Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 października 2018 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi, Wydział VIII Cywilny,

w składzie:

Przewodniczący: S.S.R. Małgorzata Sosińska - Halbina

Protokolant: Przemysław Staszczyk

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2018 roku w Łodzi

na rozprawie

z wniosku M. K. (1)

z udziałem G. K.

o stwierdzenie nabycia spadku po E. K. (1)

postanawia:

1.  stwierdzić, że spadek po E. K. (1) z domu W. (córce J. i P.), zmarłej w dniu 22 lipca 2005 roku w miejscowości Ł., ostatnio stale zamieszkałej w miejscowości N., województwo (...), na podstawie ustawy nabyli: mąż S. K. (syn J. i A.), syn G. K. (syn S. i E.) oraz wnuczka M. K. (2) każdy ze spadkobierców w 1/3 (jednej trzeciej) części spadku;

2.  ustalić, że wnioskodawczyni i uczestnik postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

3.  nakazuje pobrać od G. K. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi kwotę 419,87 zł (czterysta dziewiętnaści złotych osiemdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu części nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt VIII Ns 114/16

UZASADNIENIE

W dniu 24 marca 2015 roku M. K. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po swojej babce E. K. (1), zmarłej w dniu 22 lipca 2005 roku, na podstawie ustawy. Jako spadkobierców ustawowych wnioskodawczyni wskazała siebie jako wnuczkę E. K. (1) wobec tego, że syn zmarłej a jej ojciec
– R. K. zmarł przed otwarciem spadku po matce, męża zmarłej
– S. K. oraz syna spadkodawczyni – G. K.. M. K. (2) wniosła o stwierdzenie, że spadek po E. K. (1) zarówno ona, mąż zmarłej jak i uczestnik – G. K. nabyli po 1/3 części każdy z nich. W uzasadnieniu wniosku M. K. (1) wskazała, że zmarła nie pozostawiła po sobie testamentu, zaś w skład spadku nie wchodzi nieruchomość rolna ani gospodarstwo rolne. Żaden ze spadkobierców nie składał oświadczenia o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu, za życia spadkodawczyni nie zrzekał się też dziedziczenia po niej.

(wniosek k. 3-5)

W odpowiedzi na wniosek, uczestnik postępowania G. K. wniósł o otwarcie i ogłoszenie testamentu własnoręcznego E. K. (1) i stwierdzenie, że spadek po zmarłej E. K. (1) na podstawie testamentu własnoręcznego w całości nabył syn – G. K.. Uczestnik złożył dokument sporządzony pismem ręcznym zatytułowany (...) i podpisany (...) z dnia 23 grudnia 2004 roku.

(odpowiedź na wniosek k. 118-19)

W piśmie przygotowawczym z dnia 29 czerwca 2016 roku (UP) wnioskodawczyni zakwestionowała złożony testament podnosząc, że ten nie został w całości sporządzony pismem ręcznym testatora.

(pismo przygotowawcze wnioskodawczyni k. 33-35)

W toku postępowania, do zamknięcia rozprawy, stanowiska stron pozostały niezmienione.

(protokół rozprawy k. 39, 71, 174)

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2018 roku Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla Łodzi- Widzewa w Łodzi zwolnił wnioskodawczynię od kosztów sądowych w całości.

(postanowienie k. 137)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. K. (1) zmarła, jako zamężna ze S. K., w dniu 22 lipca 2005 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkiwała w N.. E. K. (1) miała dwoje dzieci - dwóch synów: G. K. i R. K.. Spadkodawczyni innych dzieci, w tym przysposobionych, czy pozamałżeńskich nie miała.

Syn spadkodawczyni R. K. zmarł w dniu 10 kwietnia 1990 roku. Pozostawił jedno dziecko, M. K. (2). Innych dzieci, w tym przysposobionych, czy pozamałżeńskich nie miał.

Mąż spadkobierczyni - S. K. zmarł w dniu 9 kwietnia 2006 roku. Spadek po zmarłym S. K. na podstawie ustawy nabyli: syn G. K. i wnuczka – M. K. (2) po ½ części każde z nich.

Wnioskodawczyni, uczestnik i mąż spadkobierczyni nie zawarli umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia, nie złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku w przepisanym terminie, ani nie zostali uznani za niegodnych dziedziczenia.

(odpis skrócony aktu zgonu spadkodawczyni k. 6, odpis skrócony aktu urodzenia uczestnika G. K. k. 11, odpis skrócony aktu zgonu S. K. k. 10, sprostowany akt zgonu R. K. k. 156-156v, odpis skrócony akta małżeństwa wnioskodawczyni k. 7, zapewnienie spadkowe k. 40, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym S. K. z akt sprawy VIII Ns 116/15)

Podpisu (...) figurującego pod treścią testamentu E. K. (1), sporządzonego w dniu 23 grudnia 2004 roku, na kratkowanej kartce formatu
A4 – nie nakreśliła E. K. (2).

