Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Robert Obrębski (spr.)

Sędziowie: SA Edyta Jefimko

SA Alicja Fronczyk

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 28 czerwca 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) W. oraz Skarbu Państwa - Prezydenta (...) W.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w P.

na skutek apelacji Skarbu Państwa - Prezydenta (...) W.

oraz (...) spółki akcyjnej z siedzibą w P.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 25 stycznia 2017 r., sygn. akt I C 892/05

I.  uchyla zaskarżony wyrok w punktach drugim i czwartym, umarza postępowanie w zakresie dotyczącym Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. i nie obciąża strony pozwanej kosztami procesu w tej części;

II.  oddala apelację Skarbu Państwa – Prezydenta(...) W. w pozostałym zakresie;

III.  oddala apelację strony pozwanej;

IV.  zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w P. na rzecz Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. oraz na rzecz (...) W. kwoty po 8100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów w postępowaniu apelacyjnym.

Edyta Jefimko Robert Obrębski Alicja Fronczyk

Sygn. akt VA Ca 638/17

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym dnia 30 września 2005 r. Skarb Państwa – Prezydent (...) W. wystąpił o nakazanie (...) spółce akcyjnej z siedzibą w P. wydania nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), o powierzchni 11002 m ², stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) z (...). Podano na uzasadnienie tego żądania, że stanowi ona własność Skarbu Państwa. Przez pozwaną jest zaś zajmowana bez tytułu prawnego oraz wykorzystywana we własnej działalności gospodarczej.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa ze względu na niewykazanie przez stronę powodową tytułu prawnego do podanej nieruchomości. Na dalszym etapie postępowania, po jego podjęciu w związku z zakończeniem postępowania dotyczącego wydania decyzji komunalizacyjnej w zakresie spornej działki i przystąpieniu do sprawy po stronie powodowej (...) W., na rzecz którego w efekcie zostało zgłoszone żądanie oparte na art. 222 § 1 k.c., strona pozwana podnosiła zarzut oparty o twierdzenie, że od 1 stycznia 1977 r. poprzednik prawny pozwanej spółki, czyli przedsiębiorstwo (...) ((...)), wykonywał samoistne posiadanie spornej nieruchomości, realizowane również przez pozwaną spółkę, która w ten sposób nabyła jej własność przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2007 r., czyli po upływie 30 lat samoistnego jej posiadania przeciwko właścicielowi działającemu po czynnej stronie tego procesu.

Wyrokiem z 25 stycznia 2017 r. Sąd Okręgowy nakazał stronie pozwanej wydanie (...) W. spornej działki o powierzchni 106011 m2, która została podzielona w toku procesu na działki nr (...) o powierzchni 5996 m ^{( 2 )}i nr (...) o powierzchni 106011 m ^{( 2)}. Sąd Okręgowy oddalił ponadto powództwo w stosunku do Skarbu Państwa. Zasądził od pozwanej spółki na rzecz (...) W. kwotę 7217 r. tytułem zwrotu kosztów procesu, jak również kwotę 7205 zł od Skarbu Państwa na rzecz pozwanej z tego samego tytułu. Od strony pozwanej nakazał ponadto pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 54890,57 zł tytułem nieuiszczonego wpisu od pozwu.

Na podstawie zebranych dowodów, Sąd Okręgowy ustalił, że sporna nieruchomość stanowi obecnie własność (...) W., wskutek jej objęcia komunalizacją, potwierdzoną decyzją wydaną przez Wojewodę (...) 21 sierpnia 2014 r., utrzymaną w mocy decyzją Krajowej Komisji Uwłaszczeniowej z 26 marca 2015 r., którą nie zostało uwzględnione odwołanie strony pozwanej od pierwszej w podanych decyzji. Poprzednio, jak ustalił Sąd Okręgowy, sporna nieruchomość stanowiła bowiem własność Skarbu Państwa, nabytą na podstawie zasiedzenia z dniem 1 stycznia 1977 r., które zostało potwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi w Warszawie z dnia 3 czerwca 2002 r., wydanym w sprawie I Ns 880/99, w której uczestniczyła również strona pozwana w charakterze jego uczestnika. Ustalone również zostało, że zaświadczeniem lokalizacyjnym z 22 kwietnia 1954 r., które zostało wydane przez Prezydium Rady Narodowej (...) W., wyrażona została zgoda na lokalizację na spornej nieruchomości składu (...). Zarządzeniem Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego przekształcono ten podmiot w przedsiębiorstwo użyteczności publicznej ,,(...)”, czyli poprzednika prawnego pozwanej, w której władaniu nadal pozostaje sporna nieruchomości.

