Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2017 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku R. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu

z dnia 12 października 2016 r. sygn. akt III U 135/15

oddala apelację

Sygn. akt III AUa 948/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 17 grudnia 2014 r. nr (...), znak:(...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. stwierdził, iż wnioskodawca R. K.:

- podlegał dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 % kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia od:

- 1 stycznia 1999 r. do 30 września 2005 r.,

- 1 listopada 2005 r. do 31 marca 2010 r.,

- 1 listopada 2010 r. do 31 grudnia 2010 r.,

- 1 sierpnia 2011 r. do 30 września 2011 r.,

- 1 maja 2012 r. do 30 czerwca 2012 r.,

- 1 lutego 2013 r. do 31 marca 2013 r.,

- 1 grudnia 2013 r.

- nie podlegał dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 % kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia od:

- 1 października 2005 r. do 31 października 2005 r.,

- 1 kwietnia 2010 r. do 31 października 2010 r.,

- 1 stycznia 2011 r. do 31 lipca 2011 r.,

- 1 października 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r.,

- 1 lipca 2012 r. do 31 stycznia 2013 r.,

- 1 kwietnia 2013 r. do 30 listopada 2013 r.

W podstawie prawnej decyzji Zakład powołał przepisy art. 83 ust. 1, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2. Art. 14, art. 38 oraz art. 68 pkt 1 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca domagał się jej zmiany i ustalenia, że w niżej wymienionych okresach podlegał ubezpieczeniu chorobowemu, ponadto wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

- 1 października 2005 r. do 31 października 2005 r,

- 1 kwietnia 2010 r. do 31 października 2010 r.,

- 1 stycznia 2011 r. do 31 lipca 2011 r.,

- 1 października 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r.,

- 1 lipca 2012 r. do 31 stycznia 2013 r.,

- 1 kwietnia 2013 r. do 30 listopada 2013 r.,

W uzasadnieniu odwołujący podniósł, że fakt iż nie przysługuje mu prawo do zasiłku chorobowego za okresy wskazane w prawomocnej decyzji z 28 lutego 2013 r. nie oznacza automatycznie, że za te okresy trzeba opłacić składkę ubezpieczeniową, a brak uiszczenia składki za okres pozbawienia prawa do zasiłku, skutkuje przerwą w ubezpieczeniu we wskazanych okresach.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podnosząc że brak podstaw do stwierdzenia, że w spornych okresach wnioskodawca podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Skoro wnioskodawca nie miał prawa do zasiłku chorobowego za okresy wymienione w decyzjach o odmowie zasiłku chorobowego, nie mógł dokonać pomniejszenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nieopłacenie składki w terminie i w pełnej wysokości skutkuje wyłączeniem z dobrowolnego ubezpieczenia społecznego.

Wyrokiem z 12 października 2016 r., sygn. akt III U 135/15, Sąd Okręgowy w Przemyślu oddalił odwołanie.

Sąd ustalił, że decyzją ZUS z 28 lutego 2013 r. odmówiono R. K. prawa do zasiłku chorobowego i zobowiązano wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku za okresy:

- 19 kwietnia 2010 r. do 17 października 2010 r.,

- 4 stycznia 2011 r. do 31 stycznia 2011 r.,

- 15 lutego 2011 r. do 28 marca 2011 r.,

- 26 kwietnia 2011 r. do 8 maja 2011 r.,

- 23 maja 2011 r. do 3 lipca 2011 r.,

- 6 października 2011 r. do 13 grudnia 2011 r.

- 28 grudnia 2011 r. do 20 marca 2012 r.,

- od 9 lipca 2012 r. do 16 września 2012 r.,

- 1 października 2012 r. do 11 listopada 2012 r.

Decyzja ta stała się prawomocna, po tym jak Sąd Rejonowy w Przemyślu wyrokiem z 14 października 2013 r., sygn. akt IV U 130/13 oddalił odwołanie.

Dalej Sąd ustalił, że decyzją z 26 lutego 2014 r. ZUS odmówił prawa do zasiłku chorobowego i zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za kolejne okresy. Postanowieniem z 4 marca 2015 r. Sąd Rejonowy w Przemyślu zawiesił postępowanie w tej sprawie na podstawie art. 177§ 1 pkt. 1 kpc.

