Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 6 lipca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Monika Kośka (spr.)

Sędziowie: SSO Anna Pać-Piętak

SSO Hubert Wicik

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Nawrot

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 lipca 2018 r. sprawy

z wniosku A. S.

z udziałem (...) S.A. z siedzibą w L.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy A. S.

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Pińczowie

z dnia 23 stycznia 2018 r. sygn. akt I Ns 285/16

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie.

II Ca 417/18

UZASADNIENIE

Postanowieniem wstępnym z 23 I 2018r Sąd Rejonowy w Pińczowie uznał za nieusprawiedliwione co do zasady żądanie wnioskodawczyni A. S. co do ustanowienia na rzecz uczestnika postępowania (...) S.A. z siedzibą w L. odpłatnej służebności przesyłu polegającej na przebiegu przez działki oznaczone numerem (...) położonych w K. gmina K., dla których w Sądzie Rejonowym w Pińczowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta (...) w obecnym położeniu linii energetycznej wraz z posadowionymi słupami wraz z prawem korzystania przez uczestnika (...) SA. z siedzibą w L. z tej nieruchomości w zakresie niezbędnym do dokonywania przez niego konserwacji, remontów oraz modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji z obowiązkiem przywrócenia stanu poprzedniego. Orzeczenie to Sąd oparł o następujące ustalenia:

A. S. jest właścicielką nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości K. gmina K. oznaczonej numerami ewidencyjnym działek (...), dla których SR w Pińczowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), na której to znajduje się budynek mieszkalny, a posesja od strony dróg jest ogrodzona płotem betonowym.

Przebiegająca przez miejscowości K. napowietrzna linia niskiego napięcia N/N została wykonana w 1969 roku, a w latach 2002-2004 roku była modernizowana w wyniku, czego gołe przewody(...) zostały wymienione na całej długości linii zasilającej niskiego napięcia od stacji transformatorowej (...)kV Kółko Rolnicze na przewody pełnoizolowane(...)

Napowietrzna linia energetyczna pomiędzy słupami oznaczonymi nr (...) biegnie po granicy ewidencyjnej działki nr (...), a słupy energetyczne są dokładnie w ich granicach ewidencyjnych. Z kolei napowietrzna linia energetyczna pomiędzy punktami (...)w całości znajduje się w obszarze działki nr (...).

Słupy oznaczone nr(...) oraz napowietrzna linia energetyczna pomiędzy tymi słupami i biegnąca od słupa (...) do zabudowań na działce (...) należą do (...) S.A. z siedzibą w L..

Dla napowietrznej izolowanej linii niskiego napięcia z przewodami ASXSn oraz dla przyłączy izolowanych z przewodami ASXSn szerokość pasa służebności przesyłu przyjmuje się na 0,4 metra. Co 5 lat przeprowadzane są oględziny sieci i na podstawie tych oględzin dokonywana jest ocena stanu technicznego, przegląd sieci i naprawa usterek danego odcinka. Przebieg linii elektroenergetycznej niskiego napięcia i posadowienie słupów pozwala na przeprowadzenie konserwacji, napraw, modernizacji, usuwania awarii oraz dokonywania wszelkiego rodzaju przeglądów bez konieczności wstępu na działkę właścicielki działek (...). Wszystkie te prace można wykonać przy pomocy specjalistycznego sprzętu z drogi gminnej (...).

