Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Paulina Asłanowicz

Sędziowie:SA Ewa Kaniok (spr.)

SO del. Bernard Chazan

Protokolant:sekr. sądowy Dorota Jędrak

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. W.

przeciwko H. W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 7 stycznia 2016 r., sygn. akt IV C 37/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II (drugim) w ten sposób, że odstępuje od obciążenia B. W. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz H. W.;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  nie obciąża B. W. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję na rzecz H. W..

Ewa Kaniok Paulina Asłanowicz Bernard Chazan

Sygn. akt V ACa 937/17

UZASADNIENIE

Powódka wniosła o pozbawienie wykonalności w całości tytułu wykonawczego w postaci ugody sądowej zwartej w dniu 6 kwietnia 2011 roku w sprawie o podział majątku dorobkowego przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie, w którym została zobowiązana do spłaty 100.000,00 złotych na rzecz pozwanego z tytułu podziału majątku dorobkowego.

Pozwany, wniósł o oddalenie powództwa, ale jednocześnie uznał powództwo co do kwoty 77.000,00 złotych, nadto wniósł o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 7 stycznia 2016 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił powództwo; w punkcie drugim zasądził od powódki B. W. na rzecz pozwanego H. W. kwotę 4.600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie; w punkcie trzecim opłatę sądową przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 6 kwietnia 2011 roku przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie w sprawie I Ns 1187/98 zawarta została ugoda między stronami, na mocy której wchodzące w skład majątku dorobkowego spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w P. przy ulicy (...) o powierzchni 60 m ², otrzymała powódka B. W., która miała dokonać spłaty na rzecz pozwanego w wysokości 100.000,00 złotych, to jest 10.000,00 złotych do 6 kwietnia 2012 roku i 90.000,00 złotych w 75 ratach po 1.200,00 złotych każda w terminie do dnia 10-tego każdego miesiąca.

W dniu 16 sierpnia 2012 roku komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Pruszkowie wszczął egzekucję co do kwoty 10.000,00 złotych z odsetkami i zajął wynagrodzenie za pracę i rachunek bankowy powódki.

W dniu 28 września 2012 roku pomiędzy powódką i synami stron M. W., Ł. W. i A. W. zostały zawarte umowy przelewu wierzytelności. M. W. przelał na powódkę wierzytelność w stosunku do pozwanego z tytułu zaległych alimentów z odsetkami w wysokości 119.679,52 złotych, Ł. W. w kwocie 110.563,90 złotych, a A. W. w kwocie 18.500,00 złotych. Synowie stron powiadomili pozwanego o dokonanym przelewie. Powódka w dniu 28 września 2012 roku złożyła pozwanemu oświadczenie o potrąceniu wierzytelności informując, że przysługuje jej wierzytelność na podstawie umów z synami w wysokości łącznej 243.744,00 złotych, zaś pozwanemu od niej przysługuje wierzytelność w wysokości 100.823,38 złotych z tytułu ugody i dokonuje potrącenia tych wierzytelności.

W dniu 5 czerwca 2014 roku powódka dokonała na rzecz syna Ł. W. zwrotnego przelewu wierzytelności z tytułu zaległych alimentów w wysokości 105.563,90 złotych. Strony umowy, to znaczy: A. W. i powódka powiadomiły o tym pozwanego.

W zakresie alimentów na rzecz synów toczyło się postępowanie egzekucyjne na podstawie Konwencji o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą.

W dniu 15 marca 2015 roku powódka dokonała zwrotnego przelewu wierzytelności na rzecz syna M. W. w zakresie należności głównej, to jest kwoty 39.733,33 złotych, a w dniu 27 lipca zwrotnego przelewu na rzecz syna A. w zakresie kwoty głównej 83.000,00 złotych, a następnie na rzecz M. W. w zakresie kwoty głównej 15.050,80 złotych.

Zgodnie z artykułem 840 § 1 punkt 2 k.p.c., dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło, albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie.