Sąd ustalił również, że za okresy wskazane w decyzji z 28 lutego 2013 r., za które organ odmówił prawa do zasiłku chorobowego wnioskodawca pomniejszał składki na ubezpieczenie chorobowe, w ten sposób że były opłacane po odliczeniu części składek w związku z uzyskaniem zwolnienia lekarskiego, natomiast w przypadku gdy zwolnienie obejmowało cały miesiąc składka w ogóle nie była opłacana. W piśmie z 8 czerwca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na zarządzenie Sądu z 3 czerwca 2015 r. poinformował, że w skład Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wchodzą należności na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Badając terminowość opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe porównuje się należności na ubezpieczenie społeczne tj. FUS z kwotami i terminowością wpłat na FUS. W związku z powyższym wykazano informacje na temat wpłat dotyczących spornych okresów. Wskazał, że między innymi w:

- kwietniu 2010 r. ubezpieczony zadeklarował kwotę podstawy -1132,56 zł., składki - 335,69 zł. ZUS natomiast ustalił kwotę podstawy- 1887,60 zł., składki- 513,24 zł., kwota wpłaty wyniosła- 335,69 zł.

- październiku 2010 r. ubezpieczony zadeklarował kwotę podstawy -852,46 zł., składki - 252,68 zł. ZUS natomiast ustalił kwotę podstawy- 1887,60 zł., składki- 513,24 zł., kwota wpłaty wyniosła - 252,68 zł.

- styczniu 2011 r. ubezpieczony zadeklarował kwotę podstawy - 195,04 zł., składki - 57,81 zł. ZUS natomiast ustalił kwotę podstawy- 2015,40 zł., składki- 547,99 zł., kwota wpłaty wyniosła - 57,81 zł.

- kwietniu 2012 r. ubezpieczony zadeklarował kwotę podstawy - 1974,56 zł., składki - 629,88 zł. ZUS natomiast ustalił kwotę podstawy- 2115,60 zł., składki- 623,05 zł., kwota wpłaty wyniosła - 623,05 zł.

- lipcu 2013 r. ubezpieczony zadeklarował kwotę podstawy - 1006,10 zł., składki - 320,95 zł. ZUS natomiast ustalił kwotę podstawy- 2227,80 zł., składki - 656,09 zł., kwota wpłaty wyniosła -301,34 zł.

- listopadzie 2013 r. ubezpieczony zadeklarował kwotę podstawy - 2153,54 zł., składki - 686,97 zł. ZUS natomiast ustalił kwotę podstawy- 2227,80 zł., składki- 656,09 zł., kwota wpłaty wyniosła -634,21 zł.

Powyższe kwoty zostały zakwestionowane przez wnioskodawcę, dlatego też Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości na okoliczność ustalenia prawidłowości uiszczanych przez ubezpieczonego R. K. składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w okresie od:

- 1 października 2005 r. do 31 października 2005 r,,

- 1 kwietnia 2010 r. do 31 października 2010 r.,

- 1 stycznia 2011 r. do 31 lipca 2011 r.,

- 1 października 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r.,

- 1 lipca 2012 r. do 31 stycznia 2013 r.,

- 1 kwietnia 2013 r. do 30 listopada 2013 r.,

jak również prawidłowości stosowania zasady przyjmowania i rozliczania składek oraz ostatecznie prawidłowości rozliczenia konta wnioskodawcy na dzień 12 grudnia 2014 r.

W opinii z 26 kwietnia 2016 r. biegła sądowa z zakresu rachunkowości dokonała analizy biorąc pod uwagę zestawienia deklaracji i wpłat w okresie od stycznia 1999 r. do grudnia 2014 r. Odnosząc się do składek za październik 2005 r. biegła wskazała, że na koncie ubezpieczonego z tytułu wykazanych obciążeń zostały zarachowane wpłaty, nie wykazano obciążenia z tytułu składki na ubezpieczenie chorobowe i nie jest z tego tytułu dokonana wpłata. Analizując okres od kwietnia do października 2010 r. w każdym poszczególnym miesiącu z tytułu ubezpieczenia emerytalnego i rentowego (bez obciążeń z tytułu składki na ubezpieczenie chorobowe) pozostaje zaległość. Zaległość ta powstała na podstawie ostatecznej decyzji nr (...) odmawiającej prawa do zasiłku. Podobnie w przypadku okresu od stycznia do lipca 2011 r. oraz od października do grudnia 2011 r. W okresie od stycznia do marca 2011 r. również biegła wskazała, że z tytułu ubezpieczenia emerytalnego i rentowego (bez obciążeń z tytułu składki na ubezpieczenie chorobowe) pozostaje zaległość. Zaległość ta powstała na podstawie ostatecznej decyzji nr (...) odmawiającej prawa do zasiłku. Analizując kwiecień 2012 r. biegła podała, że brak jest zaległości za dany miesiąc jednakże obciążenia wykazane przez ZUS nie obejmują ubezpieczenia chorobowego. Nie podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez okres 90 dni spowodowało korektę deklaracji. W okresie od lipca do grudnia 2012 r. z tytułu ubezpieczenia emerytalnego i rentowego (bez obciążeń z tytułu składki na ubezpieczenie chorobowe) pozostaje zaległość. Zaległość ta powstała na podstawie ostatecznej decyzji nr (...) odmawiającej prawa do zasiłku. Kolejno w styczniu 2013 r., jaki i w okresie od kwietnia do listopada 2013 r. z tytułu ubezpieczenia emerytalnego i rentowego (bez obciążeń z tytułu składki na ubezpieczenie chorobowe) w ocenie biegłej pozostaje zaległość. Nie podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez okres 90 dni spowodowało korektę deklaracji. Biegła wskazała, iż rozliczenie konta płatnika zostało prawidłowo dokonane na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 18 kwietnia 2008 r. (Dz. U. z 2008 r., nr 78, poz. 465 ze zm.)

