Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 sierpnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 sierpnia 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę,

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 25 października 2017 r., sygn. akt X C 1557/17,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 i 3 w ten sposób, że:

– w punkcie 1. zasądzoną tam od pozwanego na rzecz powoda kwotę 31.768,84 zł obniża do kwoty 2.848,38 zł (dwa tysiące osiemset czterdzieści osiem złotych i trzydzieści osiem groszy) z ustawowymi odsetkami tam wskazanymi i oddala powództwo w pozostałej części;

– w punkcie 3 nie obciąża powoda kosztami procesu na rzecz pozwanego;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  nie obciąża powoda na rzecz pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego.

Mirosław Wieczorkiewicz Bożena Charukiewicz Marek Jaszczak

Sygn. akt IX Ca 145/17

UZASADNIENIE

Powód M. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 40.435,71 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 29 września 2011 r. przystąpił do grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, tzw. „polisolokaty” o nazwie (...) oferowanego przez pozwanego. Korzyścią, jaka wynikała z tego rodzaju produktów było uniknięcie konieczności płacenia przed zakończeniem umowy podatku dochodowego od osób fizycznych od dochodu osiągniętego z tytułu inwestowania (tzw. podatku Belki). W ramach zawartej umowy pozwany objął powoda ubezpieczeniem w zakresie: śmierci powoda w okresie ubezpieczenia, dożycia przez powoda ostatniego dnia okresu ubezpieczenia. W przypadku dożycia przez powoda ostatniego dnia okresu ubezpieczenia, pozwany miał wypłacić świadczenie ubezpieczeniowe w postaci sumy ubezpieczenia w wysokości wartości rachunku udziałów skorygowaną według wartości udziału jednostkowego oraz opłaty: opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną i ewentualnie kwotę z tytułu zawieszenia opłacania składek.

Powód podkreślił, że środki wpłacane tytułem składek służyły do wykupu jednostek funduszu kapitałowego, fundusz kapitałowy inwestował 100% środków w obligacje wyemitowane przez zagraniczny podmiot gospodarczy, a suma ubezpieczenia wypłacana powodowi w razie ziszczenia ryzyka ubezpieczeniowego miała być w konsekwencji relatywizowana do wartości udziałów jednostkowych funduszu.

Powód podniósł, że warunki umowy nie były z nim indywidualnie negocjowane i nie miał żadnego wpływu na ich treść. W konsekwencji wartość udziału jednostkowego była ostatecznie ustalana na podstawie arbitralnej decyzji pozwanego, a przesłanki, jakimi pozwany kierował się podejmując tę decyzję nie zostały w treści Regulaminu ani wymienione, ani wyjaśnione. Pismem z dnia 25 listopada 2016 r. powód złożył pozwanemu pisemne oświadczenie o rezygnacji z ubezpieczenia wzywając jednocześnie do zapłaty kwoty stanowiącej równowartość wpłat dokonanych przez powoda. Pismem z dnia 3 stycznia 2017 r. pozwany wskazał, że z kwoty 51.728 zł, jakie do dnia odstąpienia uiścił powód, wypłacona mu zostanie jedynie kwota 11.292,29 zł. Przedmiotowa kwota została powodowi wypłacona w dniu 23 stycznia 2017 r.

W ocenie powoda umowa jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego była nieważna. Nieważność umowy wywiera skutek ex tunc, zatem strony są zobowiązane do wzajemnego zwrotu tego, co każda z nich świadczyła (art. 405 w zw. z art. 410 §2 k.c.). Powód podniósł także, że jeżeli Sąd nie uzna, że cała umowa jest nieważna, to rozważenia wymaga kwestia nieważności zapisu § 18 ust. 4 OWU w powiązaniu z tabelą opłat i limitów.

