Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział VI Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Piotr Mika

Protokolant Monika Dąbek

przy udziale Katarzyny Łęskiej Prokuratora Prokuratury Rejonowej G. w G.

po rozpoznaniu w dniu 22 czerwca 2018 r.

sprawy R. R. ur. (...) w G.

syna S. i A.

oskarżonego z art. 207§1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 5 lutego 2018 r. sygnatura akt III K 793/17

na mocy art. 437 § 1 kpk, art. 636 § 1 kpk

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

2.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. S. kwotę 516,60 zł (pięćset szesnaście złotych i sześćdziesiąt groszy) obejmującą kwotę 96,60 zł (dziewięćdziesiąt sześć złotych i sześćdziesiąt groszy) podatku VAT, tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów obrony oskarżonego z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

3.  zasądza od oskarżonego na rzecz oskarżycielki posiłkowej K. R. (1) kwotę 840 zł (osiemset czterdzieści złotych) tytułem zwrotu wydatków na ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym;

4.  zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa wydatki postępowania odwoławczego w kwocie 536,60 zł (pięćset trzydzieści sześć złotych i sześćdziesiąt groszy) i wymierza mu opłatę za II instancję w kwocie 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych).

Sygn. akt VI Ka 506/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 05 lutego 2018 roku, sygn.. akt III K 793/17 Sąd Rejonowy w Gliwicach:

1.  uznał oskarżonego R. R. za winnego tego, że w okresie od 2004 roku do 25 maja 2017 roku w G. znęcał się fizycznie i psychicznie nad swoją byłą żoną K. R. (1) w ten sposób, że będąc również pod wpływem alkoholu wszczynał w domu bezpodstawne awantury, wyzywał słowami powszechnie uznanymi za wulgarne, poniżał, niepokoił w miejscu zamieszkania, szarpał oraz popychał, to jest winnego popełnienia czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa z art. 207 § 1 k.k. – i za to na zasadzie art. 207 § 1 k.k. wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności;

2.  na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 k.k. wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił oskarżonemu na okres próby 2 lat;

3.  na podstawie art. 72 § 1 pkt 5 k.k. zobowiązał oskarżonego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu w okresie próby;

4.  na podstawie art. 72 § 1 pkt 6b k.k. zobowiązał oskarżonego do uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno - edukacyjnych w okresie próby;

5.  na podstawie art. 41a § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzoną K. R. (1) w G., przy ul. (...) na okres 2 lat od dnia wydania niniejszego wyroku;

6.  na podstawie art. 41a § 3a i 4 k.k. orzekł wobec oskarżonego zakaz zbliżania się do pokrzywdzonej K. R. (1) na odległość mniejszą niż 10 metrów przez okres 2 lat.

Apelację od wyroku wywiodła obrońca oskarżonego, która zaskarżając orzeczenie w całości zarzuciła:

l. naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 7 k.p.k., mające wpływ na treść wyroku poprzez wyciągnięcie błędnych wniosków oraz dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny zeznań pokrzywdzonej K. R. (1) oraz świadków B. R., A. W., K. R. (2) i M. D. i bezpodstawne przyjęcie, że zeznania w/w są spójne, logiczne i zasługujące na przyznanie im przymiotu wiarygodności, podczas gdy prawidłowa analiza i ocena tych dowodów powinna prowadzić do wniosku, że zeznania zawierają wewnętrzne sprzeczności i nie znajdują oparcia w pozostałym zebranym w sprawie materiale dowodowym;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 7 k.p.k., mające wpływ na treść wyroku poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę wyjaśnień oskarżonego i odmówienie im przymiotu wiarygodności co do okoliczności dotyczących nieznęcania się nad pokrzywdzoną oraz motywów pokrzywdzonej leżących u podstaw zainicjowania przedmiotowego postępowania, podczas gdy prawidłowa analiza i ocena tych dowodów powinna prowadzić do wniosku, iż wyjaśnienia oskarżonego są stanowcze, konsekwentne, nie zawierają wewnętrznych sprzeczności i znajdują oparcie w pozostałym zebranym w sprawie materiale dowodowym;

3. naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 7 k.p.k., mające wpływ na treść wyroku poprzez pominięcie dowodów z zeznań świadków F. N., J. H. i M. Z. (1) w wyniku odmówienia im przymiotu wiarygodności, gdyż w ocenie Sądu świadkowie mieli informacje wyłącznie od oskarżonego, a ponadto zeznania były wyjątkowe i tendencyjne, podczas gdy prawidłowa analiza i ocena tych dowodów powinna prowadzić do wniosku, iż zeznania są stanowcze, konsekwentne, nie zawierają wewnętrznych sprzeczności i znajdują oparcie w pozostałym zebranym w sprawie materiale dowodowym;

4. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść orzeczenia, a to art. 391 § l k.p.k. w zw. z 366 § l k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k.; poprzez odczytanie zeznań świadków A. W. i B. R. złożonych w postępowaniu przygotowawczym w całości i bez uprzedniego odebrania od świadków zeznań w ramach swobodnej wypowiedzi; tym samym Sąd naruszył zasadę bezpośredniości oraz obiektywizmu a w konsekwencji naruszył prawo oskarżonego do obrony;

5. naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na treść orzeczenia, a to przepisów art. 7 k.p.k., art. 4 k.p.k. oraz art. 170 k.p.k. w zw. z art. 368 k.p.k.; poprzez nie rozstrzygnięcie wniosku dowodowego obrońcy oskarżonego o dopuszczenie dowodu z dokumentów, tj. pismo ZGM w G. z 2009 r., pismo ZGM w G. z dnia 08.06.2017 r., pismo UM w G. z dnia 27.03.2006 r. ostateczne wezwanie do opuszczenia lokalu i zapłaty z dnia 5.04.2017 r. na okoliczność ustalenia, iż oskarżony podejmuje działania w celu opuszczenia lokalu mieszkalnego wspólnie zajmowanego przez strony oraz motywów pokrzywdzonej związanych ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, co miało wpływ na treść orzeczenia, albowiem Sąd Rejonowy tym samym nie uznał za wiarygodne, iż intencją pokrzywdzonej leżącą u podstaw zainicjowania postępowania karnego była wola usunięcia oskarżonego z mieszkania oraz Sąd uznał, że oskarżony z własnej woli nie wyprowadził się ze wspólnego lokalu stron, a jego intencją było uprzykrzanie życia pokrzywdzonej i poniżanie jej, albowiem Sąd bez przeprowadzenia lub oddalenia przedmiotowego wniosku dowodowego pozbawił oskarżonego prawa do obrony;

6. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż motywacją pokrzywdzonej do zainicjowania przedmiotowego postępowania było znęcanie się oskarżonego nad pokrzywdzoną, a pomiędzy stronami istnieje stosunek zależności polegający po stronie pokrzywdzonej na konieczności wspólnego zamieszkiwania z oskarżonym, potrzebą utrzymywania relacji emocjonalnej z oskarżonym czy potrzebą dbania o dobro dziecka, a po stronie oskarżonego polegający na potrzebie znęcania się nad pokrzywdzoną, a potrzeba ta związana jest z brakiem poczucia własnej wartości, kierowaniem się uczuciami zawiści i zazdrości oraz chęcią uprzykrzenia życia pokrzywdzonej i poniżania jej; podczas, gdy strony są od przeszło 10 lat po rozwodzie, nie wychowują małoletnich dzieci, pokrzywdzona jest niezależna finansowo oraz emocjonalnie od oskarżonego, a oskarżony wielokrotnie podejmował działania w celu przyznania mu lokalu socjalnego, zaś pokrzywdzona zanim złożyła zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa wezwała oskarżonego do dobrowolnego opróżnienia lokalu mieszkalnego pod rygorem zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu.

W oparciu o tak postawione zarzuty obrońca wniosła o:

• wydanie postanowienia co do wniosku dowodowego obrońcy oskarżonego z dnia 30.10.2017 r. i o ewentualne przeprowadzenie dowodów na okoliczności wskazane we wniosku;

• zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu;

• ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

• zasądzenie kosztów za udzielenie pomocy prawnej z urzędu za II instancję według norm przepisanych, albowiem nie została ona opłacona ani w części ani w całości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację uznać należało za bezzasadną.

