Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2018 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny Sekcja d/s rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Ewa Kokowska-Kuternoga

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Klasa

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2018 r. w Gdyni

sprawy z powództwa P. G.

przeciwko V. L. Towarzystwu (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

I zasądza od pozwanego V. L. Towarzystwa (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda P. G. kwotę 5013, 55 zł (pięć tysięcy trzynaście złotych 55/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 26 lipca 2017r. do dnia zapłaty; ;

II zasądza od pozwanego V. L. Towarzystwa (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda P. G. kwotę 2067,00 zł (dwa tysiące sześćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 1800,00 (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

UZASADNIENIE

Powód , P. G., wniósł w dniu 7 września 2017 r. pozew przeciwko V. L. Towarzystwu (...) z siedzibą W., domagając się zapłaty kwoty 5013,55 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26.7.2017r. do dnia zapłaty i kosztami procesu. W uzasadnieniu powód wskazał, że w dniu 23 sierpnia 2007 r. zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną multiportfel dom plus (Polisa nr (...)). Powód wskazał, że dokonał wypowiedzenia umowy z dniem 6.4.2017r wraz z wnioskiem o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu na mocy §24 OWU w związku z ust 14 załącznika nr 1. Powód wskazał, że do dnia wygaśnięcia umowy zgromadził na koncie ubezpieczeniowym kwotę 10.131,99 zł, a pozwany wypłacił powodowi jedynie kwotę 5.118, 44 zł stanowiącą Wartość Polisy ustaloną na podstawie §24 ust. 4 OWU, a także Załącznika nr 1 – ust 14a. do Polisy nr (...). Powód wskazał, że pozwany bez podstawy prawnej dokonał zatrzymania kwoty 5.013, 55 zł, gdyż zapisy OWU tworzące mechanizm ustalania wysokości Wartości Polisy oraz wypłaty Wartości Polisy przy jednoczesnym zatrzymaniu pozostałej części środków zgromadzonych na koncie ubezpieczeniowym nie wiążą powódki na mocy art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż nie zostały uzgodnione z nią indywidualnie i rażąco naruszają jej interesy jako konsumenta, bowiem sposób ustalania wysokości Wartości Polisy jest w istocie tym samym, co dotychczas funkcjonowało we wzorcach umownych towarzystw ubezpieczeniowych pod nazwą opłaty likwidacyjnej, jednolicie uznawanej przez sądy powszechne, w tym Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, za klauzulę abuzywną.

(pozew – k. 2-10 )

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości podnosząc, że w niniejszej sprawie strony miały do czynienia z umową ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, której głównym świadczeniem było wypłacenie wykupu, a więc i głównym celem umowy, w związku z czym całkowicie bezzasadne jest żądanie przez powódkę zwrotu pozostałej części wpłaconych składek, należnych za cały okres ubezpieczenia z powodu abuzywności tychże , albowiem świadczenia główne nie mogą być uznane za abuzywne, a składki te stanowiły inwestycję środków pieniężnych w celu osiągniecia zysku z kapitału. Powód, zdaniem pozwanego, wycofał się przed upływem umówionego czasu trwania umowy z niej, co spowodowało, ryzyko poniesienia strat po stronie powoda z powodu kosztów, jakie pozwany poniósł, a których nie mógł pokryć z równomiernie opłacanych składek. Pozwany wyjaśnił, że działanie powoda było lekkomyślne i nieskalkulowane. Zgodnie z art. 813 § 1 k.c. zwrócił powódce równowartość części wpłaconych składek, w sposób wyliczony zgodnie z OWU, za czas, w którym nie obejmował powódki ochroną ubezpieczeniową i dlatego nie może być on już traktowany jako bezpodstawnie wzbogacony w rozumieniu art. 409 k.c. Pozwany podniósł ponadto, że wszelkie postanowienia umowy zostały uzgodnione między stronami oraz zaakceptowane przez powódkę, postanowienia umowne określające składkę należną pozwanemu zostały określone jednoznacznie i dotyczą głównego świadczenia należnego pozwanemu, postanowienia umowy nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami, bowiem nie można zarzucać pozwanemu wykorzystywania braku wiedzy powódki w sytuacji, gdy powódka sama określiła wysokość należnej składki i okres trwania umowy po zapoznaniu się z analizą inwestycji .

