Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczym H. N. wniosła o dział spadku po M. K. (2) oraz K. K. wraz ze zniesieniem współwłasności wchodzącej w skład spadku nieruchomości położonej w N. oraz C. stanowiącej gospodarstwo rolne poprzez przyznanie wnioskodawczym działki nr (...) oraz działki nr (...), zaś pozostałych działek na rzecz uczestników M. K. (1) i J. K.. Jako uzasadnienie wniosku wskazano, iż strony są współwłaścicielami powyższej nieruchomości na skutek spadkobrania.

Uczestnik J. K. na rozprawie w dniu 17 października 2011 r. wniósł o oddalenie wniosku i zakwestionował wielkość gospodarstwa oraz jego wartość wskazaną przez wnioskodawczym ę.

Uczestnik M. K. (1) na rozprawie w dniu 8 grudnia 2011 r. wskazał, że nie widzi możliwości działu spadku ze zniesieniem współwłasności poprzez przyznanie mu przedmiotowego gospodarstwa rolnego w całości z obowiązkiem spłat pozostałych współwłaścicieli. Wniósł także o rozliczenie dokonanych przez niego nakładów na nieruchomość.

Ostatecznie wnioskodawczym wniosła o przyznanie jej w ramach podziału działek o numerach (...) bez obowiązku dopłat.

Pismem z dnia 12 września 2013 r. uczestnik J. K. wystąpił o przyznanie mu przedmiotowej nieruchomości podnosząc zarzut zasiedzenia. Z kolei w piśmie z dnia 13 kwietnia 2014 r. uczestnik wniósł o przyznanie mu na własność działek numer (...) wskazując, że działki te nie powinny być rozdzielane, gdyż stanowią uzupełnienie działki siedliskowej. Nadto wnioskiem z dnia 25 października 2013 r. uczestnik J. K. wystąpił do tutejszego Sądu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości położonej w N. przez zasiedzenie. Sprawa ta została połączona do wspólnego rozpoznania z niniejszą sprawą.

Na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2014 r. wnioskodawczym wskazała, iż w przypadku przyznania jej na własność działek numer (...) o łącznej wartości 57.400 zł zrzeka się należnej od uczestnika M. K. (1) dopłaty w kwocie 9.350 zł w celu wyrównania udziału w spadku.

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2013 r. r. Sąd Rejonowy w Świeciu VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Tucholi w sprawie o sygn. akt VI Ns 48/13:

1.  ustalił, że w skład spadku po K. K. oraz M. K. (2) wchodzą nieruchomości położone w N., gm.(...), działki nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Świeciu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tucholi prowadzi księgę wieczystą nr (...), nieruchomości położone w N., gm. (...), działki nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Świeciu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tucholi prowadzi księgę wieczystą nr (...), nieruchomości położone w N., gm.(...), działki nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Świeciu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tucholi prowadzi księgę wieczystą nr (...), nieruchomości położone w N., gm. (...), działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świeciu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tucholi prowadzi księgę wieczystą nr (...), nieruchomości położone w C., gm.(...), działki nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Świeciu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tucholi prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz nieruchomości położone w N., gm. (...) działki nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Świeciu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tucholi prowadzi akta gruntowe N.

2.  dokonując działu spadku po K. K. i M. K. (2) oraz zniesienia współwłasności przyznał na rzecz uczestnika M. K. (1) własność nieruchomości stanowiących działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), działki nr (...), dla których prowadzona jest księga wieczysta nr (...), działki nr (...), dla których prowadzone są akta gruntowe N. oraz działki nr (...), dla których prowadzona jest księga wieczysta nr (...), o łącznej wartości 175.000 zł bez obowiązku dopłaty na rzecz wnioskodawczym H. N., zaś wnioskodawczym H. N. przyznał własność nieruchomości stanowiących działkę nr (...), dla których prowadzona jest księga wieczysta nr(...) oraz działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), o łącznej wartości 57.400 zł, a uczestnikowi J. K. przyznał własność nieruchomości stanowiących działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) i działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) o łącznej wartości 59.000 zł,

3.  zasądził od uczestnika M. K. (1) na rzecz uczestnika J. K. kwotę 7.750 zł tytułem dopłaty do udziału spadkowego płatną w terminie 1 roku od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności,

4.  zasądził od uczestnika M. K. (1) na rzecz uczestnika J. K. kwotę 966 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych na przedmiotowej nieruchomości płatną w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności,

5.  zasądził od wnioskodawczym H. N. na rzecz uczestnika J. K. kwotę 966 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych na przedmiotowej nieruchomości płatną w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności,

6.  zasądził od uczestnika J. K. na rzecz uczestnika M. K. (1) kwotę 2.362,07 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych na przedmiotowej nieruchomości płatną w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności,

7.  kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa,

8.  ustalił wartość przedmiotu postępowania na kwotę 291.400 zł,

9.  przyznał ze Skarbu Państwa na rzecz adwokat M. N. kwotę 4.428,00 zł tytułem pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi M. K. (1) z urzędu,

10.  przyznał ze Skarbu Państwa na rzecz adwokata D. L. kwotę 4.428,00 zł tytułem pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi J. K. z urzędu.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył, co następuje.