Art. 305 ²§2 k.c. reguluje roszczenie właściciela. Zgodnie z jego brzmieniem właścicielowi nieruchomości obciążonej przysługuje roszczenie o zapłatę odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu, jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o jej ustanowienie, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych. Roszczenie więc właściciela jest zasadne jedynie wtedy, gdy ustanowienie służebności przesyłu jest konieczne w jakimkolwiek stopniu do korzystania z urządzeń przesyłowych.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawczyni najogólniej mówiąc zmierza ( przez takie ujęcie swojego wniosku) do ustanowienie na rzecz uczestnika na nieruchomości stanowiącej jej własność ( działkach nr (...) położonych w K.) odpłatnej służebności przesyłu polegającej na przebiegu przez w/w nieruchomości w obecnym położeniu napowietrznej linii energetycznej wraz z posadowionymi na nieruchomości gruntowej słupami. Skoro tak, to zauważyć należy, że art.305 ^{( 1)}k.c. podkreśla, że służebność przesyłu ustanawia się na rzecz przedsiębiorcy. Treścią tej służebności jest korzystanie przez przedsiębiorcę w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości ( nieruchomości obciążonej), w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych. Wykonanie (zainstalowanie) tych urządzeń wiąże się – w sensie skutków – z ich trwałym fizycznie oraz ustawicznym połączeniem z obciążoną nieruchomością gruntową. Właściciel gruntu musi więc znosić istnienie cudzych urządzeń. W praktyce to oznacza możliwości wejścia przez przedsiębiorcę na cudzy grunt obciążony służebnością w celu posadowienia tam urządzeń przesyłowych, a jeśli urządzenia już są- usunięcia awarii, przeprowadzenia konserwacji czy modernizacji. Wymaga zauważyć, że mając na uwadze umiejscowienie dwóch słupów ( co obrazuje protokół oględzin i szkic k 153 i 154, materiał poglądowy k 155-159, opinia geodety (...)i opinia biegłego z zakresu energetyki k 155) to jeden oznaczony (...) znajduje się poza ogrodzeniem posesji należącej do wnioskodawczyni, a drugi oznaczony (...)w tym ogrodzeniu. Zarazem z opinii biegłego geodety T. P. wynika jednoznacznie, że słupy energetyczne posadowione są dokładnie w granicach ewidencyjnych działek nr (...) położonych w K. ( k 126), a nie na nieruchomości wnioskodawczyni. Z drugiej strony znajduje się droga przebiegająca przez K. i od tej strony jest swobodny dostęp do owych słupów. Nie ma więc potrzeby, by służebność przesyłu jak wnioskuje wnioskodawczyni była ustanowiona na części zajętej pod istniejące urządzenia w postaci owych dwóch słupów i by zachodziła konieczność określenia terytorialnego zakresu tego prawa przez oznaczenie na nieruchomości wnioskodawczyni pasa gruntu umożliwiającego właściwe korzystanie z urządzeń w postaci owych dwóch słupów będących własnością przedsiębiorstwa przesyłowego, skoro nie ma potrzeby dla tego celu wchodzenia na grunt wnioskodawczyni. Dopiero korzystanie z cudzych nieruchomości w celach przesyłowych wiąże się z ograniczeniem uprawnień właścicieli. Wówczas ograniczenie prawa właściciela nieruchomości obciążonej powinno dotyczyć tylko takiego zakresu korzystania z jego nieruchomości, jaki okaże się niezbędny dla osiągniecia zamierzeń przy eksploatacji urządzeń. Obciążenie nieruchomości przy służebności przesyłu sprowadza się przede wszystkim do konieczności znoszenia przez jej właściciela tego, że linie te przebiegają nad powierzchnią jego nieruchomości. Ustalając zakres przysługującej przedsiębiorcy służebności przesyłu należy zarazem wskazać, że korzystanie z pasów nieruchomości znajdujących się pod liniami przesyłowymi będzie możliwe tylko wtedy, gdy okaże się niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania tych linii i ten cel jest tym co musi istnieć by w ogóle doszło do ustanowienia służebności, która bez tego nie ma racji bytu. Przebieg linii elektroenergetycznej niskiego napięcia i posadowienia słupów pozwala na przeprowadzenie konserwacji, napraw, modernizacji, usuwanie awarii oraz dokonywanie wszelkiego rodzaju przeglądów bez naruszenia posiadania działki wnioskodawczyni, nie ma konieczności wstępu na jej działkę i wszystkie te prace można wykonać przy pomocy specjalistycznego sprzętu z drogi gminnej. Tak więc ograniczenia władztwa wnioskodawczyni nad jej nieruchomościami jest niewielkie tylko przez fakt, że napowietrzna linia energetyczna pomiędzy słupami (...) biegnie po granicy ewidencyjnej, a napowietrzna linia energetyczna pomiędzy punktami(...) znajduje się w obszarze działki nr (...). L. takie ze