(opinia biegłego z zakresu ekspertyzy pisma k. 142-147, uzupełniającą opinia biegłego z zakresu ekspertyzy pisma k. 166-167)

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie powołanych wyżej dowodów w postaci dokumentów, których wiarygodność, z wyjątkiem dokumentu mającego stanowić według twierdzeń uczestnika postępowania
– G. K. własnoręczny testament spadkodawczyni E. K. (1) z dnia 23 grudnia 2004 roku nie była kwestionowana przez żadną ze stron postępowania, a także na podstawie zapewnienia spadkowego złożonego przez uczestnika postępowania oraz opinii biegłego z zakresu ekspertyzy pisma – mgr R. H.. Biegła kategorycznie w swojej opinii stwierdziła, że podpis (...) figurujący pod treścią testamentu E. K. (1), sporządzonego w dniu 23 grudnia 2004 roku, na kratkowanej kartce formatu A4, złożonej do akt sprawy przez uczestnika postępowania – nie nakreśliła E. K. (2). Podkreślić przy tym należy, że stanowisko to biegła podtrzymała w swojej opinii uzupełniającej podnosząc, że kwestionowany podpis został wykonany płynnie, równo bez ewidentnych oznak nienaturalności graficznych, posiada on lepszą jakość niż zapisy tekstowe na dowodowym testamencie. Biegła wskazała, że wydając opinię analizowała wszystkie rękopisy zmarłej, które pochodziły z lat 2003, 2002 a także wcześniejszych 80-tych i 60-tych lat, jednocześnie wskazując, że najbardziej wartościowe są te rękopisy, które sporządzono w czasie bliskim powstaniu kwestionowanego testamentu. Biegła wskazała również, że proces starzenia, związany ze stopniowym osłabieniem organizmu, może prowadzić do obniżenia się klasy pisma. Dodatkowo z wiekiem pojawiają się i nasilają choroby, które powodują pogarszanie się pisma, jego degradację. Symptomy starości w piśmie są indywidualne, u jednych pojawiają się wcześniej, u innych później, z mniejszym lub większym nasileniem. Zależne to jest od ogólnej kondycji osoby starszej. Dlatego w piśmie można stwierdzić symptomy starości, nie można natomiast stwierdzić wieku osoby piszącej.

Oceniając pisemną opinię biegłego sądowego (główną i uzupełniającą) Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania zawartych w ich treści wniosków, opinia ta była bowiem rzetelna, jasna, logiczna oraz w sposób wyczerpujący objaśniająca budzące wątpliwości kwestie. Wydając opinię biegła oparła się na zgromadzonym w aktach sprawy materiale dowodowym, szczegółowo wyjaśniając co doprowadziło biegłą do wydania opinii w przedmiotowej treści.

Po wydaniu pisemnej opinii uzupełniającej przez biegłą sądową, żadna ze stron nie kwestionowała jej treści oraz nie wnosiła do niej jakichkolwiek zarzutów.

Z kolei okoliczności, o których zeznawali na rozprawie w dniu 24 listopada 2016 roku świadkowie J. K. i B. K. oraz na rozprawie w dniu 22 listopada 2017 roku Z. K., w świetle opinii biegłego, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, gdyż z uwagi na nieważność przedstawionego przez uczestnika dokumentu na skutek nie zachowania formy testamentu, nie było konieczności badania okoliczności, na które zeznawali wskazani świadkowie, to jest możliwość swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli przez spadkodawczynie w dacie testowania.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią przepisu art. 1025 § 1 k.c. , Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę.

W niniejszej sprawie wniosek taki złożyła M. K. (1) będąca spadkobiercą ustawowym E. K. (1), zatem miała ona legitymację czynną do wystąpienia z niniejszym wnioskiem.

Zgodnie z treścią art. 926 § 1 k.c. , powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Spadkobranie na podstawie ustawy ma jednak miejsce tylko wówczas, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy testamentem, bądź gdy żadna z osób powołanych nie chce lub nie może dziedziczyć (por. art. 926 § 2 k.c. ).

W przedmiotowej sprawie uczestnik postępowania złożył dokument, który według jego twierdzeń stanowił testament własnoręczny sporządzony przez spadkodawczynię E. K. (1).

Dla rozstrzygnięcia sprawy niezbędne było zatem ustalenie, czy spadkodawczyni sporządziła ważny i skuteczny testament własnoręczny, a jeśli tak, jakie rozrządzenia na wypadek śmierci zawiera ów testament. Podkreślić jednak należy, że w świetle ugruntowanych poglądów judykatury i piśmiennictwa, przedmiotem wykładni in favorem testamenti opartej na treści art. 948 k.c. może być dopiero czynność prawna stanowiąca testament
i to testament ważny oraz skuteczny. Z art. 948 k.c. wyraźnie bowiem wynika, że „życzliwa interpretacja” ma dotyczyć treści ważnego testamentu, a nie przepisów o formie testamentu czy też oceny w zakresie woli testowania spadkodawcy ( tak między innymi Sąd Najwyższy w orzeczeniach: z dnia 6 listopada 1998 roku, III CKN 3/98, niepubl.; z dnia 16 grudnia 1997 roku, III CKN 310/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 115; Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 28 kwietnia 1973 roku, III CZP 78/72, OSNC 1973, nr 12, poz. 207; Elżbieta Skowrońska -Bocian „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki” Warszawa 2002 rok, M. Pazdan „Kodeks cywilny. Komentarz”).