Postanowieniem z dnia 21 grudnia 1994 r. wydanym w sprawie I Ns 166/94 Sąd Rejonowy w Tucholi stwierdził, że spadek po K. K. nabyli jej mąż M. K. (2) oraz dzieci H. N. i J. K. - każdy po 1/3 części. Postanowieniem z dnia 23 lipca 1996 r. wydanym w sprawie I Ns 96/96 Sąd Rejonowy w Tucholi stwierdził, że spadek po M. K. (2) nabył jego wnuk M. K. (1) w całości.

Na skutek dziedziczenia strony stały się współwłaścicielami nieruchomości położonej w N., gm. (...) i C., o powierzchni łącznej 4.88 ha. Nieruchomość ta składa się z działek (...). Działki nr (...) stanowiły wyłączną własność spadkodawczyni K. K., pozostałe zaś - wspólność ustawową małżeńską K. K. i M. K. (2).

Na działce nr (...) znajdują się zabudowania siedliskowe budynek mieszkalny i budynki gospodarcze. Działka siedliskowa oraz działka numer (...) są zlokalizowane przy głównej drodze asfaltowej, uzbrojonej w energię elektryczną, sieć wodociągową i kanalizacyjną, pozostałe działki są położone w pewnym oddaleniu od siedliska. Aktualnie poza gruntami rolnymi o niskiej bonitacji oraz zabudowaniami siedliskowymi brak jest na nieruchomości inwentarza żywego oraz maszyn rolniczych.

Na nieruchomości zamieszkuje uczestnik J. K.. Aktualnie od około 3 lat żadna z działek nie jest użytkowana rolniczo, leżą one odłogiem i są porośnięte chwastami. Wcześniej grunty użytkował uczestnik M. K. (1), który posiada sprzęt i maszyny rolnicze. Zasadniczo jedynie on jest rzeczywiście zainteresowany uprawą roli i tylko on ma realne ku temu możliwości. M. K. (1) nie dysponuje jednak funduszami pozwalającymi mu na przejęcie gospodarstwa w całości za odpowiednią spłatą pozostałych współwłaścicieli.

Wartość działki nr (...) wynosi 4.900 zł, działki nr (...) - 5.100 zł, działki nr (...) -33.800 zł, działki nr (...) - 35.100 zł, działki nr (...) - 52.300 zł, działki nr (...) - 54.100 zł, działki nr (...) - 12.100 zł, działki nr (...) - 37.000 zł, działki nr (...) - 3.200 zł, działki nr (...) -29.200 zł, a działki nr (...).60 zł. Wartość całości gospodarstwa rolnego wynosi zaś 291.400 zł. Wartość działek należących poprzednio do K. K. wynosi 109.100 zł, zaś należących do K. K. i M. K. (2) - 182,300 zł. Wartość spadku po K. K. wyniosła łącznie 200.250 zł, zaś spadku po M. K. (2) - 157.900 zł. W przypadku zatem wnioskodawczym i uczestnika J. K. ich udział w nieruchomości wyniósł 1/3 z 200.250 zł, co daje kwotę 66.750 zł jako stanowiącą wartość należnego każdemu z nich udziału.

Poza sporem był fakt, iż uczestnik M. K. (1) dokonał na przedmiotowej nieruchomości nakładów w postaci wymiany dachu, doprowadzenia wody, kanalizacji oraz wymiany dwóch okien. Wartość tych nakładów, według przedłożonych faktur, wyniosła 7.086.20 zł. Nadto nakłady na powyższą nieruchomość w postaci wybudowania altany i wykonania ogrodzenia z siatki metalowej ze słupkami metalowymi dokonał uczestnik J. K.. Ich wartość wyniosła 2.900 zł. Wprawdzie uczestnik wskazywał w toku postępowania inne poczynione przez siebie nakłady na majątek spadkowy oraz domagał się rozliczenia roszczeń z tytułu posiadania spadku, jednak jego twierdzeniom w tym zakresie zaprzeczyły pozostałe strony, uczestnik zaś nie przedstawił dowodów na swe twierdzenia. Zdaniem Sądu Rejonowego, nie wykazał również, aby wnioskodawczym uzyskała za życia spadkodawców przysporzenia majątkowe podlegające zaliczeniu na jej udział spadkowy. Z materiału

zgromadzonego w sprawie wynika bowiem, że kwota pieniężna wskazana przez J. K. była przedmiotem pożyczki udzielonej przez spadkodawców wnioskodawczym.

