Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku II Wydział Karny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Wróblewska

Sędziowie: SSA Andrzej Rydzewski

SSO del. Rafał Ryś (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Aleksandra Konkol

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej (...) w G. A. N.

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2018 r.

sprawy

D. S. s. S. ur. (...) w G.

o wydanie wyroku łącznego

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę skazanego

od wyroku łącznego Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30 maja 2018 r., sygn. akt IV K 48/18

I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że wymierzoną w punkcie I karę łączną pozbawienia wolności obniża do 12 (dwunastu) lat;

II. utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok w pozostałej części;

III. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. T. (Kancelaria Adwokacka w G.) kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych, sześćdziesiąt groszy) brutto tytułem zwrotu kosztów obrony skazanego D. S. z urzędu w toku postępowania odwoławczego;

IV. zwalnia skazanego od wydatków za II instancję, którymi obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gdańsku rozpoznawał w I instancji sprawę skazanego D. S. [S.] (l. 25) - o wyrok łączny. Wniosek administracji jednostki penitencjarnej inicjujący to postępowanie wpłynął do sądu w dniu 5 marca 2018 roku.

Wyrokiem łącznym z dnia 30 maja 2018 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt IV K 48/18, Sąd Okręgowy poczynił następujące rozstrzygnięcia:

I. na podstawie art. 85 §1 i 2 kk w zw. z art. 86 §1 i 4 kk w zw. z art. 87 §1 kk - połączył skazanemu D. S. kary łączne pozbawienia wolności, karę ograniczenia wolności oraz karę pozbawienia wymierzone wyrokami:

1. łącznym SR Gdańsk - Północ w Gdańsku z 1.03.2017r. w sprawie XI K 828/16, w zakresie punktu I ( 4 lata pozbawienia wolności),

2. łącznym SR Gdańsk - Północ w Gdańsku z 1.03.2017r., w sprawie XI K 828/16, w zakresie punktu V ( 2 lata pozbawienia wolności),

3. SR Gdańsk - Północ w Gdańsku z 8.08.2012r. w sprawie II K 939/12 ( miesiąc ograniczenia wolności),

4. SO w Gdańsku z 19.01.2017r. w sprawie IV K 92/15 ( 8 lat pozbawienia wolności)

i orzekł karę łączną 13 lat pozbawienia wolności;

II. na podstawie art. 577 kpk, na poczet orzeczonej w punkcie I kary łącznej pozbawienia wolności zaliczył skazanemu okres od 13.05.2016r. do 29.05.2018r.;

III. na podstawie art. 572 kpk umorzył postępowanie odnośnie połączenia wyrokiem łącznym kary łącznej 3 lat pozbawienia wolności wymierzonej wyrokiem łącznym SR Gdańsk - Północ w Gdańsku w sprawie IX K 828/16, w punkcie III;

IV. na podstawie art. 85 §1 i 2 kk w zw. z art. 86 §1, 2 i 4 kk, połączył skazanemu kary łączne grzywny i kary grzywny wymierzone:

- w punktach II i IV wyroku łącznego SR Gdańsk - Północ w Gdańsku w sprawie IX K 828/16n (100 stawek po 10 zł i 200 stawek po 10 zł),

- SR Gdańsk - Południe w Gdańsku w sprawie II K 1339/12 (80 stawek po 10 zł),

- SR Gdańsk - Północ w Gdańsku w sprawie XI K 687/13 (100 stawek po 10 zł)

i orzekła karę łączną 350 stawek dziennych grzywny, ustalając stawkę dzienną na 10 złotych;

V. pozostawił do odrębnego wykonania w pozostałym zakresie wyroki, którymi orzeczono kary podlegające łączeniu;

VI. zasądził na rzecz obrońcy koszty obrony z urzędu w kwocie 177,12 zł brutto;

VII. zwolnił skazanego w całości od zapłaty kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł wyłącznie obrońca skazanego, zaskarżając ów wyrok w jego punkcie I (tzn. tylko co do kary łącznej pozbawienia wolności).