Na wstępie wypada przyznać rację obrońcy w zakresie, w jakim wskazał on na uchybienia, którym było dotknięte zaskarżone orzeczenia.

W istocie sąd I instancji nie rozstrzygnął sformułowanych na piśmie wniosków dowodowych zgłoszonych przez obrońcę na rozprawie w dniu 30 października 2017 roku. Uchybienie to nie mogło mieć jednak wpływu na treść zaskarżonego orzeczenia, i to nie tylko z uwagi na fakt przeprowadzenia zawnioskowanych dowodów przez sąd odwoławczy na rozprawie apelacyjnej, ale także z tego powodu, że wskazane dowody w części zostały uczynione podstawą zaskarżonego wyroku, co wynika jednoznacznie z treści pisemnych motywów tego wyroku, w których wskazano, że ustalenia faktyczne oparto m.in. na dokumentach z kart 57, 59-61 akt sprawy, a więc na odpisie wyroku w sprawie I C 1367/05 nakazującym oskarżonemu opuszczenie lokalu zajmowanego z pokrzywdzoną oraz pismach Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w G. i Urzędu Miejskiego w G., z których wynika, że do chwili obecnej nie przyznano oskarżonemu lokalu socjalnego umożlwiającego wykonanie wyroku eksmisyjnego. Treść ujawnionych na rozprawie apelacyjnej dokumentów wykazuje w sposób jednoznaczny niekwestionowaną zresztą przez nikogo okoliczność, że do chwili obecnej z uwagi na nieprzyznanie oskarżonemu lokalu socjalnego nie jest możliwe wykonanie wyroku eksmisyjnego. Wbrew wywodom apelującego nie wynika z nich jednak, aby pokrzywdzona złożyła zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa i obciążające oskarżonego zeznania kierując się wyłącznie chęcią usunięcia oskarżonego ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Nie ulega wątpliwości sądu odwoławczego okoliczność, iż takie motywy towarzyszą działaniom pokrzywdzonej. Motywów tych nie sposób uznać za deprecjonujące treść zeznań pokrzywdzonej. Chęć doprowadzenia do usunięcia z lokalu mieszkalnego osoby, której przestępcze działania stanowią źródło cierpień pokrzywdzonej w żadnym razie nie może być uznana, za rodząca wątpliwości co do motywów zainicjowania przez pokrzywdzoną postępowania karnego przeciwko oskarżonemu. Okoliczność ta nie wskazuje na to, że podane przez pokrzywdzoną fakty dotyczące zachowania oskarżonego są nieprawdziwe. Całkowicie zrozumiałe jest dla sądu odwoławczego postępowanie pokrzywdzonej, która przez długi okres czasu tolerowała przestępcze zachowania oskarżonego, licząc na to, że zakończą się one w bliskiej perspektywie czasu po eksmisji oskarżonego ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Gdy jednak wykonanie wyroku eksmisyjnego przez dłuższy okres czasu okazało się niemożliwe, zaś sam oskarżony nie przejawiał jakichkolwiek zamiarów wyprowadzenia się z mieszkania i wynajęcia dla siebie innego lokum, nie może dziwić działania pokrzywdzonej, która postanowiła uzyskać ochronę, jaką przed osobą znęcającą się daje pokrzywdzonej prawo karne. Doświadczenie życiowe uczy, że ofiary przestępstw z art. 207 § 1 k.k. potrafią przez długi czas tolerować zachowania sprawców, powstrzymując się przed zawiadamianiem organów ścigania z uwagi na poczucie wstydu, niechęć przed ujawnianiem niejednokrotnie intymnych szczegółów swoje życia prywatnego oraz z obawy przed reakcją osoby sprawcy a także o skuteczność postępowania karnego. Oczywiście sytuacja, w której z okoliczności sprawy wynika, że osobie pokrzywdzonego towarzyszy motyw pozbycia się ze wspólnie zajmowanego lokalu mieszkalnego osoby sprawcy przestępstwa, nakłada na sąd obowiązek rozważenia hipotezy, czy osiągnięciu tego celu nie służy pomówienie o niepopełnione przestępstwo, nie jest to jednak sytuacja, która w sposób jednoznaczny prowadzić musi do uznania zeznań pokrzywdzonego za niewiarygodne.