Oceniając znaczenie prawnej dokonanych ustaleń, Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione powództwo o treści ukształtowanej po przystąpieniu do tego procesu po stronie czynnej (...) W. jako legitymowanego właściciela spornej nieruchomości, uprawnionego do władania przedmiotem swojej własności i domagania się od strony pozwanej wydania obu działek opisanych w zmienionym żądaniu pozwu, stosownie do art. 222 § 1 k.c. Strona pozwana nie wykazała bowiem, by dysponowała tytułem prawnym do władania tą nieruchomości, skutecznym w stosunku do jej właściciela. Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia zarzutu, na który powoływała się strona pozwana, dotyczącego zasiedzenia spornej działki z dniem 1 stycznia 2007 r. Przywołując uchylony art. 128 k.c. sprzed 1 lutego 1989 r. i unormowaną w nim zasadę własności ogólnonarodowej przysługującej niepodzielnie Państwu, Sąd Okręgowy wskazał, że na gruncie tej zasady, państwowe osoby prawne mogły władać przekazanymi ich w zarząd nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa. Nie mogły jednak przeciwko Skarbu Państwa wykonywać samoistnego posiadania nieruchomości państwowych, które może prowadzić do zasiedzenia na ich rzecz albo też na rzecz ich następców prawnych własności tych nieruchomości. Nie została więc, w ocenie Sądu Okręgowego, spełniona podstawowa przesłanka przewidziana art. 172 k.c. Strona pozwana nie mogła zaliczyć na swoją korzyść posiadania nieruchomości sprzed 1 października 1990 r. Liczony od tej daty, trzydziestoletni termin posiadania samoistnego spornych działek w złej wierze mógł doprowadzić do ich zasiedzenia na rzecz pozwanej spółki po upływie tego terminu. Został on jednak przerwany przez wniesienie powództwa w tej sprawie przez Skarb Państwa, który był do tego uprawniony w dniu wniesienia pozwu.

Sąd Okręgowy podał, że niezależnie od deklaratoryjnego charakteru decyzji komunalizacyjnej z 21 sierpnia 2014 r., (...) W. mogło się powoływać na swoje uprawnienia właścicielskie i wytoczyć takie powództwo, dopiero po wydaniu ostatecznej decyzji tego rodzaju. W ocenie Sądu Okręgowego, o ile powództwo podlegało uwzględnieniu na rzecz (...) W. jako aktualnego w dacie orzekania właściciela spornej nieruchomości, nie mogło z tego samego powodu zostać uwzględnione na rzecz Skarbu Państwa, który utracił w trakcie procesu czynną legitymację procesową. Sąd Okręgowy doszukał się więc podstaw do oddalenia powództwa w stosunku do Skarbu Państwa, który został też obciążony kosztami procesu w kwocie 7205 zł, poniesionymi tej sprawie przez stroną pozwaną, od której Sąd Okręgowy zasądził ponadto kwotę 7217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu poniesionych przez (...) W., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy z art. 98 § 1 k.p.c. oraz przy zastosowaniu § 9pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelacje od wyroku Sądu Okręgowego wniósł Skarb Państwa i pozwana, która zaskarżyła ten wyrok w części uwzględniającej powództwo i orzekającej o kosztach procesu na korzyść (...) W.. Zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 10 ustawy d 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny w zw. z art. 336 k.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że po stronie poprzednika prawnego pozwanej nie występowało samoistne posiadanie spornej nieruchomości oraz że pozwana nie mogła zaliczyć tego posiadania na poczet własnego, wykonywanego po 1 litego 1989 r. Drugi zarzut tej apelacji dotyczył naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 7 k.c. w zw. z art. 234 i art. 328 § 2 k.p.c. przez pominięcie domniemania dobrej wiary, które działało na korzyść pozwanej, zwłaszcza że nie zostało obalone przez przeciwników. Trzeci zarzut apelacji pozwanej dotyczył naruszenia art. 172 k.c. poprzez bezzasadne uznanie, że pozwana nie nabyła własności spornej nieruchomości przez zasiedzenie oraz że żądanie miasta (...)dotyczącej jej wydania przez pozwaną zostało w tej sprawie wykazane. Jego zgłoszenie naruszało ponadto, według pozwanej, art. 5 k.c. Nie zasługiwało więc na ochronę. Na postawnie tych zarzutów pozwana wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie bezzasadnego powództwa oraz obciążenie (...) W. kosztami procesu poniesionymi przez pozwaną w obu instancjach.

