Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Antoni Smus

Sędziowie SSO Katarzyna Powalska

SSR del. Magdalena Kościarz

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 11 lipca 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku D. S. (1)

z udziałem S. K., A. D. (1), J. K., K. U. (1), B. F. (1) i S. S.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 27 lutego 2018 roku, sygnatura akt I Ns 83/18

postanawia:

oddalić apelację.

Sygn. akt I Ca 249/18

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 27 lutego 2018 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 83/18 Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli stwierdził, że spadek po G. A. (1) z domu S. córce W. i K. zmarłej 2 września 2017 r. w Z., miejscu stałego ostatniego zamieszkania, na podstawie ustawy i z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: D. S. (2) z domu A.- córka spadkodawczyni i K. w wymiarze 5/10 części spadku oraz wnuki spadkodawczyni: S. K., J. K., B. F. (2) z domu K., K. U. (2) z domu K., A. D. (1) po 1/10 części każde z nich oraz uznał, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie, (postanowienie I Ns 83/18 z dnia 27 lutego 2018 r.).

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

G. A. (1) z domu S., córka K. i W., urodzona dnia (...) w S. zmarła w dniu 02 września 2017 roku w Z., ostatnim stałym miejscu zamieszkania. W dacie śmierci była wdową. Miała dwoje dzieci – córkę D. S. (2) obecnie S. oraz syna J. K., który nie przeżył spadkodawczyni albowiem zmarł w dniu 12 grudnia 2008 roku. J. K. pozostawił po sobie dzieci: S. K., J. K., B. F. (2) z domu K., K. U. (2) z domu K. oraz A. D. (2) z domu K.. Spadkobiercy złożyli przed Sądem w dniu 22 lutego 2018 roku oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Rodzice spadkodawczyni nie dożyli daty jej śmierci. Spadkodawczyni nie pozostawiła po sobie testamentu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy przypomniał, że zgodnie z treścią art. 924 K.c. i art. 925 K.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i z tą też chwilą spadkobierca nabywa spadek. Powołanie do spadku może wynikać z ustawy albo z testamentu, przy czym dziedziczenie ustawowe następuje wtedy gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy testamentowego (art. 926 § 1 i 2 K.c,). Osoba fizyczna może być spadkobiercą wyłącznie wtedy gdy żyje w chwili otwarcia spadku (art.927 § 1 K.c.). Orzekając w sprawach spadkowych sąd zobligowany jest stosować przepisy prawa materialnego obowiązujące w dacie śmierci spadkodawcy, nawet jeśli po tej dacie przepisy te uległy zmianie (art. 3 k.c.). Zgodnie z treścią art. 931 § 1 K.c. w pierwszej kolejności powołane do spadku z ustawy są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych (931 § 2 K.c.).

Sąd ustalił, że wobec faktu, iż spadkodawczyni nie pozostawiła testamentu spadek po zmarłej nabyli córka D. S. (2) z domu A. w części 5/10 i wobec śmierci syna J. K. jego zstępni – wnuki spadkodawczyni S. K., J. K., B. F. (2) z domu K., K. U. (2) z domu K. i A. D. (2) z domu K. po 1/10 części każde z nich na podstawie ustawy i z dobrodziejstwem inwentarza o czym Sąd orzekł jak w pkt. 1 postanowienia. O kosztach Sąd orzekł w pkt. 2 postanowienia na podstawie art. 520 § 1 kpc uznając, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od powyższego postanowienia w części dot. pkt. 1 wniósł pełnomocnik wnioskodawczyni D. S. (1), który zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na jego treść tj.:

-

art. 224 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wskutek istnienia w chwili zamknięcia rozprawy innego stanu rzeczy niże ustalony przez Sąd I instancji,

-

art. 232 k.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 670 k.p.c. poprzez nie dopuszczenie z urzędu dowodów na okoliczność, czy istnieją przesłanki do stwierdzenia ostatniej woli zmarłej na podstawie art. 952 k.c. oraz poprzez niedokonanie działań mających na celu ustalenie kręgu spadkobierców po spadkodawcy w myśl treści testamentu ustnego.