W ocenie Sądu, J. K. w toku postępowania nie wykazał także, iż spełnione zostały na jego rzecz przesłanki do nabycia przez niego w wyniku zasiedzenia nieruchomości położonych w N.. W szczególności Sąd wskazał, że z zeznań samych stron oraz świadków M. M. i W. W. wynika, iż spadkodawcy do chwili swej śmierci władali przedmiotową nieruchomością, zaś uczestnik J. K. mieszkał z nimi jako członek ich rodziny. W żaden sposób nie zostało wykazane, aby objął on nieruchomość lub jej część, w szczególności działki stanowiące siedlisko, w samoistne posiadanie z wyłączeniem pozostałych stron. Nie upłynął również czas wymagany do zasiedzenia.

Opierając się na opinii biegłego sądowego Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że przedmiotowe nieruchomości nie stanowią gospodarstwa rolnego według definicji wskazanej w art. 55 k.c. Sąd uznał zatem, że w sprawie nie mają zastosowania zasady wskazane w art. 213 i n. k.c. dotyczące znoszenia współwłasności gospodarstwa rolnego i dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości w oparciu o art. 211 k.c. i 212 k.c. w zw. z art. 688 i 689 k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę, iż żadna ze stron nie wyraziła chęci przejęcia całości nieruchomości, a także brak u każdej ze stron możliwości finansowych na uregulowanie dopłat w razie przyznania całości nieruchomości jednej nich Sąd - w oparciu o art. 212 k.c. -uznał podział fizyczny zaproponowany przez biegłego z dziedziny rolnictwa za najlepiej odpowiadający interesom stron oraz społeczno-gospodarczemu wykorzystaniu nieruchomości po jej podzieleniu i orzekł jak w pkt. 2 postanowienia. Przyznając poszczególne działki gruntu każdej ze stron Sąd brał pod uwagę wnioski stron złożone w tym zakresie, o ile były one uzasadnione z punktu widzenia gospodarczego korzystania z nich przez konkretnego właściciela. Z tego względu Sąd przyznał działkę (...), o którą ubiegali się obaj uczestnicy, uczestnikowi M. K. (1). Uczestnik ten bowiem jako jedyny zamierza utrzymać rolniczy charakter przyznanych mu nieruchomości, zaś działka ta ma służyć mu jako bazę dla sprzętu i maszyn.

W wyniku podziału nieruchomości wartość przyznanych stronom działek nie odpowiadała wielkości udziałów stron w prawie własności, dlatego też Sąd stosownie do art. 213 k.c. i art. 623 k.p.c. ustalił wysokość przysługujących współwłaścicielom dopłat (pkt. 3 postanowienia), zaś w oparciu o art. 686 k.p.c. - wysokość należnych między stronami rozliczeń z tytułu poniesionych nakładów na majątek spadkowy (pkt. 4-6 postanowienia).

O kosztach sądowych (pkt. 7 postanowienia) orzeczono w oparciu o art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Rozstrzygnięcie o składzie i wartość majątku spadkowego podlegającego podziałowi zostało zamieszczone na podstawie art. 684 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i art. 618 k.p.c. (pkt. 1 i 8 postanowienia), zgodnie z którymi skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd.

O kosztach zastępstwa adwokackiego (pkt. 9 i 10 postanowienia) orzeczono w oparciu o § 6 pkt. 5 w zw. z § 9 pkt. 3 i § 19 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od postanowienia złożył uczestnik J. K.. Domagał się jego uchylenia w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

Rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego zarzucił:

1.  naruszenie art. 623 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. przez niewłaściwe jego zastosowanie w sprawie albowiem uczestnik J. K. posiadał gotowy i zgodny plan podziału nieruchomości wchodzących w skład spadku,

2.  naruszenie art. 622 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. przez nieuwzględnienie zaproponowanego przez uczestnika J. K. planu podziału nieruchomości wchodzących w skład spadku,

3.  naruszenie art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. przez brak rozstrzygnięcia o roszczeniach wzajemnych z tytułu posiadania i używania rzeczy, zgłoszonych przez uczestnika J. K..