Wyrokowi temu - na podstawie art. 438 pkt 4 kpk - zarzucił rażącą niewspółmierność kary, wyrażającą się w zastosowaniu przez Sąd I instancji błędnej zasady łączenia kar, tj. metody asperacji, ukierunkowanej na kumulację, podczas, gdy dyrektywy wymiaru kary, w tym kary łącznej, właściwości i warunki osobiste skazanego opisane w opinii o skazanym z zakładu karnego, w większości jednorodność dóbr naruszanych przez skazanego, przemawiają za zastosowaniem metody absorpcji.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez wymierzenie skazanemu kary łącznej na zasadzie pełnej absorpcji, ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy skazanego D. S. zasługuje na uwzględnienie tylko częściowo. Zarzut rażącej surowości kary podniesiony w omawianym środku odwoławczym okazał się trafny co do zasady, aczkolwiek nie co do skali wyrażonej we wnioskach apelacyjnych (pełna absorpcja). W konsekwencji Sąd Apelacyjny orzekł o zmianie zaskarżonego wyroku, poprzez obniżenie kary łącznej pozbawienia wolności do lat 12.

Dla jasności dalszego wywodu i zakreślenia granic kontroli odwoławczej w niniejszej sprawie, przypomnieć w tym miejscu należy, że – zgodnie z treścią art. 433 §1 kpk (w brzmieniu obowiązującym od dnia 15.04.2016 r.) - Sąd odwoławczy był zobowiązany do rozpoznania omawianej sprawy zasadniczo w granicach zaskarżenia oraz zarzutu zakreślonego przez autora apelacji, tj. co do rozstrzygnięcia związanego z wymiarem kary łącznej pozbawienia wolności, zaś w zakresie szerszym jedynie w razie ujawnienia wyjątkowych okoliczności, o których mowa w końcowej części przywołanego wyżej przepisu.

Już na wstępie należy wskazać (choć nie było to przedmiotem zarzutu apelacyjnego), że Sąd I instancji prawidłowo przyjął (str. 9-11 uzasadnienia wyroku), że w niniejszej sprawie - w zakresie prawa materialnego normującego instytucję kary łącznej - zastosowanie mają wyłącznie przepisy rozdziału IX Kodeksu karnego w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2015 roku. Ocenę tę determinuje treść art. 19 ust.1 Ustawy z dnia 20.02.2015 roku o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015.396) , w powiązaniu z dyspozycją z art. 4 §1 kk.

Prawidłowo i zgodnie z brzmieniem art. 85 §1 i 2 kk Sąd I instancji ustalił i opisał katalog kar podlegających łączeniu (w tym kar łącznych), co w konsekwencji umożliwiło połączenie orzeczonych tam kar pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności (których suma - przy zastosowaniu art. 87 §1 kk - wynosi 14 lat i 15 dni pozbawienia wolności) i wymierzenie skazanemu jednej kary łącznej pozbawienia wolności. Tego etapu rozważań Sądu Okręgowego skarżący bynajmniej nie kwestionuje, skupiając się wyłącznie na temacie niewspółmierności orzeczonej kary, jako kary rażąco surowej.

Sąd odwoławczy, podzielając częściowo podniesiony zarzut apelacyjny, uznał, że orzeczona wobec oskarżonego D. S. kara łączna 13 lat pozbawienia wolności jest karą nazbyt surową, ukształtowaną - jak się wydaje - przez pryzmat ostatniego wyroku skazującego (w sprawie IV K 92/15), dotyczącego niewątpliwie czynu o bardzo wysokim stopniu społecznej szkodliwości. Nie można jednak zapominać, że w obecnym stanie prawnym kara łączna - zgodnie z dyspozycją art. 85a kk - ma przede wszystkim realizować cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ta ma osiągnąć w stosunku do skazanego, ale też uwzględniać potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. W ramach tak opisanych celów racjonalnej polityki karnej mieszczą się także przesłanki, które zostały wypracowane w utrwalonym już orzecznictwie sądowym, ukierunkowane zarówno na ocenę osoby sprawcy, jego cech osobowych i dotychczasowej linii życiowej, jak i na analizę popełnianych przez niego przestępstw w ujęciu czasowym (interwały pomiędzy przestępstwami) i przedmiotowym (zbieżność rodzajowa atakowanych dóbr prawnych).

Sąd I instancji zasadniczo prawidłowo ustalił opisane wyżej okoliczności i przesłanki, które winny mieć decydujący wpływ na wymiar kary łącznej w niniejszym postępowaniu, aczkolwiek ich dalsze wyważenie doprowadziło do wymierzenia kary zbliżonej do górnej granicy ustawowej, co nie do końca koresponduje - zdaniem Sądu Apelacyjnego - z licznymi argumentami działającymi na korzyść skazanego D. S. w procesie wymiaru kary łącznej. Z tego właśnie powodu zaskarżone orzeczenie wymagało nieznacznej korekty - na korzyść osoby skazanej, zgodnie z kierunkiem zaskarżenia wyroku.

