Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. L.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w (...)

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 13 lipca 2017 r., sygn. akt I C 544/16

postanawia:

uchylić zaskarżony wyrok i postępowanie umorzyć.

SSO del. Tomasz Tatarczyk SSA Małgorzata Wołczańska SSA Elżbieta Karpeta

Sygn. akt I ACa 351/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Częstochowie oddalił powództwo przyjmując, iż w piśmie z dnia 25 listopada 2016 r. J. L. domagał się ustalenia nieważności postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 27 października 2016 r., w sprawie o sygnaturze akt VI Cz 922/16.

Sąd I instancji ustalił, iż w dniu 27 października 2016 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie w sprawie VI Cz 992/16 odrzucił zażalenie J. L. na postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 18 sierpnia 2016 r. oddalające zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Zawierciu z dnia 11 lutego 2016 r. o zwieszeniu postępowania z uwagi na śmierć strony E. L.. W uzasadnieniu orzeczenia podniesiono, że zgodnie z art. 394 1 § k.p.c. od postanowienia Sądu Okręgowego rozpoznającego zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego zażalenie nie przysługuje. Powodem zawieszenia postępowania przez Sąd Rejonowy w Zawierciu była śmierć pozwanej E. L., która zmarła w toku procesu o wydanie nieruchomości w sprawie I C 404/15.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż stan faktyczny wynikał z dokumentów urzędowych, jakim są orzeczenia sądów i nie jest sporny, sporna była natomiast ocena prawna wydawanych orzeczeń. Podał również Sąd I instancji, iż żądanie powoda zakwalifikowano jako żądanie oparte na treści art. 189 k.p.c., zgodnie z którym, powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Wskazał Sąd, iż powód żąda unieważnienia postanowienia Sądu Okręgowego uznając je za niewłaściwe. Podkreślił Sąd, iż powództwo oparte na przepisie art. 189 k.p.c. nakłada na powoda obowiązek wykazania i udowodnienia, że posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa, co do stosunku prawnego bądź prawa, który wymaga rozstrzygnięcia prawnego a powództwo doprowadzi do definitywnego rozstrzygnięcia sporu. Powód nie udowodnił spełnienia żadnej z tych przesłanek. Powód, jako strona inicjująca proces ponosi skutki prawne podejmowanych decyzji, w tym dotyczące określenia przedmiotu sporu. Zdaniem Sądu Okręgowego, pomimo, jasnych, prostych uzasadnień orzeczeń wydanych przez Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy, nie wymagających specjalnych umiejętności intelektualnych, powód - jak się wydaje - całkowicie ignoruje treść tych uzasadnień. O ile brak wiedzy prawnej strony nieposiadającej wykształcenia prawnego jest usprawiedliwiony i zrozumiały, to negowanie, co do zasady treści rozstrzygnięć i ich uzasadnień tylko dlatego, że nie odpowiadają oczekiwaniom powoda przy braku przekonującej argumentacji nie zasługują na uwzględnienie.

