Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Janina Kacprzak (spr.)

Sędziowie: SSA Jacek Zajączkowski

SSO del Dorota Rzeźniowiecka

Protokolant: sekr. sądowy Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2014 r. w Łodzi

sprawy B. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w Ł.

o emeryturę,

na skutek apelacji B. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 26 listopada 2012 r., sygn. akt: VIII U 3890/12;

oddala apelację.

III AUa 162/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 września 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł., po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonej B. G. z dnia 10 lipca 2012 roku, odmówił ubezpieczonej prawa do emerytury na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwagi na nieudokumentowanie przez wnioskodawczynię wymaganych 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił odwołanie ubezpieczonej B. G. od powyższej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił w rozpoznawanej sprawie następujący stan faktyczny: ubezpieczona B. G., urodzona (...), ubiegając się o wcześniejszą emeryturę udokumentowała 29 lat, 2 miesiące i 4 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 24 lata, 3 miesiące i 24 dni okresów składkowych.

Decyzją z dnia 31 lipca 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił B. G. prawa do emerytury. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż wnioskodawczyni nie spełnia warunków do uzyskania emerytury, nie udokumentowała wymaganych 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Wyjaśnił także, że ewentualne zaliczenie do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 stycznia 1988 roku do 31 grudnia 1989 roku nastąpi po doręczeniu zaświadczenia z KRUS potwierdzającego opłacanie składek.

Ubezpieczona w dniu 30 sierpnia 2012 r. złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy o przyznanie jej prawa do emerytury załączając informację, że z gospodarstwa rodziców ubezpieczonej tj. W. i S. K., położonego w miejscowości Z. gmina N. naliczane były składki na ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych w latach 1978 – 1988. W. K. posiadała gospodarstwo rolne w miejscowości Z. Gm. N.. W okresie od lipca 1977 roku do końca 1988 roku objęta była ubezpieczeniem społecznym rolników indywidualnych.

Ubezpieczona od 1956 r. lub 1957 r. była zameldowana i mieszkała w L.. W okresie od 1987 roku do końca 1988 roku wraz z dzieckiem zamieszkała w gospodarstwie rolnym rodziców w miejscowości Z. w gminie N. jako domownik, choć formalnie zameldowana była w Ł.. Gospodarstwo rolne rodziców wnioskodawczyni miało powierzchnię 2,40 ha. Ubezpieczona pomagała w gospodarstwie rolnym, zbierała jabłka, ziemniaki, pomagała przy żniwach. Rodzice wnioskodawczyni nie mieszkali w gospodarstwie na stałe, mieszkali w Ł., a do gospodarstwa przejeżdżali na weekend. W gospodarstwie tym mieszkania także babcia wnioskodawczyni M. F. (1).

Ubezpieczona jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego (okoliczność bezsporna). W okresie poprzedzającym złożenie wniosku o emeryturę pozostawała w zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy, począwszy od 22 października 1998 roku. B. G. nie legitymizuje się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd pierwszej instancji, powołując się na treść przepisów art. 29 ust. 1 w zw. z art. 46 oraz na art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227) uznał, że odwołanie ubezpieczonej nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa. Odwołując się do treści art. 10 powołanej ustawy Sąd Okręgowy wywiódł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że okres pracy ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym rodziców mógłby być zaliczony do stażu pracy niezbędnego do uzyskania przez wnioskodawczynię prawa do emerytury, gdyby podlegała ona jako domownik obowiązkowi ubezpieczenia z tego tytułu i zostały za nią odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Natomiast w przedmiotowej sprawie brak jest jakiejkolwiek dokumentacji potwierdzającej fakt opłacania składek za ubezpieczoną w spornym okresie. W aktach sprawy jest jedynie informacja, że składki na ubezpieczenie społeczne rolników były opłacane za matkę ubezpieczonej W. K. w okresie od 1 lipca 1977 roku do końca 1988 roku. Nadto sama ubezpieczona zeznała, że sądzi, iż nie zostały za nią opłacone składki za sporny okres. Brak jest zatem, w ocenie Sądu Okręgowego, podstaw do przyjęcia, że składki za ubezpieczoną zostały zapłacone. Sąd Okręgowy podniósł także, że ciężar dowodu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników spoczywał na ubezpieczonej.