Należy zatem przypomnieć, że skazany posiada tego rodzaju opinię z zakładu karnego, w której występują zarówno okoliczności pozytywne, jak i negatywne (str. 8 uzasadnienia). Doszukując się jednak pewnego trendu w zachowaniu skazanego, trzeba przyznać, że obecnie , tzn. w ostatnim czasie - w przeciwieństwie do okresu poprzedniego - zachowuje się on właściwie, odbywa karę w systemie programowanego oddziaływania, był nagradzany regulaminowo, utrzymuje poprawny kontakt z rodziną (dziadkami), z powodzeniem wykonuje swoje zadania w ramach zatrudnienia w jednostce penitencjarnej, a także ukończył ostatnio kursy i programy edukacyjne oraz zawodowe. Są to symptomy - na razie może nieśmiałe - zmiany dotychczasowej postawy życiowej skazanego, które winny zostać nieco bardziej dostrzeżone i docenione, niż uczynił to Sąd Okręgowy, który przecież zauważył, że „zachowanie skazanego stabilizuje się na właściwym poziomie” (str. 13 uzasadnienia), jednak nie wyciągnął z tego faktu odpowiednio daleko idących wniosków. W tym właśnie elemencie Sąd odwoławczy dopatruje się konieczności realizacji w nieco większym stopniu wychowawczego celu wymierzanej obecnie skazanemu kary łącznej pozbawienia wolności - zgodnie z dyrektywą płynącą z przywołanego już art. 85a kk. Obrońca trafnie przy tym wywodzi, że skazany był co prawda 7 razy karany dyscyplinarnie, lecz ostatni taki przypadek miał miejsce w 2015 roku.

W tej sytuacji kara łączna, obniżona przez Sąd Apelacyjny do 12 lat pozbawienia wolności, nadal bazuje na przyjętej w zaskarżonym wyroku zasadzie asperacji, stanowiącej swoiste wyważenie pomiędzy skrajnymi zasadami absorpcji i kumulacji. Odpowiada to realiom niniejszej sprawy, w której – jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy – odstępy czasowe występujące pomiędzy czynami wchodzącymi w ramy zbiegu nie były zawsze bardzo ścisłe; podobnie w przypadku analizy naruszanych przez skazanego dóbr prawnych należy podkreślić, że brak tu daleko posuniętej jednolitości, o czym będzie jeszcze mowa niżej. Mając na uwadze dodatkowo wnioski opinii o skazanym z zakładu karnego, należy stwierdzić, że kara łączna – wbrew wnioskom skarżącego – z pewnością nie mogła zostać wymierzona z zastosowaniem pełnej absorpcji, gdyż nie byłaby to z pewnością kara sprawiedliwa i zgodna z poprawnymi kryteriami oceny opisanymi powyżej. Nie byłaby ona także w stanie zrealizować pożądanych zadań prewencyjnych, w szczególności w sferze prewencji indywidualnej, nakierowanej na osobę sprawcy wielokrotnego, niepoprawnego, którym z pewnością jest skazany D. S.. Niewątpliwie aktualne pozostaje w tym zakresie utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym decydujące znaczenie przy wymiarze kary łącznej ma właśnie wzgląd na prewencyjne oddziaływanie kary i to w zakresie prewencji ogólnej, jak i indywidualnej ( tak Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 20.09.2001r. w sprawie II AKa 154/01, Prokuratura i Prawo 2002/4/26).

W szczególności chodzi o to, by właściwie ukształtowana kara łączna oddziaływała wychowawczo na sprawcę oraz chroniła w odpowiednim stopniu społeczeństwo przed niebezpieczeństwem ponownego dopuszczenia się przez niego czynu zabronionego. Popełnienie przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw jest czynnikiem prognostycznym przemawiającym za orzeczeniem kary łącznej surowszej od wynikającej z prostej absorpcji ( tak słusznie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku w sprawie II AKa 171/00, OSA 2001/2/5). Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, że stosowanie jednej z wyżej wymienionych zasad - absorpcji, czy też kumulacji w pełnym zakresie, z wyłączeniem zasady przeciwnej, winno mieć miejsce jedynie wyjątkowo. Zatem najczęstszym sposobem kształtowania kary łącznej w wyroku łącznym pozostaje przyjęcie zasady asperacji, pomagającej odnaleźć właściwą równowagę pomiędzy przywołanymi, skrajnymi rozwiązaniami. Zgodzić należy się przy tym z poglądem, którego zdaje się nie podzielać skarżący, że instytucja kary łącznej nie polega w istocie na automatycznym niejako zmniejszeniu dolegliwości za przestępstwa już popełnione, ale służy racjonalizacji wykonania kar pochodzących z różnych skazań - zgodnie z aktualizowanymi na bieżąco celami tychże kar.