Zaznaczył Sąd, że jeżeli w trakcie trwania procesu umiera strona to nie ma innej możliwości procesowej jak wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania - art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. - sąd zawiesza postępowanie z urzędu w razie śmierci strony. Nie ma w przepisie dowolności pozostawionej dla Sądu. Zawieszenie postępowania nie kończy sporu. Wskazanie następów prawnych strony i złożenie wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania pozwala na kontynuowanie procesu i merytoryczne jego zakończenie. Powód nie został pozbawiony ochrony prawnej swoich żądań, co przesadza o braku interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 27 października 2016 r. o odrzuceniu zażalenia. Interes prawny występuje bowiem wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, gdy określona sytuacja zagraża naruszeniem uprawnień powoda bądź też stwarza wątpliwość co do ich istnienia, czy realnej możliwości realizacji. O prawnym charakterze interesu, czyli o potrzebie wszczęcia postępowania sądowego i uzyskania orzeczenia oznaczonej treści, decyduje potrzeba ochrony sfery prawnej powoda. Wynik tego postępowania powinien doprowadzić do usunięcia wątpliwości i zapewnienia powodowi ochrony albo definitywnego zakończenia istniejącego sporu, ewentualnie zapobiegnięcia niebezpieczeństwu zaistnienia takiego sporu w przyszłości. Potrzebę ochrony prawnej determinuje niekiedy również określona sytuacja prawna, w jakiej znajduje się powód, zmierzający do jej prawnego wyjaśnienia. Jeżeli powództwo o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego jest jedynym możliwym środkiem jego ochrony, powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia - wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2016-01-28, III CSK 82/15 – publ. Legalis. Wywiódł w końcu Sąd, iż w tej sprawie nie istnieje sytuacja wymagająca oceny prawnej i rozstrzygnięcia, gdyż ocena prawna dokonana została w postanowieniu Sądu Rejonowego w Zawierciu z dnia 11 lutego 2016 r. oraz Sądu Okręgowego w Częstochowie 18 sierpnia 2016 r. i będącym przedmiotem sporu postanowieniu z dnia 27 października 2016 r. Nie istnieje niepewność prawna. Orzeczenia są zgodne z prawem – art. 417 1 § 2 k.c., a stwierdzenie braku interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie, jako przesłanka materialnoprawna determinuje oddalenie powództwa. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

W apelacji („określanej jako skarga, odwołanie, prośba, wniosek, zażalenie, pozew”) skarżący J. L. wskazał, iż zaskarża wyrok w całości nie zgadzając się z wydanym orzeczeniem i jego uzasadnieniem.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja musiała odnieść skutek, jakkolwiek odmienny od oczekiwań skarżącego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wydanie wyroku w niniejszej sprawie było niedopuszczalne, co uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania. Uznać bowiem trzeba, iż brak było w niniejszej sprawie pozwu w rozumieniu art. 187 k.p.c., istnienie pozwu stanowi zaś przesłankę procesową (w szerokim tego słowa znaczeniu), która warunkuje dopuszczalność procedowania i wyrokowania.

