Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 września 2018 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodnicząca – SSO Renata Wanecka

Sędziowie SO Małgorzata Szeromska (spr.)

SO Barbara Kamińska

Protokolant - st. sekr. sąd. Anna Bałdyga

po rozpoznaniu na rozprawie 5 września 2018 r. w P.

sprawy z powództwa M. W.

przeciwko K. W. (1)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Sochaczewie z 21 maja 2018 r.

sygn. akt I C 80/16

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje adwokatowi P. M. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych zwiększoną o podatek VAT tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną świadczoną M. W. z urzędu w II instancji, którą to kwotę nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Sochaczewie.

Sygn. akt IV Ca 434/18

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Sochaczewie wyrokiem z 21 maja 2018 r. oddalił powództwo M. W. skierowane przeciwko K. W. (1).

Istotne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i stanowiące podstawę rozstrzygnięcia były następujące:

Umową darowizny dokonaną dnia 28 grudnia 1990 r., aktem notarialnym o nr rep. (...) M. W. i jego żona, G. W. darowali synowi, K. W. (2) nieruchomość rolną o powierzchni 4 hektary 67 arów, oznaczoną jako działki o nr (...), położoną we wsi C., gmina S., zabudowaną czteroizbowym, murowanym domem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi, dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...). Mocą tej umowy K. W. (1) ustanowił nieodpłatnie na rzecz rodziców dożywotnią służebność osobistą, polegającą na prawie zamieszkiwania w dwóch izbach w budynku mieszkalnym od strony południowej, jak również dożywotnie i bezpłatne użytkowanie nieruchomości obszaru 30 arów gruntu. Działka o nr (...) uległa podziałowi na działki oznaczone nr (...). Następnie dokonano podziału działki (...) na działki oznaczone nr (...). Z kolei działka o nr (...) została podzielona na działki nr (...). W dniu 17 marca 2000 r. przed notariuszem J. — T. D. w S. K. W. (3) zawarł z J. i M. M. (1) umowę sprzedaży nie zabudowanej nieruchomości rolnej nr (...) o powierzchni 2000 metrów kwadratowych, położonej we wsi C. z. Do umowy przystąpił M. W., który w § 4 tegoż aktu notarialnego oświadczył, iż zwolnił sprzedawaną działkę nr (...) ze zobowiązań świadczeń dożywotnich na jego rzecz, zabezpieczonych w dziale III księgi wieczystej Kw nr (...). Następnie w dniu 11 stycznia 2001 r. przed tym samym notariuszem K. W. (1) zawarł koleją umowę sprzedaży oraz umowę zamiany, na mocy której sprzedał K. i G. małżonkom P. niezabudowane działki nr (...) o łącznym obszarze 2 ha 39 a 56 m 2, położone we wsi C.. W § 5 tegoż aktu notarialnego K. i G. małżonkowie P., oświadczyli, że nieodpłatnie przyjmują zobowiązania świadczeń dożywotnich na rzecz M. W., opisane w dziale III powyższej księgi wieczystej Kw nr (...). W § 6 K. i G. małżonkowie P. oraz J. i M. małżonkowie M. z drugiej strony dokonali zamiany, na mocy której K. i G. małżonkowie P. nabyli na prawach wspólności ustawowej na wyłączną własność opisaną w § 2 tego aktu niezabudowaną działkę nr (...) obszaru 725 metrów kwadratowych, położoną we wsi C., zaś w zamian J. i M. małżonkowie M. nabyli na prawach wspólności ustawowej opisaną w § 1 tego aktu niezabudowaną działkę nr (...) obszaru 656 metrów kwadratowych, położoną we wsi C.. O fakcie zawarcia tej umowy pozwany nie poinformował powoda. Właścicielami pozostałej części nieruchomości, będącej przedmiotem darowizny, są K. W. (1) i R. W. na prawach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. Pomiędzy stronami toczyły się już postępowania z powództwa M. W. o zobowiązanie K. W. (1) do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na rzecz powoda własności przedmiotowej nieruchomości przed Sądem Okręgowym w Płocku w sprawach o sygn. akt I C 1111/01 oraz I C 1718/10. Sąd Okręgowy w Płocku orzekający w sprawie I C 1718/10 poddał ocenie pod kątem spełnienia przesłanek rażącej niewdzięczności wyłącznie zdarzenia, jakie miały miejsce pomiędzy stronami już po wydaniu prawomocnego wyroku przez Sąd Okręgowy w Płocku z dnia z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie sygn. akt I C 1111/01, którym to orzeczeniem Sąd oddalił powództwo powoda, którego przedmiot odpowiadał roszczeniu wytoczonemu w postępowaniu zarejestrowanym pod sygn. akt I C 1718/10. Ze względu na treść art. 366 k.p.c. Sąd nie dokonywał ustaleń w oparciu o zdarzenia, które stanowiły podstawę faktyczną wydania orzeczenia w sprawie IC 1111/01, mającego powagę rzeczy osądzonej. Zatem badaniu zachowania K. W. (1) w zakresie oceny, czy nosi ono znamiona rażącej niewdzięczności, w sprawie I C 1718/10 podlegał w myśl art. art. 899 § 3 k.c. okres od 14 września 2009 r., gdyż pozwany w tej sprawie otrzymał odpis pozwu w dniu 14 września 2010 r. Wyrokiem z dnia 28 lutego 2013 r. w sprawie I C 1718/10 Sąd Okręgowy w Płocku oddalił powództwo. M. W. przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie nie wystosował do pozwanego kolejnego pisma odwołującego darowiznę. K. W. (1) otrzymał odpis pozwu w niniejszej sprawie w dniu 17 sierpnia 2016 r. Strony pozostają w konflikcie, nie utrzymują ze sobą żadnych kontaktów. Powód od kilkunastu lat zarzuca synowi dokonanie podziału nieruchomości będącej przedmiotem darowizny, jak też brak zainteresowania w latach 90 –tych XX w przedmiotową nieruchomością. Powód ma złe relacje z najbliższą rodziną, nie zna swoich wnuków, podważa ojcostwo syna wobec jego dzieci. Konflikty pomiędzy powodem, a K. W. (1) pojawiły od momentu zawarcia związku małżeńskiego przez pozwanego z R. W. od 1997 r. Powód nie akceptuje synowej. Powód jest osobą konfliktową. Pozwany unika kontaktu z ojcem, z uwagi na porywczość i agresywne zachowanie powoda. Pozwany nie świadczy pomocy na rzecz swego ojca. Powód nie zwracał się do pozwanego o udzielenie mu jakiejkolwiek pomocy. Powód nie dąży do kontaktu ze swoimi dziećmi ani wnukami. W latach 2015 i 2016 strony nie miały ze sobą żadnego kontaktu. Powód M. W. ma 85 lat i utrzymuje się z renty w wysokości 1 100 zł netto. Choruje na kręgosłup, żołądek, wątrobę. Korzysta z opieki świadczonej przez osoby zatrudniane przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w S. w wymiarze 30 godzin miesięcznie. Powód miał zastrzeżenia do osób sprawujących opiekę z ramienia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w S. co skutkowało dwukrotną zmianą osoby sprawującej opiekę nad powodem. Pomoc ta polega na przygotowaniu posiłku i sprzątaniu domu. Powód samodzielnie zaopatruje się w zakupy, jest samowystarczalny w zakresie czynności związanych z higieną osobistą. Powód porusza się samochodem osobowym samodzielnie. K. W. (1) pozostaje w związku małżeńskim z R. W.. Mają dwoje dzieci na utrzymaniu w wieku 18 i 19 lat. K. W. (1) pracuje na stanowisku kierowcy, osiąga wynagrodzenie w wysokości około 1700 zł miesięcznie, jego żona uzyskuje dochód w wysokości ok. 1500 zł miesięcznie. W latach 2015 i 2016 r. sytuacja materialna jego rodziny była trudniejsza, gdyż R. W. nie pracowała ze względów zdrowotnych, przez co nie osiągała dochodu. W ramach wykonywanych obowiązków zawodowych pozwany często przebywa za granicą.

Sąd Rejonowy poddał ocenie pod kątem spełnienia przesłanek rażącej niewdzięczności wyłącznie zdarzenia, jakie miały miejsce pomiędzy stronami już po wydaniu prawomocnego wyroku przez Sąd Okręgowy w Płocku w sprawie sygn. akt I C 1718/10. Orzeczeniem tym Sąd Okręgowy w Płocku oddalił powództwo powoda, którego przedmiot odpowiadał roszczeniu wytoczonemu w tym postępowaniu. Wobec tego ze względu na treść art. 366 k.p.c. Sąd nie mógł ponownie dokonywać ustaleń w oparciu o zdarzenia, które stanowiły podstawę faktyczną wydania orzeczenia w sprawie o sygn. akt IC 1718/10, mającego powagę rzeczy osądzonej. Zatem w zakresie oceny wystąpienia znamion rażącej niewdzięczności, badaniu podlegały jedynie zachowania K. W. (1), mające miejsce w okresie pomiędzy 17 sierpnia 2015 r. a 17 sierpnia 2016 r. K. W. (1) otrzymał bowiem odpis pozwu w niniejszej sprawie w dniu 17 sierpnia 2016 r. i Sąd nie dopatrzył się przesłanki rażącej niewdzięczności pozwanego wobec powoda, zatem uznał roszczenie powoda o nakazanie pozwanemu zwrotnego przeniesienia darowanej mu nieruchomości za nieuzasadnione i powództwo oddalił orzekając po myśli art. 898 § 1 w zw. z art. 64 k.c.

Apelację od tego orzeczenia złożył powód, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez ustalenie, że powód jest w stanie utrzymać się samodzielnie, pozwany nie posiadał środków na pomoc powodowi, pozwany nie miał obowiązku pomagać powodowi;

2.  naruszenie art. 897 k.c. i art. 898 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że nie zachodzą przesłanki rażącej niewdzięczności po stronie pozwanego w sytuacji, gdy powód nie posiadał środków utrzymania odpowiadających jego usprawiedliwionym potrzebom, a pozwany wiedząc o tym nie udzielał powodowi pomocy.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja jest niezasadna, a jej zarzuty chybione. Sąd Okręgowy podziela w całości i uznaje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy. Akceptuje także w całości ocenę prawną wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Strony pozostają w głębokim konflikcie od wielu lat, nie kontaktują się ze sobą. Z ustaleń faktycznych Sadu Rejonowego, a także sądów rozpoznających poprzednio wytoczone powództwa w tym samym przedmiocie wynika niezbicie, że to powód spowodował powstanie konfliktu, nie akceptując synowej, kwestionując ojcostwo swego syna wobec wnuków; skutkowało to nieutrzymywaniem wzajemnych kontaktów przez strony od wielu lat. Ustalenia te nie były przez apelującego kwestionowane. W tym miejscu zauważyć należy, że trafnie Sąd Rejonowy poddał ocenie zachowania K. W. (1) w okresie pomiędzy 17 sierpnia 2015 r. a 17 sierpnia 2016 r. W tym czasie strony kontaktów żadnych ze sobą nie miały. Natomiast nie można oceniać braku zainteresowania pozwanego powodem w oderwaniu od łączących ich od lat relacji, które w przeważającej mierze zostały ukształtowane przez powoda. Sąd Okręgowy aprobuje utrwalone orzecznictwo, iż darczyńca nie zasługuje na ochronę, gdy sam prowokuje konflikty. Sąd Okręgowy nie podziela poglądu, że powód pozostaje w niedostatku; utrzymuje się on z renty, opieka społeczna udziela mu także pomocy przy przygotowywaniu posiłków i sprzątaniu domu. Uznać więc należy, że powód żyje skromnie, ale nie pozostaje w niedostatku. Gdyby tak było, to powód mógłby skorzystać z dyspozycji art. 897 k.c., zgodnie z którym obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Powód jednak nie wezwał pozwanego do dostarczania środków utrzymania, natomiast sam upatruje obowiązku zwrotu nieruchomości tylko w rażącej – w jego ocenie – niewdzięczności pozwanego. Podstawa z art. 897 k.c. jest oparta na zupełnie innych przesłankach aniżeli podstawa z art. 898 k.c.

Przede wszystkim jednak stwierdzić należy, że podstawą żądania zwrotnego przeniesienia własności może być tylko skuteczne odwołanie darowizny. Odwołanie to, stosownie do art. 900 k.c. następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. W aktach sprawy oświadczenie takie zostało złożone, jednak pochodzi ono z 23 kwietnia 2001 r. Na jego podstawie toczyły się postępowania sądowe zakończone wyrokami. Ponieważ skuteczność odwołania darowizny powinna być oceniana według stanu z chwili złożenia oświadczenia w tym przedmiocie, powoływanie się ponowne na to oświadczenie nie mogło skutkować uwzględnieniem powództwa, bowiem nie dotyczyło ono okresu objętego oceną, tj. od 17 sierpnia 2015 r. do 17 sierpnia 2016 r. Oświadczenia o odwołaniu darowizny dotyczącego zachowania pozwanego w tym okresie powód nie przedstawił. Okoliczności te musiały zatem skutkować oddaleniem powództwa.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił apelację jako niezasadną na podstawie art. 385 k.p.c.