(odpowied ź na pozew – k. 53-5866v)

S ąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 23 sierpnia 2007 r. P. G. zawarła umowę na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną po 200 zł miesięcznie multiportfel dom plus potwierdzoną polisą nr (...) z (...) SA – obecnie V. L. Towarzystwem (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. (dalej: V. (...) na (...) S.A.). W polisie P. G. potwierdziła, że otrzymała i zapoznała się z: Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia o oznaczeniu (...) (dalej: OWU) oraz tekstem Regulaminu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o oznaczeniu (...)- (...).

(niesporne, nadto polisa – k. 14, aneks do OWU, k. 15-16v, załącznik nr 1 do OWU, k. 17-17v, zeznania powódki, k. 120-121-na nośniku)

Wskazana w P. Wartość Wykupu Polisy została określona jako kwota nie wyższa niż kwota odpowiadająca Wartości Części Wolnej Rachunku powiększona o określony procent Wartości Części Bazowej Rachunku zgodnie z odpowiednią tabelą wskazaną w załączniku nr 1 do OWU, w tym przypadku 50, 51 procent.

(niesporne, nadto polisa - k. 14, za łącznik nr 1 do OWU, k. 17-17v , zeznania powódki, k. 120-121-na nośniku)

W § 2 OWU wskazane zostały definicje następujących pojęć: Minimalne saldo- wyrażona kwotowo wartość części bazowej rachunku, jaka po dokonaniu częściowej wypłaty świadczenia wykupu ,pozostaje na rachunku jednostek funduszy umożliwiając kontynuowanie umowy; kwota ta podlega indeksacji zgodnie z OWU(9), Portfel modelowy- zestaw jednostek funduszu konstruowany na podstawie bieżących rekomendacji profesjonalnego zewnętrznego doradcy ubezpieczyciela działającego na podstawie odpowiedniego zezwolenia organu nadzoru; jego rekomendacje określają skład procentowy jednostki funduszy poszczególnych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w danym portfelu modelowym( pkt 12), Rachunek jednostek funduszu-wyodrębniony dla danej umowy rejestr środków prowadzony przez ubezpieczyciela , na którym zapisywana jest wartość środków stanowiących podstawę ustalenia wysokości świadczeń wynikających z umowy wyrażony poprzez jednostki funduszy w przypadkach określonych w OWU bezpośrednio w gotówce, którego aktualna wartość jest ustalana w oparciu o ceny jednostek funduszy ;w ramach rachunku jednostek funduszy wyróżnia się część bazową oraz część wolną( pkt 14), Rocznica Polisy - wskazany w polisie dzień odpowiadający w każdym roku kalendarzowym dniowi rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej (pkt 18), Świadczenie wykupu - kwota świadczenia z umowy wypłacana w przypadku określonym w OWU z przyczyn innych niż dożycie ,śmierć, czy odstąpienie przez ubezpieczającego od umowy (pkt 24), Składka regularna – kwota w złotych, do zapłaty której jest zobowiązany Ubezpieczony w terminach i kwocie wynikających z Polisy (pkt 20), Wartość części bazowej rachunku- stanowiąca część bazową rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy powiększona o wartość gotówki( pkt 32), Wartość części wolnej rachunku- stanowiąca część wolną rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy powiększona o wartość gotówki( pkt 33), Wartość rachunku- wartość wszystkich środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy równa sumie wartości części bazowej rachunku oraz wartości części wolnej rachunku ( 34), Wartość portfela modelowego- łączna wartość jednostek funduszy poszczególnych Ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w danym portfelu modelowym zapisana na rachunku jednostek funduszy ustalana w oparciu o ceny jednostek funduszy( 35) .