Jednocześnie apelujący na podstawie art. 368 § 1 pkt. 4 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. i art. 227 oraz art. 232 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 powołał nowy fakt, iż spadkodawca przed śmiercią oświadczył swoją ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności czterech świadków powołując co do całości spadku wnioskodawczynię D. S. (1). Celem wykazania ostatniej woli zmarłej wniósł o uzupełnienie i powtórzenie postępowania dowodowego przed Sądem II instancji poprzez dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań J. T., B. U., H. A., H. K. co do okoliczności w jakich zostało złożone ostatnie oświadczenie woli spadkodawcy, jego zdolności do testowania, jak również treści oświadczenia i daty jego złożenia.

W oparciu o powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z dnia 27 lutego 2018 r. sygn. akt I Ns 83/18 w zaskarżonej części poprzez stwierdzenie, że spadek po G. A. (2) nabyła na podstawie testamentu ustnego w całości i z dobrodziejstwem inwentarza wnioskodawczyni D. S. (1), ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni D. S. (1) podlegała oddaleniu.

Należy zaznaczyć, iż istotą postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku jest określenie przez sąd spadku kręgu spadkobierców. W myśl bowiem art. 670 k.p.c. sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. Ustawodawca zawarł generalną zasadę pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego przed dziedziczeniem ustawowym, przewidując na kanwie art. 926 § 2 k.c., iż dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. O ile w stosunku do spadkobierców powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy wystarczające jest ustalenie pokrewieństwa w zakresie wskazanym w art. 931 – 937 k.c. oraz okoliczności wyłączających poszczególne osoby od dziedziczenia, o tyle w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił testament, konieczne jest jego otwarcie i ogłoszenie (chyba, że nastąpiło to już wcześniej) oraz zbadanie ewentualnych zarzutów co do ważności testamentu przez pryzmat właściwych przepisów kodeksu cywilnego, a po ustaleniu spadkobierców powołanych do dziedziczenia z mocy testamentu – zbadanie okoliczności wyłączających lub ograniczających ich zdolność spadkobrania.

W rozpatrywanej sprawie wnioskodawczyni D. S. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po swojej matce G. A. (2), zmarłej w dniu 02 września 2017 roku w Z., powołując się przy tym na okoliczność, że zmarła nie pozostawiła testamentu oraz wskazując jako spadkobierców ustawowych siebie oraz A. D. (1), S. K., J. K., B. F. (1) (K.), K. U. (1) (K.). Wartym podkreślenia pozostaje, że w toku rozprawy w dniu 22 lutego 2018 r. wnioskodawczyni złożyła zapewnienie spadkowe w którym podała, że zmarła nie pozostawiła testamentu. W świetle powyższego jako absolutnie nietrafny jawi się zarzut skarżącego art. 232 k.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 670 k.p.c. poprzez niedopuszczenie z urzędu dowodów na okoliczność, czy istnieją przesłanki do stwierdzenia ostatniej woli zmarłej na podstawie art. 952 k.c. oraz poprzez niedokonanie działań mających na celu ustalenie kręgu spadkobierców po spadkodawcy w myśl treści. Apelujący nie sprecyzował bowiem jakie poza podjętymi czynnościami sąd spadku miałby jeszcze podjąć. W obowiązującym systemie prawnym obowiązek gromadzenia dowodów ciąży na stronach zgodnie z treścią art. 232 k.p.c., a aktywność dowodowa sądu ma jedynie charakter uzupełniający. Rolą sądu nie jest zatem przeprowadzenie z urzędu i poszukiwanie dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a okoliczności podlegające ustaleniu z urzędu, muszą wynikać z informacji podanych przez zainteresowanych. W oparciu o powyższe stwierdzić należy, że aby Sąd mógł przeprowadzić dowód z urzędu musi wcześniej powziąć informację o okoliczności, która ma być za jego pomocą dowodzona. Tymczasem w niniejszej sprawie Sąd I instancji nie był w posiadaniu jakiejkolwiek informacji z której wynikałoby, że spadkodawczyni mogła zostawić testament. Z wniosku inicjującego przedmiotowe postępowanie, z zapewnienia spadkowego oraz oświadczenia o przyjęciu spadku złożonego na rozprawie w dniu 22 lutego 2018 r. przez wnioskodawczynię D. S. (1) wynikało jednoznacznie, że zmarła G. A. (2) nie pozostawiła testamentu. W świetle powyższego nie sposób skutecznie postawić Sądowi zarzutu naruszenia wskazanych przez skarżącego przepisów prawa procesowego.