Sąd I instancji stwierdził, że wierzytelność o zapłatę wymagalnych świadczeń alimentacyjnych nie może być przedmiotem przelewu. Takie stanowisko w trybie artykułu 509 § 1 k.c. zajął Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 134/10. Jak stwierdził w tym orzeczeniu Sąd Najwyższy, celem obowiązku alimentacyjnego jest uczynienie zadość wynikającemu z więzów rodzinnych, obowiązkowi świadczenia pomocy tym członkom rodziny, którzy własnymi siłami i środkami nie mogą zaspokoić swoich potrzeb bytowych. Zgodnie z artykułem 128 k.r.o. istota alimentacji polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy prawa między osobami połączonymi węzłem rodzinnym, a więc między osobami określonymi przez Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Ze względu na cel i treść świadczenia, prawa i obowiązki alimentacyjne mają charakter ściśle osobisty, są nieprzenaszalne. Uprawniony nie może zrzec się prawa do alimentacji nawet za zapłatą jednorazowej skapitalizowanej kwoty przyszłych świadczeń, ani zbyć innej osobie zarówno prawa do alimentacji, jak i już wymagalnych rat alimentacyjnych. Nie jest też dopuszczalne przejęcie obowiązku alimentacyjnego przez inną osobę. W nowszym piśmiennictwie prezentowany jest pogląd zawężający tę zasadę nieprzenaszalności przez dopuszczenie możliwości zbycia innej osobie przez uprawnionego rat alimentacyjnych już wymagalnych także w drodze przelewu, ale wskazuje się, że przemawiają za tym względy ekonomiczne polegające na stworzeniu osobie uprawnionej do alimentacji możliwości dokonania odpłatnego zbycia zasądzonych zaległych rat alimentacyjnych, których nie może wyegzekwować w celu uzyskania środków utrzymania. Obowiązek alimentacyjny, jest to zapewnienie uprawnionemu niezbędnych środków materialnych pozwalających zaspokoić jego potrzeby i przeniesienie wierzytelności na osobę trzecią w drodze przelewu nie jest możliwe, chyba, że za odpłatnością.

W ocenie Sądu Okręgowego skoro przelewy wierzytelności dokonane przez synów stron na powódkę były nieodpłatne i bezskuteczne w stosunku do pozwanego, bezskuteczne jest także potrącenie wierzytelności objętych tymi przelewami. Powódka nie nabyła owych wierzytelności. W związku z tym nie ma uprawnień do potrącenia.

W prawdzie zostało uznane w części powództwo w kwocie wyegzekwowanej 77.000,00 złotych, ale zdaniem Sądu bez znaczenia jest jaka kwota została wyegzekwowana. Komornik prowadzący egzekucję dokonuje potrąceń na podstawie tytułu wykonawczego. Dysponuje tym tytułem wykonawczym i jest zobowiązany do wyegzekwowania kwoty wynikającej z tytułu wykonawczego, a nie wyższej, ewentualnie z odsetkami, które doszły w przypadku uchybienia płatności. Z tych wszystkich względów Sąd uznał, że brak jest podstaw do uwzględnienia żądania powódki.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie artykułu 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zaskarżając go w części to jest w punkcie 1 w zakresie oddalającym powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności co do kwoty 90.000 zł. płatnej w 75 kolejnych ratach od maja 2012r. i w punkcie 2 i zarzuciła:

1.  nie uwzględnienie uznania powództwa w zakresie zrealizowanego zajęcia wierzytelności, jak w pokwitowaniu komornika z dnia 23.03.2015, z „należności określonej w treści ugody z dnia 06.04.2011 sygn. akt I Ns 1187/98 jako dalsza część świadczenia z odsetkami”

2.  pominięcie lub błędne rozpoznanie zarzutu, iż zobowiązanie z tytułu „należności określonej w treści ugody z dnia 06.04.2011 sygn. akt I Ns 1187/98 jako dalsza część świadczenia z odsetkami” wygasło w zakresie zrealizowanego zajęcia wierzytelności, jak w pokwitowaniu komornika z dnia 23.03.2015;

3.  pominięcie lub błędną ocenę materiału dowodowego w postaci wyżej wymienionego dokumentu komornika z dnia 23.03.2015.

4.  zakwestionowała wyrok w zakresie zasądzenia na rzecz pozwanego H. W. kwoty 4 600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie i zarzuciła nie zastosowanie regulacji iż w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może nie obciążać strony przegrywającej kosztami.

