Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 kwietnia 2016 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko E. D.

o ustalenie istnienia stosunku prawnego

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 30 grudnia 2015 roku, sygn. akt I C 1047/15

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR Bartłomiej Biegański

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt II Ca 229/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 30 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. akt I C 1047/15 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. I Wydział Cywilny oddalił powództwo (...) S.A. w W. przeciwko E. D. o ustalenie, że obowiązek dalszej płatności renty wyrównawczej na rzecz pozwanego ustał oraz zasądził koszty procesu od powoda na rzecz pozwanego E. D..

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

W dniu 23 sierpnia 2001 roku na trasie K. – B. doszło do zderzenia autobusu z samochodem ciężarowym. Pasażerem autobusu był G. K. , który w następstwie zaistniałego wypadku doznał ciężkich obrażeń ciała, skutkujących 100% uszczerbkiem na zdrowiu. Ochronę ubezpieczeniową w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych sprawcy wypadku, kierowcy samochodu ciężarowego, zapewniał (...) S.A. z siedzibą w W.. Na mocy zawartej przez strony ugody z dniem 26 marca 2004 roku (...) S.A. z siedzibą w W. zobowiązał się do wypłaty na rzecz poszkodowanego G. K. kwoty 20.000 zł tytułem dalszego zadośćuczynienia a także kwoty 18.244 zł tytułem skapitalizowanej renty wyrównawczej za okres od 23 sierpnia 2001 roku do dnia 30 czerwca 2004 roku oraz wypłacania comiesięcznej renty wyrównawczej w kwocie 620 zł do 15-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki, począwszy od 1 lipca 2004 roku. Do pozwu nie został dołączony oryginał polisy ubezpieczeniowej, z treści której można wyczytać wysokość sumy gwarancyjnej, stanowiącej górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. W świetle tych wywodów i w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Rejonowy uznał, że powód nie wykazał, że wskutek dokonanych wypłat na rzecz poszkodowanego skutecznie uwolnił się od obowiązku dalszej wypłaty świadczenia rentowego wynikającego z zawartej przed Sądem Rejonowym w Radomsku ugody. Zdaniem Sądu I instancji, mając na uwadze treść zasady ogólnej wyrażonej w art. 6 K.c. a także przepis art. 232 K.c., powód winien wykazać wszystkie okoliczności stanowiące podstawę żądania pozwu. Strona powodowa nie przedstawiła Sądowi do oceny żadnych wiarygodnych dokumentów na potwierdzenie stawianych tez, w szczególności nie załączyła do pozwu oryginału polisy ubezpieczeniowej, z której wynikałaby górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela. Sąd podkreślił, że raporty wypłat przedstawione przez stronę powodową, nie potwierdzone za zgodność z oryginałem, stanowią jedynie dokumenty prywatne i nie korzystają z domniemania prawdziwości. Skoro profesjonalny pełnomocnik powoda dowodów na poparcie swych twierdzeń nie przytoczył, to winien ponieść tego konsekwencje w postaci negatywnego rozstrzygnięcia sporu. Sąd I instancji mając na uwadze przepisy art. 7 i art. 36 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych wskazał, iż opierając się wyłącznie na ich treści należałoby uznać za trafne stanowisko powoda, jednakże w związku z treścią, celem i charakterem zawartej ugody jest to niemożliwe przez wzgląd na zobowiązanie się przez powoda, również na przyszłość, do wypłaty comiesięcznej renty na rzecz pozwanego. Sąd meriti podkreślił także, że powód znając rozmiar szkody nie poczynił w ugodzie żadnych zastrzeżeń pozwalających na zaprzestanie w przyszłości wypłaty świadczeń w sytuacji wyczerpania sumy gwarancyjnej. Po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że nawet gdyby przyjąć, że powód udowodnił roszczenie dochodzone pozwem, to z uwagi na dyspozycję art. 5 K.c. zasadnym było by oddalenie powództwa również jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, albowiem obciążenie sprawcy wypadku obowiązkiem zapłaty renty na rzecz pozwanego, w ocenie Sądu mogłoby zagrozić realizacji tych zobowiązań i pozbawić poszkodowanego środków utrzymania, niezbędnych mu do egzystencji. Rozstrzygnięcie o kosztach Sąd Rejonowy oparł o treść przepisu art. 98 § 1 K.p.c. i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W apelacji od powyższego wyroku powód, wnosząc o jego zmianę i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem w obu przypadkach zwrotu kosztów procesu za obie instancje, zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj.:

-

§ 10 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. nr 96 poz. 475 z 1992 r. z późn. zm.)

-

§ 7 ust. 3 ogólnych warunków ubezpieczenia OC zatwierdzonych uchwałą Zarządu (...) S.A. z dnia 26.08.1999 r. nr (...)