(niesporne, nadto OWU – k. 15-16v)

Zgodnie z § 24 ust. 1 pkt. 1 OWU umowa ubezpieczenia wygasa w dacie złożenia wniosku o świadczenie wykupu – jeżeli wniosek taki zostanie złożony począwszy od drugiej rocznicy polisy. Zgodnie z ust. 4,5,8 w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w w/w sytuacji V. (...) na (...) S.A. wypłaca ubezpieczającemu wartość części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w odpowiedniej tabeli ust. 14 załącznika nr 1 do OWU, właściwej dla wysokości składki regularnej w skali roku aktualnej na dzień zawarcia umowy. Zaś wysokość procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w odpowiedniej tabeli ust. 14 załącznika nr 1 do OWU ustalana jest na podstawie okresu ubezpieczenia dla danej umowy oraz roku polisy, następującego po roku polisy , za który zostały zapłacone wszystkie składki regularne , nie późniejszym niż rok polisy, w którym dokonywana jest wypłata świadczenia wykupu , zaś w przypadku opłacenia wszystkich składek za 5 lat , rok polisy, w którym jest dokonywany wykup .Wysokość kwoty całkowitej wypłaty świadczenia jest obliczana wg cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego następującego nie później niż w trzecim dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy.

(niesporne, nadto OWU – k. 15-16v, załącznik nr 1 , k. 17)

Na dzień rozwiązania umowy wpłacił z tytułu w/w umowy składki w łącznej wysokości 12.330,00 zł. Wartość części bazowej rachunku ustalono na kwotę 10130 zł , a części wolnej- 0,00 zł .Ustalona przez V. (...) na (...) S.A. wysokość całości należnej do wypłaty z tytułu świadczenia wykupu wyniosła 5118,44 zł. Kwota ta została wypłacona P. G..

(niesporne, nadto rozliczenie umowy , k. 19,dyspozycja wyp łaty – k. 20, zeznania powódki, k. 120-121-na nośniku)

Pismem z dnia 5 lipca 2017 r. pełnomocnik P. G. wezwał V. (...) na (...) S.A. do zapłaty kwoty 5013,55 zł z tytułu bezprawnie zatrzymanej części środków wpłaconych na podstawie umowy nr (...) .

(niesporne, nadto wezwanie . – k. 21-22, dowód nadania, k. 23, zeznania powódki, k. 120-121-na nośniku)

S ąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o w/w dokumenty złożone przez strony, których autentyczność i wiarygodność nie była przez nie kwestionowana, a nadto nie budzą one wątpliwości Sądu co do swej wiarygodności, a zatem brak było podstaw do odmowy dania im wiary. Pozostałe dokumenty złożone w sprawie nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia, gdyż nie wnoszą do sprawy nowych istotnych okoliczności.

Ustalając stan faktyczny sprawy Sąd wziął również pod uwagę zeznania powoda złożone na okoliczność zawarcia umowy, w szczególności zapoznania się z warunkami umowy oraz informacji udzielonych przez pozwaną podczas składania wniosku o zawarcie umowy i podczas zawierania umowy. Zeznania te Sąd uznał za wiarygodne w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy, zwłaszcza co do wskazywanych przez powódkę zapisów umowy omawianych na spotkaniu z przedstawicielem pozwanego poprzedzającym zawarcie umowy oraz co do możliwości negocjowania warunków umowy. Powód w sposób spójny i logiczny przedstawił swoje oczekiwania i cele związane z zawarciem umowy z pozwanym oraz przebieg rozmów z przedstawicielem pozwanego poprzedzających zawarcie umowy, wobec czego Sąd nie znalazł podstaw do odmowy dania wiary jego zeznaniom. Sad oddalił wniosek dowodowy pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka Ł. J., albowiem nie był on osobą bezpośrednio związaną z transakcją dotyczącą powódki, nadto nie stawiał się na wezwanie Sądu, przeprowadzenie tego dowodu w jego miejscu zamieszkania w M. spowodowałoby tylko nadmierne przedłużenie sprawy i dodatkowe koszty, nadto stan faktyczny jest w zasadzie bezsporny , tylko interpretacja umowy i przepisów jest różna dla każdej z nich.