Istotą apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawczyni było powołanie nowego faktu, zgodnie z którym spadkodawczyni przed śmiercią oświadczyła swoją ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności czterech świadków powołując do całości spadku wnioskodawczynię D. S. (1). Przy czym z treści apelacji nie wynika kiedy oświadczenie to miało być złożone, w jakich okolicznościach i wreszcie kiedy i w jaki sposób wnioskodawczyni dowiedziała się o tym Na okoliczność tę pełnomocnik wnioskodawczyni zażądał dopuszczenia i przeprowadzenia przez sąd odwoławczy dowodów z zeznań wskazanych czterech świadków. Przypomnieć w tym miejscu należy, że zgodnie z treścią art. 381 k.p.c. Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. W świetle uregulowań art. 381 k.p.c. strona, która powołuje w postępowaniu apelacyjnym nowe fakty lub dowody powinna wykazać, że nie mogła ich powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji lub że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Strona powinna zatem przynajmniej uprawdopodobnić wystąpienie okoliczności, o których mowa w art. 381 k.p.c. Obostrzenia zawarte w cytowanym przepisie są wyrazem dążenia do koncentracji materiału procesowego, a nie ograniczania rozpoznawczych i kontrolnych funkcji apelacji. Dla strony zapobiegliwej i dbającej należycie o swoje procesowe interesy, obostrzenia te nie stanowią przeszkody w zrealizowaniu celu procesowego, w szczególności polegającego na ujawnieniu prawdy materialnej. Przytoczony przepis dopuszcza możliwość zgłoszenia nowych twierdzeń, jeżeli potrzeba taka pojawi się na etapie postępowania apelacyjnego, a nie jeżeli potrzebę taką dostrzeże na tym etapie strona. Odwołując się do wskazanej przez skarżącego nowej okoliczności oraz rozważań związanych z treścią powołanego przepisu podnieść należy, że pełnomocnik wnioskodawczyni nie uprawdopodobnił ani w swym środku odwoławczym, ani w toku postępowania przed Sądem II instancji, że wnioskodawczyni nie mogła powołać wskazanego faktu w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji czy też że potrzeba powołania się na niego wynikła później, a w szczególności nie przedstawił kiedy oświadczenie spadkodawczyni zostało w obecności świadków złożone, czy i ewentualnie kiedy ono zostało stwierdzone pismem oraz kiedy o takim fakcie informację powzięła wnioskodawczyni D. S. (1). Takie działanie wnioskodawczyni sprawia, że okoliczność czy istotnie mamy do czynienia z nowym faktem, którego strona nie mogła powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji czy też że potrzeba powołania się na nie wynikła później nie poddawała się kontroli Sądu II instancji. Skutkiem powyższego było brak podstaw do przyjęcia, że mamy do czynienia z nowym faktem oraz dopuszczenia dowodu z zeznań wymienionych świadków na jego potwierdzenie dopiero w postępowaniu odwoławczym. Postępowanie przeciwne oznaczałoby przeprowadzenie znacznej części postępowania dowodowego bez możliwości dla zainteresowanych uczestników poddania go kontroli instancyjnej.

