Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: SSA Małgorzata Stanek

Sędziowie: SA Michał Kłos (spr.)

SA Anna Cesarz

Protokolant: st. sekr. sąd. Kamila Jarosińska

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa I. T.

przeciwko M. A.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 28 września 2017 r. sygn. akt I C 1660/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od I. T. na rzecz M. A. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym przez radcę prawnego E. N.;

3.  przyznaje i nakazuje wypłacić od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kaliszu adwokatowi J. W. (1) prowadzącemu Kancelarię Adwokacką w K. kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) złotych brutto z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1586/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Kaliszu oddalił powództwo I. T. wywiedzione przeciwko M. A. o zapłatę, przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kaliszu na rzecz adwokata J. W. (2) wynagrodzenie w kwocie 8.856 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu oraz zasądził od powódki na rzecz radcy prawnego E. N. wynagrodzenie w kwocie 7.200 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł na podstawie ustaleń, z których w szczególności wynikało, że strony są siostrami, a pomiędzy nimi toczyło się wiele postępowań sądowych. Powódka w niniejszej sprawie wniosła o zasądzenie od pozwanej kwoty 225.000 zł wraz z odsetkami tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną z naruszeniem dóbr osobistych. Zdaniem pozwanej pozew ten został wywiedziony najprawdopodobniej z tego powodu, iż była ona inicjatorką postępowania przy komisji alkoholowej, które zakończyło się wnioskiem kierującym powódkę na przymusowe leczenie w ośrodku uzależnień. Pozwana podała również, iż powódka była leczona psychiatrycznie, a w zainicjowaniu przedmiotowego postępowania dopatruje się również zemsty za chęć udzielenia jej opieki. M. A. zaprzeczyła nadto, aby opisywane przez powódkę zdarzenia miały miejsce oraz podała, że z powódką od dłuższego czasu nie utrzymuje żadnego kontaktu.

Powódka została dwukrotnie wezwana na rozprawę celem przeprowadzenia dowodu z jej zeznań, jednak na żaden termin, pomimo doręczonego zawiadomienia, się nie stawiła, co skutkowało pominięciem dowodu z jej zeznań.

W konsekwencji tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji uznał, iż roszczenie było niezasadne i podlegało oddaleniu. Powódka nie zdołała wykazać, aby pozwana w jakikolwiek sposób naruszyła jej dobra osobiste, zaś pozwana przekonywująco zaprzeczała, aby zdarzenia opisane w pozwie kiedykolwiek miały miejsce.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Powyższy wyrok zaskarżyła powódka w całości. Zarzuciła naruszenie art. 233 k.p.c. i dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego poprzez oparcie wyroku jedynie o dowody przedstawione przez pozwaną z pominięciem dowodu z zeznań powódki, która boryka się z problemami zdrowotnymi oraz naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez błędne, nieprecyzyjne wskazanie podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia. W konsekwencji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów z tytułu udzielonej pomocy prawnej świadczonej z urzędu. Na wypadek niepodzielenia stanowiska apelacji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez nieobciążanie jej kosztami procesu.

W odpowiedzi pozwana wniosła o oddalenie apelacji w całości, zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych oraz o przyznanie od Skarbu Państwa radcy prawnemu E. N. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej za I i II instancję udzielonej pozwanej z urzędu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja była niezasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego rację ma apelująca, iż uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostało sporządzone z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c. z uwagi na fakt, iż nie wskazywało ono dostatecznie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, jak również z uwagi na fakt, iż stanowiło transkrypcję ustnego uzasadnienia, zawierającą szereg nieścisłości i zdań wyrwanych z kontekstu. Ranga powyższego błędu nie mogła jednak doprowadzić do zmiany zapadłego orzeczenia, z uwagi na fakt, iż było ono trafne i odpowiadało prawu.

Na wstępie godzi się przypomnieć, iż Kodeks Cywilny nie zawiera definicji dóbr osobistych, lecz ogranicza się do stwierdzenia, że dobrami osobistymi człowieka są w szczególności; zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko itd. W art. 23 k.c. została zawarta jedynie ogólna zasada, że wymienione w nim przykładowo dobra osobiste pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Nie wskazuje on natomiast środków ochrony, a więc sankcji przewidzianych za ich naruszenie. Te zostały wymienione w art. 24 k.c. Oba przepisy pozostają zatem w ścisłym związku. Różnorodność występowania w życiu społecznym dóbr osobistych podlegających ochronie cywilnoprawnej przesądza o niemożliwości jakiegoś systematycznego ujęcia przesłanek ogólnych, których występowanie mogłoby przesądzić o tym, czy konkretne zdarzenie lub wypowiedź stanowią naruszenie któregoś z nich. Ocena musi być i jest w praktyce orzeczniczej, dokonywana na tle konkretnego stanu faktycznego. To Sąd w świetle konkretnego stanu faktycznego winien ocenić – stosując kryteria obiektywne – czy doszło do naruszenia dobra osobistego i czy zachodzą przesłanki do zastosowania któregoś ze środków ochrony przewidzianych w art. 24 k.c.

