Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 października 2018 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie, Wydział VIII Gospodarczy,

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Robert Bury (spr.)

Sędziowie: SO Anna Górnik

SO Patrycja Baranowska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 października 2018 roku w S.

sprawy z wniosku K. L.

o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

na skutek zażalenia dłużniczki na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 1 marca 2018 roku, sygn. akt XII GU 384/17,

postanawia:

oddalić zażalenie.

SSO Anna Górnik SSO Robert Bury SSO Patrycja Baranowska

Sygn. akt VIII Gz 314/18

UZASADNIENIE

15 grudnia 2017 r. dłużniczka K. L. złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Postanowieniem z 1 marca 2018 r. (sygn. akt XII GU 384/17) Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie oddalił wniosek. Rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych.

Dłużniczka prowadziła działalność gospodarczą w dziedzinie transportu samochodowego i spedycji od 1 października 2004 r. do 2006 r., a w zakresie hurtowej sprzedaży materiałów budowlanych do 2010 r. Gdy działalność spedycyjna okazała się nierentowna, finansowała ją z działalności budowlanej. W okresie od 31 grudnia 2008 r. do 31 stycznia 2009 r. działalność gospodarcza dłużniczki była zawieszona. Na podstawie decyzji Burmistrza L. z 3 października 2011 r. dłużniczka została wykreślona z ewidencji działalności gospodarczej z dniem 1 grudnia 2011 r. Nie złożyła wniosku o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca. W stosunku do dłużniczki zapadło szereg orzeczeń sądowych zasądzających należności związane z prowadzoną przez nią dzielnością gospodarczą. Zadłużenie dłużniczki w chwili zakończenia powadzenia działalności gospodarczej wynosiło około 100.000 zł.

Wyrokiem z 4 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie (sygn. akt I C 1465/14) zasądził od dłużniczki na rzecz G. L. kwotę 78.750 zł z ustawowymi odsetkami od 8 grudnia 2013 r. tytułem bezpodstawnego wzbogacenia częścią ceny sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład spadku po matce dłużniczki, zbytych przez dłużniczkę. Część kwoty uzyskanej ze sprzedaży należna była spadkobierczyni testamentowej G. L..

Od listopada 2010 r. jedynym źródłem utrzymania dłużniczki jest emerytura w wysokości 970,15 zł brutto, przy czym po potrąceniach komorniczych (242,65 zł) otrzymuje kwotę 587,31 zł netto. Mąż dłużniczki otrzymuje emeryturę w wysokości ok. 1.200 zł netto. Wydatki związane z utrzymaniem wynoszą około 400 zł co dwa miesiące za prąd, 100 zł za wodę co miesiąc i około 3.000 zł rocznie na opał. Mąż dłużniczki choruje na cukrzycę i przyjmuje częściowo refundowane leki. Dłużniczka cierpi na migreny.

Dłużniczka spłaciła wierzycieli na kwotę około 100.000 zł. Egzekucja z jej emerytury prowadzona jest od lutego 2011 r. Nie posiada żadnego majątku. Zamieszkuje w nieruchomości, która stanowi w udziale ½ własność jej męża, z którym od 18 listopada 2002 r. pozostaje w ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Pozostały udział w nieruchomości od lat 90-tych stanowi własność osoby trzeciej. Na dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości była zadłużona wobec wierzycieli B. S. sp. j., P. T., J. W., H. A., P. S. K. i T. K. sp. j., P. W., M. i E. S., J. R., M. S., S. S. (2), R. O., M. P. i G. L. na łączną kwotę 196.668,36 zł (wobec poszczególnych wierzycieli z różnymi terminami zapłaty), w tym wobec G. L. na kwotę 78.750 zł.

Sąd przyjął, że dłużniczka jest niewypłacalna. Odnosząc się do terminów płatności długów z tytułów egzekucyjnych stwierdzono, że dłużniczka powinna zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca do 28 października 2005 r. (14 dni od wystąpienia drugiego wymagalnego zobowiązania). Od dnia zakończenia działalności gospodarczej dłużniczki a zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej nie upłynęło 10 lat, co skutkuje stwierdzeniem negatywnej przesłanki ogłoszenia upadłości na podstawie art. 491 ⁴ ust. 2 pkt 3 ustawy.

Sąd przyjął, że nie znajdowała zastosowania klauzula słuszności i względów humanitarnych. Majątek dłużniczki został przeznaczony na zaspokojenie jedynie wierzycieli egzekwujących należności. Stan zadłużenia uległ bardzo dużemu zwiększeniu (koszty postępowań sądowych i egzekucyjnych, odsetki). Dłużniczka nie cierpi na żadne szczególne schorzenia.

Stwierdzono, że w sprawie występowała bezwzględna negatywna przesłanka ogłoszenia upadłości z art. 491 ⁴ ust. 1 ustawy. Dłużniczka zwiększyła swój stan niewypłacalności z winy umyślnej. Powstanie zadłużenia wobec G. L. (o istotnej wielkości wobec stanu zadłużenia dłużniczki) wynikało z celowych działań dłużniczki, która wyzbyła się nieruchomości wchodzących w skład spadku należnego spadkobiercom, a nie dłużniczce. Działanie to doprowadziło do zasądzenia od dłużniczki równowartości części ceny sprzedaży tych nieruchomości.