Na rozprawie w dniu 31 maja 2017 r. powód cofnął pozew co do kwoty 8.666,87 złotych wraz z należnymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenia od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, iż zarzuty powoda odnośnie nieważności umowy ubezpieczenia są pozbawione podstaw. Podkreślił, iż dopełnił najwyższej staranności w poinformowaniu powoda o istotnych cechach umowy ubezpieczenia, do której powód przystąpił. Powód dysponował dokumentami, które zawierały wszelkie informacje istotne dla ustalenia charakteru i celu tej umowy. Wiedział, jakie świadczenia mu przysługują oraz jak jest dokonywana wycena wartości (...). Pozwany podniósł, że w dniu 20.01.2017 r wypłacił powodowi kwotę 11 292,29 zł tytułem wartości wykupu. Dodatkowo w dniu 27 lutego 2017 r. wypłacił powodowi kwotę 8 666,87 zł. Łącznie powód otrzymał od pozwanego 19 959,16 zł, co stanowi 87,5 % wartości rachunku udziałów powoda. Wartość rachunku udziałów powoda na dzień rezygnacji wynosiła 22 807,54 zł. Pozwany podkreślił, że w przypadku uznania za abuzywne postanowień umowy ubezpieczenia dotyczących wartości wykupu, należna powodowi kwota to różnica między wartością rachunku udziałów na dzień rezygnacji, tj. 22 807,54 zł minus wypłacona wartość wykupu i dopłaty, tj. 19 959, 16 zł, co daje kwotę 2 848,69 zł.

Pozwany podkreślił, że powód otrzymał 87 % swoich środków zatem nie miały tu zastosowania postanowienia Tabeli Opłat i Limitów określające wykup na poziomie 40 % wartości rachunku w przypadku rezygnacji.

Wyrokiem z dnia 25 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda M. B. kwotę 31.768,84 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty. Umorzył postępowanie co do kwoty 8.666,87 zł. Zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.430,56 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód w dniu 29 września 2011 r. przystąpił do grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o nazwie (...) oferowanego przez pozwanego. Przystępując do umowy ubezpieczenia powód złożył oświadczenie, iż przed podpisaniem Deklaracji przystąpienia otrzymał treść Warunków Ubezpieczenia oraz wyraził zgodę na objęcie ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w tych Warunkach Ubezpieczenia, w tym na wysokość sumy ubezpieczenia, długość okresu ubezpieczenia oraz wartość wykupu. Oświadczył, że zostały mu doręczone ww. Warunki Ubezpieczenia, Regulamin Funduszu ora Tabela opłat i Limitów oraz potwierdził, że został poinformowany i akceptuje fakt, iż produkt, do którego przystąpił ma formę prawną umowy ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

W ramach opisanej umowy strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie i dożycie z funkcją inwestowania składki bieżącej w rynek kapitałowy za pośrednictwem ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Pozwany objął zakresem ubezpieczenia następujące zdarzenia: śmierć powoda w okresie ubezpieczenia, dożycia przez powoda ostatniego dnia okresu ubezpieczenia (§ 3 ust. 2 OWU).

W przypadku dożycia przez powoda ostatniego dnia okresu ubezpieczenia, pozwany miał wypłacić świadczenie ubezpieczeniowe w postaci sumy ubezpieczenia w wysokości wartości rachunku udziałów skorygowaną według wartości udziału jednostkowego oraz opłaty: opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną i ewentualnie kwotę z tytułu zawieszenia opłacania składek (§ 3 ust. 4 w zw. z § 15 pkt. 2 i § 16 ust. 2 OWU).

Zgodnie z regulaminem funduszu (...) (stanowiącym załącznik do Deklaracji przystąpienia) środki funduszu lokowane były do 100% w obligacje wyemitowane przez (...) Bank (...) (...), z których wypłata oparta jest na indeksie (§ 4 ust. Regulaminu funduszu). Wartość obligacji określana jest przez emitującego te obligacje (§2 ust. 6 Regulaminu Funduszu). Dodatkowo ryzyko obarczające środki inwestowane przez konsumenta dotyczyło również "możliwości wystąpienia trwałej lub czasowej niezdolności (...) (...) do odkupu lub wykupu wyemitowanych instrumentów finansowych" (§4 ust. 4 Regulaminu funduszu).