W niniejszej sprawie powód domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 5013,55 zł tytułem zwrotu środków zgromadzonych na koncie ubezpieczeniowym, zatrzymanej przez pozwanego w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie i dożycie, zawartej między stronami w dniu 23 sierpnia 2007 r. Między stronami bezsporny był fakt zawarcia w/w umowy oraz jej rozwiązania z dniem 6 kwietnia 2017 r., tj. w dziesiątym roku obowiązywania umowy - na skutek wypowiedzenia przez powódkę . Poza sporem pozostawało również to, że w związku z rozwiązaniem umowy pozwany - zgodnie z zapisami §24 ust. 4-11 oraz pkt-em 14a załącznika nr 1 - wypłacił powodowi ustaloną kwotę świadczenia wykupu polisy w kwocie (...),,44 zł, zaś pozostałą część zgromadzonych przez powoda środków pochodzących z wpłaconych składek pozwany zatrzymał.

Powód wskazywał, że przedmiotowe postanowienia umowne dotyczące mechanizmu ustalania wysokości świadczenia wykupu oraz wypłaty przy jednoczesnym zatrzymaniu pozostałej części środków zgromadzonych na koncie ubezpieczeniowym stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c., i jako takie nie wiążą powoda, gdyż nie zostały uzgodnione z nim indywidualnie i rażąco naruszają jego interesy jako konsumenta, bowiem sposób ustalania wysokości ich jest w istocie tym samym, co dotychczas funkcjonowało we wzorcach umownych towarzystw ubezpieczeniowych pod nazwą opłaty likwidacyjnej, jednolicie uznawanej przez sądy powszechne, w tym Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, za klauzulę abuzywną.

Pozwany podnosił natomiast, że strony łączyła umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, na życie i dożycie, w związku z czym pozwany, zgodnie z art. 813 § 1 k.c., zwrócił powodowi równowartość części wpłaconych składek za czas, w którym nie obejmował powoda ochroną ubezpieczeniową, zaś pozostała (zatrzymana) część wpłaconych składek stanowiła wynagrodzenie pozwanego za udzielenie powodowi ochrony ubezpieczeniowej i dlatego nie może być on już traktowany jako bezpodstawnie wzbogacony w rozumieniu art. 409 k.c. Pozwany zarzucał także, że postanowienia umowne dotyczące składki należnej pozwanemu nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych, gdyż: zostały uzgodnione między stronami oraz zaakceptowane przez powoda, zostały określone jednoznacznie i dotyczą głównego świadczenia należnego pozwanemu oraz nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami, bowiem nie można zarzucać pozwanemu wykorzystywania braku wiedzy powoda w sytuacji, gdy powód sam określił wysokość należnej składki i okres trwania umowy, a także znał ryzyko inwestycyjne. Pozwany wskazał również na niezasadność powoływania się przez powoda na klauzule umowne wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, a dotyczące pobierania opłaty likwidacyjnej, gdyż zostały one zamieszczone w rejestrze w wyniku tzw. kontroli abstrakcyjnej oraz nie miały zastosowania w zawartej umowie.

Wobec powyższych stanowisk stron rzeczą Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy postanowienia umowy łączącej strony, dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej tzw. świadczenie wykupu, wypłacanej przez pozwanego w przypadku rozwiązania umowy na skutek wniosku o całkowitą wypłatę, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c., a zatem, czy postanowienia te nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodem - konsumentem, czy kształtują one prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz czy postanowienia te nie odnoszą się do określonych jednoznacznie głównych świadczeń stron.

W pierwszej kolejności Sąd odniósł się jednak do zarzutu pozwanego dotyczącego rodzaju umowy łączącej strony, będącej podstawą żądania powoda w niniejszej sprawie. Sąd zważył, iż z treści dokumentów złożonych w sprawie jednoznacznie wynika, iż umowa łącząca strony była - wbrew zarzutom pozwanego umową ubezpieczenia na życie i dożycie połączoną z gromadzeniem przez powódkę środków finansowych oraz ich inwestowaniem przez pozwanego. Jednoznacznie wskazuje na to treść OWU, określająca przedmiot łączącej strony umowy, na który oprócz udzielania ochrony ubezpieczeniowej składają się również: fundusze inwestycyjne, co wynika z definicji pojęć zawartych w § 2 OWU . Pozwany - w ramach łączącej strony umowy - zajmował się, poza udzielaniem ochrony ubezpieczeniowej, również inwestowaniem środków gromadzonych przez powódkę w celu wypracowania zysku, w którym udział powinien zostać wypłacony powodowi w przypadkach określonych w OWU. Nieposługiwanie się przez pozwanego w treści OWU oraz w nazwie zawartej przez strony umowy pojęciami takimi jak np. ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy nie oznacza, że umowa ta nie dotyczyły inwestowania przez pozwanego środków finansowych wpłacanych przez powoda. Wskazać również należy, iż jak zeznał sam powód, jego zamiarem i wolą przy zawieraniu umowy z pozwanym było przede wszystkim oszczędzanie środków finansowych i ich odkładanie na przyszłość, zaś towarzyszące temu ubezpieczenie było jedynie elementem dodatkowym stosunku umownego.