Apelacja ubezpieczonej zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie prawa materialnego poprzez wadliwą wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 10 ustawy z dnia 17 października 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz poprzez orzekanie z pominięciem przepisów materialnoprawnych, obowiązujących w spornym okresie tj. przepisów:

a)  ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. 1990 r., Nr 54, poz. 310),

b)  ustawy z dnia 24 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1998 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.),

c)  rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1988 r., nr 2, poz. 10 ze zm.) i w konsekwencji bezpodstawne uzależnienie zaliczenia skarżącej do jej stażu pracy, pracy w gospodarstwie rolnym jej rodziców (w spornym okresie 1988 – 1989) od faktu opłacania w tym czasie za nią jako domownika, składek na ubezpieczenie społeczne,

2.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i dowolną ocenę zebranych dowodów, w konsekwencji czego doszło do przedwczesnego orzekania w sprawie tj. bez wyjaśnienia podstawowej okoliczności, czy wskazane w piśmie z Urzędu Gminy składki (określone kwotowo), jako odprowadzone z „gospodarstwa rolnego” rodziców skarżącej obejmowały składki za rolników i domowników, czy tylko za tych pierwszych.

Powołując się na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie odwołania skarżącej oraz o zwrot kosztów postępowania. Nadto wniosła o:

a)  zwrócenie się do Urzędu Gminy N., pow. (...) o: nadesłanie dokumentacji z zakresu ubezpieczeń społecznych rolników: W. i S. małż. K., oraz ich domowników za okres 1978-1988, nadto o:

-.

-

zażądanie z w/w (...) informacji, do jakiego organu przekazał dokumentację z zakresu ubezpieczeń społecznych w/w rolników i ich domowników – jeśli takiej dokumentacji Urząd Gminy nie posiada, zobowiązanie Urzędu Gminy w N. do wypowiedzenia się czy wskazane co do wysokości w piśmie z dnia 23 sierpnia (...)., nr (...).(...) składki obejmowały składki na ubezpieczenie społeczne jedynie W. i S. małż. K. (rolników), czy też ich domowników (tj. B. G.), a jeśli tak, to z czego ta wiedza wynika (z jakich dokumentów).

b)  zwrócenie się do KRUS w S., pod adres: (...)-(...) S. ul. (...), i zażądanie informacji czy została im przekazana dokumentacja z zakresu ubezpieczeń społecznych rolników: W. i S. małż. K. (W. urodziła się w dniu (...) i posiada pesel (...), zaś S. w dniu (...).) zamieszkałych w miejscowości Z. gm. N. za okres 1978 – 1988 oraz ich domownika tj. B. G. za okres 1987 – 1989, a jeśli tak to zażądanie jej nadesłania i wskazania czy w okresie od 1987 do 1989 były odprowadzane składki na ubezpieczenie w/w rolników tj. W. i S. małż. K. i ich domownika – B. G..

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji i wniosków dowodowych w niej zawartych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi rozpatrując przedmiotową sprawę, na podstawie materiału zgromadzonego przed Sądem pierwszej instancji dodatkowo ustalił: rodzina skarżącej B. G. we wsi Z. gmina N. K. miała dwa gospodarstwa rolne. Jedno należące do jej babki M. F. (1) o powierzchni 4,48 ha, drugie należące do jej matki W. K. o powierzchni 2,43 ha (oświadczenie skarżącej w aktach ZUS k. 4). To drugie gospodarstwo oparte było wyłącznie na gruntach rolnych. W gospodarstwie tym nie było zabudowań. Nie prowadzono w nim hodowli zwierząt, nie było tam inwentarza żywego. Siedlisko domowe było związane z gospodarstwem babki M. F. (2). Zabudowania związane z gospodarstwem rodziców ubezpieczonej spłonęły, gdy miała ona 12 lat. Rodzice ubezpieczonej mieszkali w Ł. i tylko na weekendy przyjeżdżali do babki skarżącej (dowód z przesłuchania ubezpieczonej k. 12). Matka skarżącej w latach 1977 – 1988 była posiadaczem gospodarstwa rolnego i była objęta z tego tytułu ubezpieczeniem społecznym rolników. W aktach emerytalnych skarżącej znajduje się również zaświadczenie o wysokości składek na ubezpieczenia społeczne rolników z gospodarstwa (...) małż. K. w latach 1977 – 1988.

