodzenie w takie wysokości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1998r., II CKN 913/97). Skoro zatem powód uiścił na rzecz powoda większą kwotę niż wynagrodzenie ryczałtowe, jego świadczenie uznać należy za nienależne (art. 410 § 2 k.c.). Jednak stosownie do treści art. 411 pkt 1 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. W ocenie Sądu powyższa przesłanka wyłączająca żądanie zwrotu świadczenia nienależnego zachodzi w niniejszym wypadku. Powód bowiem musiał wiedzieć, że przekazując pozwanemu kolejną kwotę pieniężną tytułem wynagrodzenia, dokonuje nadpłaty. Normalne bowiem jest, że w przypadku, gdy chodzi o tak znaczną sumę pieniędzy, zobowiązany przekazując kolejne kwoty, prowadzi rachunki i wie doskonale, jaką kwotę przekazał wierzycielowi, jak kwota i czy w ogóle pozostała do zapłaty. Powód przekazując pozwanemu kwotę pieniężną ponad umówione wynagrodzenie, nie zastrzegał przy tym obowiązku zwrotu. Dlatego Sąd oddalił powództwo również w tej części.

Uwzględnienie powództwa co do kwoty 84.500 zł zostało uzasadnione w sposób następujący.

Zgodnie z art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Pomiędzy stronami w dniu 15 czerwca 2010 r. została zawarta umowa pożyczki. Jej źródłem był fakt, że pozwany nie miał środków na dalsze wykonywanie prac, a powód zapłacił mu już sumę pieniężną przekraczającą kwotę wynagrodzenia ryczałtowego określonego w umowie. W związku z tym zwrócił się do powoda o udzielenie pożyczki. Strony określiły kwotę pożyczki oraz termin jej zwrotu. Ustaliły także, że kwota podlegająca zwrotowi będzie pomniejszona o oszczędności powstałe w toku realizacji umowy. Zdaniem Sąd ustalenie to należy tak rozumieć, że jeżeli pozwany wyda na realizację prac określonych w protokole rzeczowo-finansowym, kwotę niższą niż pożyczona, to będzie ona podlegała zwrotowi po zakończeniu prac, a nie w dniu 31 grudnia 2010 r. Strony bowiem ustalił, że prace zostaną zakończone przed końcem roku 2010 r. (harmonogram – k. 63). Ostatecznie powód przekazał pozwanemu kwotę 84.500 zł. Bezsporne jest, że do dnia 31 grudnia 2010 r. pozwany tej kwoty nie zwrócił.

Rozstrzygniecie o odsetkach Sąd oparł na treści przepisu art. 481 k.c. Termin zwrotu pożyczki był określony w umowie (31 grudnia 2010 r.). Odsetki należało zasądzić zatem od 1 stycznia 2011 r. Jednocześnie w związku z nowelizacją przepisu art. 481 k.c., która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2016 r. Sąd zasądził od tej daty odsetki ustawowe za opóźnienie.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając. Sąd nie dokonywał jednak wzajemnej kompensacji tych kosztów i nie zasądzał ich różnicy, albowiem pozwany reprezentowany był przez pełnomocnika z urzędu. Zastosowanie powyższej zasady uniemożliwiłoby pełnomocnikowi z urzędu pozwanego skorzystanie z uprawnienia wynikającego z art. 122 § 1 k.p.c.

Pozwany wniósł apelację, skarżąc wyrok w części zasądzającej i rozstrzygającej o kosztach postępowania należnych od pozwanego na rzecz powoda i na rzecz Skarbu Państwa (punkty III i VII). Zarzucił naruszenie art. 720 § 1 i 2 k.c. przez błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy pożyczki, art. 74 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 720 § 1 i 2 k.c. przez wadliwe zastosowanie polegające na dopuszczeniu dowodu z przesłuchania stron na okoliczność zawarcia umowy pożyczki oraz art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niesłuszne danie wiary stronie powodowej w zakresie zawarcia umowy pożyczki i w konsekwencji błędne zasądzenie kwoty 84.500 zł. Apelacja zmierza do zmiany wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenia od powoda kosztów, w tym kosztów postępowania apelacyjnego.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego koszów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Nie ma racji skarżący twierdząc, że ustalając, iż strony zawarły umowę pożyczki, Sąd Okręgowy naruszył art. 74 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 720 § 1 i 2 k.c. Sąd stwierdził zawarcie umowy przede wszystkim na podstawie oświadczenia podpisanego przez pozwanego, znajdującego się pod treścią protokołu z dnia 15 czerwca 2010 r. (k.62). Dokument ten uprawdopodabnia zawarcie umowy pożyczki, co umożliwiło przesłuchanie stron na tę okoliczność, zgodnie z art. 74 § 2 k.c. Zarazem trzeba zauważyć, że powód zawarł umowę niezwiązaną bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową, a drugą stroną tej umowy był pozwany – przedsiębiorca budowlany. Jest to więc umowa pomiędzy konsumentem (w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.) a przedsiębiorcą (w rozumieniu art. 43 ¹ k.c.). Powód już w pozwie żądał przesłuchania świadków oraz stron i również dlatego – w świetle art. 74 § 2 k.c. – dopuszczalne było w tej sprawie posłużenie się osobowymi źródłami dowodowymi, w tym dowodem z zeznań powoda.