Nie można natomiast zgodzić się z oceną skarżącego, że dalsze łagodzenie kary łącznej (do pełnej absorpcji włącznie) uzasadnione jest tym, że przestępstwa oskarżonego, związane z karami obecnie podlegającymi łączeniu, dotykały rzekomo podobnych rodzajowo dóbr prawnych, tj. głównie mienia. Teza ta nie jest prawdziwa. Jak słusznie zauważył Sąd I instancji, przestępstwa popełniane przez skazanego godziły w cały szereg dóbr prawnie chronionych, gdzie - poza mieniem - występowały także inne dobra: życie ludzkie, wolność osobista, porządek publiczny, działalność instytucji państwowych. Odstępy czasowe pomiędzy poszczególnymi czynami także były znaczące, albowiem oskarżony działał w tym przypadku, popełniając kolejne przestępstwa, od listopada 2010 roku do grudnia 2013 roku. Okoliczności te - wbrew odmiennemu poglądowi apelującej - zostały prawidłowo ocenione przez Sąd Okręgowy.

Podobnie nie sposób wyciągać korzystnych dla skazanego wniosków w ramach postępowania o wyrok łączny z faktu, że jego relacje ze współosadzonymi nie układają się do końca poprawnie, co skutkowało poparzeniem go i podejrzeniem tego, że jest on ofiarą znęcania się na terenie placówki penitencjarnej. Problemy tego typu winny być rozwiązywane na zupełnie innych polach i w innym trybie.

Tym samym Sąd Apelacyjny uznał, że obniżona skazanemu - do lat 12 - kara łączna pozbawienia wolności jest trafna i mieści się w opisanych wyżej kryteriach ustawowych i doktrynalnych. Nie ma przy tym znaczenia podnoszona przez skarżącego okoliczność, że skazany jest osobą młodą, zaś przestępstw dopuszczał się kilka lat temu. Są to bowiem kwestie oczywiste i nie były podważane przez Sąd Okręgowy.

Sąd odwoławczy, wyrokiem reformatoryjnym, w swym głębokim przekonaniu, doprowadził do takiego ukształtowania kary łącznej pozbawienia wolności, aby uwzględniała ona aktualne zapotrzebowanie skazanego S. na środki represji karnej.

Mając na uwadze opisane wyżej argumenty Sąd Apelacyjny - po dokonaniu opisanej wyżej zmiany w zakresie wymiaru kary łącznej - utrzymał w mocy wyrok łączny Sądu I instancji w dalszej części, uznając pozostałe rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego za trafne i nie wymagające korekty w toku instancji. Sąd ten przedstawił swoje stanowisko w pisemnym uzasadnieniu wyroku, spełniającym wymogi stawiane w art. 424 kpk. W sposób prawidłowy ustalono i opisano stan faktyczny sprawy, jak i wypływające z tego konsekwencje prawne. W toku postępowania nie zaistniały przesłanki z art. 439 kpk i art. 440 kpk, obligujące Sąd II instancji do orzekania poza granicami środka odwoławczego.

Sąd Apelacyjny – na podstawie §2, §4 ust. 1 i 3, §17 ust. 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. 2016.1714), a także art. 618 § 1 pkt 11 kpk - przyznał obrońcy skazanego koszty pomocy prawnej udzielonej skazanemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym (wraz z podatkiem VAT – 23%) w kwocie 147,60 zł., albowiem skazany korzystał w II instancji z pomocy prawnej udzielonej mu z urzędu, zaś koszty te nie zostały przez niego uiszczone nawet w części.

O wydatkach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 624 §1 kpk, uwzględniając aktualną sytuację życiową, majątkową oraz możliwości zarobkowe skazanego, nie posiadającego istotnego majątku, przebywającego w warunkach izolacji penitencjarnej i nie posiadającego znaczących dochodów.