Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w L.

przeciwko (...) sp. z o.o. w M.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 21 marca 2017 r. sygn. akt VII GC 180/15

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu

w Kielcach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego

SSA Marek Boniecki SSA Jerzy Bess SSA Paweł Czepiel

Sygn. akt I AGa 81/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 16 marca 2018 r.

Wyrokiem z dnia 21 marca 2017 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił powództwo (...) sp. z o.o. w L. przeciwko (...) sp. z o.o. w M. o zapłatę kwoty 2.340.000 zł tytułem zwrotu ceny nabycia nieruchomości gruntowej położonej w O. oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 29 listopada 2013 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) sp. z o.o. w L. podjęło uchwałę o wyrażeniu zgody na nabycie przez spółkę od (...) sp. z o.o. w M. zorganizowanej części przedsiębiorstwa, w skład którego miały wchodzić w szczególności prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w O. wraz z prawem odrębnej własności budynków i budowli, objętych księgą wieczystą nr (...) oraz prawa i obowiązki wynikające z umów najmu lokali znajdujących się w budynku usytuowanym na powyższej nieruchomości za cenę nie wyższą niż 7.000.000 zł. Na zgromadzeniu tym prezes zarządu (...) sp. z o.o. R. J. pełniący tę funkcję od maja 2013 r. złożył rezygnację. Na funkcję prezesa zarządu spółki uchwałą NZW została powołana E. F. zatrudniona w spółce od 2003 r. na stanowisku głównej księgowej. Negocjacje w sprawie zakupu zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w imieniu (...) sp. z o.o. prowadził od połowy 2013 r. jej wspólnik większościowy W. S. i E. F., a od września 2013 r. także R. J., zaś w imieniu (...) sp. z o.o. prezes zarządu R. S.. W trakcie tych negocjacji R. S. przedstawił E. F. operat szacunkowy sporządzony w marcu 2011 r. przez G. D., w którym wartość rynkowa ww. nieruchomości gruntowej zabudowanej, z uwzględnieniem jej aktualnego sposobu użytkowania została oszacowana na kwotę 9.098.680 zł. Operat ten E. F. przekazała w październiku lub listopadzie 2013 r. R. J., który uznał powyższą kwotę za wygórowaną i że nie powinna ona przekraczać kwoty 7.000.000 zł i taką też kwotę rekomendował wspólnikom. Cena nabycia miała być przedmiotem dalszych negocjacji. Na zlecenie R. S. w grudniu 2013 r. rzeczoznawca majątkowy G. D. sporządził operat szacunkowy co do wartości ww. nieruchomości, na którą składało się prawo wieczystego użytkowania i własność budynków salonu, usługowego i magazynowego przysługujących (...) sp. z o.o., w którym rynkową wartość nieruchomości oszacował na kwotę 8.492.000 zł. Operat ten E. F. otrzymała przed zawarciem umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o., do której doszło ostatecznie w dniu 13 grudnia 2013 r. E. F. i R. S. przed zawarciem umowy uzgodnili cenę sprzedaży na 6.300.000 zł. W dniu 13 grudnia 2013 r. (...) sp. z o.o. (sprzedawca), reprezentowana przez prezesa zarządu (...) sp. z o.o. (kupujący), reprezentowana przez prezesa zarządu E. F. zawarły umowę sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa obejmującego prawo użytkowania wieczystego działek nr (...) o łącznej pow. 2 ha 3053 m ^{( 2)}, położonych w O. przy ul. (...) wraz z prawem własności budynków stanowiących odrębne nieruchomości, objętych księgą wieczystą KW nr (...) oraz prawami i obowiązkami wynikającymi z umów opisanych w §(...)za cenę 6.300.000 zł. Cena sprzedaży miała zostać uiszczona do dnia 15 stycznia 2014 r., zaś przedmiot sprzedaży wydany nabywcy w dniu 1 stycznia 2014 r. W okresie od 21 maja 13 października 2014 r. (...) sp. z o.o. uregulowała na rzecz (...) sp. z o.o. na poczet ceny nabycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa kwotę 2.340.000 zł. W piśmie z dnia 24 lutego 2014 r. skierowanym do R. S. prezesa zarządu (...) sp. z o.o. E. F. jako prezes zarządu (...) sp. z o.o., powołując się na informacje powzięte po zawarciu umowy sprzedaży o wydaniu przez Sąd Okręgowy w Lublinie w dniu 13 grudnia 2013 r. postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia w sprawie z powództwa A. S., wspólnika spółki, o uchylenie uchwały (...) sp. z o.o. w sprawie wyrażenia zgody na nabycie nieruchomości od (...) sp. z o.o. oraz uchyleniu przez Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 25 lutego 2014 r. uchwały (...) sp. z o.o. wyrażającej zgodę na sprzedaż wszystkich udziałów w spółce przez W. S., wezwała (...) sp. z o.o. do stawienia się przed notariuszem celem złożenia przez (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. oświadczenia o zgodnym rozwiązaniu umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 r. w terminie dwóch tygodni od dnia otrzymania pisma. Zdaniem autorki pisma w dacie zawarcia umowy sprzedaży brak było podstaw do uznania, że (...) sp. z o.o. dysponuje skuteczną, wymaganą przez ustawę zgodą wspólników na dokonanie czynności prawnych, o których mowa w art. 228 pkt 4 k.s.h. E. F. podniosła nadto, że umowę sprzedaży zawarła, opierając się na przedstawionej jej przez R. S. wycenie przedmiotu sprzedaży, zaś w chwili obecnej po przeprowadzeniu specjalistycznej wyceny nieruchomości stwierdziła, że jej wartość jest znacznie niższa niż wskazywała to (...) sp. z o.o. w dacie podjęcia uchwały wspólników wyrażającej zgodę na nabycie nieruchomości oraz w dacie zawarcia umowy sprzedaży. Tym samym, dokonując w dniu 13 grudnia 2013 r. czynności nabycia przez (...) sp. z o.o. nieruchomości położonej w O. E. F. działała pod wpływem błędu wywołanego przez prezesa (...) sp. z o.o. co do treści tej czynności, tj. ceny rynkowej nieruchomości. Na wypadek odmowy złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy przez (...) sp. z o.o. E. F. złożyła w tymże piśmie oświadczenie o uchyleniu się przez (...) sp. z o.o. od skutków prawnych ww. czynności. Brak jest dowodu, aby pismo to R. S. otrzymał w dniu 1 marca 2014 r. Potwierdzenie odbioru przesyłki skierowanej przez (...) sp. z o.o. w dniu 1 marca 2014 r. do R. S. na adres (...) sp. z o.o. nie zawiera pieczęci ani podpisu potwierdzających odbiór przesyłki przez jej adresata. Strona pozwana twierdziła, że pismo to otrzymała dopiero w lutym 2016 r. wraz pozwem w sprawie toczącej się z powództwa zarządcy przed Sądem Okręgowym w L. pod sygn. IX GC 472/15 o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 r. Na początku 2014 r. doszło do rozmowy pomiędzy R. S. a E. F., w której zgłosiła ona zastrzeżenia do ceny sprzedaży, twierdząc, że rzeczoznawcy których opinii zasięgnął W. S. oszacowali wartość nieruchomość na kwotę 4-5 mln zł. R. S. zaproponował, aby (...) sp. z o.o. wystąpiła z wnioskiem o obniżenie ceny. Postanowieniem z 9 października 2014 r. Sąd Okręgowy w L. udzielił zabezpieczenia przez ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. w L. i wyznaczył zarządcę przymusowego w osobie A. C.. Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 10 grudnia 2014 r. W dniu 7 lipca 2014 r. na funkcję prezesa zarządu (...) sp. z o.o. została powołana uchwałą wspólników J. B., która funkcję tę pełniła do dnia 5 stycznia 2016 r. W dniu 14 lipca 2014 r. J. B. jako prezes zarządu (...) sp. z o.o. udzieliła notarialnego pełnomocnictwa E. F. do występowania w imieniu spółki we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych związanych z działalnością spółki i dokonywania w imieniu spółki zarówno czynności zwykłego zarządu, jak i czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Świadek J. B. twierdziła, że pełnomocnictwo to odwołała także w formie aktu notarialnego w styczniu lub lutym 2015 r., o czym poinformowała E. F.. R. S. wyjaśnił, że spółka w styczniu lub lutym 2015 r. otrzymała od J. B. korespondencję zawierającą akt notarialny odwołujący pełnomocnictwo udzielone E. F.. E. F. zaprzeczyła, aby pełnomocnictwo udzielone jej w dniu 14 lipca 2014 r. zostało przez J. B. odwołane i aby została o takiej decyzji poinformowana. Dokumentu potwierdzającego odwołanie pełnomocnictwa udzielonego E. F. J. B. nie przedłożyła zarządcy przymusowemu A. C., pomimo takiego żądania z jej strony. O fakcie odwołania pełnomocnictwa J. B. poinformowała zarządcę przymusowego dopiero w lipcu 2015 r. W dniu 7 lipca 2015 r. w formie aktu notarialnego E. F., działając w imieniu i na rzecz (...) sp. z o.o. na podstawie pełnomocnictwa z dnia 14 lipca 2014 r., złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w umowie sprzedaży zawartej w dniu 13 grudnia 2013 r. z powodu błędu wywołanego podstępnie przez (...) sp. z o.o. w zakresie zawarcia umowy sprzedaży. (...) sp. z o.o. miała podstępnie wprowadzić w błąd (...) sp. z o.o. co do wartości, a tym samym co do wysokości ceny sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, okazując przy umowie sprzedaży operat szacunkowy nieruchomości gruntowej zabudowanej, sporządzony w grudniu 2013 r. przez rzeczoznawcę majątkowego G. D., z którego wynikało, że wartość rynkowa praw objętych umową sprzedaży wynosi 8.492.000 zł. Akt notarialny został załączony przez (...) sp. z o.o. do pisma z dnia 18 lipca 2015 r. skierowanego do (...) sp. z o.o. wraz z żądaniem zwrotu wpłaconej przez (...) sp. z o.o. kwoty 2.340.000 zł. Oświadczenie z dnia 7 lipca 2015 r. E. F. złożyła bez wiedzy i bez uzgodnienia tego wcześniej z prezes zarządu (...) sp. z o.o. J. B.. Na zlecenie E. F. K. F. w czerwcu 2015 r. sporządził wycenę spornych budynków i nieruchomości, określając ich wartość na kwotę 1.963.527,10 zł. W dniu 30 czerwca 2015 r. na zlecenie (...) sp. z o.o. rzeczoznawca majątkowy M. K. sporządził operat szacunkowy określający wartość rynkową prawa własności ww. nieruchomości gruntowej na 1.089.433 zł. Postanowieniem z dnia 31 lipca 2015 r. Sąd Okręgowy w L. zezwolił zarządcy przymusowemu (...) sp. z o.o. w L. na dokonanie czynności przekraczającej zarząd zwykły poprzez konwalidowanie oświadczenia z dnia 7 lipca 2015 r. złożonego przez pełnomocnika zarządu (...) Sp. z o.o. E. F. w formie aktu notarialnego, w zakresie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zawartego w umowie sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 r. w formie aktu notarialnego z powodu błędu wywołanego podstępem. W dniu 10 sierpnia 2015 r. pełnomocnik zarządcy przymusowego (...) sp. z o.o. powołując się na powyższe postanowienie oraz art. 84§1 i 2 k.c. w zw. z art. 86 i 88 §1 i 2 k.c., złożył (...) sp. z o.o. oświadczenie o uchyleniu się zarządcy przymusowego ze skutkiem dla (...) sp. z o.o. od skutków prawnych umowy sprzedaży nieruchomości zawartej w dniu 13 grudnia 2013 r. z powodu podstępnego wprowadzenia w błąd prezesa zarządu nabywcy E. F. przez prezesa zarządu sprzedawcy R. S., poprzez okazanie przedstawicielowi nabywcy nieruchomości operatu szacunkowego co najmniej czterokrotnie zawyżającego jej rzeczywistą wartość rynkową. Wyrokiem z dnia 10 października 2016 r., w sprawie IX GC 616/13 Sąd Okręgowy wL. uchylił uchwałę nr (...)Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) sp. z o.o. podjętą w dniu 29 listopada 2013 r. wyrażającą zgodę na nabycie przez (...) sp. z o.o. od (...) sp. z o.o. zorganizowanej części przedsiębiorstwa za cenę nie wyższą niż 7.000.000 zł. W dniu 19 stycznia 2017 r. w formie aktu notarialnego zarządca przymusowy (...) sp. z o.o. A. C., działając w oparciu o postanowienie Sądu Okręgowego w L. wydane w sprawie o sygn. IX GCo 123/14 z dnia 9 października 2014 r. oraz z dnia 31 lipca 2015 r., złożyła oświadczenie na podstawie art. 86 k.c. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego w akcie notarialnym z dnia 13 grudnia 2013 r., obejmującym umowę sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa zawartej przez (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o., z powodu błędu wywołanego podstępem przez stronę sprzedającą.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, że powód był legitymowany do wniesienia pozwu, albowiem postanowieniem z dnia 9 października 2014 r. Sąd Okręgowy w L. ustanowił zarząd przymusowy nad całością przedsiębiorstwa spółki (...). W sytuacji, w której nie było dowodu potwierdzającego odwołanie E. F. pełnomocnictwa udzielonego w dniu 14 lipca 2014 r., Sąd przyjął, że pełnomocnictwo to na dzień 7 lipca 2015 r. nie zostało odwołane. Nawet jednak jeżeli E. F. w chwili złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych umowy sprzedaży legitymowała się ważnym pełnomocnictwem do działania w imieniu (...) sp. z o.o., to dokonana przez nią czynność była nieważna w świetle art. 752 ^{( 5)} k.p.c. Taka czynność będąca jednostronną czynnością prawną nie mogła zostać potwierdzona przez zarządcę przymusowego (art. 104 k.c.). Za bezzasadny uznał Sąd Okręgowy zarzut pozwanego, że na złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa jako czynności przekraczającej zwykły zarząd, zarządca przymusowy nie miał zezwolenia sądu. Sąd analizując treść przepisów art. 254 §1 i 2 k.s.h., doszedł do przekonania, że nieprawomocny wyrok sądu uchylający uchwałę o wyrażeniu zgody na nabycie przez spółkę zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie oznaczał nieważności umowy sprzedaży. W ocenie Sądu pierwszej instancji nie został dochowany przewidziany w art. 88 §2 k.c. termin do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie pod wpływem błędu, albowiem przyczyny takiego uchylenia były znane ówczesnemu prezesowi spółki D. już co najmniej w dniu 24 lutego 2014 r., kiedy E. F. sporządziła pismo, w którym na wypadek odmowy przez pozwanego wyrażenia zgody na rozwiązanie umowy, złożyła oświadczenie o uchyleniu się przez (...) sp. z o.o. od skutków prawnych umowy sprzedaży. Pozwany podniósł, że pismo to otrzymał dopiero w lutym 2016 r. wraz z pozwem w sprawie o sygn. akt IX GC 472/15, toczącej się przed Sądem Okręgowym w L.o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Zdaniem Sądu powód nie wykazał, aby powyższe pismo zostało skutecznie doręczone pozwanej spółce. Podniesiono przy tym, że powód w pozwie nie powoływał się na pismo z dnia 24 lutego 2014 r. Niezależnie od tego brak było podstaw do uznania, że zawierając w dniu 13 grudnia 2013 r. umowę, E. F. działała pod wpływem błędu wywołanego podstępnie przez R. S.. Z zeznań R. J. wynikało, że operat szacunkowy sporządzony przez rzeczoznawcę w 2011 r., w którym wartość nieruchomości z uwzględnieniem sposobu jej użytkowania została oszacowana na kwotę 9.098.680 zł, otrzymał w październiku lub listopadzie 2013 r. od E. F.. E. F. zatrudniona od 2003 r. na stanowisku głównej księgowej (...) sp. z o.o. brała udział w negocjacjach toczących się od połowy
2013 r. pomiędzy tą spółką i (...) sp. z o.o., dotyczących sprzedaży, podczas których cena musiała być przedmiotem rozmów. E. F. bez wątpienia była także znana treść uchwały podjętej przez wspólników spółki na zgromadzeniu w dniu 29 listopada 2013 r. o cenie transakcji nie wyższej niż 7.000.000 zł, na którą wspólnicy wyrazili zgodę. Brak było zdaniem Sądu dowodu, że cena ustalona na kwotę 6.300.000 zł została ostatecznie uzgodniona pomiędzy R. S. a R. J..

Wyrok powyższy zaskarżył w całości apelacją powód, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Apelujący zarzucił: I. naruszenie przepisów postępowania w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: 1) art. 233 §1 k.p.c. - poprzez sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosku, że (...) sp. z o.o. nie znajdowała się pod wpływem błędu wywołanego podstępnym działaniem (...) sp. z o.o., skutkującym zawarciem umowy sprzedaży zawartej w dniu 13 grudnia 2013 roku przed notariuszem G. A. w Kancelarii Notarialnej w K., rep. (...), podczas gdy z materiału dowodowego jasno wynika, iż : a) rzekoma wartość przedmiotu umowy z dnia 13 grudnia 2013 roku została przez strony ustalona na podstawie operatów szacunkowych przedstawionych przez (...) sp. z o.o., a przedstawiających rażąco zawyżoną wartość przedmiotowej nieruchomości; b) E. F. zawierając przedmiotową umowę, pozostawała w błędnym przekonaniu co do przeznaczenia nieruchomości (plany budowy centrum handlowego (...)); 2) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na tym, że Sąd pierwszej instancji całkowicie błędnie przyjął, iż okoliczności ujawnione najpóźniej w dniu 24 lutego 2014 roku i wskazujące na wprowadzenie w błąd powoda były tożsame z ujawnionymi w czerwcu i lipcu 2015 roku, to jest będącymi podstawą uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli dokonanego przez E. F. w dniu 14 lipca 2015 roku; 3) art. 227 k.p.c. polegające na: a) oddaleniu wniosków dowodowych powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania wartości nieruchomości na okoliczność określenia wartości rynkowej prawa wieczystego użytkowania przedmiotowej nieruchomości gruntowej wraz z prawem własności budynków na niej posadowionych oraz z prawami i obowiązkami wynikającymi z tytułów opisanych w §(...) ww. umowy sprzedaży - na dzień 13 grudnia 2013 roku w oparciu o informacje i dokumenty posiadane przez Powoda i Pozwanego (w zakresie umów najmu wymienionych w § (...)powyższej umowy) oraz określenia wartości rynkowej tej nieruchomości na dzień 13 grudnia 2013 roku, podczas gdy okoliczności, jakie miały być wykazane tym dowodem, miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, skoro żądaniem pozwu objęte było żądanie stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku; b) oddaleniu wniosków dowodowych powoda zawartych w piśmie procesowym z dnia 4 marca 2017 roku, co pozwoliłoby na jednoznaczne ustalenie nieważności umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku, okoliczności zawarcia tej umowy, przymusowego położenia (...) sp. z o.o. w stosunku do (...) sp. o.o. wobec powołania w skład zarządu osób wprost wskazanych przez (...) sp. z o.o. - R. J., J. B., działających bezsprzecznie na szkodę (...) sp. z o.o., przy założeniu, że wnioski dowodowe nie były spóźnione i jako wnioski z dokumentów nie spowodowałyby przewlekłości postępowania, a bezsprzecznie były niezbędne do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego i rozpatrzenia żądania o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku; 4) art. 177 §1 pkt 4 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie sprowadzające się do oddalenia wniosku powoda o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowanie karne, wobec ujawnienia się czynu, którego ustalenie w drodze karnej wywrze wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy, to jest jednoznacznie potwierdzi nieważność umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku; 5) art. 207 §3 k.p.c. poprzez nieudzielenie zgody na złożenie pisma przygotowawczego z dnia 4 marca 2017 roku i zarządzenie jego zwrotu podczas, gdy złożenie przedmiotowego pisma było konieczne z uwagi na umożliwienie powodowi ustosunkowania się do okoliczności ujawnionych zeznaniami świadka E. F., jak i do twierdzeń podnoszonych przez stronę przeciwną co więcej pismo to zawierało wniosku dowodowe, których dopuszczenie z pewnością nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy jak również wniosek o zawieszenie postępowania w niniejszej sprawie, co z kolei skutkowało niedopuszczeniem tych dowodów i umożliwieniem stronie powodowej wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a tym samym ograniczeniem jej praw procesowych zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 217 §1 k.p.c.; II. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie: 1) art. 61 §1 k.c. poprzez bezpodstawne uznanie, że oświadczenie E. F. z dnia 24 lutego 2014 roku o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w umowie sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku nie zostało skutecznie doręczone (...) sp. z o.o., podczas gdy w rzeczywistości pismo zostało nadane w polskiej placówce pocztowej Poczta Polska S.A. na adres siedziby (...) sp. z o.o., przy czym przesyłka nie została zwrócona nadawcy jako niedoręczona, a wręcz przeciwnie z pierwszej strony potwierdzenia odbioru wynika, iż została ona doręczona, skoro potwierdzenie to zostało zwrócone nadawcy, co więcej z faktu nadania przesyłki należy domniemywać, że został ona doręczona adresatowi; 2) art. 88 §2 k.c. poprzez błędne zastosowanie sprowadzające się do uznania, że uprawnienie (...) sp. z o.o. wygasło z dniem 24 lutego 2015 roku, wobec niedoręczenia (...) sp. z o.o. pisma z dnia 24 lutego 2014 roku; 3) art.58 §2 k.c. poprzez niezastosowanie w przypadku zaistnienia przesłanek stwierdzenia nieważności, które Sąd orzekający winien był uwzględnić z urzędu, w sytuacji gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wprost wynikało, że umowa sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, z uwagi na nieekwiwaletność świadczeń stron tej umowy, naruszenie dobrych obyczajów, lojalności kontrahentów, wykorzystanie przymusowego położenia kontrahenta ; III. nierozpoznanie istoty sprawy sprowadzające się pominięcia przez Sąd orzeczenia o żądaniu stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży z dnia 13 grudnia 2013 roku, jak również do zaniechania zbadania materialnej podstawy tego żądania.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż uzasadnienie zaskarżonego wyroku uzasadnienie Sądu pierwszej instancji częściowo w zakresie ustaleń faktycznych nie odpowiada wymogom określonym w art. 328 §2 k.p.c. Spostrzeżenie to dotyczy tej części uzasadnienia, w której Sąd relacjonuje zeznania świadków. Ustalanie postawy faktycznej nie może pokrywać się z przedstawianiem zebranego materiału. Sąd ma natomiast obowiązek wypowiedzenia się, jakie zajął stanowisko co do faktów spornych między stronami. Ustalenie stanu faktycznego winno mieć charakter kategoryczny (por. K. Piasecki w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I, Warszawa 1996, s. 1001 i nast.). W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne poczynione zostały zasadniczo prawidłowo, a w znakomitej części były bezsporne. Zauważyć przy tym należy, że skarżący formułując zarzut obrazy art. 233 §1 k.p.c. oraz błędu w ustaleniach faktycznych skupiał się de facto nie na wadliwym stanie faktycznym, a wyciągniętych z niego przez Sąd Okręgowy wnioskach. Zwrócić w tym miejscu wypada uwagę na pewną niekonsekwencję apelującego, który z jednej strony zarzuca wadliwe przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji tożsamości okoliczności stanowiących podstawę wprowadzenia kupującego w błąd znanych E. F. w lutym 2014 r. i czerwcu 2015 r., z drugiej – powołuje się na skuteczność uchylenia się od skutków oświadczenia woli już w piśmie z 24 lutego 2014 r. Rację w tym zakresie przyznać należy jednak Sądowi Okręgowemu. Skoro bowiem błąd nabywcy miał polegać na nieznajomości rzeczywistej wartości przedmiotu sprzedaży, to okoliczność ta była znana już w dacie sporządzania pisma z 24 lutego 2014 r., co wprost wynika z jego treści.

Sąd Apelacyjny podzielił także pogląd Sądu pierwszej instancji co do tego, że art. 104 k.c. stał na przeszkodzie możliwości zatwierdzenia przez zarządcę przymusowego oświadczenia złożonego przez E. F. w dniu 7 lipca 2015 r., natomiast zgoda Sądu Okręgowego z dnia 31 lipca 2015 r. uprawniała zarządcę do złożenia samodzielnego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych czynności. Jedynie w ten sposób możliwa była bowiem konwalidacja oświadczenia. Okoliczność ta, podobnie zresztą jak kwestia odwołania pełnomocnictwa dla E. F. w styczniu czy lutym 2015 r. okazała się finalnie irrelewantna, a to z uwagi na treść oświadczenia z 24 lutego 2014 r.

Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia miało ustalenie skuteczności właśnie tego ostatniego oświadczenia. Sąd pierwszej instancji przyjął, że brak było dowodu na to, że R. S. jako prezes zarządu pozwanej spółki otrzymał w dniu 1 marca 2014 r. ww. pismo. Stwierdzenie takie uznać należałoby jednak co najmniej za przedwczesne. Pamiętać należy, że z punktu widzenia art. 61 §1 k.c. istotne jest, aby oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie doszło do niej w taki sposób, aby mogła zapoznać się z jego treścią. Nie budzi przy tym wątpliwości w judykaturze, że ustawodawca przyjął w ww. przepisie kwalifikowaną teorię doręczenia, odnoszącą się do konieczności ustalenia możliwości zapoznania się przez adresata z oświadczeniem. Nie ma zatem znaczenia, czy podjął on działania w tym kierunku i czy wiedzę dotyczącą treści oświadczenia uzyskał (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2015 r., I CSK 547/14). Powód na okoliczność doręczenia pozwanemu oświadczenia przedłożył fotokopie dokumentów potwierdzenia nadania i odbioru przesyłki (art. 408, 433). Brak na tych odpisach podpisu odbiorcy nie oznacza jednak, że nie zostały spełnione wymogi z art. 61 §1 k.c. Gdyby bowiem odbiorca nie podjął przesyłki przy jej prawidłowej awizacji, musiałby wykazać, że nie mógł zapoznać się z treścią pisma. W pierwszej kolejności ustalić należy jednak, czy przedłożone kopie są zgodne z oryginałem, co może budzić wątpliwości w świetle odmienności poświadczeń na obu kopiach. O ile to okaże się konieczne, rozważyć należałoby uzyskanie oryginałów od osoby, która nimi dysponuje, ewentualnie stosownej informacji doręczyciela. Wykazanie prawidłowości doręczenia oświadczenia z 24 lutego 2014 r. nie musi jednak oznaczać jego skuteczności w rozumieniu art. 88 §1 k.c. Wyjaśnienia bowiem w tym wypadku będzie wymagać, czy oświadczenie to zostało złożone pod warunkiem, co byłoby w świetle art. 89 k.c. niedopuszczalne jako sprzeczne z istotą czynności prawnej. Wątpliwości w tym zakresie wzmaga fakt późniejszego wykonywania umowy przez nabywcę poprzez zapłatę ceny. W dalszej kolejności rozważenia wymagałoby przeprowadzenie wnioskowanych przez powoda dowodów z opinii rzeczoznawcy w celu ustalenia, czy w istocie w dacie transakcji cena sprzedaży w istotny sposób odbiegała od wartości przedmiotu umowy. Wskazać w tym miejscu należy dla porządku, że oddalając ten wniosek Sąd Okręgowy nie mógł naruszyć art. 227 k.p.c., który stanowi, co może być przedmiotem dowodu, a ewentualnie art. 217 §2 lub 3 k.p.c.

Za uzasadniony uznać należało zarzut nierozpoznania sprawy co do istoty. W pierwszej kolejności podzielić należy pogląd skarżącego co do tego, że zwrot jego pisma procesowego z dnia 4 marca 2017 r. nastąpił z naruszeniem art. 207 §3 k.p.c., a w zasadzie art. 207 §7 k.p.c. w zw. z art. 207 §3 k.p.c. W piśmie tym, obok wniosków dowodowych znalazła się bowiem także częściowa modyfikacja podstawy faktycznej żądania w związku z podniesionym dodatkowo zarzutem nieważności umowy z dnia 13 grudnia 2013 r. jako zawartej z naruszeniem zasad współżycia społecznego (art. 58 §2 k.c.). Stanowisko to powtórzone zostało w załączniku do rozprawy z dnia 7 marca 2017 r. Tej podstawy żądania pozwu Sąd Okręgowy nie zbadał w ogóle, o czym świadczy treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Pamiętać przy tym należy, że dla wypełnienia dyspozycji art. 410 §2 k.c. bez znaczenia pozostaje przyczyna nieważności umowy.

Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga, że okoliczności faktyczne i prawne na etapie postępowania apelacyjnego zmieniły się o tyle, że uprawomocnił się wyrok uchylający uchwałę Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) sp. z o.o. z dnia 29 listopada 2013 r. stanowiącą podstawę zawarcia spornej umowy. W tej sytuacji wyjaśnienia wymagać będzie wpływ ww. wyroku na umowę z dnia 13 grudnia 2013 r. w kontekście przepisu art. 254 §2 k.s.h. Jakkolwiek bowiem obowiązuje domniemanie dobrej wiary osoby trzeciej (art. 7 k.c.), to kwestia ta w ogóle nie była przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego, a nadto istotne wątpliwości w tym zakresie mogą budzić powiązania personalne między obiema spółkami oraz udział prezesa zarządu pozwanej spółki w zgromadzeniu wspólników, na którym podjęto uchyloną następnie uchwałę.

Dla porządku dodać należy, że Sąd Okręgowy odmawiając zawieszenia postępowania, nie naruszył art. 177 §1 pkt 4 k.p.c., chociażby z tego względu, że przepis ten nie ma charakteru obligatoryjnego.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §4 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji wyjaśni: kwestię doręczenia pozwanemu oświadczenia z dnia 24 lutego 2014 r., ważności i skuteczności tego oświadczenia, istnienie przesłanek do uznania spornej umowy za nieważną w świetle art. 58 §2 k.c. oraz wpływ na sytuację prawną stron wyroku w sprawie IX GC 616/13 Sądu Okręgowego wL.

SSA Marek Boniecki SSA Jerzy Bess SSA Paweł Czepiel