Jak wynika z powyższego, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, iż łącząca strony umowa ,stanowiąca podstawę żądania pozwu, była umową ubezpieczenia na życie i dożycie połączoną z gromadzeniem przez powoda środków finansowych oraz ich inwestowaniem przez pozwanego, zaś pozwany w żaden sposób nie wykazał, iż była to wyłącznie umowa ubezpieczenia na życie i dożycie, o której mowa w art. 805 § 1 k.c. oraz art. 829 § 1 k.c., w szczególności pozwany w ogóle nie odniósł się do kwestii inwestowania środków finansowych powoda, wynikającej wprost z OWU (będących dokumentem pochodzącym od pozwanego).

Przechodząc do kwestii abuzywności wskazywanych przez powoda postanowień w/w umowy oraz zarzutu pozwanego, iż postanowienia główne istotne umowy nie mogą zostać uznane za niedozwolone, wskazać należy, że zarzut ten był chybiony, gdyż w uzasadnieniu żądania pozwu powód jednoznacznie wskazał, iż postanowienia umowne stanowiące zdaniem powoda niedozwolone klauzule umowne zostały zawarte w treści § 24 ust. 4, zaś w załączniku nr 1 do Polisy – pkt 14a.

Zgodnie zatem z w/w zapisami OWU oraz załącznika nr 1 do Polisy treść spornych postanowień umownych brzmi: umowa ubezpieczenia wygasa w dacie złożenia wniosku o świadczenie wykupu – jeżeli wniosek taki zostanie złożony począwszy od drugiej rocznicy polisy. Zgodnie z ust. 4,5,8 w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w w/w sytuacji V. (...) na (...) S.A. wypłaca ubezpieczającemu wartość części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w odpowiedniej tabeli ust. 14 załącznika nr 1 do OWU, właściwej dla wysokości składki regularnej w skali roku aktualnej na dzień zawarcia umowy. Zaś wysokość procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w odpowiedniej tabeli ust. 14 załącznika nr 1 do OWU ustalana jest na podstawie okresu ubezpieczenia dla danej umowy oraz roku polisy, następującego po roku polisy , za który zostały zapłacone wszystkie składki regularne , nie późniejszym niż rok polisy, w którym dokonywana jest wypłata świadczenia wykupu , zaś w przypadku opłacenia wszystkich składek za 5 lat , rok polisy, w którym jest dokonywany wykup .Wysokość kwoty całkowitej wypłaty świadczenia jest obliczana wg cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego następującego nie później niż w trzecim dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy.

Pozwany podnosił, że nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych postanowienia dotyczące należnej mu od powoda składki, gdyż: zostały uzgodnione między stronami oraz zaakceptowane przez powoda, zostały określone jednoznacznie i dotyczą głównego świadczenia należnego pozwanemu oraz nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami, bowiem nie można zarzucać pozwanemu wykorzystywania braku wiedzy powoda w sytuacji, gdy powód sama określiła wysokość należnej składki i okres trwania umowy. Oczywistym jest natomiast, że składka ubezpieczeniowa, do zapłaty której powód był zobowiązany oraz świadczenie wykupu, które zostało powodowi wypłacone w związku z rozwiązaniem umowy, nie są pojęciami tożsamymi i są regulowane przez odrębne postanowienia umowne.