Z art. 720 § 1 k.c. wynika, że elementami essentialia negotii umowy pożyczki są: zobowiązanie dającego pożyczkę (pożyczkodawcy) do przeniesienia na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz zobowiązanie biorącego (pożyczkobiorcy) do zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Nie oznacza to, że w każdej umowie pożyczki niezbędne jest jednoznaczne i dokładne posłużenie się sformułowaniami, użytymi w ww. przepisie. Możliwe jest bowiem ustalanie na podstawie art. 65 § 2 k.c. rzeczywistego znaczenia i woli stron takiej umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CSK 38/11). Należy przy tym mieć na uwadze, że do elementów przedmiotowo istotnych umowy pożyczki należy obowiązek zwrotu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 1040/98). Taki właśnie obowiązek zawarty jest w oświadczeniu pozwanego expressis verbis: „Zobowiązuję się zwrócić w terminie do dnia 31.12.2010r. kwotę 180100 zł (…) pomniejszoną o kwotę ewentualnych oszczędności…”. Za zakwalifikowaniem kauzy świadczenia powoda w ramach umowy pożyczki przemawia posługiwanie się terminem „pożyczka” nie tylko przez powoda (zeznania – k.995-996 i k.255), ale i przez pozwanego (zeznania - k.999; CD 01:42:36; 01:43:33; 01:44:15). Zupełnie chybiony jest więc także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Zeznając, że na wykonanie zaległych prac wykorzystał pieniądze z pożyczki od powoda nie pomylił pozwany przyczyny prawnej otrzymanej kwoty 84.500 zł. W umowie łączącej strony określono wynagrodzenie ryczałtowo na kwotę 1.400.000 zł. Powód zapłacił o 21.048,44 zł więcej (łącznie 1.421.048,44 zł), a nadpłatę Sąd Okręgowy ocenił jako nienależne świadczenie, niepodlegające zwrotowi z uwagi na brak zastrzeżenia zwrotu (art. 411 pkt 1 k.c.). Poza sporem pozostaje fakt, że strony nie modyfikowały umowy o roboty budowlane. W szczególności, co istotne z punktu widzenia przedmiotu sporu, nie podwyższyły wynagrodzenia ryczałtowego, ani nie zmieniły go na kosztorysowe bądź na jakiekolwiek inne, na przykład mieszane, o charakterze kosztorysowo-ryczałtowym, co tłumaczyłoby dodatkowe świadczenie ze strony powoda. Co więcej, z protokołu z dnia 15 czerwca 2010 r. jasno wynika, że prace pozostałe do wykonania na ten dzień objęte były umową z 29 lipca 2009 i wykonawca miał je wykonać „we własnym zakresie”. Temu celowi miała służyć pożyczka w wysokości 180.100 zł, którą to kwotę co do zasady pozwany zobowiązał się zwrócić do dnia 31 grudnia 2010 r. (k.61-62). Wypłata więc, „na poczet realizacji zaległych prac” nie może być interpretowana inaczej niż udzielenie pożyczki na dokończenie wykonania umowy, ponieważ całe wynagrodzenie, także za niewykonaną część robót, pozwany już otrzymał. Można dodać, że pozwany nie przedstawił żadnego innego wyjaśnienia dotyczącego kauzy otrzymanej kwoty 84.500 zł, która korespondowałaby z treścią stosunku prawnego łączącego strony w chwili świadczenia. Jeszcze raz należy zaznaczyć, że „na poczet realizacji zaległych prac” nie należało się pozwanemu w świetle umowy o roboty budowlane żadne świadczenie pieniężne, ani nie było intencją stron powiększenie wynagrodzenia pozwanego. Nawiasem mówiąc, byłoby zupełnie niezrozumiałe gratyfikowanie wykonawcy dodatkowym wynagrodzeniem za opóźnienie w wykonaniu robót (umowa miała być wykonana do 3 stycznia 2010 r., a istnienie zaległości stwierdzono w protokole z 15 czerwca 2010 r.).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jedynie w braku odmiennej umowy pożyczkobiorca powinien mieć możność swobodnego dysponowania przedmiotem pożyczki. W świetle zasady swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) nie można wykluczyć ustalenia w umowie pożyczki celu na jaki ma być przeznaczony jej przedmiot, a w każdym razie zastrzeżenie takie, poczynione przez strony umowy, nie jest sprzeczne z prawem ani zasadami współżycia społecznego, a więc nie kwalifikuje umowy pożyczki jako nieważnej (art. 58 § 1 i 2 k.c.).

Pozwany w uzasadnieniu apelacji stwierdził, że do spornego jeszcze na tym etapie świadczenia należałoby zastosować taką samą konstrukcję prawną jak do świadczenia kwoty 21.084,44 zł, a więc art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 411 pkt 1 k.c. Nawet jednak gdyby hipotetycznie założyć, że świadczenie było nienależne, to uszło uwadze pozwanego, że w tym przypadku, odmiennie niż co do kwoty 21.084,44 zł, pozwany przyjął na siebie obowiązek zwrotu na dokumencie porozumienia (k.62), co musiałoby być traktowane jako zastrzeżenie przez powoda zwrotu w rozumieniu art. 411 pkt 1 k.c. Także więc w przypadku zakwalifikowania świadczenia jako nienależnego, istniałaby podstawa prawna do żądania zapłaty, gdyż nie zachodziłoby ograniczenia o jakim mowa w art. 411 pkt 2 k.c.

Jak wynika z powyższych rozważań, Sąd Okręgowy nie naruszył również art. 720 § 1 i 2 k.c., a wyrok odpowiada prawu.

Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje przytoczone ustalenia Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, a na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2016 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800), zasądził od pozwanego na rzecz powoda zwrot kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, w stawce minimalnej. Orzeczenie o wynagrodzeniu adwokata z urzędu ma podstawę w § 8 pkt 6 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2016.1714).

Ewa Kukiełka – Próchnicka Marcin Strobel Bogdan Świerczakowski