względów technicznych wymagają konserwacji, ewentualnej naprawy. Wobec tego na takie okazje i tylko takie uprawniony przedsiębiorca powinien mieć zapewniony dostęp do obciążonej nieruchomości. Z norm technicznych wynika, że pas nieruchomości jaki powinien na takie okazje być udostępniony przez właściciela nieruchomości obciążonej dla uprawnionego przedsiębiorcy to 0,4 metra. W przeszłości uczestnik wykonywał przy owej linii przesyłowej prace ( wymieniali kable) i nie było potrzeby wstępu na nieruchomość wnioskodawczyni (wykonano je przy użyciu wysięgnika z drogi ). Tym samym cel jakiemu miałoby służyć ustanowienie kosztem nieruchomości wnioskodawczyni służebności przesyłu nie wymaga wkraczania na jej nieruchomość i tym samym brak jest podstaw do uznania za usprawiedliwione żądanie wnioskodawczyni co do ustanowienia na rzecz uczestnika służebności przesyłu w postaci wnioskowanej. Ważkim jest bowiem, że cel ( dla osiągnięcia zamierzeń przy eksploatacji tych konkretnych urządzeń) nie wymaga w ogóle konieczności skorzystania z nieruchomości wnioskodawczyni. Teoretycznie jest możliwość ustanowienia służebności przesyłu na gruncie, na którym urządzenia przesyłowe nie zostały posadowione, bądź są w jej granicach ale z tym zastrzeżeniem, że jest to niezbędne do prawidłowego korzystania z urządzeń przesyłowych. Jeśli jak w tym przypadku urządzenie przesyłowe w postaci dwóch słupów jest zlokalizowane w granicy geodezyjnej działki gruntu wnioskodawczyni ( minimalnie ingerując w nią przede wszystkim przez przebieg napowietrznych linii przesyłowych), a tylko linia napowietrzna pomiędzy punktami (...) jest w obrębie działki wnioskodawczyni oznaczonej nr (...) to nie ma potrzeby ustanowienia odpowiedniej strefy ochronnej na nieruchomości wnioskodawczyni dla owego celu, bo dostęp z drogi gminnej i pasa drogowego jest nie tylko wystarczający, ale dogodniejszy niż z nieruchomości wnioskodawczyni. W takim też układzie to przedsiębiorstwo przesyłowe ma szersze pole manewru i ma możliwość, jeśli cel tego wymaga ustanowienia służebności w sposób dla niego dogodniejszy i zarazem pozbawiający innego wnioskodawcę uprawnienia ( w obrębie tego samego celu) do żądania takiego uprawnienia. Cel o jakim mowa w dyspozycji art.305 ^{( 1)} k.c. nie wymaga by przedsiębiorstwo przesyłowe wbrew niemu było zmuszone do ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości, która nie jest niezbędna do prawidłowego korzystania z urządzeń przesyłowych, a ma inny swobodny i dogodniejszy dostęp do tych urządzeń i z niego faktycznie korzysta. Nie ma więc potrzeby, by uczestnik był zmuszony wchodzić na nieruchomości wnioskodawczyni ( zarazem z ograniczonym dostępem przez posadowione ogrodzenie) dla wykonania tych czynności, które są niezbędne dla eksploatacji znajdujących się tam urządzeń tj. dwóch słupów i linii napowietrznej niskiego napięcia pomiędzy nimi i jednej odchodzącej od słupa(...) Istotny bowiem jest dostęp do słupów wspierających przewody, a ten jest od strony drogi gminnej, a nie od strony nieruchomości wnioskodawczyni. Jeżeli zatem zachodziłaby potencjalnie wymiana słupów podtrzymujących linie napowietrzną przy granicy z nieruchomością wnioskodawczynią czy wymiana linii napowietrznych, w tym wchodzącej w obręb działki (...), to prace z tym związane dotyczyć będą obszaru ich bezpośredniego sąsiedztwa, a nie całej instalacji i to można wykonać bez wchodzenia na nieruchomość wnioskodawczyni. Wnioskowany sposób ustanowenia służebności przesyłu nie służyłby w żadnym razie do osiągniecia zamierzeń przy eksploatacji urządzeń ( a to jest cel jakiemu służy istota uregulowania art.305 ^{( 1 )}kc.) a tylko wnioskodawczyni w jej dążeniu do uzyskania rekompensaty za bliskość owych urządzeń, przy jej nieruchomości i istniejących już na niej zabudowaniach, które przy tym korzystają z owego podłączenia przebiegającego przez teren K. i ze swej istoty w takim miejscu musiały znajdować się blisko nieruchomości zabudowanej. Ograniczenia, jakich doznaje wnioskodawczyni w swoim majątku na skutek wprowadzonych przez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ograniczeń w zabudowie nieruchomości w oznaczonej odległości od znajdujących się urządzeń przesyłowych ( w szczególności napowietrznych linii przesyłowych) nie jest powoduje konieczności ustanowienia służebności. Doprowadziło to do wydania stosownie do treści art.318§1k.p.c. w zw.z art.13§2k.p.c. postanowienia wstępnego co do braku uprawnienia po stronie wnioskodawczyni żądania ustanowieni służebności przesyłu w sposób przez nią wnioskowany.