Sąd ostatecznie uznał za wiarygodną opinię biegłego sądowego z zakresu rachunkowości M. M. z 26 kwietnia 2016 r. oraz opinię uzupełniającą z 28 czerwca 2016r. Drobne pomyłki nie mają, zdaniem sądu, wpływu na ocenę zasadności odwołania. Z opinii jednoznacznie wynika, że we wszystkich wskazanych przez organ rentowy okresach składka nie była opłacona w należnej wysokości.

Przechodząc do oceny prawnej, Sąd Okręgowy naprowadził, że skoro za okresy niezdolności do pracy wymienione w ostatecznej decyzji z 28 lutego 2013 r. nie przysługuje ubezpieczonemu prawo do zasiłku chorobowego, nie może on korzystać z możliwości nieopłacenia składki za okresy niezdolności do pracy, przewidzianej przepisem art. 18 ust. 10 ustawy systemowej. Sam fakt niezdolności do pracy, wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, nie upoważnia do zmniejszenia zapłaty należnej składki na ubezpieczenie chorobowe. Art. 18 ust. 10 ustawy systemowej jasno wskazuje, że zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek, stosuje się w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku. Przywołany wyrok Sądu Rejonowego z 14 października 2013 r. oddalający dowołanie od decyzji z dnia 28 lutego 2013 r. przesądził, że za wskazane w tej decyzji okresy ubezpieczony nie spełniał warunku do przyznania zasiłku i dlatego jest zobowiązany do jego zwrotu. Okolicznością pozbawiającą go prawa do tego zasiłku był fakt świadczenia pracy.

W konsekwencji zaś nieopłacenie należnej składki w przewidzianym art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej terminie powoduje ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z mocy przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe ustają od 1 dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie.

W okresie od 1 października do 31 października 2005 r. wnioskodawca opłacił składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po ustawowym terminie płatności. Wskazać należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wyraził zgody na opłacenie składki po terminie, natomiast strona powodowa nie wykazała, aby było to niezasadne. Stąd też ubezpieczenie chorobowe ustało w październiku 2005 r.

W ocenie Sądu I instancji brak było podstaw do pomniejszenia podstawy wymiaru składek albo ustalenia podstawy „O”, ponieważ wnioskodawca nie spełniał warunków do przyznania zasiłku z powodu wykonywania w czasie orzeczonej niezdolności pracy zarobkowej. Dlatego też R. K. nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od: kwietnia do października 2010 r., stycznia do lipca 2011 r., października do grudnia 2011 r., stycznia do marca 2012 r. oraz od lipca do września 2012 r. Natomiast niepodleganie temu ubezpieczeniu w miesiącach kwiecień i grudzień 2012r., styczeń oraz od kwietnia do listopada 2013r. jest następstwem niespełnienia warunku 90 dniowego nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego niezbędnego do wypłaty zasiłku z ubezpieczenia chorobowego.

W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawca domagał się jego zmiany i ustalenia, że w okresach:

- 1 października 2005 r. do 31 października 2005 r,,

- 1 kwietnia 2010 r. do 31 października 2010 r.,

- 1 stycznia 2011 r. do 31 lipca 2011 r.,

- 1 października 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r.,

- 1 lipca 2012 r. do 31 stycznia 2013 r.,

- 1 kwietnia 2013 r. do 30 listopada 2013 r. podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu oraz zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje

Apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych , w związku z art. 17 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, poprzez przyjęcie, że przywołane treścią art. 18 ust. 10 ustawy systemowej zdanie ,,jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku” dotyczy również stanów faktycznych, o których mowa w art. 17 ustawy zasiłkowej, a tym samym skoro ubezpieczony utracił prawo do zasiłku za niektóre okresy niezdolności do pracy, z przyczyn, o których mowa w art. 17 ustawy zasiłkowej, to te okresy należy uznać za okresy, w których ubezpieczony nie spełniał warunków do przyznania zasiłku i w konsekwencji nie miał prawa do zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek.