-

art. 13 ust. 2, art. 36 ust. 1, i art. 52 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

-

art. 5, art. 6, art. 824 § 1 Kodeksu Cywilnego

2.  naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.:

-

art. 233 K.p.c. przez ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób dowolny i przyjęcie, że powód nie udowodnił wysokości sumy ubezpieczenia, a sprawca szkody nie jest w stanie ponosić zobowiązań wobec poszkodowanego w wypadku i zobowiązanie powoda do dalszej płatności renty na rzecz pozwanego mimo wyczerpania sumy gwarancyjnej z umowy ubezpieczenia sprawcy w sytuacji, gdy Sąd nie badał jego możliwości finansowych;

-

art. 328 § 2 K.p.c. poprzez zamieszczenie w uzasadnieniu wyroku faktów dotyczących innej osoby.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik powoda wskazał, iż przedstawione Sądowi do oceny wygenerowane elektronicznie pokrycie ubezpieczeniowe jest tworzone na podstawie umowy ubezpieczenia, do którego wprowadza się wszystkie istotne dane zawarte w polisie i wczytuje do systemu elektronicznego. Ubezpieczyciel posługuje się tym dokumentem elektronicznym, gdyż nie zawsze polisa jest przechowywana przez tak długi czas. Poza powyższym powód przedstawił także zestawienie zawierające listę wypłaconych z polisy kwot, co potwierdza wyczerpanie sumy gwarancyjnej ubezpieczenia. Dodatkowo strona pozwana krytycznie odniosła się do stanowiska Sądu I instancji, że w ugodzie zawartej pomiędzy powodem a pozwanym nie zostało zawarte zastrzeżenie ograniczenia odpowiedzialności powoda do wyczerpania sumy gwarancyjnej, gdyż takie ograniczenie wynika wprost z przepisów. Co więcej, strona powodowa wskazała, iż suma gwarancyjna ubezpieczenia nie jest zobowiązaniem pieniężnym sensu stricto i nie podlega waloryzacji sądowej, gdyż taka możliwość godziłaby w istotę umowy ubezpieczenia.

Wskazując na powyższe uchybienia strona powodowa wniosła o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji i uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda kosztów procesu na rzecz pozwanego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pełnomocnika powoda okazała się zasadna w stopniu skutkującym koniecznością uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

Kluczowy dla oceny prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji jest zarzut dotyczący naruszenia art. 328 § 2 K.p.c. Rację ma skarżący, że w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia zamieszczono wzmianki o faktach i okolicznościach nie dotyczących stanu faktycznego, który był przedmiotem osądu w pierwszej instancji. Niemal całe uzasadnienie skupia się na aspektach faktycznych i ocenie prawnej nie dotyczących niniejszej sprawy. Postępowanie toczy się pomiędzy powodem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. a E. D.. Uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia dotyczy stanu faktycznego co do stosunku prawnego pomiędzy (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. a G. K.. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 K.p.c. powinien być uznany za uzasadniony jedynie w przypadkach wyjątkowych, kiedy treść uzasadnienia całkowicie uniemożliwia sądowi drugiej instancji dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (porównaj uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 stycznia 2016 roku wydanego w sprawie V ACa 481/15, publikowany w Lex Omega nr 1.993.042). Zdaniem Sądu Okręgowego taki wyjątkowy przypadek w niniejszej sprawie zachodzi, skoro można nie bez racji stwierdzić, iż uzasadnienie Sądu Rejonowego nie dotyczy zaskarżonego wyroku. Tym samym nie można absolutnie w żaden sposób przeprowadzić kontroli instancyjnej w kontekście zarzutów sformułowanych w apelacji z przyczyn oczywistych. Ta okoliczność już przesądza o skuteczności sformułowanego środka odwoławczego.

Poza tym warte jest podkreślenia to, że w ocenie Sądu Okręgowego – w aktualnym stanie dowodowym sprawy - zasadne są także zarzuty dotyczące naruszenia przez Sąd meriti art. 5 K.c. Oczywistym i ugruntowanym w orzecznictwie jest to, że podstawą oddalenia powództwa jak najbardziej może być art. 5 K.c. Klauzula w tym przepisie ma bowiem na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób schematyczny, prowadzący do skutków niesprawiedliwych lub rozmijających się z celem, dla którego konkretne prawo zostało ustanowione. Ten przepis ma charakter wyjątkowy, ale przewidziana w nim możliwość odmowy udzielenia ochrony prawnej musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Zatem przyjęcie takiej podstawy prawnej zapadłego rozstrzygnięcia – generalnie i co do zasady prawidłowe – winno być przede wszystkim dostatecznie i prawidłowo w tym zakresie przez Sąd pierwszej instancji uzasadnione, po dostarczeniu sądowi w tym celu argumentów przez pełnomocnika pozwanego w postaci trafnych wniosków dowodowych zawierających tezy dotyczące okoliczności w tym zakresie korzystnych dla pozwanego – dla przykładu tylko wymieniając jego sytuację materialną, stan zdrowia i inne czynniki wskazujące na konieczność zapewnienia mu środków do życia przez powoda. Tym samym Sąd Okręgowy co do zasady akceptuje ewentualność oddalenia powództwa przy ponownym rozpoznaniu w oparciu o art. 5 K.c., jednakże jedynie w przypadku właściwego wywiedzenia przez pełnomocnika powoda okoliczności uzasadniających takie rozstrzygnięcie.