W apelacji wnioskodawczyni domagała się zmiany postanowienia wstępnego poprzez uznanie za usprawiedliwione co do zasady żądanie wnioskodawcy A. S. co do ustanowienia na rzecz uczestnika odpłatnej służebności przesyłu polegającej na przebiegu przez działki oznaczone numerem (...) położone w K., Gmina K. dla których Sąd Rejonowy w Pińczowie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) w obecnym położeniu napowietrznej linii energetycznej wraz z posadowionymi słupami, ewentualnie uchylenia postanowienia wstępnego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, zarzucając:

1.  Naruszenie art. 318 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 13 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że istnieje możliwość wydania postanowienia wstępnego co do istoty sprawy uznającego żądanie wniosku za nieusprawiedliwione, co w konsekwencji doprowadziło do zastosowania tego przepisu w niniejszym postępowaniu poprzez wydanie zaskarżonego postanowienia. Prawidłowa wykładnia w/w przepisu wskazuje, że wydanie postanowienia wstępnego co do istoty sprawy może nastąpić tylko w przypadku uznania roszczenia za uzasadnione.

2.  Brak ustalenia szerokości pasa służebności przesyłu (pasa technologicznego) dla napowietrznej linii izolowanej niskiego napięcia z przewodami ASXSn oraz dla przyłączy izolowanych z przewodami ASXSn pomimo wskazania przez biegłego sądowego w opinii sądowej z dnia 03 sierpnia 2017 r. szerokości tego pasa, co przekłada się na brak ustalenia, że obszar pasa technologicznego – obszar służebności przesyłu obejmuje swoim zakresem nieruchomość wnioskodawcy ze względu na miejsce posadowienia urządzeń przesyłowych.

3.  Brak ustalenia, że wnioskodawca ze względu na miejsce posadowienia urządzeń przesyłowych jest ograniczony w swobodnym korzystaniu z nieruchomości w obszarze o szerokości 3 metrów liczonej od skrajnych przewodów ze względu na uwarunkowania zawarte w § 55 rozporządzenia z dnia 6 lutego 2013 r. Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych, podczas gdy takie stwierdzenie zostało zawarte w opinii sądowej z dnia 10 października 2017 r.

4.  Naruszenie art. 305 ¹ Kodeksu cywilnego i art. 305 ²§2 Kodeksu cywilnego w związku z art. 140 Kodeksu cywilnego i art. 143 Kodeksu cywilnego poprzez błędną wykładnię w/w przepisów przez Sąd I instancji polegającą na uznaniu, że ustanowienie służebności przesyłu może nastąpić tylko w sytuacji gdy jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych rozumianego jako posiadanie bezpośredniego dostępu do tych urządzeń z nieruchomości obciążonej (z powierzchni gruntu) w celu ich konserwacji, remontu i modernizacji. Prawidłowa wykładnia powyższego przepisu wskazuje, iż wystarczającą przesłanką do ustanowienia służebności przesyłu jest istnienie na nieruchomości obciążonej ograniczeń w korzystaniu z niej przez wnioskodawcę np. w związku z koniecznością ustalenia tzw. pasa technologicznego, czy też koniecznością związaną z tolerowaniem naruszania prawa własności (w tym nie tylko z powierzchni gruntu, lecz także w przestrzeni nad nim się znajdującej) w związku z przebiegiem urządzeń przesyłowych uczestnika postępowania i koniecznością prawnego zapewnienia mu prawa umożliwiającego konserwację, naprawy bądź modernizację linii etc.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że w sprawie nie było dopuszczalne wydanie postanowienia wstępnego o treści ustalonej przez Sąd Rejonowy. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 września 2017 r.III CZP 34/17 w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu jest dopuszczalne wydanie, na podstawie art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione w zasadzie. Jednocześnie w uzasadnieniu stanowczo stwierdził, że oczywiście postanowienie wstępne (art. 318 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) może być tylko postanowieniem pozytywnym - uwzględniającym żądanie w zasadzie, gdyż jedynie w takim wypadku wchodzi w grę późniejsze orzekanie o jego wysokości.