Rację ma skarżący, podnosząc, że w czasie przesłuchania świadków A. W. i B. R. w toku rozprawy naruszono ewidentnie dyspozycję art. 391 § 1 k.p.k. odczytując relacje tych świadków tylko z tego powodu, że świadkowie poprosili o ich odczytanie. W ocenie sądu odwoławczego uchybienie to nie miało jednak realnego wpływu na treść zaskarżonego orzeczenia zważywszy na fakt, że w dalszym toku rozprawy świadkowie ci zostali bardzo szczegółowo przesłuchani na okoliczności sprawy, w swoich relacjach nie przejawiali skłonności do tendencyjnego przedstawiania sytuacji oskarżonego i pokrzywdzonej, zaś ich relacje nie zawierały sprzeczności z uznanymi za wiarygodne dowodami obciążającymi oskarżonego, które zostały przeprowadzone w sposób prawidłowy.

Nie sposób zgodzić się z zarzutem apelującego dotyczącym naruszenia art. 7 k.p.k. polegającego na dowolnej a nie swobodnej oceny zeznań pokrzywdzonej K. R. (1) oraz świadków B. R., A. W., K. R. (2) i M. D.. Wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku powody, dla których relacje tych świadków zostały uznane za wiarygodne, a więc to, że relacje te potwierdzały się wzajemnie, były konkretne, szczegółowe, spójne i układały się w logiczną całość, to przecież typowe symptomy zgodności relacji z rzeczywistością. Próba dyskredytowania zeznań pokrzywdzonej z uwagi na późne złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa oraz działania podejmowane w celu wyeksmitowania oskarżonego z mieszkania już z wyżej omówionych względów razi sprzecznością z zasadami doświadczenia życiowego, a przedstawiona w uzasadnieniu apelacji ocena wiarygodności pokrzywdzonej w sposób arbitralny imputuje pokrzywdzonej brak logiki w jej zachowaniu. Poczucie wstydu to typowy powód, dla których ofiary znęcania tolerując zachowania agresora nie podejmują nawet próby potwierdzenia aktów przemocy poprzez uzyskanie stosownej obdukcji lekarskiej. Z faktu braku takich obdukcji nie sposób w zgodzie z zasadami doświadczenia życiowego wywodzić niewiarygodności dowodów potwierdzających zarzut stawiany oskarżonemu. Również akcentowana przez obronę rozbieżność relacji pokrzywdzonej i jej córki A. W. co do liczby przypadków urządzania przez oskarżonego libacji alkoholowych z udziałem jego kolegów nie może być oceniona jako na tyle istotna, aby stanowić źródło rozsądnych wątpliwości co do wiarygodności obu świadków. Takich wątpliwości nie sposób również oprzeć na wypowiedzi A. W., że pokrzywdzona nie powiedziała nawet 75 % tego co naprawdę działo się w ich domu, sama nie podając o jakie konkretnie sytuacje chodzi. Niechęć do ujawniania wstydliwych faktów z prywatnego życia stron nie jest niczym nietypowym, a w istocie świadczy o braku imputowanej świadkowi przez obrońcę tendencyjności relacji. Także fakt, że córka stron ma zdecydowanie lepsze relacje z matką, z oskarżonym zaś, jak sama wskazała, w zasadzie nie ma żadnych relacji i chce żeby oskarżony opuścił mieszkanie stron, nie sposób uznać za rozsądny powód podważenia wiarygodności A. W., skoro nawet oskarżony nie wskazał innych, niezależnych od jego sposobu życia powodów takiego stosunku córki do jego osoby. Zasady doświadczenia życiowego uczą, że opowiedzeniu się członków rodziny po jednej ze stron konfliktu rodzinnego ma swoje źródło zazwyczaj w nieakceptowanych i sprzecznych ze standardami zachowaniach jednej ze stron konfliktu. Odnieść to należy nie tylko do zeznań A. W. ale również świadków B. i K. R. (2), tj. bratowej i brata oskarżonego przy pełnej świadomości okoliczności, że swoje informacje o zachowaniach oskarżonego świadkowie ci czerpali co do zasady jedynie z relacji pokrzywdzonej. Co istotne świadkowie ci nie wskazali na żadne okoliczności, które miałby rodzić ich wątpliwości co do zgodności z prawdą informacji przekazywanych jej przez pokrzywdzoną. Bezpośrednim świadkiem nie był również M. D. jednak jego wiedza czerpana od pokrzywdzonej a także bezpośrednio pozyskana wiedza o nadużywaniu alkoholu przez oskarżonego potwierdza zeznania pokrzywdzonej. Pod ochroną art. 7 k.p.k. pozostaje również uznanie za niewiarygodne wyjaśnień oskarżonego, a to przede wszystkim z powodu sprzeczności jego relacji z dowodami uznanymi za wiarygodne zgodnie regułami rozumowania i zasadami doświadczenia życiowego. Okoliczności tej nie może zmienić nawet uznanie wyjaśnień za logiczne i konsekwentne. Także uznanie za niewiarygodne zeznań świadków J. H., M. Z. (2) i F. N. nie może budzić zastrzeżeń w świetle zasad doświadczenia życiowego, gdy uwzględni się informacje przekazane przez dzielnicowego M. D. na temat, oględnie mówiąc, trybu spędzania przez świadków wolnego czasu i charakteru ich znajomości z oskarżonym.