Odnosząc się do pierwszej z przesłanek wskazanych w art. 385 ¹ § 1 k.c., tj. kwestii indywidualnego uzgodnienia z powódką - konsumentem - treści spornych postanowień umownych zawartych w §24 ust. 4 OWU, oraz w załączniku nr 1 do Polisy, wskazać należy na treść § 3 powyższego przepisu, zgodnie z którym nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu i w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. W ocenie Sądu nie ulega żadnej wątpliwości, iż wskazywane przez powoda postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej świadczenie wykupu, wypłacanej przez pozwanego w przypadku rozwiązania umowy na skutek wypowiedzenia, nie podlegały indywidualnym uzgodnieniom z powodem i powód nie miał żadnego wpływu na ich treść, lecz zostały one narzucone w ramach stosowanego przez pozwanego wzorca umowy. Wskazują na to w szczególności przedstawione przez powoda okoliczności i sposób zawarcia umowy, co do których powód zeznał, że na spotkaniu z pośrednikiem ubezpieczeniowym została mu przedłożona przygotowana umowa, w której tylko wpisano dane powoda oraz że negocjacjom między stronami podlegała wysokość składki oraz przedstawiono jakieś wykresy. O indywidualnym uzgodnieniu nie świadczy również to, że na kwestionowane postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej w/w świadczenie powód wyraził zgodę składając stosowne oświadczenie, tj. podpisując umowę ubezpieczenia, jak również podpisując oświadczenie o otrzymaniu i zapoznaniu się z dokumentami zawierającymi te postanowienia. Również możliwość zapoznania się przez powoda z treścią tych dokumentów przed ich podpisaniem oraz idąca za tym możliwość rozważenia przez powoda wszystkich konsekwencji wynikających z zawarcia umowy, w tym skutków związanych z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu jej obowiązywania, nie świadczy o tym, że postanowienia uprawniające pozwanego do zatrzymania części środków zgromadzonych przez powoda zostały uzgodnione z powodem indywidualnie. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym z wiarygodnych zeznań powoda, nie wynika więc, aby powód zawierając z pozwanym umowę w oparciu o sporny wzorzec umowy miał rzeczywisty wpływ na kształtowanie jego treści i aby treść ta w zakresie wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej świadczenie wykupu, podlegała indywidualnym negocjacjom między powodem a pozwanym. Wskazać przy tym należy, iż ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.), a zatem w niniejszej sprawie ciężar ten spoczywał na pozwanym, który ciężarowi temu nie sprostał.

W dalszej kolejności Sąd zważył, że sporne postanowienia umowne dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty świadczenia podlegającego wypłacie na rzecz ubezpieczonego w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie dotyczą głównych świadczeń stron umowy ubezpieczenia na życie i dożycie połączonej z gromadzeniem przez ubezpieczonego środków finansowych oraz ich inwestowaniem przez ubezpieczyciela. Za postanowienia określające główne świadczenia stron każdej umowy uznać należy, zdaniem Sądu, takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia - czyli tzw. essentialia negotii. W przypadku przedmiotowej umowy ubezpieczenia są to: udzielenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia ubezpieczeniowego przez pozwanego w przypadku zajścia wypadku ubezpieczeniowego (zgonu ubezpieczonego lub dożycia) oraz ciążąca na powodzie zapłata składki ubezpieczeniowej. Natomiast postanowienia określające wysokość świadczeń wypłacanych przez pozwanego w sytuacji wcześniejszego rozwiązania umowy nie mogą zostać uznane za postanowienia określające główne świadczenia stron, gdyż nie warunkują one bytu umowy ubezpieczenia na życie i dożycie połączonej z gromadzeniem przez ubezpieczonego środków finansowych oraz ich inwestowaniem przez ubezpieczyciela, bowiem nie mają związku z zajściem jakiegokolwiek z wypadków ubezpieczeniowych objętych zakresem tej umowy. Postanowienia te mogą zatem zostać uznane za klauzule abuzywne na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c.

Przechodząc do kwestii kształtowania przez sporne postanowienia umowne praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, zgodzić należy się z poglądami wyrażanymi w orzecznictwie, w szczególności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż rażące naruszenie interesów konsumentów polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na ich niekorzyść, zaś ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w zakresie treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu klauzul godzących w równowagę kontraktową stron (patrz: wyrok SN z dnia 13 lipca 2005 r. w sprawie I CK 832/04, Lex nr 159111).