Uznając żądanie wnioskodawczyni za nieusprawiedliwione Sąd Rejonowy winien był oddalić wniosek, a nie orzekać postanowieniem wstępnym, gdyż przy sformułowaniu negatywnym nie można sobie wyobrazić jakichkolwiek dalszych czynności, które miałyby być podejmowane w sprawie po jego uprawomocnieniu. Z tych względów Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie (art. 386§1kpc).

Odnosząc się natomiast do zarzutów merytorycznych należy wskazać, że Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że postulowana służebność może być ustanawiana jedynie w interesie przedsiębiorcy przesyłowego i to tylko wówczas, gdy potrzebuje on dostępu do własnych urządzeń poprzez dostęp do gruntu. Pogląd ten nie znajduje uzasadnienia w przepisach dotyczących służebności przesyłu, która może być ustanowiona także na wniosek właściciela gruntu w sytuacji, gdy przedsiębiorca przesyłowy odmawia zawarcia stosownej umowy (art. 305 ^{( 2)}§2kc). Zgodnie z art. 143kc własność gruntu rozciąga się także na przestrzeń nad jego powierzchnią. Istnienie spornej linii przesyłowej ogranicza wnioskodawczynię w wykonywaniu jej uprawnień do nieruchomości, choćby poprzez jej swobodną zabudowę (czy rozbudowę istniejącego budynku). Planując zagospodarowanie nieruchomości wnioskodawczyni musi uwzględniać przebieg spornej linii, co już stanowi ograniczenie przysługujących jej uprawnień właścicielskich uzasadniające ustanowienie postulowanej służebności, bez której można sobie wyobrazić wystąpienie przez wnioskodawczynię z żądaniem usunięcia linii. W tym więc znaczeniu ustanowienie służebności przesyłu następuje również w interesie przedsiębiorcy przesyłowego, chroniąc go przed ewentualnym roszczeniem negatoryjnym. Sąd Rejonowy obowiązany jest dokonać ustaleń co do przebiegu urządzeń przesyłowych (kabli) przez działkę wnioskodawczyni (od punktu (...)), jako że przynajmniej w tej części żądanie jest usprawiedliwione co do zasady. W odniesieniu do linii pomiędzy słupami (...) należy zaś zbadać, czy jej przebieg oddziałuje w jakikolwiek sposób na nieruchomość wnioskodawczyni, czy ogranicza ją w swobodnym korzystaniu z jej własności, a wówczas także żądanie w tej części byłoby usprawiedliwione. Przede wszystkim jednak Sąd Rejonowy musi rozpoznać zgłoszony przez uczestnika zarzut zasiedzenia służebności przesyłu (lub służebności o treści służebności przesyłu). Uznanie zasadności tego zarzutu niweczyłoby możliwość uwzględnienia wniosku w niniejszej sprawie. Brak postępowania dowodowego dotyczącego zarzutu zasiedzenia oraz oddziaływania linii między słupami (...) na nieruchomość wnioskodawczyni uniemożliwił Sądowi Okręgowemu wydanie postanowienia uznającego żądanie za usprawiedliwione co do zasady. Orzeczenie reformatoryjne w takim wypadku musiało przybrać postać uchylenia zaskarżonego postanowienia.

SSO M. Kośka SSO A. Pać- Piętak SSO H. Wicik