W konkluzji wniosła o uchylenie wyroku w zakresie w jakim dotyczy on części należności określonej w treści ugody sądowej z dnia 06.04.2011 sygn. akt I Ns 1187/98 jako: dalsza część świadczenia, w wysokości należności głównej 90.000 złotych, z odsetkami (tj. 75 kolejnych rat od maja 2012 po 1200 złotych z odsetkami) i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, ewentualne o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądań pozwu do kwoty 77.000 złotych, lub poprzez umorzenie postępowania w zakresie 90.000 złotych. Nadto wniosła o zmianę zaskarżanego wyroku w zakresie zasądzenia na rzecz pozwanego H. W. kwoty 4 600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie poprzez nie obciążanie jej tymi kosztami.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów postępowania przed Sądem II Instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja jest uzasadniona jedynie w części odnoszącej się do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie drugim zaskarżonego wyroku, w pozostałej części jest bezzasadna i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne dodatkowo ustalając, że w ramach egzekucji alimentów prowadzonej na wniosek wierzyciela A. W. przeciwko H. W. w sprawie Kmp 30/12 komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Pruszkowie D. K. dokonał zajęcia wierzytelności przysługujących H. W. w stosunku do B. W. na mocy ugody zawartej w sprawie I Ns 1187/98 przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie (k.375- 376). B. W. realizując postanowienia zawarte w w/w ugodzie wpłaciła do rąk komornika w sprawie Kmp 30/12 kwotę 77.000 zł. ( k.377).

Pozwany H. W. na podstawie tytułu wykonawczego w postaci ugody zwartej w sprawie I Ns 1187/98 przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie 6.04.2011 zaopatrzonej w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 27.04.2012r. co do kwoty 10.000 zł. płatnej do dnia 6.04. (...). wyegzekwował całą należność objętą klauzulą wykonalności, przy czym część kwot pozostaje w depozycie z uwagi na zajęcie w sprawie egzekucyjnej kmp 30/12 toczącej się z wniosku A. W. przeciwko H. W. ( k. 391).

Ugoda z 6.04.2011r. zawarta w sprawie I Ns 1187/98 w części dotyczącej wierzytelności przysługującej H. W. od B. W. w wysokości 90.000 zł. płatnej w 75 ratach w kwotach po 1200 zł. każda począwszy od maja 2012r. nie jest zaopatrzona w klauzulę wykonalności.

Okoliczność ta jest bezsporna, mimo to powódka domagała się pozbawienia wykonalności w/w ugody sądowej w zakresie należności w wysokości 90.000 zł.

W dniu 20.01.2016r. powódka złożyła wniosek o uzupełnienie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 7.01.2016r. sygn. IV C37/13 poprzez rozstrzygnięcie o w/w żądaniu (k.408). Powyższy wniosek został oddalony postanowieniem z 4.02.2016r ( k.409).

W apelacji powódka wnosiła o umorzenie postępowania w tej części z uwagi na nieważność postępowania wywodząc, że wydanie orzeczenia sądu jest zbędne i niedopuszczalne z uwagi na brak tytułu wykonawczego dla należności powyżej 10.000 zł. (k.476).

Na rozprawie apelacyjnej powódka oświadczyła, że nie cofa powództwa w tej części i że popiera wnioski zawarte w apelacji, przy czym w apelacji sformułowała 3 różne wykluczające się wnioski: o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, o zmianę wyroku i pozbawienie ugody wykonalności do kwoty 77.000 zł., ewentualnie o umorzenie postępowania co do kwoty 90.000 zł. ( k.416v i 477).

Zarzut nieważności postępowania nie jest uzasadniony albowiem nie zachodzi żadna z przesłanek wskazanych w art. 379 k.p.c.