Forma testamentu jest formą ad solemnitatem. Jakiekolwiek uchybienia przepisom regulującym formę powodują w zasadzie nieważność sporządzonego testamentu (art. 958).

Zgodnie z art. 949 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Podpis pod testamentem holograficznym odgrywa istotną rolę. Ma na celu ułatwić stwierdzenie, że sporządzone pismo jest ukończonym testamentem; dowodzić, że osoba sporządzająca testament miała wolę i świadomość testowania, że testament pochodzi od określonej osoby ( por. uchwałę SN z dnia 23 kwietnia 1960 r., 3 CO 8/60, OSN 1961, nr I, poz. 27, z glosą S. Szera, PiP 1960, z. 11, s. 890 oraz uchwałę składu 7 sędziów SN – zasada prawna z dnia 28 kwietnia 1973 r., III CZP 78/72, OSNCP 1973, nr 12, poz. 207, z glosą J. Gwiazdomorskiego, NP 1974, nr 9, s. 1194).

Podkreślić w tym miejscu należy, że wprawdzie ustawa nie wskazuje, w jakim miejscu testamentu powinien być umiejscowiony podpis spadkodawcy. Jednakże zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że uwzględniając funkcje, jakie podpis spełnia, ten powinien się znaleźć pod dokonanymi rozrządzeniami ( por. M. Pazdan (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, t. II, Warszawa 2004, i cyt. tam literaturę oraz S. Wójcik, F. Zoll (w:) System Prawa Prywatnego, t. 10. Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009, s. 301, Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, uchwała siedmiu sędziów SN z dnia 5 czerwca 1992 r., III CZP 41/92)

Jak wynika z opinii powołanego w sprawie biegłego podpisu (...) figurującego pod treścią testamentu E. K. (1), sporządzonego w dniu 23 grudnia 2004 roku, na kratkowanej kartce formatu A4 – nie nakreśliła E. K. (2). Podkreślić w tym miejscu należy, że pod rozporządzeniami testamentowymi znajduje się wyłącznie jeden, badany przez biegłego podpis. W świetle powyższego, wobec tego, że jedyny podpis testatora znajdujący się pod rozporządzeniami testamentowymi mający pochodzić od spadkodawczyni nie nakreśliła E. K. (1) brak było konieczności zobowiązywania biegłej do udzielania odpowiedzi, czy biegła wyklucza, że cały tekst przed podpisem nakreśliła E. K. (2) oraz czy można wykluczyć, że cały testament z dnia 23 grudnia 2004 roku sporządziła jedna osoba, czy też możliwe jest, że sporządziły go różne osoby. Skoro bowiem testament ten i tak wobec nienakreślenia podpisu przez testatora pod rozporządzeniami testamentowymi i tak byłby nieważny dopuszczenie biegłego na wskazane wyżej okoliczności było zbędne nadto wygenerowałoby nieuzasadnione koszty postępowania.

W konsekwencji wobec tego, że E. K. (2) nie sporządziła ważnego i skutecznego testamentu dziedziczenie po niej odbywało się na podstawie ustawy (art. 926 § 2 k.c.).

Porządek dziedziczenia określają przepisy od art. 931 k.c. i następne. W pierwszej kolejności do dziedziczenia z ustawy powołani są małżonek i dzieci spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych z tym, że w przypadku wielości spadkobierców, część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku (art. 931 § 1 k.c.).

E. K. (1) zmarła jako zamężna ze S. K., miała dwoje dzieci, dwóch synów G. K. i R. K., przy czym ten ostatni zmarł 10 kwietnia 1990 roku, czyli przed datą śmierci spadkodawczyni. Zgodnie z art. 931 § 2 k.p.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. R. K. pozostawił jedno dziecko, wnioskodawczynię – M. K. (1). W takiej sytuacji spadek przypadł S. K., G. K. i M. K. (1) po 1/3 części spadku. W toku postępowania nie stwierdzono również,
aby po stronie spadkobierców ustawowych zaistniały przeszkody w dojściu do dziedziczenia; S. K., G. K. i M. K. (1) nie zawarli ze spadkodawcą umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia, nie odrzucili spadku, ani wobec nich nie zapadło orzeczenie o uznaniu za niegodnych dziedziczenia.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia, określając, iż spadek po E. K. (1) dziedziczą mąż S. K., syn G. K. i wnuczka M. K. (1) po 1/3 części każde z nich.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., ustalając, że wnioskodawczyni i uczestnik postępowania ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.