Dłużniczka złożyła zażalenie na postanowienie wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła naruszenie:

-

art. 491 ⁴ ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe, poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że dłużniczka z winy umyślnej zwiększyła swój stan niewypłacalności,

-

art. 491 ⁴ ust. 2 pkt 3 ustawy – Prawo upadłościowe, poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że w przypadku dłużniczki nie zachodzą względy słuszności ani względy humanitarne przemawiające za przeprowadzeniem postępowania upadłościowego.

W uzasadnieniu wyjaśniła, że nie zwiększyła stanu niewypłacalności umyślnie. Ocena, że nie rozliczyła się z G. L. nastąpiła z pominięciem okoliczności wynikających z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 4 marca 2015 r. (sygn. akt I C 1465/14). Z uzasadnienia wynikało, że takie ustalenie jest skutkiem oceny sprzecznych dowodów, wśród których były dowody, według których rozliczenie nastąpiło, lecz bez pokwitowania. Nadto w sprawie nie rozważono, czy ogłoszenia upadłości nie uzasadniają względy słuszności lub humanitarne. Dłużniczka jest emerytką od ponad siedmiu lat, liczy już 68 lat, a w jej wieku i stanie zdrowia nie ma żadnych realnych możliwości spłaty istniejących zobowiązań, zaś przeciwne rozstrzygnięcie skazuje ją faktycznie na życie z „bagażem długów” do końca życia, co powinno przemawiać za dopuszczeniem w jej przypadku możliwości przeprowadzenia postępowania upadłościowego ze względów słuszności i humanitarnych.

Sąd zważył, co następuje.

Zażalenie jest bezzasadne. Zarzuty dłużniczki sprowadzały się do kwestionowania stwierdzonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym przesłanek oddalenia wniosku dłużniczki o ogłoszenie upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej i do twierdzenia o naruszeniu art. 491 ⁴ ust. 1 oraz ust. 2 pkt 3 p.u.

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poczyniono prawidłowe ustalenia faktyczne, niekwestionowane w środku odwoławczym. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że dłużniczka w sposób umyślny istotnie zwiększyła stan swojej niewypłacalności, a wniosek taki oparto na wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 4 marca 2015 r. (sygn. akt I C 1465/14) i Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 1 października 2015 r. (sygn. akt I ACa 439/15), oddalającego apelację; od dłużniczki na rzecz G. L. zasądzono kwotę 78.750 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 8 grudnia 2013 r. oraz kosztami procesu tytułem bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 i nast. k.c.). Niewypłacalność dłużniczki istniała już wcześniej, więc wystąpienie przesłanki negatywnej z art. 491 ⁴ ust. 1 p.u. podlegało rozpoznaniu przez pryzmat zwiększenia niewypłacalności.

Brak podstaw do oceny, że nastąpiło istotne zwiększenie stanu niewypłacalności dłużniczki. Wskazany wyrok jest wiążący (art. 365 § 1 k.p.c.). Zasądzona kwota stanowiła wierzytelność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 i nast. k.c.), wyrok ten przesądzał o następujących okolicznościach o znaczeniu prawnym: wzbogaceniu się dłużniczki, braku podstawy prawnej wzbogacenia, uszczupleniu majątku G. L. i – wbrew twierdzeniom skarżącej – o nie przekazaniu pieniędzy G. L.. Dłużniczka była niewypłacalna, uzyskała bezpodstawne wzbogacenie, a następnie wskutek orzeczenia została zobowiązana do zwrotu kwoty wzbogacenia. W rezultacie była niewypłacalna niemal w tym samym stopniu, co przed bezpodstawnym wzbogaceniem.

W pewnym zakresie stopień niewypłacalności dłużniczki wzrósł – mianowicie o odsetki ustawowe od kwoty 78.750 zł od 8 grudnia 2013 r. oraz koszty procesu w łącznej kwocie 6.317 zł (3.617 zł kosztów w pierwszej instancji oraz 2.700 zł kosztów postępowania apelacyjnego – k. 56, 70). Obowiązek zapłaty wskazanych sum nie zwiększył istotnie stanu niewypłacalności, skoro pozostałe zobowiązania dłużniczki (bez odsetek) opiewały na kwotę łączną ponad 117.000 zł.

Ocena, że dłużniczka nie doprowadziła do istotnego zwiększenia stanu niewypłacalności skutkuje tym, że zbędna jest ocena zachowania dłużniczki przez pryzmat winy. Nie można więc przyjąć negatywnej przesłanki ogłoszenia upadłości z art. 491 ⁴ ust. 1 p.u.