Nie zachodzi także podstawa do uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia postępowania, albowiem zgodnie z art. 355 par. 1 k.p.c. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Powódka nie cofnęła pozwu, zaś fakt że ugoda z dnia z 6.04.2011r. zawarta w sprawie I Ns 1187/98 w części dotyczącej wierzytelności przysługującej H. W. od B. W. w wysokości 90.000 zł. płatnej w 75 ratach w kwotach po 1200 zł. każda, nie jest zaopatrzona w klauzulę wykonalności, nie oznacza że wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne. Wprawdzie w sytuacji gdy tytuł egzekucyjny nie jest zaopatrzony w klauzulę wykonalności pozbawienie go takiej klauzuli nie jest możliwe, nie stanowi to jednak przeszkody do merytorycznego orzeczenia o żądaniu pozwu. Nie nadanie ugodzie klauzuli wykonalności prowadzi do przyjęcia, że powództwo o pozbawienie tej ugody wykonalności co do kwoty 90.000 zł. jest przedwczesne. Przedmiotem badania w sprawie z art. 840 k.p.c. jest bowiem zakres, w jakim jest dopuszczalne prowadzenie egzekucji na podstawie wydanego tytułu wykonawczego. W tej sytuacji wyrok sądu I instancji oddalający powództwo jest prawidłowy.

Uznanie powództwa co do kwoty 77.000 zł. nie może skutkować uwzględnieniem powództwa w tej części albowiem co do w/w kwoty sąd nie nadał klauzuli wykonalności przeciwko powódce.

Postępowanie egzekucyjne, na które powódka się powołuje tj. postępowanie w sprawie kmp 30/12 toczy się na wniosek wierzyciela A. W. przeciwko H. W. i nie stanowi egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego w postaci ugody sądowej zwartej w sprawie I Ns 1187/98 przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie 6.04.2011 i zaopatrzonej w klauzulę wykonalności.

Okoliczność, że powódka dobrowolnie zapłaciła kwotę 77.000 zł. wynikającą z w/w ugody sama w sobie nie jest wystarczająca do pozbawienia tej ugody wykonalności co do w/w kwoty albowiem podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, a tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności ( art. 776 k.p.c.). Pozwany nie wystąpił o nadanie ugodzie klauzuli wykonalności co do kwoty 77.000 zł. i nie prowadzi egzekucji tej kwoty.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 20.01.2016r. sygn. IV CSK 282/15 wyegzekwowanie świadczenia zasądzonego tytułem wykonawczym objętym powództwem przeciwegzekucyjnym nie stanowi podstawy do umorzenia postępowania, zgodnie z art. 355 k.p.c., lecz do oddalenia powództwa, o ile wyegzekwowanie świadczenia nastąpiło w toku postępowania rozpoznawczego. Zatem nawet gdyby ugoda zaopatrzona była w klauzulę wykonalności i kwota 77.000 zł. zostałaby wyegzekwowana przez komornika, powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności do kwoty 77.000 zł. podlegałoby oddaleniu.

Dłużnik traci możliwość wytoczenia powództwa o pozbawienie lub ograniczenie tytułu wykonawczego wykonalności z chwilą wyegzekwowania świadczenia objętego tytułem wykonawczym w odniesieniu do już wyegzekwowanego świadczenia. W tej części wykonalność tytułu wykonawczego wygasa na skutek jego zrealizowania ( tak SN w postanowieniu z 30.05.2014r. sygn.. II CSK 679/13).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji w zakresie dochodzonego roszczenia i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił ją.

Jeśli idzie o rozstrzygniecie o kosztach procesu za I instancję, Sąd Apelacyjny podziela zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. Powódka wniosła niniejsze powództwo w dobrej wierze. Spór między stronami wyniknął dlatego, że nie potrafiły się porozumieć. Pozwany wszczął egzekucję przeciwko powódce pomimo, że był dłużnikiem swoich synów z tytułu alimentów. Choć jak trafnie wskazał sąd I instancji, wierzytelność o zapłatę wymagalnych świadczeń alimentacyjnych nie może by przedmiotem przelewu, to jednak kwoty wyegzekwowane przez pozwanego od powódki uległy zajęciu przez komornika prowadzącego egzekucję zaległych alimentów na rzecz syna stron.

Sytuacja materialna powódki jest trudna, jak wynika z oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, na utrzymaniu powódki nadal pozostaje syn A. W.. Powódka korzysta z częściowego zwolnienia od kosztów sądowych ( k440).

Okoliczności sprawy i sytuacja majątkowa powódki, w ocenie Sadu Apelacyjnego, przemawiają za nieobciążaniem powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego na zasadzie art. 102 k.p.c.

Dlatego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 par. 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że odstąpił od obciążenia powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz H. W..

O kosztach procesu za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. z uwagi na w/w okoliczności.

Ewa Kaniok Paulina Asłanowicz Bernard Chazan