W powyższym kontekście zasadny jest także zarzut naruszenia art. 6 K.c., skoro owych okoliczności faktycznych, które w ocenie Sądu pierwszej instancji miały wskazywać na naruszenie zasad współżycia społecznego pełnomocnik powoda po prostu nie udowodnił, a Sąd meriti oparł swe rozstrzygnięcie na treści art. 5 K.c.

Tracą przy tym na znaczeniu w kontekście oceny instancyjnej zarzuty dotyczące naruszenia art. 13 ust. 2, art. 36 ust. 1 oaz art. 52 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Jednakże dla przejrzystości niniejszego uzasadnienia, kompletności oceny instancyjnej zaskarżonego orzeczenia w zakresie wywiedzionych zarzutów, a przede wszystkim celem usunięcia wątpliwości Sądu Rejonowego przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy wskazać, że co do zasady Sąd Okręgowy aprobuje pogląd dotyczący możliwości określenia odpowiedzialności ubezpieczyciela ponad sumę gwarancyjną, zwłaszcza przy założeniu zawarcia ugody z uprawnionym do świadczenia. Uzupełniając jedynie trafną argumentację Sądu Rejonowego dotyczącą mechanizmu zawierania ugód zwrócić należy jeszcze uwagę na poniższą argumentację. Problemem w tym wypadku jest możność swoistego podwyższenia sumy gwarancyjnej stanowiącej górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. Zdaniem Sądu Okręgowego takowe dopuszczalne rozszerzenie odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciela ponad sumę gwarancyjną określoną w dacie zdarzenia istnieje także w oparciu o przepis art. 357 ^{( 1)} K.c. Przy tym należy mieć na uwadze to, że przedmiotowy przypadek jest nadzwyczajny z uwagi na obrażenia pozwanego i jego potrzeby życiowe, których niemożność samodzielnego zaspokojenia wynika ze zdarzenia drogowego, a odpowiedzialność cywilna sprawcy szkody jest długoczasowa. Związanie stron umową ubezpieczenia dotyczy natomiast stanów zwyczajnych i przewidywalnych. Przedmiotowy przypadek takowym nie jest, odpowiedzialność ubezpieczyciela jest znacznie rozciągnięta w czasie, a owa rozwlekłość czasowa powoduje, że w stosunku prawnym między ubezpieczycielem a ubezpieczonym, którego odpowiedzialność cywilna została objęta ochroną, nastąpiły nadzwyczajne zmiany wynikające przede wszystkim z upływu czasu, ale także z prawidłowości gospodarczych. Klauzula rebus sic stantibus odnosi się właśnie do takich niestandardowych i niemożliwych do przewidzenia modyfikacji co zresztą z uwagi na ekonomiczne zjawiska – trudne do prognozowania – skłoniło ustawodawcę do wprowadzenia do Kodeksu cywilnego art. 357 ^{( 1)} ustawą z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 – porównaj także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1991 roku wydaną w sprawie III CZP 122/91, publikowana w Lex Omega nr 28.707 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 5 stycznia 2015 roku wydanego w sprawie II C 182/14, publikowane w http://orzeczenia.lodz.so.gov.pl/content/$N/152510000001003_II_C_000182_2014_Uz_2015-01-05_001).

Powyższa argumentacja wskazuje, że zaskarżony wyrok należało uchylić, a sprawę przekazać do ponownego rozpoznania – zgodnie z treścią art. 386 § 4 K.p.c. Orzekanie co do istoty sprawy w aktualnym stanie dowodowym mogłoby wymagać bowiem przeprowadzenia postępowania dowodowego niemal w całości co do okoliczności najważniejszych dla rozstrzygnięcia.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy – z uwagi na powyższą argumentację – przy wykorzystaniu odpowiedniej inicjatywy dowodowej pełnomocnika pozwanego przeprowadzi dowody na okoliczności dotyczące przesłanek do zastosowania art. 5 K.c. jako podstawy rozstrzygnięcia, bądź też art. 357 ¹ K.c. Oczywiście dotychczas przedstawiona argumentacja nie przesądza o konieczności ponownego oddalenia powództwa czy też jego uwzględnienia. Stanowi natomiast o zaakceptowaniu przez Sąd Okręgowy argumentacji Sądu meriti w wyżej wskazanej części i konieczności przeprowadzenia odpowiedniego postępowania dowodowego – przy zachowaniu zasady sporności – co do okoliczności faktycznych mogących dawać asumpt do zastosowania w tym postepowaniu art. 5 K.c. bądź art. 357 ¹ K.c.

Na oryginale właściwe podpisy