Skarżąca nie legitymuje się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy (bezsporne). B. G. nie pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców w sposób stały w wymiarze odpowiadającym co najmniej ½ etatu. Jej praca w gospodarstwie rolnym rodziców w spornych latach miała charakter pomocy sezonowej i polegała na „zbieraniu jabłek, wiśni, ziemniaków” (zeznania świadka L. K. k. 12), a także pomocy przy żniwach (przesłuchanie ubezpieczonej k. 13).

Część okresu, co do którego Sąd pierwszej instancji ustalił, że skarżąca mieszkała w gospodarstwie rolnym rodziców został zaliczony skarżącej jako okres nieskładkowy z tytułu opieki nad dzieckiem. Z tytułu opieki nad dzieckiem zaliczono bowiem skarżącej do uprawnień emerytalnych okres od 24 listopada 1984 roku do 23 listopada 1987 roku (zestawienie okresów składkowych i nieskładkowych k. 18 akt emerytalnych).

Oceniając materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie sposób nie zauważyć, że skarżąca ubiegając się o emeryturę przed organem rentowym wniosła o zaliczenie do uprawnień okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 stycznia 1988 roku do 31 grudnia 1989 roku. Do wniosku nie załączyła zaświadczenia właściwego organu o podleganiu ubezpieczeniom społecznym rolników w tym okresie (okoliczność bezsporna). Natomiast przedłożyła swoje oświadczenie wraz z pisemnymi zeznaniami dwóch świadków, że w okresie od 2 stycznia 1988 do 31 grudnia 1989 roku była zatrudniona – wykonywała prace w gospodarstwie rolnym babki M. F. (1) położonym we wsi Z. o powierzchni 4,48 ha oraz rodziców położonym w tej samej wsi o powierzchni 2,43 ha (akta emerytalne: kwestionariusz k. 3, pisemne zeznania świadków k. 5, k. 6). W tym miejscu zauważyć należy, że ci sami świadkowie przed Sądem pierwszej instancji zgodnie zeznali, że skarżąca mieszkała we wsi Z. w latach 1987 – 1988 (w pisemnych oświadczeniach były to lata 1988 – 1989). Pisemne zeznania świadków nie mają mocy dowodowej przed sądem, dlatego też za bardziej wiarygodne należy uznać, że fatycznie skarżąca mieszkała z dzieckiem na wsi w latach 1987 – 1988, tak jak to ustalił Sąd Okręgowy.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje: apelacja nie zawiera uzasadnionych podstaw. Na wstępie zauważyć należy, że skarżąca nie spełnia warunków do przyznania jej wcześniejszej emerytury na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440) już z samego faktu, że jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Niezbędnymi warunkami nabycia prawa do emerytury na podstawie tego przepisu jest bowiem spełnienie przez ubezpieczonego łącznie dwóch przesłanek, a mianowicie: po pierwsze nieprzystąpienie do OFE albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa, po drugie spełnienie warunków do uzyskania emerytury określonych w przepisach art. 29, 32, 33 i 39 do dnia 31 grudnia 2008 roku. Skarżąca ubiegając się o emeryturę, będąc członkiem OFE nie złożyła za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na jej rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Co prawda organ rentowy odmawiając przyznania ubezpieczonej wcześniejszej emerytury powoływał się tylko na niespełnienie przez ubezpieczoną warunków stażowych z art. 29 powołanej ustawy, to jednak zarówno w uzasadnieniu decyzji z 31 lipca 2012 roku, jak i w decyzji z 11 września 2012 roku, a także w odpowiedzi na odwołanie dokładnie wskazał od spełnienia jakich warunków uzależnione jest prawo do świadczenia. Spośród przepisów wymienionych w art. 46 ust. 1 ustawy do skarżącej może mieć zastosowanie jedynie art. 29 ustawy, gdyż ubezpieczona nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach (art. 32), nie wykonywała działalności twórczej, czy też artystycznej (art. 33 ustawy), ani też pracy górniczej (art. 39 ustawy). Stąd też składając wniosek o wcześniejszą emeryturę ubezpieczona, poza spełnieniem warunku osiągnięcia wieku 55 lat, winna udowodnić, że na dzień 31 grudnia 2008 roku ma udokumentowane 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, względnie wykazać, że na ten dzień miała co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz została uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy (art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy).