W ramach zawartej umowy powód miał uiścić dwa rodzaje składek: składkę pierwszą, stanowiącą 20% składki zainwestowanej (§ 2 pkt. 27 OWU) i składkę bieżącą - uiszczaną miesięcznie (§ 2 pkt. 26 OWU). Natomiast składka zainwestowana to kwota wskazana w Deklaracji przystąpienia, która zostanie zainwestowana w fundusz w ciągu całego okresu ubezpieczenia (§ 2 pkt. 31 OWU). W przypadku powoda składka pierwsza wynosiła 18 000 zł, a składka bieżąca 544 zł. Z każdej z comiesięcznych składek bieżących pozwany potrącał opłatę administracyjną, w którą wliczona była opłata za ryzyko.

Powód mógł w każdym czasie zrezygnować z ochrony ubezpieczeniowej, składając oświadczenie woli w formie pisemnej (§ 9 ust.l OWU). W okresie ubezpieczenia powód mógł zrezygnować poprzez złożenie dyspozycji wypłaty wartości wykupu (§ 9 ust. 3 OWU). Wartość wykupu według umowy stanowi iloczyn wartości rachunku udziałów właściwej dla roku polisowego, w którym nastąpił koniec okresu ubezpieczenia, skorygowany o wskazane opłaty (§ 18 ust. 4 OWU).

Okres ubezpieczenia został ustalony na 15 lat (od 7 października 2011 r. do 6 października 2026 r. - Deklaracja przystąpienia), a wcześniejsze zakończenie okresu ubezpieczenia wiązało się z określeniem wartości wykupu w zależności od upływu lat trwania polisy. I tak z upływem 2 lat- wartość wykupu wynosiła 15 %, 3 lat – 20 %, 4 lat- 30 %, 5 lat- 40 %, 6 lat -50 %, 7 lat-60 %, 8 lat -70 %, 9 lat -75 %, 10 lat- 85 %, 11 lat – 92 %, 12 lat – 93 %, 13 lat- 94 %, 14 lat- 95 %, 15 lat- 97 %.

Jak ustalił Sąd Rejonowy powód przed zawarciem umowy nie został poinformowany o istotnych warunkach zawartej umowy, w szczególności sposobie obliczenia wartości inwestowanych przez niego składek i warunkach rezygnacji z umowy przed upływem okresu wypowiedzenia.

Pismem z dnia 6 września 2016 r. powód podniósł, że postanowienia § 18 OWU oraz tabeli opłat i limitów noszą znamiona klauzul abuzywnych, w zakresie w jakim ograniczają zwrot wartości rachunku poprzez odniesienie go do roku polisowego. Powód wezwał ponadto do potwierdzenia, że niedozwolone klauzule nie będą wobec niego stosowane. W odpowiedzi pozwany nie ustosunkował się merytorycznie do treści pisma, a odniósł się do treści i formy pełnomocnictwa, według pozwanego niewystarczającej do udzielenia odpowiedzi.

Pismem z dnia 25 listopada 2016 r. powód złożył pozwanemu pisemne oświadczenie o rezygnacji z ubezpieczenia, w trybie § 9 ust. 1 OWU, wzywając jednocześnie do zapłaty kwoty stanowiącej równowartość wpłat dokonanych przez powoda.

Dnia 23 grudnia 2016 r. wystosował do pozwanego przedsądowe wezwanie do zapłaty. Pozwany przyjął, że umowa uległa rozwiązaniu na skutek zaprzestania uiszczania przez powoda kolejnych składek i upływu tzw. okresu prolongaty.

Pismem z dnia 3 stycznia 2017 r. pozwany wskazał, że z kwoty 51.728 zł, jakie do dnia uiścił powód, wypłacona mu zostanie kwota 11.292,29 zł tytułem wartości wykupu. Przedmiotowa kwota została powodowi wypłacona w dniu 23 stycznia 2017 r.

W dniu 27 lutego 2017 r pozwany wypłacił powodowi kwotę 8 666,87 zł wynikającą z Decyzji Prezesa (...)z dnia 30 grudnia 2015r.

Łącznie powód otrzymał od pozwanego 19 959,16 zł co stanowi 87,5 % wartości rachunku udziałów powoda. Wartość rachunku udziałów powoda na dzień rezygnacji wynosiła 22 807,54 zł.