Zdaniem wnioskodawcy, spełniał on warunki do przyznania zasiłku, zasiłek taki został przyznany i wypłacony, a dopiero w następstwie kontroli ZUS zasiłek ten utracił. W tej sytuacji odwołujący miał prawo do zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek. Zdaniem apelującego fakt utraty prawa do zasiłku w późniejszym terminie nie pozbawia uprawnienia do zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek. Ubezpieczony był niezdolny do pracy, a zwolnienia lekarskiego nikt nie podważył. Art. 17 ustawy zasiłkowej stanowi o utracie prawa do zasiłku, czyli do świadczenia, nie zaś o utracie prawa do ubezpieczenia.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu, ponieważ zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Przemyślu jest trafny i nie narusza prawa.

Spór w sprawie dotyczył podlegania przez wnioskodawcę R. K. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresach wskazanych decyzją ZUS Oddziału w R. z 17 grudnia 2014 r.

Okoliczności faktyczne w sprawie były bezsporne, spór w sprawie dotyczył wykładni prawa, w szczególności interpretacji przepisów dotyczących ustalania wysokości składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, rozliczania kont płatników i wyłączania z tego ubezpieczenia. Wnioskodawca wywodził, że spełniał warunki do przyznania zasiłku chorobowego, który został przyznany i wypłacony i dopiero w następstwie kontroli ZUS prawo to utracił, co w ocenie wnioskodawcy, nie pozbawia go uprawnienia do zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek, określonego w art.18 ust. 9 i 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.).

Z przedstawioną argumentacją zgodzić się nie można. Zgodnie z przepisami art. 11 i art. 14 ust. 1 i 2 powołanej ustawy osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega ubezpieczeniu chorobowemu na zasadzie dobrowolności, a objęcie tym ubezpieczeniem następuje poprzez zgłoszenie stosownego wniosku. Okres objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym jest uzależniony od opłacenia składki na to ubezpieczenie w ustawowym terminie i w należytej wysokości. Skutkiem nieopłacenia składki w terminie i w należnej wysokości jest ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Wnioskodawca, w związku z uzyskaniem prawa do zasiłku chorobowego pomniejszał składki na ubezpieczenie społeczne, w tym ubezpieczenie chorobowe. W tym miejscu przypomnieć należy, że uprawnienie do zasiłku chorobowego powstaje w przypadku niezdolności do pracy, co wynika z definicji zawartej w art. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zasiłek chorobowy nie jest świadczeniem z tytułu choroby, lecz przysługuje z tego tytułu, że pracownik czasowo niezdolny do pracy nie uzyskuje wynagrodzenia. Wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia skutkuje utratą prawa do zasiłku (art. 17 w/w ustawy). Niewątpliwie rację ma apelujący wskazując na rozróżnienie braku prawa do zasiłku chorobowego od jego utraty (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2014r., II UK 581/13). W tym drugim przypadku prawo takie pierwotnie przysługuje, ale na skutek zachowań ubezpieczonego zdefiniowanych w art. 17 powołanej wyżej ustawy następuje jego utrata skutkująca obowiązkiem zwrotu świadczenia. Utrata prawa do zasiłku chorobowego powoduje taką samą sytuację dla ubezpieczonego jak w przypadku stwierdzenia braku prawa do zasiłku. Ponieważ za okresy niezdolności do pracy nie przysługiwało wnioskodawcy prawo do zasiłku chorobowego, nie może on skorzystać z możliwości nieopłacenia składki za okresy niezdolności do pracy. Sam fakt niezdolności do pracy nie upoważnia bowiem do skorzystania z regulacji przewidzianej w art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej (w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku, kwotę podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu). Prawidłowa interpretacja regulacji dotyczącej zmniejszenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe nie może prowadzić bowiem do premiowania ubezpieczonych, którzy zwolnienie z obowiązków składkowych uzyskali w sposób nieuprawniony, nawet jeżeli stan ten został ustalony następczo, w trakcie kontroli ZUS. Dla zachowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego konieczne jest, jak wskazano wyżej, zapłacenie składki należnej na to ubezpieczenie. Skoro R. K. nie uiścił należnej składki, to brak było podstaw do uwzględnienia jego argumentacji.

Konkludując powtórzyć należy za Sądem I instancji, że decyzja organu rentowego stwierdzająca nie podleganie wnioskodawcy dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w wymienionych okresach była uzasadniona.

Mając na uwadze powyższe orzeczono, jak w sentencji na podstawie art. 385 kpc .