Apelacją Skarbu Państwa wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony w części, w której powództwo zostało oddalone w stosunku do Skarbu Państwa oraz w której Skarbu Państwa został obciążony kosztami procesu poniesionymi przez stronę pozwaną. Apelacja tego powoda została oparta na zarzucie, który dotyczył naruszenia art. 196 § 1 k.p.c., poprzez przyjęcie, że (...) W. wstąpiło do sprawy obok pierwotnego powoda, będące następstwem przeoczenia, że przystąpiło do sprawy w miejsce Skarbu Państwa, który posiadał legitymację czynną w momencie wnoszenia pozwu, a tym samym naruszenie art. 5 ust. 1 i art. 18 ustawy z 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym oraz ustawę o pracownikach samorządowych, przy wykładni którego przyjęto następstwo procesowe jednostki samorządowej z mocy prawa, jak też wadliwe uznanie, że Skarb Państwa nie był w tej sprawie czynnie legitymowany, a tym samym też naruszenie w tym zakresie art. 222 § 1 k.c. Na podstawie tych zarzutów Skarb Państwa wniósł o uchylenie zaskarżonej części wyroku Sądu Okręgowego oraz obciążenie pozwanego kosztami procesu poniesionym przez Skarb Państwa za obie instancje.

Podczas rozprawy apelacyjnej skarżący podtrzymywali swoje stanowiska i wnosili o oddalenie apelacji przeciwnika. O oddalenie apelacji pozwanej także wnosiło (...) W..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Skarbu Państwa zasługiwała na częściowe uwzględnienie w inny jednak sposób niż to zostało wskazane w jej treści. Wydanie wyroku w stosunku do Skarbu Państwa było bowiem w tej sprawie niedopuszczalne. Nie było też można uznać, że Skarb Państwa dochodził w tej sprawie ochrony roszczenia zgłoszonego w pozwie po przystąpieniu do postępowania (...) W., którego udział w dalszym toku postępowania był uzasadniony, jednakże zamiast Skarbu Państwa, nie zaś obok pierwotnego powoda.