Decyzją z dnia 20 grudnia 2011 r. Komisja Nadzoru Finansowego udzieliła (...) S.A. zezwolenia na uznanie instrumentów finansowych, tj. 15-letnich obligacji strukturyzowanych powiązanych z indeksem (...) ( (...)) wyemitowanych w dniu 7 listopada 2011 r. przez N. Bank (...) za aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno- ubezpieczeniowych, dla ubezpieczeń na życie, o których mowa w dziale I grupa 3 załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający.

Określono następujący warunek dopuszczalności uznania za aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych ww. instrumentów finansowych: 15-letnie obligacje strukturyzowane powiązane z indeksem (...) ( (...)) wyemitowane w dniu 7 listopada 2011 r. przez N. Bank (...) będą odpowiadać wysokości ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego (...) L. (...)”, będącego wydzielonym funduszem aktywów stanowiącym rezerwę utworzoną ze składek ubezpieczeniowych w ubezpieczeniach na życie zgodnie z działem I grupa 3 załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo było zasadne. Wszystkie istotne elementy umowy łączącej strony nie zostały dostatecznie powodowi zakomunikowane i z nim uzgodnione. Powodowi nie został wyjaśniony mechanizm wyliczenia wartości dokonywanych wpłat, wyliczenia opłat likwidacyjnych oraz ich przeznaczenie. Podpisane przez powoda dokumenty nie zawierały również takich informacji. Powód przed zawarciem umowy nie był poinformowany nie tylko o tym, w co dokładnie będą zainwestowane jego składki, ale także o tym, że wynik wartości udziałów nie będzie uzależniony jedynie od koniunktury na wolnym rynku. Ostateczna wartość i sposób obliczania wartości obligacji był uzależniony od elementów, które nie były jawne. Zawarcie umowy obyło się z użyciem wzorców, co do których powód nie miał możliwości negocjacji. W ocenie Sądu, istniały także podstawy do uznania, że pobieranie opłaty likwidacyjnej w takim kształcie i takiej wartości było niedopuszczalne z punktu widzenia dobrych obyczajów wymagających od przedsiębiorcy lojalności w stosunku do konsumenta, bez zatajania jakichkolwiek okoliczności wpływających na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta w razie zawarcia umowy.

Obowiązek poniesienia w razie wypowiedzenia umowy przed upływem 10 lat, opłaty likwidacyjnej pochłaniającej znaczną część środków zgromadzonych na rachunku powódki, bez względu na wysokość uiszczanej składki oraz bez względu na wysokość zgromadzonych środków, była wyrazem nierówności stron, kształtowała prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. W rezultacie powyższe postanowienia ogólnych warunków umowy rażąco naruszają interesy konsumenta i stanowią niedozwolone postanowienia umowne w świetle art. 385 ¹§1 k.c. Z uwagi na powyższe Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia te nie wiążą powoda, w związku z czym zasądził na jego rzecz od pozwanego kwotę 31.768,84 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Jest to różnica pomiędzy kwotą składek jaką do dnia odstąpienia uiścił powód w wysokości 51.728 zł, a sumą 19.959,16 zł jaka została mu wypłacona. O odsetkach ustawowych Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu od dnia następującego po wypłacie kwoty tytułem wartości wykupu, tj. od dnia 24 stycznia 2017 r. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c.

Powyższy wyrok w części, tj. co do punktów 1 i 3 zaskarżył pozwany. W apelacji zarzucił:

1. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 i 2 k.p.c., tj. przepisów postępowania, polegające na sporządzeniu wadliwego uzasadnienia wyroku co uniemożliwia kontrolę instancyjną wyroku, poprzez: niezawarcie w uzasadnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia (nie wiadomo jakie przepisy prawne zadecydowały o tym, że sąd zasądził powodowi wartość wpłaconych składek minus wypłaconą wartość rachunku), poprzez stwierdzenie, że Umowa Ubezpieczenia nie zawiera elementów niezbędnych przewidzianych prawem, bez wskazania jakie to elementy są brakujące. Dodatkowo przez niewskazanie w uzasadnieniu, powodów pominięcia w ocenie dopuszczonych dowodów, a także dokonanie wybiórczej oceny dowodów poprzez: nie odniesienie się do zeznań świadka P. O., nie odniesienie się do dowodu z Opinii sporządzonej przez dr G. K., pt.: Metodologiczna poprawność metod wyceny instrumentów wchodzących w skład wybranych produktów oferowanych przez (...) L., brak oceny treści pisemnych oświadczeń złożonych przez powoda w momencie przystąpienia do umowy ubezpieczenia zawartych w dokumencie „Deklaracji przystąpienia” oraz załącznika nr 1 do deklaracji przystąpienia: (...) z których wyraźnie wynika, że: powód miał świadomość jakie są warunki umowy do której przystępuje, że powód zapoznał się z Warunkami Ubezpieczenia do Ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...), że powód złożył pisemne oświadczenie potwierdzające, iż ma świadomość w jaki sposób kalkulowana jest wartość świadczenia wykupu; że powód złożył pisemne oświadczenie potwierdzające, iż ma świadomość o tym, że bezkosztowa rezygnacja z ubezpieczenia, możliwa jest jedynie do dnia poprzedzającego datę początku ubezpieczenia; w skutek czego Sąd I instancji bezpodstawnie wywiódł, że stopień świadomości konsumenta przy „zawieraniu umowy” był niewystarczający, a powód nie otrzymał rzetelnej informacji przy przystępowaniu do umowy ubezpieczenia co skłoniło Sąd do uwzględnienia roszczeń powoda;

2. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., tj. przepisu postępowania, mającego istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie i wyciągnięcie z tego materiału wniosków z niego niewynikających i błędne uznanie że;

- wartość obligacji określana jest wyłącznie przez emitującego te obligacje podczas gdy z przeprowadzonych dowodów, tj. zeznań świadków P. O. i M. G. taki wniosek nie wynika;

- „Powód przed zawarciem umowy nie został poinformowany o istotnych warunkach zawartej umowy, w szczególności sposobie obliczenia wartości inwestowanych przez niego składek i warunkach rezygnacji z umowy przed upływem okresu wypowiedzenia”, podczas gdy, zeznań samego Powoda oraz świadka B. T. wynika, że powód otrzymał przed zawarciem umowy ubezpieczenia Deklaracje Przystąpienia wraz z Oświadczeniem, Ogólne Warunki Ubezpieczenia wraz Regulaminem (...), w których to dokumentach zawarte były wszystkie informacje dotyczące Umowy Ubezpieczenia;

- zeznania powoda na okoliczności przystąpienia przez powoda do Umowy Ubezpieczenia nie są wewnętrznie sprzeczne z innymi przeprowadzonymi dowodami, w szczególności z zeznaniami świadka B. T., podczas gdy pomiędzy zeznaniami powoda a zeznaniami świadka B. T. a także podpisanymi przez powoda oświadczeniami zawartymi w Deklaracji Przystąpienia i Oświadczeniu zachodzi wewnętrzna sprzeczność;

- powód przyszedł do banku w celu założenia lokaty, podczas gdy nie wynika to z jego zeznań i jest sprzeczne z Oświadczeniami, które złożył na etapie przedkontraktowym;

- wynik inwestycji powoda nie będzie uzależniony jedynie od koniunktury na wolnym rynku oraz, że ostateczny wynik inwestycji powoda jest uzależniony od twórcy produktu oraz modelu matematycznego, podczas gdy przeprowadzonych dowodów z zeznań świadków P. O. i M. G. nie można wyciągnąć takich wniosków;

- braku w Umowie Ubezpieczenia informacji dla klienta o modelu wyceny aktywów (...), podczas gdy brak jest w przepisach prawa obowiązku wskazania takiego modelu klientowi; że ochrona kapitału przewidziana w produkcie ma charakter nierealny skoro aktywuje się dopiero na koniec okresu ubezpieczenia tj. po 15 latach; że OWU nie są zgodne z przepisami prawa, gdyż pozwany nie zadośćuczynił obowiązkom informacyjnym przewidzianym w art. 23 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej i niedokonanie oceny poszczególnych postanowień OWU w świetle aktualnie obowiązującego na dzień nawiązania stosunku ubezpieczenia art. 13 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 1151);