W tym miejscu należy również szczególnie podkreślić, iż postępowanie cywilne ma charakter kontradyktoryjny, czego wyrazem jest przede wszystkim dyspozycja art. 232 k.p.c. określająca obowiązek stron do wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, co z kolei jest potwierdzeniem reguły zawartej w art. 6 k.c. wyznaczającej sposób rozłożenia ciężaru dowodu. Uwypuklić przy tym należy, że art. 6 k.c. i 232 k.p.c. nie określają jedynie zakresu obowiązku zgłaszania dowodów przez strony, ale rozumiane muszą być przede wszystkim i w ten sposób, że strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swych twierdzeń ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu co do tych okoliczności na niej spoczywał. Zaznaczyć także należy, że nie jest rzeczą sądu poszukiwanie za stronę dowodów przez nią nie wskazanych, mających na celu udowodnienie jej twierdzeń (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 1996 roku, I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 76). Dopuszczenie dowodów z urzędu jest bowiem prawem, a nie obowiązkiem sądu, z którego to prawa powinien szczególnie ostrożnie korzystać, tak aby swym działaniem nie wspierać żadnej ze stron procesu.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, iż powódka nie zdołała wykazać, aby pozwana naruszyła jej dobra osobiste, do czego w myśl art. 6 k.c. była zobligowana. Z osnowy pozwu wynikało, iż I. T. naruszenia dóbr osobistych upatrywała w zachowaniu pozwanej, które przejawiało się publicznym kierowaniem wobec niej obelg, ubliżaniu w środkach masowego przekazu, rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji w internecie, nękaniu telefonami – również w godzinach nocnych, interwencjach w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej mających na celu utrudnienie dostępu do środków pieniężnych, czy wreszcie rozpowszechnianiu wśród członków rodziny powódki i jej znajomych nieprawdziwych informacji mających na celu jej zdyskredytowanie w oczach najbliższych. Zdaniem powódki te działania pozwanej doprowadziły do pogorszenia jej stanu zdrowia. Pozwana zaś na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego konsekwencje zaprzeczała, jakoby zachowania te w rzeczywistości miały miejsce, budując przy tym tezę, iż złożony pozew jest niejako formą zemsty za zainicjowanie postępowania przy komisji alkoholowej, które zakończyło się wnioskiem kierującym powódkę na przymusowe leczenie w ośrodku uzależnień. W toku całego postępowania I. T. nie podjęła jakiejkolwiek aktywności dowodowej, z wyłączeniem wniosku o przeprowadzenie dowodu z jej przesłuchania, który w efekcie dwukrotnego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawie, podlegał oddaleniu. Za okoliczność usprawiedliwiającą nieobecności nie może być w szczególności uznane przedłożone przez powódkę oświadczenie, iż przyczyną absencji było wysokie ciśnienie, depresja, zła aura i brak warunków dojazdów czy załamanie nerwowe o charakterze depresyjnym (k.64, 85, 100). Tajemnicą powódki pozostaje przyczyna bierności dowodowej w pozostałym zakresie, zwłaszcza iż w toku procesu reprezentowana była przez profesjonalnego pełnomocnika z urzędu, który świadom zasad procesu cywilnego z pewnością informował powódkę o wynikających z tego konsekwencjach.

Konkludując zdaniem Sądu II instancji rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było prawidłowe i jako takie musi się ostać. Sąd Apelacyjny nie znalazł przy tym żadnych podstaw do uwzględnienia wywiedzionej apelacji w jakimkolwiek zakresie. Nie sposób było podzielić najistotniejszych zarzutów, które w zasadzie ogniskowały się wokół kwestii niewłaściwej oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Skoro bowiem, jak już wyżej wykazano, powódka w żadnym zakresie nie udowodniła powództwa, to nie mogła skutecznie stawiać zarzutu oparcia wyroku jedynie o dowody przedstawione przez stronę pozwaną, skoro tylko takimi dysponowano.

Nie sposób także podzielić zarzutu niezastosowania przez Sąd I instancji do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania art. 102 k.p.c. wobec przegrania przez powódkę sprawy w całości. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie istnieją podstawy, by odstąpić od generalnej zasady odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c., która ma na celu ochronę interesów majątkowych strony wygrywającej, która poniosła nakłady w celu obrony swoich praw. Pamiętać bowiem należy, że to powódka określiła w pozwie swe roszczenia, w tym wysokość dochodzonego zadośćuczynienia. To ta kwota w istocie wpłynęła na wysokość kosztów postępowania, zaś I. T. musiała liczyć się z tym, że żądanie w tym zakresie nie zostanie uwzględnione. Odstąpienie od ogólnych reguł rozliczania kosztów procesu ze względów słuszności, dopuszczone przez ustawodawcę w art. 102 k.p.c., stanowi rozwiązanie o wyjątkowym charakterze, wymagające proporcjonalnego wyważenia interesów stron postępowania w świetle okoliczności sprawy. Przepis ten wprowadza wyjątek od reguły ponoszenia kosztów postępowania przez stronę przegrywającą na rzecz jej przeciwnika procesowego, częściowo lub całkowicie uniemożliwiając mu rekompensatę nakładów poniesionych w związku z prowadzeniem postępowania. W ocenie Sądu II instancji całokształt okoliczności sprawy, a w szczególności negatywna ocena postawy procesowej powódki uniemożliwiają zastosowanie dobrodziejstwa art. 102 k.p.c., z czym wiąże się rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 8 pkt 7 w zw. z § 16 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2016, poz. 1715).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny działając na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie § 4 ust. 1 i 3 w zw. z § 8 pkt 7 w zw. z § 16 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. (Dz. U. 2016, poz. 1714) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.