W ocenie Sądu określona w spornych postanowieniach umownych wysokość świadczeń jest rażąco wygórowana i powoduje, że w przypadku rozwiązania umowy zawartej na okres 30 lat przed końcem tego okresu ubezpieczony konsument pozbawiony zostaje możliwości uzyskania zwrotu wszystkich wpłaconych przez niego uprzednio składek, gdyż środki te przejmuje pozwany – niezależnie od wartości środków jakie wpłacił ubezpieczony, który ponadto nie ma możliwości uniknięcia zatrzymania przez pozwanego części wpłaconych przez sobie środków, gdyż środki te są automatycznie potrącane przez pozwanego z kwot przysługujących ubezpieczonemu. Takie ukształtowanie stosunku prawnego pomiędzy pozwanym jako ubezpieczycielem, a ubezpieczonym konsumentem jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy słabszej strony tego stosunku prawnego tj. konsumenta.

Zdaniem Sądu wysokość i sposób ustalania świadczenia wypłacanego ubezpieczonemu w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy powinny być uzależnione wyłącznie od kosztów, jakie pozwany faktycznie ponosi w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia oraz od związanego z tym zdarzeniem ryzyka pozwanego (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie III SK 21/06, OSNP 2008/11-12/181). Natomiast sposób określenia wysokości wypłacanej kwoty , tj. określenie kwot, których wielkość zależy od daty rozwiązania umowy (tj. roku obowiązywania polisy, w którym następuje rozwiązanie umowy), okresu, jaki pozostał do terminu, w którym ma być wypłacona pierwsza rata oraz aktualnej wysokości rezerwy stanowiącej pasywa ubezpieczyciela odpowiadające wartości zobowiązań, jakie mogą wyniknąć z umowy ubezpieczenia, których wartość jest ustalana na podstawie przepisów o działalności ubezpieczeniowej, nie znajduje żadnego uzasadnienia w rzeczywiście ponoszonych przez pozwanego kosztach, ani nie pozostaje w związku z jego ryzykiem. Pozwany w ogóle nie uzasadnił przy tym, ani nie wyjaśnił mechanizmu ustalania poszczególnych kwot, zaś w ocenie Sądu mechanizm ten jest nieczytelny, gdyż odwołuje się do szeregu pojęć umieszczonych w różnych miejscach OWU i polisy, a nadto ustalenie kwoty świadczenia wykupu, czy też jej zweryfikowanie przez ubezpieczonego konsumenta nie jest możliwe, gdyż mechanizm ten uwzględnia dane znane tylko pozwanemu. Z drugiej natomiast strony pozwany dysponuje prostym mechanizmem pobierania (zatrzymywania) części środków zgromadzonych przez ubezpieczonego w drodze potrącenia z kwoty przysługującej ubezpieczonemu, co w ocenie Sądu świadczy o naruszeniu przez pozwanego równowagi kontraktowej stron.

Z treści spornych postanowień umownych oraz powyższych rozważań wynika, że ubezpieczyciel, stosując sporne postanowienia umowne, przewidział dla ubezpieczonego konsumenta swoistą sankcję za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy bez powiązania jej z realnie poniesionymi wydatkami. Nie ulega natomiast wątpliwości, że niedozwolone są postanowienia umowne uszczuplające ustawowe uprawnienia konsumenta. Uprawnienie ubezpieczającego do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie w każdym czasie jej trwania (art. 830 § 1 k.c.) jest uprawnieniem prawnokształtującym, które - wobec treści spornych postanowień umownych - podlega materialnemu ograniczeniu poprzez zastrzeżenie przez ubezpieczyciela opłaty za rezygnację z polisy (w postaci zatrzymanej części zgromadzonych środków, pomniejszających kwotę do wypłaty) w kwocie, która czyni korzystanie z prawa do zrezygnowania z ubezpieczenia iluzorycznym. Osoba rozsądnie oceniająca rzeczywistość powstrzyma się bowiem z rezygnacją z ochrony ubezpieczeniowej w tych latach jej trwania, kiedy wartość polisy stanowi nieznaczną część środków zgromadzonych przez ubezpieczonego, gdyż rozwiązanie umowy jest wtedy skrajnie niekorzystne. Nałożenie we wzorcu umowy na konsumenta de facto obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej (poprzez pomniejszenie wartości wykupu), i to w znacznej wysokości, w razie skorzystania przez niego z prawa przyznanego mu w ustawie do rozwiązania umowy jest więc sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż zmierza do ograniczenia ustawowego prawa konsumenta, czyniąc ekonomicznie nieopłacalnym korzystanie z tego prawa.