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 23 ust.1 pkt 2 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej poprzez jego zastosowanie, podczas gdy w dniu przystępowania do Umowy Ubezpieczenia przez powoda (29-09-2011 r.) ten przepis nie obowiązywał a przedmiotowe obowiązki ubezpieczyciela regulował wówczas obowiązujący przepis art. 13 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 1151);

4. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3851 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że stosowanie przez pozwanego postanowienia OWU odnoszące się do świadczenia wartości wykupu są wysokie i przez to są sprzeczne jest z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów, podczas gdy stawka wykupu dla powoda wynosiła 87 % wartości jego rachunku;

5. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 385 ² § 1 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie do oceny wysokości stawek wartości wykupu w kontekście ustalonego faktu zawarcia umowy lokaty bankowej przez Powoda z podwyższonym oprocentowaniem z powodu przystąpienia przez powoda do Umowy Ubezpieczenia;

6. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez jego zastosowanie i na jego podstawie zasądzenie od pozwanego różnicy między wartością wpłaconych przez powoda składek a wypłaconą powodowi wartością wykupu uznając postanowienia Umowy Ubezpieczenia za abuzywne, podczas gdy przepis ten nie daje podstaw do zasądzenia całego świadczenia na rzecz powoda i dodatkowo przewiduje, że mimo uznania za abuzywne danych postanowień umowy (tu dotyczących stawek wykupu) umowa wiąże w pozostałym zakresie.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach procesu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji, wskazując na trafność orzeczenia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest w przeważającej części zasadna.

Przede wszystkim należy wskazać, iż w niniejszej sprawie nie było podstaw do stwierdzenia nieważności umowy łączącej strony. Z uzasadnienia Sądu Rejonowego można wyciągnąć wniosek, że Sąd I instancji również nie uznał przedmiotowej umowy za nieważną. Sąd ten uznał, że postanowienia ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym przewidujące w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego przed upływem 10 lat, prawo kontrahenta do pobrania opłaty likwidacyjnej skutkującej utratą wszystkich lub znacznej części zgromadzonych na rachunku środków, stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Skutkiem powyższego nie jest jednak nieważność umowy, w całości lub części, ale jedynie bezskuteczność tych postanowień wobec konsumenta (powoda).

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawartej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Skutkiem stwierdzenia zawarcia w umowie klauzuli niedozwolonej jest brak związania tymi klauzulami konsumenta. W istocie skutek ten jest zbieżny z konsekwencjami nieważności czynności prawnej, z tą jednak znaczącą różnicą, iż zgodnie z kategorycznym postanowieniem art. 385 ¹ § 2 k.c. strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Tymczasem w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy uznając, iż w analizowanej umowie wystąpiły klauzule abuzywne, a zatem wystąpiły przesłanki z art. 385 ¹ k.c., sięgnął jednak po sankcje wynikające z art. 58 k.c. Sąd Rejonowy nie wskazał przy tym, które z postanowień umownych uznał za niedozwolone. Nie wskazał również podstawy prawnej zwrotu przez pozwanego całości składek wpłaconych przez powoda.

Powód powoływał się na sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego, a zatem na przesłanki wynikającą z art. 58 § 2 k.c. Przepis ten stanowi, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Powód nie wskazał jednak z jakimi zasadami współżycia społecznego przedmiotowa umowa jest sprzeczna. Jakie normy moralne, społeczne lub obyczajowe narusza. Uznanie danej umowy sprzecznej z zasadami współżycia społecznego wymaga nie tylko wskazania, ale również wykazania tych norm oraz sprzeczności umowy z tymi normami.