W świetle okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy skarżąca nie spełnia również drugiej przesłanki z art. 46 ust. 1 ustawy powołanej na wstępie, gdyż nie wykazała spełnienia do 31 grudnia 2008 roku warunków stażowych z art. 29 ustawy. Okresy pracy rolniczej uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury tylko na warunkach wynikających z art. 10 ust. 1 i ust. 3 powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ustawa ta samodzielnie określa warunki, od których zależy prawo do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, w tym okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do tego świadczenia. Ustawa z dnia 20 lipca 1990 roku o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. 1990 r., nr 54, poz. 310), na którą wskazuje w apelacji skarżąca nie ma zastosowania przy ustalaniu uprawnień emerytalnych. Zgodnie z art. 1 tej ustawy ma ona zastosowanie wyłącznie przy ustalaniu uprawnień ze stosunku pracy. Natomiast po myśli mającego w sprawie zastosowanie art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu uprawnień do emerytury bierze się pod uwagę przypadające po 31 grudnia 1983 roku okresy ubezpieczenia rolniczego, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki. W tym przypadku chodzi tutaj o przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 i Nr 35, poz. 190 oraz z 1990 r. Nr 14, poz. 90 i Nr 34, poz. 198). W myśl tej ustawy rolnicy i pracujący wraz z nimi w gospodarstwie rolnym ich domownicy podlegali obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym rolników. Domownicy, którzy tylko mieszkali w gospodarstwie rolnym nie podlegali obowiązkowi ubezpieczenia. Zgodnie z definicja ustawową, zawartą w art. 2 tej ustawy w celu ustalenia obowiązku ubezpieczenia, za domowników uważa się członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania. W świetle tej definicji skarżąca nie mogła być uznana za domownika rodziców (rolników W. i S. małż. K.) w spornym okresie, gdyż po pierwsze nie pracowała w ich gospodarstwie, a po drugie nie była ich domownikiem, skoro jej rodzice na stałe mieszkali poza gospodarstwem rolnym. Nadto wbrew stanowisku skarżącej zawartemu w apelacji z ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji wcale nie wynika, aby Sąd ten ustalił, że skarżąca pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców. W ustaleniach faktycznych Sądu pierwszej instancji zawarte jest bowiem jedynie stwierdzenie, że „ubezpieczona pomagała w gospodarstwie rolnym, zbierała jabłka, ziemniaki, pomagała przy żniwach.” Zwyczajowej pomocy sezonowej w gospodarstwie rolnym nie można mylić z pracą w gospodarstwie rolnym. Przez pracę w gospodarstwie rolnym rozumie się pracę stałą wykonywaną codziennie w wymiarze co najmniej ½ etatu. Sezonowa pomoc polegająca na zbieraniu jabłek, wiśni i ziemniaków, a nawet pomoc przy żniwach nie może być traktowana jako stała praca w gospodarstwie rolnym.

Sąd Apelacyjny w Łodzi pominął wnioski dowodowe zawarte w apelacji, gdyż skarżąca nie wykazała potrzeby powołania się na nowe dowody dopiero w apelacji (art. 381 kpc), a nadto przeprowadzanie tych dowodów należy uznać za zbędne w świetle okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy. Nie ma potrzeby zwracania się do Urzędu Gminy w N., jak również właściwej jednostki terenowej KRUS, czy za skarżącą były odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne rolników z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, skoro, jak wynika z powyższych ustaleń, skarżąca nie pracowała w tym gospodarstwie w sposób stały, a zatem nie podlegała ubezpieczeniom społecznym rolników. Z tych też względów w sprawie nie ma zastosowania rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 roku w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, na które powołuje się w apelacji skarżąca. Nie ma bowiem potrzeby ustalania w jaki sposób została ustalona składka na ubezpieczenia społeczne rolników z gospodarstwa rodziców skarżącej.

Mając na uwadze powyższe wyrok Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu, a apelacja jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlega oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.