Sąd Okręgowy nieprawidłowo ukształtował podmiotowy zakres procesu w tej sprawie po zgłoszeniu przez Skarb Państwa wniosku o wezwanie (...) W. do udziału w sprawie po podjęciu zawieszonego procesu w związku wydaniem ostatecznej decyzji komunalizacyjnej z 21 sierpnia 2014 r. We wniosku Skarbu Państwa nie została podana jego podstawa prawna. Nie wynikało z niego, aby chodziło o art. 196 § 1 k.p.c., czyli przepis dotyczący uzupełniania braku legitymacji czynnej, przede wszystkim pierwotnej, istotnej na moment wszczęcia postępowania. Przed wydaniem powołanej decyzji, jak trafnie podał i argumentował Sąd Okręgowy, niezależnie od deklaratoryjnej jej istoty, Skarb Państwa poprawnie był uznawany za właściciela nieruchomości wskazanej w pozwie, zwłaszcza że był wówczas w tym charakterze ujawniony w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości. Wydanie powołanej decyzji w okresie zawieszonego przez kilka lat postępowania dość powszechnie jest taktowane jak zdarzenie skutkujące następstwem prawnym i procesowym jednostki samorządu terytorialnego w miejsce Skarbu Państwa, który do jej wydania posiadał legitymację czynną do dochodzenia roszczenia opartego na art. 222 § 1 k.p.c. Przyjmuje się więc w orzecznictwie, w tym powołanym w apelacji Skarbu Państwa, że w takim wypadku z mocy prawa dochodzi w takiej sprawie do następstwa procesowego (...) W. w miejsce Skarbu Państwa, czyli przejścia legitymacji procesowej na jednostkę samorządu terytorialnego. Oznacza to tym samym, że w okresie wcześniejszym, czyli przed wydaniem ostatecznej decyzji komunalizacyjnej, Skarb Państwa był w takiej sprawie czynnie legitymowany do dochodzenia roszczenia opartego na podanym przepisie. Nie jest to więc wypadek pierwotnego braku legitymacji procesowej z art. 196 § 1 k.p.c., dotyczący zresztą sytuacji nieuzasadnionej przepisem prawa, w tym zwłaszcza szczególnym, rozbieżności pomiędzy czynną stroną procesu a podmiotowym zakresem powództwa po stronie poszukującej ochrony w danej sprawie cywilnej, w tym o wydanie nieruchomości. Przystąpienie do procesu w tej sprawie (...) W. powinno więc pociągać za sobą także umorzenie postępowania w stosunku do Skarbu Państwa. Sąd Okręgowy tego nie dostrzegł. Wadliwie w efekcie wydał wyrok oddalający powództwo wobec Skarbu Państwa.

Analogiczny wniosek należałoby wyprowadzić nawet przy uznaniu, że art. 196 § 1 k.p.c. odnosi się do sytuacji następczego braku czynnej legitymacji procesowej, jak to przyjął Sąd Okręgowy. Przeoczył jednak, że wniosek Skarbu Państwa o wezwanie do sprawy (...) W. jako aktualnego właściciela spornej nieruchomości był jednoznaczny z podniesieniem takiego twierdzenia, a tym samym zaprzeczeniem, aby Skarb Państwa pozostawał jej właścicielem. Zgłaszając taki wniosek Skarb Państwa jako pierwotny powód zmienił również treść żądania pozwu, choćby w sposób dorozumiany, w ten mianowicie sposób, że żądał, aby sporna nieruchomość została wydana na rzecz (...) W., nie zaś na rzecz Skarbu Państwa. Niezależnie od tego, że znaczenie i konieczność stosowania ar. 192 § 3 k.p.c. powoduje, że w zasadzie nie może występować sytuacja następczego braku legitymacji czynnej, poprzedni podmiot uprawniony zachowuje bowiem legitymację, pomimo tego, że prawo materialne będące przedmiotem powództwa przeszło na rzecz innego podmiotu, również z mocy prawa albo też wskutek deklaratoryjnej decyzji o charakterze administracyjnym, wskazana zmiana żądania, potwierdzona w toku procesem analogicznym żądaniem (...) W., doprowadziła w tej sprawie do sytuacji, w której w toku postępowania zostało zgłoszone tylko żądanie o nakazanie wydania przez stronę pozwaną spornej nieruchomości na rzecz (...) W.. W ogóle nie było natomiast żądania, aby ta sama nieruchomość została wydana Skarbowi Państwa. Przy braku żądania w stosunku do pierwotnego powoda, wydanie wobec Skarbu Państwa wyroku w ogóle nie było dopuszczalne, ponieważ nie było żądania o rozstrzygnięcie w stosunku do Skarbu Państwa, wobec którego należało postępowanie umorzyć na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. Wydanie wyroku wobec strony, co do której w toku procesu żądanie ostatecznie nie było zgłaszane, było niedopuszczalne. Nie było bowiem takiej żądania. Oddalając powództwo w stosunku do Skarbu Państwa Sąd Okręgowy naruszył wskazane przepisy.