Argumentem przemawiającym za brakiem podstaw do uznania całej umowy za nieważną jest również jej mieszany charakter. Trafnie zauważył Sąd Rejonowy, iż przedmiotowa umowa miała na celu świadczenie przez pozwanego ochrony ubezpieczeniowej oraz inwestowanie wpłaconych przez powoda składek w rynek kapitałowy. Powód z ochrony ubezpieczeniowej korzystał przez kilka lat do chwili wypowiedzenia umowy. Powód uiszczał składki, a pozwany zobowiązany był do wypłaty świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie zdarzenia, przy czym jednym z tych zdarzeń była śmierć ubezpieczonego, która mogła wystąpić w każdej chwili okresu ubezpieczenia. Wówczas pozwany byłby zobowiązany do wypłaty całej uzgodnionej kwoty. Powód nie zgłaszał do tak ukształtowanej umowy ubezpieczenia żadnych zastrzeżeń. Przez cały zatem okres, tj. od chwili zawarcia umowy do jej wypowiedzenia, powód korzystał z ochrony ubezpieczenia. Uznanie w tej sytuacji nieważności umowy powodowałoby, że pozwany pomimo, że świadczył ochronę ubezpieczeniową będzie zobowiązany do zwrotu całości składek zapłaconych przez powoda z tego tytułu. Już tylko z tego względu wyrok Sądu Rejonowego nie odpowiada prawu.

Powód zarzucił również, nie miał realnej szansy ocenić ryzyka inwestycyjnego, a wartość udziałów jednostkowych funduszu zależała od tego jak określił ją pozwany.

Analizując jednak dokumenty załączone do umowy - ogólne warunki i regulamin, należy stwierdzić, iż środki uiszczane przez powoda były inwestowane do 100% w obligacje strukturyzowane, które pozwany kupował od banku (...). Bieżąca wartość jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego nie była dowolnie kształtowana przez pozwanego, lecz zależała od wyceny obligacji N. Banku, a więc od czynników o charakterze rynkowym. To wartość inwestycji determinowała wartość udziału jednostkowego funduszu. Mimo, iż umowa nie zawierała wzoru matematycznego wyceny aktywów, od której zależy wartość jednostek uczestnictwa, nie oznacza to, że pozwany działał bezprawnie. Dla ważności umowy nie ma znaczenia, czy metoda wyceny została zawarta w umowie i czy jest znana stronom. Z rozporządzeń Ministra Finansów w sprawie zasad rachunkowości i instrumentów finansowych (z dnia 28 grudnia 2009r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i reasekuracji i z dnia 12 grudnia 2001r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych) wynika obowiązek zastosowania metody powszechnie uznanej za poprawną. Wynik nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego wskazuje, że zastosowana metoda pozwoliła na ustalenie godziwej wartości instrumentu finansowego. Jak słusznie zauważył świadek M. G. towarzystwo konstruuje pewien produkt i decyzją klienta jest czy dany produkt kupuje. Pozwany zapewniał ochronę na koniec okresu ubezpieczenia. Gwarantował w przypadku dożycia zapłatę sumy ubezpieczenia. Ale nie dawał gwarancji uzyskania zysku.

Z regulaminu Funduszu jednoznacznie wynikało, że środki lokowane są do 100% w obligacje emitowane przez N. Bank, wartość obligacji określana jest przez emitującego. Wprost wskazywał, że inwestycja w fundusz wiąże się z ryzykiem spadku wartości indeksu a tym samym brakiem zysku, ryzkiem utraty części składki w przypadku rezygnacji z ubezpieczenia przed końcem okresu ubezpieczenia. Pozwany zastrzegł, że produkt nie jest lokatą bankową i w związku z tym nie gwarantuje zysku.

Powód podniósł również, że pozwany przedstawił mu tylko wzrost wartości przedmiotowego produktu i zapewniał, że produkt wygeneruje zysk, a po 5, 6 latach będzie mógł zrezygnować z tego produktu, nie tracąc zainwestowanych pieniędzy. Doświadczenie życiowe daje podstawę do przyjęcia za wiarygodne tych zeznań powoda. Takie postępowanie należy ocenić bardzo negatywnie. Niewątpliwie podważa zaufanie do tej instytucji. Ale należy też mieć na uwadze, że przy rozstrzyganiu sporów konsumenckich należy odwołać się do wzorca konsumenta świadomego, odpowiedzialnego, sumiennego i krytycznego, który jest w stanie prawidłowo rozumieć kierowane do niego informacje. Nie ma podstaw do przyznania konsumentowi uprzywilejowanej pozycji, w której byłby zwolniony z obowiązku przejawiania jakiejkolwiek staranności przy dokonywaniu oceny treści umowy, którą zamierza zawrzeć (orzeczenie Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2012r., II CSK 515/11).