W dalszej części apelacji skarżący przedstawił szersze uzasadnienie stawianych w niej zarzutów.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 14 stycznia 2015 r. wnioskodawczym H. N. oraz uczestnik M. K. (1) wnosili o oddalenie apelacji i przyznanie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i jako taka nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne szczegółowe ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, podziela także ocenę prawną tego stanu faktycznego dokonaną przez Sąd I instancji oraz wyciągnięte z tej oceny wnioski, a tym samym uznaje, że zaskarżone rozstrzygnięcie jest trafne. Z tych przyczyn nie zachodzi potrzeba dokładnego powtarzania rozważań przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a Sąd II instancji jest obowiązany odnieść się szczegółowo jedynie do tych ustaleń i ocen, które były kwestionowane w apelacji.

Apelujący w istocie sformułował dwa zarzuty dotyczące zaskarżonego rozstrzygnięcia. Pierwszy z nich dotyczy nieprawidłowego dokonania działu spadku i zniesienia współwłasności przez Sąd I instancji, tj. wbrew zgodnemu wnioskowi wnioskodawczym i uczestników postępowania. W ocenie Sądu Okręgowego zarzut ten nie jest zasadny i pozostaje w sprzeczności z uzasadnieniem apelacji, w której skarżący przyznał, że uczestnicy zasadniczo porozumieli się co do tego, w jaki sposób ma nastąpić dział spadku i zniesienie współwłasności z jednym wyjątkiem dotyczącym działki oznaczonej numerem (...). Wbrew twierdzeniom skarżącego orzeczenie Sądu Rejonowego, poza rozstrzygnięciem dotyczącym ww, działki, odpowiada porozumieniu uczestników. Skoro zaś nie było zgody co do tego komu powinna przypaść działka nr (...), Sąd I instancji musiał orzec w tej kwestii mając na uwadze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.

W ocenie Sądu Okręgowego taki podział poszczególnych działek, w tym działki nr (...), pomiędzy uczestników dokonany przez Sąd Rejonowy jest zgodny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa własności i sposobem wykorzystywania tych nieruchomości. Zważyć przy tym należy, że apelujący w istocie od szeregu lat nie prowadzi gospodarstwa rolnego i nie wykazuje intencji jego prowadzenia. W każdym bądź razie materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie odmiennego wniosku. Zdaniem Sąd Odwoławczego, Sąd I instancji należycie zabezpieczył interes skarżącego uczestnika, w ten sposób, że przyznał mu siedlisko, na którym koncentruje się jego ośrodek życiowy i tam będzie mógł nadal mieszkać. Natomiast przyznanie działki nr (...) na rzecz M. K. (1) było w ocenie Sądu Okręgowego zasadne i celowe. Uczestnik może tam bowiem przetrzymywać swoje maszyny rolnicze wykorzystywane przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego.

Drugi z zarzutów apelacji dotyczył nierozliczenia przez Sąd Rejonowy nakładów poczynionych przez apelującego na sporną nieruchomość i roszczeń za korzystanie z tej nieruchomości przez uczestnika M. K. (1). Zdaniem Sąd Okręgowego również ten zarzut nie jest zasadny. W pierwszej kolejności należy wskazać, że uczestnik nie korzystał z cudzej nieruchomości, lecz z własnej, albowiem zgodnie z art. 206 k.c, każdy ze współwłaścicieli

jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. W ramach tego unormowania nie można racjonalnie wywodzić uprawnienia współwłaścicieli do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej w granicach udziału, współwłaścicielowi nie przysługuje bowiem prawo do określonej części rzeczy wspólnej, lecz prawo do posiadania całej rzeczy. Nie można zatem czynić uczestnikowi M. K. (1) zarzutu, że korzystał z części domu czy gruntu, na którym przechowywał maszyny rolnicze.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie można także zarzucić Sądowi Rejonowemu, że niesłusznie nie dokonał rozliczenia nakładów poczynionych przez apelującego na sporną nieruchomość. Przede wszystkim wskazać należy, że skarżący nawet nie uprawdopodobnił, że podana przez niego wartość 150.000 zł odpowiada rzeczywiście wykonanym przez niego pracom, zakupionym materiałom. Nie bez znaczenie pozostaje również fakt, że praca jaką wykonywał apelujący była pracą w jego własnym gospodarstwie, z której pobierał określone pożytki, nie może on zatem obecnie dochodzić należności z tego tytułu od pozostałych uczestników.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania orzeczono na mocy art. 520 § 1 k.p.c. uznając, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. W konsekwencji wniosek wnioskodawczyni w przedmiocie tychże kosztów podlegał oddaleniu. Wynagrodzenie należne pełnomocnikom uczestników ustanowionych z urzędu ustalono na podstawie o § 6 pkt. 5 w zw. z § 9 pkt 3 i § 13 ust. 1 pkt 1 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j.Dz.U. z2013r., poz. 461).