Wskazać jeszcze należy, że w relacji ubezpieczyciel – konsument oraz wobec łączącej ich umowy ubezpieczenia połączonej z gromadzeniem przez konsumenta środków finansowych i ich inwestowaniem przez ubezpieczyciela, to konsument jest zdecydowanie stroną słabszą i to on ponosi, w ocenie Sądu, znacznie większe ryzyko związane z zainwestowaniem swoich własnych środków finansowych w instrumenty finansowe, których wyniki finansowe są praktycznie niemożliwe do przewidzenia, co może skutkować zarówno zyskiem jak i utratą zainwestowanych przez konsumenta środków.

Podsumowując powyższe rozważania uznać należało, iż kwestionowane przez powódkę postanowienia dotyczące wysokości oraz sposobu ustalania świadczenia wykupu wypłacanej w przypadku rozwiązania umowy przed końcem okresu jej obowiązywania kształtują prawa i obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza jego interes, gdyż nie zabezpieczają interesu powoda jako słabszej strony umowy ubezpieczenia i prowadzą do uzyskiwania przez ubezpieczyciela korzyści kosztem ubezpieczonego. Postanowienia te stanowią zatem w ocenie Sądu niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. Powód ma więc prawo żądać od pozwanego zwrotu zatrzymanej części zgromadzonych przez siebie środków, gdyż wysokość wypłaconej mu kwoty świadczenia wykupu została ustalona według zasad nieskutecznych w stosunku do niego. Zatrzymana przez pozwanego część środków zgromadzonych przez powoda została więc zatrzymana bez podstawy prawnej, a tym samym pozwany bezpodstawnie uzyskał korzyść majątkową względem powoda (art. 405 k.c.). Pozwany jest więc zobowiązany do zwrotu powodowi uzyskanej korzyści majątkowej, a zatem roszczenie powoda dochodzone w niniejszej sprawie zasługiwało co do zasady na uwzględnienie. Wskazać przy tym należy, że pozwany w żaden sposób nie wykazał, aby uzyskana przez niego korzyść majątkowa została przez niego zużyta lub utracona w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, co zgodnie z art. 409 k.c. skutkowałoby wygaśnięciem obowiązku zwrotu korzyści majątkowej..

Wobec powyższego uznać należało, że z tytułu łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie i dożycie (w ramach umowy ubezpieczenia na życie i dożycie (...) Gwarantowany Program Emerytalny (...)) pozwanemu nie przysługiwało prawo zatrzymania jakiejkolwiek kwoty odpowiadającej składkom ubezpieczeniowym należnym za okres udzielonej powodowi ochrony ubezpieczeniowej.

Podsumowując powyższe rozważania Sąd uznał, że w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z dnia 23 sierpnia 2007 r. przed końcem okresu jej obowiązywania powodowi należy się od pozwanego zwrot środków zgromadzonych przez niego na rachunku ubezpieczeniowym funduszu kapitałowego , tj. 10131,99 zł. Ponieważ zaś pozwany wypłacił dotychczas powódce bezspornie kwotę 5 118,44 zł, to do zapłaty pozostaje jeszcze kwota 5013, 55 zł, którą Sąd w pkt. I wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powoda na podstawie § 24 ust. 4 OWU, oraz załącznika nr 1 do Polisy, dotyczących umowy ubezpieczenia na życie i dożycie w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz w zw. z art. 405 k.c. Ponadto na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie od w/w kwoty od dnia 26 lipca 2017 r.– zgodnie z żądaniem pozwu) do dnia zapłaty.

O kosztach procesu Sąd orzekł natomiast zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów, na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych . Powód poniósł koszty procesu w łącznej wysokości 2 017,00 zł, w tym opłatę sądową od pozwu w wysokości 250,00 zł, koszt wynagrodzenia radcy prawnego w wysokości 1800,00 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł i taką kwotę Sąd w pkt. II wyroku zasądził na jego rzecz od pozwanego.