Jeżeli powód, jak twierdził, nie zapoznał się przy podpisywaniu umowy z dołączonymi warunkami i regulaminem mógł to uczynić w domu. Z umowy wynikało bowiem, że w ciągu 4 dni miał prawo odstąpić od umowy bez ponoszenia żadnych kosztów. W tym czasie powód miał możliwość dokładnego zapoznania się z treścią umowy, a w razie wątpliwości poszukać pomocy u ekspertów. Powód tego nie zrobił, więc nawet gdyby w umowie byłby zawarty wzór wyliczenia wartości jednostki uczestnictwa w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, to nie miałoby to większego wpływu na zawarcie przez powoda przedmiotowej umowy. Zachowanie przez powoda racjonalnego krytycyzmu wobec reklamy przez pracownika banku przedmiotowego produktu oraz zachowanie należytej staranności w zapoznaniu z się z treścią podpisanych umów i deklaracji pozwoliłoby powodowi na pełną świadomość wynikających z zawartej umowy konsekwencji. Skoro tego nie dochował nie sposób żądać uznania umowy za nieważną ani żądać zwrotu wpłaconych składek. Brak jest ku temu podstawy prawnej.

Podzielić natomiast należy zarzut podniesiony w pozwie o abuzywności postanowienia umownego uzależniającego wartość wykupu od roku polisowego, w którym nastąpił koniec okres ubezpieczenia. Zgodnie z przepisem art. 385 ¹ § 1 k.p.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Zapis § 18 umowy w tej części, w której uzależnia wartość wykupu od roku polisowego, w którym nastąpił koniec okres ubezpieczenia godzi w równowagę kontraktową tego stosunku prawnego. Pozwany zastrzegł sobie zapłatę opłat administracyjnej, za ryzyko i dodatkowo żąda obniżenia wartości wykupu o 50% w szóstym roku okresu ubezpieczenia bez żadnego związku z wysokością uiszczonych składek, bez względu na wartość zgromadzonych na rachunku środków. Takie postanowienie nie ma żadnego uzasadnienia oprócz tego, że takie rozwiązanie jest swoistą karą dla konsumenta za wcześniejsze zrezygnowanie z umowy. Takie postanowienie kształtuje więc prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka, sprzeczne z dobrymi obyczajami będą więc takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta. Z kolei termin „interesy" konsumenta rozumie się szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny (na co wskazuje dodatkowo forma liczby mnogiej), ale również przy uwzględnieniu aspektu zdrowia konsumenta i jego bliskich oraz dyskomfortu konsumenta, spowodowanego takimi czynnikami, jak strata czasu, dezorganizacja życia, niewygoda, nierzetelne traktowanie, przykrości, naruszenie prywatności, doznanie zawodu, itd.

W tej sytuacji należna powodowi kwota, na podstawie § 18 ogólnych warunków umowy, z pominięciem postanowienia o odniesieniu wartości rachunku udziałów do roku polisowego, wyniosła niekwestionowaną kwotę 22.807,54 zł. Pozwany tymczasem wypłacił powodowi kwotę 19.959,16 zł. Do zapłaty pozostała zatem kwota 2.848,38 zł. I do takiej wysokości Sąd Okręgowy obniżył zasądzoną przez Sąd Rejonowy kwotę, oddalając powództwo i apelację w pozostałej części.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, że w sprawie zachodził wypadek szczególny pozwalający na nieobciążania powoda kosztami. Powód mógł mieć bowiem usprawiedliwione subiektywnie choć błędne przekonanie o zasadności swego roszczenia. Zastosowanie art. 102 k.p.c. uzasadnione było również wysoką stratą finasową, którą poniósł powód zawierając umowę z pozwanym.

Mirosław Wieczorkiewicz Bożena Charukiewicz Marek Jaszczak