Stosownie do art. 491 ⁴ ust. 2 pkt 3 p.u., sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Dłużniczka w zażaleniu nie kwestionowała prawidłowej oceny Sądu, że mimo ciążącego na niej obowiązku (w okresie od 28 października 2005 r. do 1 grudnia 2011 r.) nie złożyła wniosku o ogłoszenie upadłości, a do złożenia rozpoznawanego w niniejszej sprawie nie upłynęło 10 lat. Nie jest zasadne stanowisko dłużniczki, że w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie rozważono występowania względów słuszności lub humanitarnych. Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia wprost do tej kwestii się odnosi (s. 8 uzasadnienia, k. 87).

„Względy humanitarne” oraz „względy słuszności” z art. 491 ⁴ ust. 2 p.u. stanowią klauzule generalne, odsyłające do wzorców o charakterze pozaprawnym, a mianowicie wzorców etycznych i moralnych. Humanitaryzm w znaczeniu użytym w prawie upadłościowym (ustawo względy humanitarne), to postawa człowieka ukierunkowana na szacunek dla innych ludzi, którą cechuje troska o jego dobro, wyrozumiałość, życzliwość, albo ogólnie zmierzająca do nienaruszania godności człowieka albo mająca powodować przywrócenie tej godności. W ramach tego kryterium rozważeniu podlega obecny stan majątkowy wnioskodawczyni i stan zdrowia. Względy słuszności to przyjęte powszechnie normy moralne.

Żadna z przedstawionych okoliczności sprawy nie sugeruje, że stan majątkowy dłużniczki jest argumentem przemawiającym za ogłoszeniem upadłości. Z treści wniosku i zeznań dłużniczki wynika, że prowadzi z mężem wspólne gospodarstwo domowe. Utrzymują się z emerytury dłużniczki – 829,84 zł netto (po potrąceniach z uwagi na egzekucję – 587,31 zł netto) oraz jej męża – 1.200 zł netto, czyli 2.029,84 zł netto miesięcznie (bez potrąceń). Kwestia wysokości świadczeń emerytalnych wolnych od potrąceń jest rozstrzygnięta przez ustawodawcę w innym akcie prawnym, gdzie oceniono, że kwota wolna od potrąceń nie narusza względów humanitarnych. Innymi słowy, to ustawodawca uznał, że wysokość kwoty świadczeń emerytalnych wolna od potraceń nie sprzeciwia się względom humanitarnym. Z przytoczonych okoliczności nie wynika, aby dłużniczka była w skrajnie trudnej sytuacji życiowej, np. w ciężkiej chorobie, kalectwie. Wiek emerytalny dłużniczki oraz brak perspektyw spłaty długu nie uzasadnia samoistnie występowania względów humanitarnych. Niewypłacalność dłużniczki jest podstawą ogłoszenia upadłości, jednak jednocześnie nie może stanowić o istnieniu względów humanitarnych przemawiających za ogłoszeniem upadłości w warunkach art. 491 ⁴ ust. 2 p.u. Jedynie niewypłacalny dłużnik, który trwale zaprzestał płacenia długów, może domagać się ogłoszenia upadłości, niewypłacalność jest podstawą upadłości, więc jest istotna na zupełnie innej płaszczyźnie. Jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości (niewypłacalność) miałaby być jednocześnie argumentem natury humanitarnej przemawiającym za ogłoszeniem upadłości, usytuowanie wyjątku w art. 491 ⁴ ust. 2 p.u. in fine nie miałoby sensu. Brak perspektyw spłaty długu nie jest okolicznością, która może być w aspekcie humanitarnym; podstawą ogłoszenia upadłości jest trwałe zaprzestanie płacenia długów, więc stan, kiedy dłużnik nie płaci długów i nie będzie ich płacił w przyszłości. Podstawa ogłoszenia upadłości nie może jednocześnie być wyjątkiem od sytuacji, kiedy ogłoszenie upadłości jest co do zasady wyłączone ( (...) ust. 2 p.u.). Nie jest słuszne twierdzenie dłużniczki, że art. 491 ⁴ ust. 2 p.u. ma umożliwiać osobom, które w normalnych warunkach nie mogą spłacić zadłużenia, na ich oddłużenie. Należy podkreślić, że upadłość właśnie ogłasza się wobec jedynie takich osób, więc do względów humanitarnych nie można zaliczyć, że dłużnik nie płaci długów i nie ma szansy na ich spłatę.

Za oddłużeniem dłużniczki nie przemawiają także względy słuszności, od dłużniczki zasądzono kwotę 78.750 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia, należności tej nie spłaciła. (...) sprzedane zostały przez dłużniczkę w sytuacji, kiedy toczyło się już postępowanie o zmianę postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, co oczywiście wywołuje negatywny oddźwięk moralny. Ogłoszenie upadłości wobec dłużniczki i następnie ewentualne oddłużenie, w poczuciu jej wierzycieli, zwłaszcza wierzyciela z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jawiłoby się jako niesprawiedliwe.

Mając powyższe na względzie zażalenie należało oddalić na podstawie art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 35 p.u.

SSO Anna Górnik SSO Robert Bury SSO Patrycja Baranowska

Sygn. akt VIII Gz 314/18

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)

(...)

(...)

KARTA KWALIFIKACYJNA ORZECZENIA

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

………………………………………………………………………………