Uwzględnienie apelacji Skarbu Państwa z podanych powodów wymagało więc uchylenia zaskarżonego wyroku w punkcie pierwszym i czwartym oraz umorzenia postępowania w zakresie dotyczącym Skarbu Państwa i orzeczenia o kosztach procesu, którymi nie można było jednak obciążyć strony pozwanej z tego względu, że przy jej obciążeniu kosztami procesu poniesionymi przez (...) W., nie sposób było uznać, aby pozwana ponosiła takie koszty podwójnie. Strona pozwana nie miała bowiem żadnego wpływu na to, że w toku postępowania po stronie czynnej pojawił się drugi podmiot jako nowy właściciel spornej nieruchomości. Zdarzenia związane z komunalizacją spornej nieruchomości były bowiem zupełnie niezależne od pozwanej. W pozostałym zakresie, dotyczącym korzystniejszego rozstrzygnięcia o kosztach procesu, Sąd Apelacyjny nie znalazł więc podstaw do uwzględnienia apelacji Skarbu Państwa w bardziej niekorzystny sposób dla strony pozwanej. W tej części została więc ona oddalona.

Apelacja strony pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie, z powodów wręcz oczywistych, które zostały trafnie i przekonująco wskazane przez Sąd Okręgowy, którego ustalenia były poprawne. Zostały więc przyjęte przez Sąd Apelacyjny za własne. Przede wszystkim jednak zostały poddane poprawnej ocenie prawnej, w tym sięgającej przepisów pochodzących sprzed 1990 r., na tle których państwowe osoby prawne, którym oddano mienie ogólnonarodowe w zarząd bądź do używania, formalnie pozostające własnością Skarbu Państwa, nie mogły być uważane za samoistnych posiadaczy poszczególnych gruntów i innych nieruchomości. Tym bardziej nie można było przyjąć, aby tego rodzaju podmioty wykonywały przeciwko Skarbowi Państwa samoistne posiadanie w dobrzej wierze nieruchomości państwowych ze skutkiem mogącym prowadzić do ich zasiedzenia. Odmienne stanowisko strony pozwanej nie było uzasadnione treścią art. 128 k.c. w brzmieniu obowiązującym do października 1990 r., lecz stanowiło rażąco wadliwą wykładnię tego przepisu. W okresie od 1954 r., jak trafnie ustalił Sąd Okręgowy, przez poprzednika prawnego strony pozwanej była realizowana decyzja dotycząca lokalizacji na spornej nieruchomości urządzenia związanego z prowadzoną przez ten podmiot działalnością związaną z handlem i składowaniem paliw. Z oczywistych powodów należało więc przyjąć, że tak przed, jak również po 1 stycznia 1977 r., do 1 października 1990 r., poprzednik prawny pozwanej spółki wykonywał wyłącznie posiadanie zależne, które nigdy nie prowadzi do zasiedzenia. Zarzut dotyczący naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 336 w zw. z art. 10 ustawy z 28 lipca 1990 r., jak też art. 172 k.c., należało więc uznać za oczywiście bezzasadny, podobnie jak zarzut naruszenia art. 7 k.c. w zw. z art. 234 k.p.c. Ocena dobrej albo złej wiary po stronie poprzednika prawnego pozwanej spółki miałaby znaczenie, gdyby chodziło o ocenę okresu posiadania samoistnego. Tylko takie posiadanie może bowiem prowadzić do zasiedzenia. Dobra wiara posiadacza zależnego, nawet jeśli występuje, dotyczy objęcia rzeczy we władanie właściwe dla najemcy, dzierżawcy, użytkownika, na rzecz których nigdy nie może upłynąć termin zasiedzenia jej własności. Taka konstrukcja nie jest bowiem znana prawu polskiemu. Odmienne stanowisko strony pozwanej było oczywiście wadliwe i nie zasługiwało na uwzględnienie.

Oddalenie apelacji strony pozwanej, przy uwzględnieniu do co zasady apelacji Skarbu Państwa, uzasadniało obciążenie pozwanej spółki kosztami procesu poniesionymi przez oba podmioty działające po stronie czynnej, które sprowadzały się do podstawowej stawki na udział w sprawie zawodowych pełnomocników, czyli po 8100 zł, stosownie do art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. - w zakresie dotyczącym apelacji Skarbu Państwa, jak też na podstawie art. 385 k.p.c. – w odniesieniu do apelacji strony pozwanej, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Edyta Jefimko Robert Obrębski Alicja Fronczyk