I tak zwrócić należy uwagę, iż pismo które zostało zakwalifikowane jako pozew w niniejszym postępowaniu, w istocie było pismem procesowym złożonym do sprawy, która toczyła się w Sądzie Okręgowym w Częstochowie (działającym jako Sąd II instancji) pod sygnaturą akt VI Cz 922/16 i konkretnie dotyczyła postanowienia tego Sądu z dnia 27 października 2016 r. odrzucającego zażalenie J. L. (pozwanego w tamtej sprawie) na postanowienie z dnia 18 sierpnia 2016 r. - jako niedopuszczalne. Wskazuje na to przywołanie w nagłówku pisma sygnatury owej sprawy, niewątpliwie też intencją wnoszącego owe pismo, co wynika z jego treści, było podważenie owego orzeczenia i podanie jego poprawności dalszej ocenie, w tym wypadku Sądu Najwyższego, do którego wnoszący pismo kierował, zakładając (błędnie), że taki środek zaskarżenia mu przysługuje. Co prawda wśród wielu określeń zawartych w piśmie, takich jak: „zażalenie, odwołanie, wniosek, skarga” znalazło się także oznaczenie wnoszonego pisma jako „pozew”, niemniej jego zasadnicza treść, o której wspominano czyli chęć zaskarżenia omawianego postanowienia (na co wskazuje również zawarte w piśmie sformułowanie: „ nie zgadzam się w całości i zaskarżamy w całości, składając dalej odwołanie, zażalenie, skargę wraz ze wnioskiem. Strona składa wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy” oraz argumentacja krytykująca motywy zaskarżanych w tamtej sprawie orzeczeń wpadkowych) nie uprawniała do potraktowania owego pisma jako pozwu. Tym bardziej, że na wezwanie do uzupełnienia braków owego pisma zakwalifikowanego jako pozew przez m.in. sprecyzowanie żądania (k.1 i 6), skarżący nie uczynił zadość temu wezwaniu (k.8 -9). Natomiast do określenia przedmiotu niniejszego postępowania doszło na skutek zarządzenia Przewodniczącego, którym to zarządzeniem stwierdzono, iż przedmiotem tym jest żądanie ustalenia nieważności postanowienia Sadu Okręgowego w Częstochowie z dnia 27 października 2016 r., sygn. akt VI Cz 922/16 (k. 12). Doręczając Skarbowi Państwa pisma J. L. potraktowane jako pozew, jednocześnie poinformowano Skarb Państwa, że doszło do oznaczenia przedmiotu żądania powoda jako ustalenie nieważności postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 27 października 2016 r., sygn. akt VI Cz 922/16 (k.28). Opisane okoliczności świadczą więc o tym, iż to nie wnoszący pismo J. L. sprecyzował żądanie lecz uczynił to Sąd (ściśle rzecz ujmując Przewodniczący). Bez wątpienia było to działanie wadliwe, gdyż Sąd nie był władny zastąpić w tym zakresie wnoszącego pismo i de facto samodzielnie zadecydować, co jest przedmiotem procesu, czy w zasadzie jaka jest intencja wnoszącego pismo. Dostrzec można, iż skarżący unika jednoznacznego określenia wnoszonych pism przydając im wielu określeń (wyżej już przytoczonych). Czyni tak wielokrotnie (podobnie określona została apelacja), nie jest to jednak dostatecznym usprawiedliwieniem dla dokonanej praktyki nadania sprawie biegu przez przyjęcie, że pismo z dnia 25 listopada 2016 r. kierowane do innej sprawy stanowi pozew o treści określonej w drodze zarządzenia Przewodniczącego. Nie może zaaprobować opisanej sytuacji, gdyż – jak zaznaczono na wstępie - treść pisma kierowanego do sprawy oznaczonej sygnaturą akt w Sądzie Okręgowym w Częstochowie jako VI Cz 922/16 wyraźnie określała intencje jego autora (pozwanego w tamtej sprawie J. L.). Ewidentnie zaś pozwany w tamtej sprawie J. L. chciał zaskarżyć – abstrahując od dopuszczalności - wydane w tamtej sprawie postanowienie uważając je za wadliwe. Postępowanie skarżącego świadczy o braku przyjmowania do wiadomości, że tylko określona część orzeczeń sądowych jest zaskarżalna, a tok instancji i zakres przysługujących środków zaskarżenia jest limitowany przepisami proceduralnymi. Skarżący, mimo odpowiednich pouczeń, fakt ten ignoruje wnosząc kolejne pisma (oznaczane i formułowane we właściwej dla siebie retoryce), które – w jego zamyśle – mają doprowadzić do zweryfikowania wydawanych orzeczeń. Opisane okoliczności nie upoważniały jednak do decydowania za skarżącego, że sporne pismo stanowi pozew, którego przedmiotem jest żądanie stwierdzenia nieważności postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 27 października 2016 r., sygn. akt VI Cz 922/16.

Podkreślić nadto należy, iż przywołany przez Sąd I instancji art. 189 k.p.c. dopuszcza powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego. Powołany przepis ma charakter materialnoprawny i jest formą ochrony praw podmiotowych, jako taki przepis ten w żaden sposób nie może być instrumentem kontroli prawidłowości orzeczeń sądowych. Kwestia ta ma jednakże marginalne znaczenie w tej sprawie o tyle, że jak wywiedziono – pismo potraktowane jako pozew – w istocie charakteru takiego nie miało. Zamiast też nadawać mu bieg jako pozwowi czyli wyłączać pismo skarżącego z akt VI Cz 922/16(k.20), gdyż to ta decyzja zainicjowała ciąg dalszych, wadliwych czynności w tej sprawie, należało pismo to potraktować zgodnie z intencją jego autora czyli jako kolejny środek zaskarżenia (jakkolwiek niedopuszczalny) w sprawie VI Cz 922/16.

Z podanych przyczyn Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji postanowienia z mocy art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 355 § 1 k.p.c.

SSO del. Tomasz Tatarczyk SSA Małgorzata Wołczańska SSA Elżbieta Karpeta