Brak jakichkolwiek podstaw dla zakwestionowania uznania przez sąd meriti, iż pokrzywdzona pozostawała w stosunku zależności z oskarżonym. Na pełną aprobatę zdaniem sądu odwoławczego zasługuje określenie stosunku zależności, jakie zawarł Sąd Najwyższy w uchwale z 9.06.1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976/7–8, poz. 86: „Stosunek zależności od sprawcy [...] zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych (np. utratą pracy, środków utrzymania, mieszkania, rozłąką lub zerwaniem współżycia ze sprawcą). Stosunek tego rodzaju może istnieć z mocy prawa (np. w razie ustanowienia opieki lub umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej) albo na podstawie umowy (np. między pracodawcą a pracownikiem, najemcą a wynajmującym). Może też wynikać z sytuacji faktycznej, stwarzającej dla sprawcy sposobność znęcania się przy wykorzystaniu nad ofiarą przewagi, jaką mu daje łącząca ich więź materialna, osobista lub uczuciowa". Wspólne dzielenie przez pokrzywdzoną z oskarżonym jednego lokalu mieszkalnego to nic innego jak właśnie sytuacja faktyczna stwarzająca sposobność dla znęcania się nad pokrzywdzoną, która musi znosić je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych związanych z utratą mieszkania.

Mając na uwadze powyższe wywody, jak też nie znajdując niepodniesionych w apelacji uchybień podlegających uwzględnieniu z urzędu, sąd odwoławczy utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.

Wobec nieuwzględnienia apelacji wywiedzionej wyłącznie na korzyść oskarżonego zgodnie z art. 636 § 1 k.p.k. kosztami procesu za postępowanie odwoławcze należało obciążyć oskarżonego. Na koszty te złożyły się:

- wydatki oskarżycielki posiłkowej na ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu odwoławczy w wysokości wynikającej z § 11 ust. 2 pkt 4. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz.1800 z późn. zm.)

- wydatki Skarbu Państwa w postaci wynagrodzenia obrońcy z urzędu w wysokości ustalonej zgodnie z § 17 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1714) oraz ryczałtu za doręczenia pism i wezwań w kwocie 20 złotych zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (j.t. Dz. U. z 2013 r. poz. 663)

- opłata za nieuwzględnioną apelację skierowaną przeciwko rozstrzygnięciu o winie w wysokości opłaty należnej za postępowanie przed sądem I instancji, tj. wysokości opłat pobieranej przy wymierzeniu kary pozbawienia wolności do 1 roku (art. 8 w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych)