Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Tadeusz Bulanda
Protokolant: sekr. sądowy Agnieszka Skolimowska

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od M. K. (1) na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę (...) (dwa tysiące siedemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu i nie obciąża powódki kosztami procesu w pozostałym zakresie.

Sygn. akt I C 910/17

UZASADNIENIE

M. K. (1) skierowała przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W. pozew o zapłatę na jej rzecz kwoty 85 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty, tytułem częściowego roszczenia o zwrot nieprzedawnionego świadczenia nienależnego uiszczonego przez powódkę bankowi na podstawie nieważnej umowy łączącej strony. Powódka zgłosiła roszczenie ewentualne o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kwoty 79 519,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty tytułem zwrotu przez bank nienależnie pobranego świadczenia, wobec braku związania konsumenta niedozwolonymi postanowieniami umownymi. W każdym przypadku powódka wniosła o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości wynikającej z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

W uzasadnieniu powódka podniosła, że w dniu 30 października 2007 roku zawarła z bankiem umowę kredytową, której konstrukcja prawna stoi w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa (art. 69 Prawa bankowego). Postanowienia umowne, zawierające tzw. klauzulę waloryzacyjną, są niedozwolone. Oświadczyła, że powyższe wady prawne prowadzą do nieważności umowy, względnie do braku związania konsumenta klauzulą waloryzacyjną oraz obowiązywania umowy w pozostałym zakresie. Uzasadniając twierdzenie o nieważności umowy kredytowej przedstawiła następujące zarzuty:

a)  brak możliwości modyfikowania ustawowej konstrukcji kredytu w drodze swobody umów,

b)  niedopuszczalność waloryzacji kredytu bankowego,

c)  ukształtowanie waloryzacji niezgodnie z naturą waloryzacji umownej w rozumieniu k.c.,

d)  dowolność w decydowaniu przez bank o wysokości kursu CHF - a przez to o wysokości zadłużenia kredytobiorcy,

e)  niedopuszczalność naliczania odsetek od kwoty wyższej niż kwota wykorzystanego kredytu,

f)  niedopuszczalność naliczania odsetek od miernika wartości,

g)  w przypadku przyjęcia, że kredyt został udzielony w walucie obcej, brak określenia kwoty kredytu oraz naruszenie zasady walutowości,

h)  niejasność wzorca,

i)  nieuczciwe praktyki banku, w tym wprowadzanie w błąd.

Podniosła, że postanowienia umowy odsyłające do kursów kupna waluty obcej przez bank, zawiera klauzule niedozwolone, w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie mogą wiązać konsumenta od momentu zawarcia umowy, lecz mogą prowadzić do nieważności całego kontraktu. Powódka wyliczyła żądanie ewentualne odejmując iloczyn prawidłowo jej zdaniem wyliczonej raty kapitałowo-odsetkowej (1 246,21 zł) za okres od 3 listopada 2011 roku do 20 marca 2017 roku od rzeczywiście dokonanej spłaty kredytu w wysokości 217 160,03 złotych (pozew – k. 2-7).

Pozwany podniósł na wstępie zarzut przedawnienia roszczeń wymagalnych dawniej niż trzy lata przed wniesieniem pozwu, a nadto wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany stwierdził, że M. K. (1) nie jest stroną umowy powołanej w pozwie. Ponadto numer PESEL powódki wskazany w petitum pozwu nie zgadza się z numerem PESEL M. K. (2) z domu P..

Pozwany zakwestionował twierdzenia powódki o nieważności umowy kredytu, abuzywności klauzul zawartych w umowie kredytu, w szczególności dotyczących ustalania przez banku kursu wymiany waluty we własnej tabeli kursowej. Podał, że wolą stron umowy, w szczególności powódki, było zawarcie umowy kredytu waloryzowanego kursem CHF, na obecnie kwestionowanych zasadach. Podkreślił, że kurs CHF wyznaczany był w oparciu o obiektywne czynniki. Spłata kredytu odbywała się według konkretnych zasad, a powódka dokonywała spłaty przy zastosowaniu określonego sposobu przeliczeń, który został skonkretyzowany w momencie spłaty. Powódka nie działała pod przymusem w zakresie zawarcia umowy, jak i w zakresie spłaty kredytu. Pozwany zaznaczył, że miała realny wybór pomiędzy kredytem złotówkowym a kredytem waloryzowanym kursem CHF i była informowana o ryzyku związanym z zaciągnięciem drugiego z wymienionych rodzaju kredytu. Wybrana opcja okazała się jednak dla powódki mniej opłacalna niż to przewidywała, ze względu na niezależny od banku znaczny wzrost kursu CHF. Stwierdził, że spełnienie żądań powódki postawiłoby ją w sytuacji nienależnego uprzywilejowania względem banku oraz innych kredytobiorców. Powódka uzyskałaby uprzywilejowaną pozycję względem kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt nie waloryzowany kursem waluty obcej, uzyskując nie tylko darmowy kredyt, ale otrzymując z powrotem środki wpłacone na jego spłatę. Powódka wzbogaciłaby się wówczas względem banku (odpowiedź na pozew – k. 139-256).

W piśmie procesowym z dnia 27 listopada 2017 roku powódka sprecyzowała, że roszczeń dochodzi w związku z umową zawartą z bankiem w dniu 30 października 2007 roku o numerze (...). Zarzuciła dodatkowo, że niedopuszczalne jest postanowienie umowne o waloryzowaniu świadczenia konsumenta bez zastrzeżenia prawa odstąpienia w jakimkolwiek przypadku. W tym w razie wzrostu kosztów kredytu o ponad 10% (pismo procesowe powódki – k. 421-424).

Pismem procesowym z 21 grudnia 2017 roku pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko. Oświadczył, że umowa nie uprawniała go do podwyższenia ceny lub wynagrodzenia. Wzrost wysokości świadczenia powódki uzależniony był nie od instrumentalnego i niezgodnego z umową przeliczenia wysokości rat z CHF na PLN dokonanego przez bank, lecz od czynników rynkowych, niezależnych od banku – głównie od zmieniającego się kursu PLN do CHF (pismo procesowe pozwanego – k. 431-453).

Na dalszym etapie postępowania strony pozostały przy swoich stanowiskach procesowych.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 października 2007 roku M. K. (2) (obecnie K.) złożyła do (...) Banku S.A. (aktualna nazwa (...) S.A.) wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego (...) w wysokości 412 665 zł, w walucie CHF, z przeznaczeniem na zakup działki budowlanej z rynku wtórnym.

Pracownik banku przedstawił M. K. (2) ofertę kredytu złotowego, jednakże wybrała kredyt waloryzowany walutą obcą. Nadto pracownik banku poinformował M. K. (2) o skutkach zmiany kursu waluty; otrzymała informację o ryzyku związanym z niekorzystną zmianą kursu waluty i jego konsekwencjach (wzrost raty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia) i koszcie obsługi kredytu w razie niekorzystnej zmiany kursu waluty.

W dniu 29 października 2007 r. (...) Bank S.A. wydał na rzecz M. K. (2) decyzję kredytową o udzieleniu kredytu w kwocie 412 665 złotych, waloryzowanego CHF, na zakup na rynku wtórnym nieruchomości, stanowiącej działki gruntu o numerach ewidencyjnych (...), położonej w miejscowości W., gmina G..

W dniu 30 października 2007 roku M. K. (2) zawarła z (...) Bankiem S.A. w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF.

Na mocy ww. umowy bank udzielił M. K. (2) kredytu na finansowanie zakupu działek gruntu o nr ewidencyjnych (...), położonych w miejscowości W., gmina G., refinansowanie nakładów poniesionych w związku z zakupem przedmiotowych działek oraz finansowanie opłat okołokredytowych, w kwocie 412 665 złotych, waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego (§ 1 ust. 1, 2 i 3), która miała zostać spłacona w ciągu 360 miesięcy, tj. do 1 listopada 2037 r. (§ 1 ust. 4). W § 1 ust. 3A umowy określono dla celów informacyjnych, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec 26 października 2007 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 195 205,77 CHF.

Kredyt oprocentowano według zmiennej stopy procentowej, ustalonej na dzień wydania decyzji kredytowej jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 29 września 2007 roku powiększona o stałą marżę Banku w wysokości 1% (§ 10 ust. 1 i 2).

M. K. (2) zobowiązała się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych, w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie spłat wyrażonym w CHF (§ 11 ust. 1 i 2 umowy).

W § 11 ust. 4 umowy postanowiono, że raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.

W umowie uzgodniono, że zapłata raty kapitałowo-odsetkowej nastąpi na podstawie upoważnienia wystawionego bankowi do pobierania środków pieniężnych na spłatę kapitału i odsetek z tytułu udzielonego kredytu z rachunku bankowego kredytobiorcy (§ 12 umowy).

M. K. (2) oświadczyła, że została dokładnie zapoznana z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełnie je akceptowała. Oświadczyła także, iż jest świadoma, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu (§ 30 ust. 1 umowy).

Kredyt został uruchomiony w listopadzie 2007 r.

(umowa kredytowa – k. 72-79, wydruk elektronicznego zestawienia operacji – k. 81-82, harmonogram spłat kredytu – k. 83, wniosek kredytowy – k. 277-285, zaświadczenie o zatrudnieniu – k. 286, oświadczenie dla kredytów i pożyczek – k. 287, decyzja kredytowa nr (...) – k. 288-289, kopia regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) hipotecznych – k. 290-294v, kopia upoważnienia – k. 295, kopia wniosku o wypłatę transzy – k. 296-396v, potwierdzenie uruchomienia kredytu – k. 297 kopia harmonogramu spłat kredytu – k. 298-308).

(...) ustala tabele kursowe dla kredytów waloryzowanych walutą obcą każdego dnia przed otwarciem oddziałów banku na podstawie średnich notowań z rynku międzybankowego prezentowanych w serwisach internetowych R. i B. oraz dodaniu do średnich kursów ustalonego przez zarząd banku spreadu walutowego.

Dokonując transakcji walutowych z klientami, związanymi z uruchomieniem i spłatą kredytu waloryzowanego walutą obcą, bank dokonuje równoległych transakcji na rynku międzybankowym (zeznania świadka M. D. – k. 490-497, „Raport dotyczący spreadów” sporządzony przez UOKiK – k. 357-363, „Tabela kursowa (...) – metodyka oraz analiza porównawcza autorstwa A. R. – k. 374-386, pismo (...) S.A. z dnia 13 kwietnia 2015 roku do UOKiK z załącznikiem – k. 387-396v).

Z dniem 1 lipca 2009 roku uległ zmianie Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach kredytów mieszkaniowych (...), stanowiący integralną część umowy kredytu nr (...). Zmiany regulaminowe polegały m.in. na wprowadzeniu definicji spreadu walutowego i tabeli kursowej oraz zasad i przesłanek wyznaczania kursów walutowych i spreadu, ujętych w tabelach kursowych banku.

Z dniem 1 lipca 2009 roku bank umożliwił kredytobiorcom spłatę kredytu w walucie waloryzacji poprzez zawarcie aneksu (kopia pisma ogólnego z dnia 20 kwietnia 2009 r. – k. 309, kopia regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) Hipotecznych – k. 310-318, kopia pisma okólnego z 30 czerwca 2009 r. – k. 319-320, kopia wzoru aneksu do umowy – k. 321-322, kopia pisma okólnego z dnia 25 sierpnia 2011 roku – k. 323-323v, kopia wzoru aneksu do umowy – k. 324-326, zeznania świadka M. D. – k. 490-497).

M. K. (2) po zawarciu związku małżeńskiego zmieniła nazwisko na K. (okoliczność bezsporna).

M. K. (1) bieżąco reguluje raty, ustalone przez bank na podstawie umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF, z dnia 30 października 2007 roku (elektroniczne zestawienie operacji – k. 85-91, potwierdzenia wykonania operacji obciążeniowych – duplikaty – k. 92-96).

Pismem z dnia 5 kwietnia 2017 roku M. K. (1), za pośrednictwem profesjonalnego pełnomocnika, wezwała (...) S.A. do zapłaty kwoty 79 519,92 złotych do dnia 19 kwietnia 2017 roku z tytułu zwrotu nadpłaty wobec nieprawidłowej wysokości wyliczonych rat przez bank. W razie braku wykonania wezwania w powyższej części wezwała bank do zapłaty kwoty 168 234,65 złotych do dnia 19 kwietnia 2017 roku tytułem zwrotu wpłaconego a nieprzedawnionego świadczenia z tytułu nieważnej umowy kredytowej. M. K. (1) wezwała również bank do zwrotu bezpodstawnie pobranej składki ubezpieczenia niskiego wkładu (wezwanie do zapłaty wraz z załącznikami w postaci wyliczeń – k. 98-108).

(...) S.A odmówił zapłaty, twierdząc, że umowa kredytowa pozostaje ważna i nie ma podstaw do uznania roszczeń zawartych w piśmie M. K. (1) (pismo (...) – k. 110-114).

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wskazane wyżej dowody z dokumentów, które Sąd uznał za pewne źródło informacji o faktach. Dokumenty te nie były kwestionowane przez strony. Sąd wziął pod uwagę także dowód z zeznań świadka M. D..

Sąd wziął pod uwagę materiał dowodowy w postaci „Raportu dotyczącego spreadów” sporządzonego przez UOKiK (k. 357-363) i „Tabeli kursowej (...) – metodyka oraz analiza porównawcza” autorstwa A. R. (k. 374-386) w zakresie, w jakim opisują sposób tworzenia tabel kursowych w (...) S.A. i pokrywają się z zeznaniami świadka M. D.. Sąd natomiast pominął ten materiał w zakresie obejmującym opinie ekonomiczne i prawne oraz analizę porównawczą sporządzoną przez autorów opracowań, bowiem przyjęcie tego materiału za podstawę ustaleń faktycznych stanowiłoby naruszenie art. 278 § 1 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Opinie ekonomiczno-prawne zawarte w opracowaniach stanowią wyraz wiedzy specjalistycznej ich autorów i noszą pozór opinii biegłych, jednak ze względu na powstanie tych opracowań poza procesem nie podlegają rygorom właściwym dla opinii biegłych (wymóg bezstronności biegłego, złożenia przyrzeczenia, możliwość weryfikacji opinii poprzez opinię uzupełniającą lub ustne wyjaśnienia).

Sąd pominął materiał w postaci następujących opracowań i pism:

a)  „Opinia prawna dotycząca wybranych problemów związanych z umowami o kredyty denominowane lub indeksowane do waluty obcej (sporządzona dla (...) Banków (...))” autorstwa Z. O. i Z. K. (k. 337-340v),

b)  „Informacja w zakresie skutków projektu ustawy o sposobach przywrócenia równości stron niektórych umów kredytu i umów pożyczki. Wpływ na instytucje finansowe” (k. 341-356v),

c)  „Ocena wpływu na sytuację sektora bankowego i polskiej gospodarki propozycji przewalutowania kredytów mieszkaniowych udzielonych w CHF na PLN według kursu z dnia udzielenia kredytu” (k. 366-372),

d)  artykuły prasowe dotyczące kredytów walutowych (k. 327-336v, 415-417),

e)  pismo (...) Banków (...) do Rzecznika (...) z 16 czerwca 2016 r. (k. 406-414),

bowiem przyjęcie tego materiału za podstawę ustaleń faktycznych stanowiłoby naruszenie art. 278 § 1 k.p.c. (jw.).

Sąd pominął materiał w postaci symulacji dla kredytu w PLN (k. 364-365v), tabel kursu franka szwajcarskiego na 10 dzień miesiąca (k. 373-373v), tabel kursowej franka szwajcarskiego z 12 marca 2009 roku (k. 397-398 i 399), informacji Narodowego Banku Polskiego o dealerach rynku pieniężnego (k. 400-403v), uwag Sądu Najwyższego do projektu ustawy o zasadach zwrotu niektórych należności wynikających z umów kredytu i pożyczki (k. 404-405), wyliczeń powódki (k. 118-121, 122-123), wzoru umowy o kredyt hipoteczny (k. 125-126), kalkulacji (k. 418), sprawozdania finansowego według Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej za rok 2007 (k. 454-475), sprawozdania zarządu z działalności (...) Banku SA w 2007 roku (k. 476-486v) oraz oświadczenia powódki (k. 116) – jako niemających istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawą prawną roszczenia jest art. 410 k.c. w zw. z art. 405-409 k.c. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Żądanie pozwu o zwrot nienależnego świadczenia stanowi wynik rozważań powódki, w świetle których zawarta z pozwanym umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 30 października 2007 r. jest nieważna. W ocenie Sądu brak jest podstaw do uznania przedmiotowej umowy za nieważną.

Nie zasługuje na poparcie argumentacja, iż umowa kredytu z 30 października 2007 r. jest bezwzględnie nieważna z tego powodu, że zawiera klauzulę waloryzacji kredytu wyrażonego w złotych polskich do wartości waluty obcej (CHF) oraz wobec zawartego w niej abuzywnego postanowienia, według którego bank jest uprawniony do ustalania wysokości kursu CHF i wartości spreadu walutowego.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W ocenie Sądu brak jest przesłanek uznania umowy kredytu z dnia 30 października 2007 r. za sprzeczną z ustawą lub mającą na celu obejścia ustawy. Umowa zawarta przez powódkę z (...) Bankiem S.A. jest czynnością prawną, typem umowy uregulowanej w art. 69 Prawa Bankowego z dnia 29 sierpnia 1997 r. (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 1876), zaś umowna waloryzacja zobowiązana wyrażonego w złotych kursem CHF była dopuszczalna w dacie zawarcia umowy w świetle art. 385 ¹ § 2 k.c.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 Prawa Bankowego w brzmieniu z dnia zawarcia umowy kredytu przez powodów, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2).

Umowa kredytu zawarta przez powodów w dniu 30 października 2007 r. określa kwotę i walutę kredytu (412 665 złotych), a także zasady i termin spłaty kredytu (spłata w ciągu 360 miesięcy, tj. do 1 listopada 2037 r., poprzez comiesięczną zapłatę kapitału wraz z odsetkami w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie sporządzonym w CHF), i wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (LIBOR 3M + marża banku). W art. 69 ust. 2 posłużono się przy określeniu elementów umowy kredytu sformułowaniem „w szczególności” co oznacza, że umowa kredytu może także zawierać inne postanowienia niesprzeczne z prawem, niemające na celu obejścia prawa i niesprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W dacie zawarcia między stronami umowy kredytu obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż ten pieniądz, na który zobowiązanie opiewa. Miernikiem tym może być zatem inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). W świetle ww. przepisu waloryzacja wartością CHF kredytu zaciągniętego przez powodów nie może być uznana za sprzeczna z prawem.

Na podstawie umowy kredytu M. K. (1) obowiązana jest spłacać w złotych polskich kredyt udzielony w złotych polskich, waloryzowany CHF, na podstawie harmonogramu sporządzonego w CHF. Taka treść zobowiązania, nie tylko jest zgodna z przytoczonymi wyżej przepisami, ale i dopuszczalna w myśl art. 3 ust. 3 w zw. z art. 9 pkt 15 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe, w brzmieniu z dnia zawarcia przedmiotowej umowy kredytu.

W ocenie Sądu nie zachodzi podstawa do uznania umowy z dnia 30 października 2007 r. za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego czy występującą przeciw dobrym obyczajom. W kontekście stosunków prawnych łączących bank z jego klientami (stosunków umownych o charakterze ekonomicznym) przyjąć trzeba, że zasady współżycia społecznego wymagają od stron tych stosunków uczciwości (uczciwego obrotu) oraz lojalności. Powódka wypełniła wniosek kredytowy, podpisała oświadczenie dotyczące ryzyka kursowego i ryzyka zmiany stopy procentowej, a następnie otrzymała decyzję kredytową określającą warunki, zgodnie z którymi zawarła następnie umowę kredytową. Bank zapewnił zatem powódce możliwość zapoznania się z warunkami kredytu oraz ryzykiem z nim związanym, i to ostatecznie od M. K. (1) zależało zawarcie umowy kredytowej. W tych okolicznościach nie można przyjąć, iżby umowa kredytowa zawarta przez powódkę w dniu 30 października 2007 r. była wynikiem zachowania się banku w sposób nielojalny lub nieuczciwy.

Okoliczności sprawy nie pozwalają uznać też, iżby świadczenia, które strony umowy na siebie przyjęły były nieekwiwalentne. Motywem złożenia pozwu są skutki znacznego wzrostu kursu waluty obcej, co spowodowało wzrost pozostającego do spłaty kapitału kredytu wyrażonego w walucie polskiej. Motywy złożenia pozwu opierają się zatem na okolicznościach zaistniałych po zawarciu umowy kredytu. W momencie podpisania umowy powódka zdawała sobie sprawę, że ten rodzaj kredytu jest dla niej korzystny. Powódka nie wykazała, iżby znaczny wzrost kursu waluty przyniósł pozwanemu korzyść rażąco przewyższającą korzyści uzyskane przez powódkę na skutek zawarcia przedmiotowej umowy kredytu.

Przechodząc do rozważań dotyczących zarzutu abuzywności klauzul zawartych w umowie kredytu podnieść trzeba, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Gdy chodzi o postanowienie umowne nakazujące spłatę raty kapitałowo-odsetkowej wg kursy PLN/CHF ustalonego w tabeli kursowej banku, to przyjąć trzeba, że jest to postanowienie abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Takie rozwiązanie, jak zastosowane w § 11 ust. 4 przedmiotowej umowy, skutkuje pozbawieniem konsumenta wpływu na sposób ustalania kursu franka szwajcarskiego, wedle którego ma nastąpić spłata raty. Abuzywność tego postanowienia umownego została stwierdzona w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, z dnia 27 grudnia 2010 roku, sygn. akt XVII AmC 1531/09, zgodnie z którym zostało uznane za niedozwolone postanowienie wzorca umowy o treści „Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50”. W myśl art. 479 ^{( 43)} wyrok ten ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (wpis postanowienia wzorca umownego do rejestru nastąpił pod numerem 5743 w dniu 5 maja 2014 r.).

W § 11 ust. 4 umowy, którą zawarli powodowie postanowiono, że „Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50”. Rozbieżność pomiędzy tym postanowieniem a postanowieniem objętym wyrokiem w sprawie o sygn. akt XVII AmC 1531/09 dotyczy słów „oraz raty odsetkowe”, co oznacza, że w zakresie spłaty rat kapitałowo-odsetkowych brzmienie obu klauzul jest tożsame. W ocenie Sądu konieczność respektowania rozszerzonej prawomocności wyroku SOKiK wyklucza w niniejszym postępowaniu ponowną analizę, czy omawiana klauzula zawarta w § 11 ust. 4 umowy z 30 października 2007 r. stanowi postanowienie abuzywne. Sąd orzekający w tej sprawie nie tylko jest związany mocą wyroku wydanego przez SOKiK, lecz nadto podziela argumentację przedstawioną w uzasadnieniu tego orzeczenia, iż „...kwestionowane w pozwie postanowienie umowne daje Bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe. Znamienne bowiem, że czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Kurs sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej Banku zawiera bowiem marżę kupna lub sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli Banku. …taka regulacja stanowi o naruszeniu przez Bank dobrych obyczajów. Te nakazują bowiem, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia”.

M. K. (1) zwarła umowę w dniu 30 października 2007 roku r. na podstawie wzorca sporządzonego przez pozwany bank, na którego treść nie miała wpływu. W tych okolicznościach uznać należy, że klauzula zawarta w § 11 ust. 4 ww. umowy nie wiąże powódki, jest ona jednak związana umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Umowa ta może być wykonywana z pominięciem niedozwolonej klauzuli, bowiem w jej miejsce możliwe jest zastosowanie przepisów o charakterze dyspozytywnym. Podnieść wszak należy, że zgodnie z art. 56 k.c. czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

W miejsce abuzywnej klauzuli zawartej w § 11 ust. 4 umowy konieczne jest zastosowanie dyspozytywnych przepisów określających zasady spełnienia w walucie polskiej zobowiązania wyrażonego w walucie obcej.

Obecnie obowiązującym przepisem dyspozytywnym, który określa kursu wymiany waluty dla potrzeb wykonania zobowiązania wyrażonego w walucie obcej jest ten zawarty w art. 358 § 2 k.c. zgodnie z którym wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej. Przepis ten wszedł jednakże w życie w dniu 24 stycznia 2009 roku, co oznacza, iż nie mieć zastosowania w niniejszej sprawie, skoro abuzywna klauzula zawarta w § 11 ust. 4 umowy nie wiąże powódki od początku, tj. 30 października 2007 r.

W ocenie Sądu należy w tej sytuacji zastosować przez analogię, obowiązujący w dacie zawarcia umowy o kredyt hipoteczny, art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe. Zgodnie z tym przepisem jeżeli weksel wystawiono na walutę, która nie jest walutą miejsca płatności, sumę wekslową można zapłacić w walucie krajowej podług jej wartości w dniu płatności. Wartość waluty zagranicznej oznacza się podług zwyczajów miejsca płatności. W związku z tym, że art. 41 ust. 2 odnosi się do miejsca płatności, należy przyjąć, że właściwym kursem w Polsce będzie średni kurs waluty ustalany przez NBP (patrz: M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe. Komentarz [w:] Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2013). Skoro zatem zawarta w § 11 ust. 4 umowy z 30 października 2007 r. klauzula jest abuzywna i nie wiąże M. K. (1), to w świetle pozostałych postanowień tej umowy oraz w świetle ww. przytoczonego i omówionego przepisu prawa powszechnego, jakim jest prawo wekslowe, M. K. (1) mogła od początku spłacać raty kapitałowo-odsetkowe bezpośrednio w CHF, skoro w tej walucie został określony harmonogram spłaty oraz w PLN wg kursu średniego określonego przez NBP.

Abuzywność klauzuli zawartej w § 11 ust. 4 umowy wyraża się tym, że powódka jest obciążona ustalonym jednostronnie przez bank kosztem nabycia waluty obcej potrzebnej do spłaty poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych, czyli spreadem. Powódka mogłaby zatem dochodzić zapłaty jako świadczenia nienależnego różnicy pomiędzy kursem ustalonym przez bank w tabeli kursowej a kursem średnim NBP. Jednakże, wbrew obowiązkowi wyrażonemu w art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. powódka nie przedstawiła środków dowodowych w celu wykazania wysokości tej nienależnie zapłaconej różnicy. W tej sytuacji powództwo jako nieudowodnione co do wysokości podlegało oddaleniu.

Brak uzasadnienia dla przyjętego przez powódkę stanowiska, że wobec abuzywności klauzuli zawartej w § 11 ust. 4 umowy należy zastosować kurs franka szwajcarskiego (2,2026 zł) z daty uruchomienia kredytu. Przyjęcie takiego stanowiska byłoby równoznaczne z pominięciem klauzuli waloryzacyjnej ustalona przez strony w umowie z dnia 30 października 2007 r.. Mechanizm waloryzacji kredytu w PLN kursem CHF jest dopuszczalny w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c. Skoro waloryzacja udzielonego powódce kredytu wartością CHF była dopuszczalna na podstawie art. 358 ¹ § 2 k.c. i zastosowanie tego mechanizmu było wolą stron, to brak jest podstaw, aby z powodu abuzywności postanowienia zawartego w § 11 ust. 4 umowy odejść od mechanizmu waloryzacji określonego w § 1 umowy. Waloryzacja zakłada możliwość zmiany wysokości świadczenia wyrażonego w walucie polskiej na skutek zmiany wartości środka waloryzacyjnego, jakim zgodnie z umową z 30 października 2007 r. jest frank szwajcarski. Oznacza to, że wartość zobowiązania w PLN podąża za zmianą wartości CHF. Stanowisko powódki, że kurs PLN/CHF uległ spetryfikowaniu w dacie uruchomienia kredytu jest zaprzeczeniem umownego porozumienia stron. Ze względu na związanie stron umową z dnia 30 października 2007 r., brak jest podstaw do dowolnego ustalenia przez powódkę wiążącego ją kursu PLN/CHF, wedle którego ma spłacać kredyt.

Reasumując powyższe rozważania stwierdzić trzeba, że brak jest podstaw do ustalenia, iż przedmiotowa umowa jest nieważna nie tylko z powodu braku sprzeczności z prawem, obejścia prawa lub naruszenia zasad współżycia społecznego, a także z tej przyczyny, że zawiera postanowienie abuzywne, skoro postanowienie to może być zastąpione unormowaniem o charakterze dyspozytywnym, co umożliwia wykonanie umowy.

Nie znalazł aprobaty Sądu podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia części roszczenia z uwagi na upływ trzyletniego okresu od dnia zapłaty poszczególnych rat kredytowych. Powódka domagała się zwrotu nienależnego świadczenia, w tym między innymi odsetek. Przedmiotem żądania był zwrot w naturze spełnionego świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.). Jest to pozaumowna podstawa świadczenia. Przedawnienie roszczenia o zwrot nienależnie pobranego świadczenia następuje z upływem 10-letniego okresu.

Wobec powyższego Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Powódka przegrała sprawę w całości, jednakże Sąd uznał za sprawiedliwe obciążenie powódkę kosztami poniesionymi przez pozwanego jedynie w części, tj. w zakresie wynagrodzenia pełnomocnika (2 700 zł) oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł). Sąd podzielił argument powódki o abuzywności postanowienia umownego z § 11 ust. 4 umowy. Podnieść też trzeba, że nierówna jest pozycja stron, z których jedną stanowią konsumenci, a drugą przedsiębiorca o znacznej pozycji finansowej. Podnieść wreszcie trzeba, że pozwany bank prowadzi szereg podobnych spraw dotyczących zobowiązań waloryzowanych kursem CHF, a zatem nakład pracy na dostosowanie stanowiska pozwanego do realiów konkretnej sprawy nie jest znaczny.