Niezależnie od tego to sąd spadku miałby wyłączną kognicję do rozważenia kwestii ważności wskazanego testamentu, w szczególności w kontekście przesłanek formalnych warunkujących możliwość sporządzenia testamentu w formie ustnej. Podnosząc w apelacji po raz pierwszy twierdzenie o istnieniu testamentu szczególnego, oczywistym jest, że nawet jeśli czynność taka miała miejsce, to konieczne jest stwierdzenie treści ostatniej woli spadkodawcy w taki sposób złożonej przy zachowaniu rygorów wynikających z przepisu art. 952 k.c. § 2 i § 3. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (§ 2). Nie budzi wątpliwości zaś, że w treści apelacji brak twierdzenia o istnieniu takiego pisma. W wypadku więc gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków (§ 3). Sądowe stwierdzenie treści testamentu, o którym mowa w cytowanej regulacji jest zatem dopuszczalne przy zaistnieniu trzech przesłanek: nie zostało sporządzone pismo, o którym mowa w § 2 art. 952 albo pismo sporządzone nie ma walorów pisma skutecznie stwierdzającego treść testamentu, nastąpiła już śmierć spadkodawcy i wreszcie nie upłynęło sześć miesięcy od dnia otwarcia spadku. O ile możliwe jest spełnienie dwóch pierwszych warunków, o tyle pewnym jest w przedmiotowej sprawie brak zachowania terminu do sądowego stwierdzenia treści testamentu. Otwarcie spadku po G. A. (2) nastąpiło w dniu 2 września 2017 roku, zaś twierdzenie o istnieniu testamentu ustnego po raz pierwszy podniesiono w apelacji, która wpłynęła w dniu 21 marca 2018 roku, zatem po upływie sześciu miesięcy od daty otwarcia spadku. Orzecznictwo wypracowało na przestrzeni lat pogląd o tym, że dla zachowania powyższego terminu wystarczy wnieść przed jego upływem pismo zawiadamiające o sporządzeniu testamentu ustnego, którego treść nie została stwierdzona pismem. Samo zaś przesłuchanie świadków może więc nastąpić po upływie terminu. Podobnie za wystarczające uznawane jest złożenie w powyższym terminie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu ustnego ( por. uchwała S.N. z 3.10.1969 r. , III CZP 75/69, RPEiS 1970, Nr 2, s. 362,). Nawet złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, powołującego się na bliżej nie określony testament, gdy sąd nie wezwał wnioskodawcy do uzupełnienia wniosku przez bliższe określenie testamentu, spełnia wymóg zachowania terminu sześciu miesięcy ( por. orzeczenie S.N. z 9.12.1975 r., III CRN 299/75, OSP 1976, Nr 12, poz. 234).

Na gruncie przedmiotowej sprawy oznacza to więc brak możliwości sądowego ustalania treści testamentu ustnego, w świetle tego, co wywiedziono wyżej.

Jeżeli zaś treść testamentu nie zostanie stwierdzona we wskazany wyżej sposób, jego treść pozostaje nieznana, czyli powstaje taki stan prawny, jaki istnieje, gdy testament w ogóle nie został sporządzony (szerzej B. Kucia, Skutki niedopełnienia wymagań dotyczących stwierdzenia treści testamentu ustnego (art. 952 § 2-3 k.c.), TPP 2013, nr 2, s. 7 i n.).

Odnosząc powyższe do okoliczności rozpoznawanej sprawy Sąd Okręgowy po wnikliwej analizie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doszedł do przekonania, że nie została spełniona ustawowa przesłanka pozwalająca skorzystać ze szczególnej formy jaką jest testament ustny.

Wobec powyższej konstatacji, Sąd Odwoławczy podzielił trafne stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż w takiej sytuacji - zgodnie z art. 926 § 2 k.c. - po G. A. (2) winno nastąpić dziedziczenie ustawowe.

Tak przyjmując Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., apelację jako niezasadną oddalił, o czym orzeczono w sentencji postanowienia.