Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Bożena Lasota

Sędziowie: SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

SO del. Marzena Wasilewska

Protokolant: st. sekr. sądowy Marta Brzezińska

po rozpoznaniu w dniu 5 września 2018 r. w Warszawie

sprawy J. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa- Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 lipca 2016 r. sygn. akt VII U 738/15

oddala apelację.

Marzena Wasilewska Bożena Lasota Magdalena Kostro-Wesołowska

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. S. (1) odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 31 marca 2015 r. odmawiającej mu prawa do emerytury w obniżonym wieku w związku z pracą w szczególnych warunkach ze względu na niewykazanie 15 lat pracy w takich warunkach wykonywanej do dnia 1 stycznia 1999 r. Organ rentowy za udowodnione uznał 14 lat, 8 miesięcy i 8 dni pracy w szczególnych warunkach nie uwzględniając okresów niewykonywania pracy, za które odwołujący się po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymał zasiłek chorobowy lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 6 lipca 2016 r.zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu się prawo do wcześniejszej emerytury od 2 czerwca 2015 r. Sąd podniósł, że odwołujący się domagał się zaliczenia jako pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia na kontrakcie w (...) na stanowisku tokarza-frezera oraz szlifierza od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. W postępowaniu został dopuszczony dowód z opinii biegłego sądowego specjalisty ds. bhp celem ustalenia, czy odwołujący się w powyższym okresie wykonywał pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, dalej jako: rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego). Sąd ustalił, że odwołujący się (ur. (...)) 5 stycznia 2015r. złożył wniosek o emeryturę z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Po ustaleniu, że na dzień 1 stycznia 1999 r. ubezpieczony wykazał łączny staż pracy w wymiarze 27 lat, 9 miesięcy i 3 dni okresów składkowych i nieskładkowych, a szczególny staż pracy w wymiarze 14 lat, 8 miesięcy i 8 dni, organ rentowy zaskarżoną decyzją odmówił prawa do emerytury. Do szczególnego stażu pracy organ rentowy zaliczył następujące okresy zatrudnienia: - od 17 czerwca 1980 r. do d 29 października 1989 r., - od 8 stycznia 1992 r. do 24 lipca 1992 r., - od 4 sierpnia 1992 r. do 20 września 1992 r., - od 1 października 1992 r. do 24 sierpnia 1993 r., - od 29 sierpnia 1993 r. do 24 stycznia 1994 r., - od 31 stycznia 1994 r. do 12 kwietnia 1994 r, - od 26 kwietnia 1994 r. do 10 maja 1994 r., - od 2 lipca 1994 r. do 21 maja 1995 r., - od 16 czerwca 1995 r. do 14 grudnia 1995 r., - od 21 grudnia 1995 r. do 20 czerwca 1996 r., - od 28 czerwca 1996 r. do 20 stycznia 1997 r., - od 30 stycznia 1997 r. do 14 kwietnia 1997 r., - od 21 kwietnia 1997 r. do 20 sierpnia 1997 r. oraz - od 31 sierpnia 1997 r. do 29 września 1997 r. Na podstawie zaświadczenia z dnia 19 marca 1999 r., wystawionego przez (...) S.A. w W., Sąd ustalił, że odwołujący się był zatrudniony na budowie eksportowej w (...) na podstawie umowy o pracę od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku tokarz. Wykonywał prace zlecane, głównie toczenie tarcz hamulcowych, wytaczanie bębnów hamulcowych, szlifowanie głowic silników samochodowych i naprawa urządzeń kuchennych. Przy wykonywaniu powyższych prac unosił się pył żeliwa, a toczenie odbywało się z chłodziwem, co powodowało nieodwracalne skutki zdrowotne (zeznania świadka J. B. i odwołującego się). Na podstawie opinii biegłego sądowego Sąd ustalił, że wykonywane przez odwołującego się prace szlifierskie polegające na ostrzeniu narzędzi, noży do mięs i głowic silników odpowiadają rodzajowi prac wymienionemu w Dziale III - w hutnictwie i przemyśle metalowym, pod pozycją 78 Wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników. Natomiast typowe prace tokarskie i frezerskie nie są objęte Wykazem stanowiącym załącznik do wymienionego rozporządzenia. Prace wykonywane przez odwołującego się w okresie od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. spełniały przesłanki zaliczenia ich do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, bowiem w ubezpieczony przemiennie wykonywał prace objęte Wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów. Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów, w tym z akt rentowych i akt osobowych, opinii biegłego J. P., zeznań świadka J. B. oraz przesłuchania odwołującego się w charakterze strony. Dokumenty stanowiły obiektywny oraz w pełni wiarygodny materiał dowodowy. Zeznania świadka oraz odwołującego się były logiczne i spójne oraz korelowały z materiałem dowodowym w postaci dokumentów i opinią biegłego, zatem Sąd uznał je za wiarygodne i przyjął za podstawę ustaleń faktycznych. Sąd pominął zeznania świadka J. S. (2), gdyż w spornym czasie nie pracował on z odwołującym się w jednym zakładzie. Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za zasadne. Analizując przesłanki uprawniające do nabycia prawa do emerytury po myśli art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (aktualnie jednolity tekst: Dz. U. z 2018 r. poz. 1270, dalej jako: ustawa emerytalna) i § 2, 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Sąd Okręgowy zważył, że odwołujący się bezspornie: - w dniu (...) ukończył wiek 60 lat, - udowodnił staż pracy w wymiarze przekraczającym 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych , - nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. W ramach kwestii posiadania 15 lat pracy w szczególnych warunkach spór dotyczył tego, czy praca wykonywana przez odwołującego się na kontrakcie w (...) od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. podlegała zaliczeniu do pracy w warunkach szczególnych. Sąd w oparciu o treść opinii biegłego sądowego, zeznań świadka J. B. oraz przesłuchania odwołującego się przyznał przedmiotowe świadczenie i przyjął sporny okres do pracy w warunkach szczególnych, co znalazło wyraz w sentencji wyroku. Jednakże na etapie sporządzania uzasadnienia Sąd doszedł do przekonania, że wyrok został wydany błędnie. Sąd przyznając odwołującemu się prawo do wcześniejszej emerytury posiłkował się głównie treścią opinii biegłego sądowego J. P., który jest wysokiej klasy specjalistą posiadającym bogate doświadczenie w badaniu podobnych spraw. Na skutek oczywistej omyłki Sąd stwierdził, iż praca wykonywana przez odwołującego się została zaliczona przez biegłego do szczególnego stażu pracy. W związku z brakiem zastrzeżeń i uwag do opinii biegłego sądowego odwołanie w niniejszej sprawie należało oddalić. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy. Apelujący zaskarżył wyrok w całości, zarzucając naruszenia przepisów, w szczególności: 1) postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, skutkujące uznaniem, że prace wykonywane przez odwołującego na kontrakcie w (...)w okresie od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. miały charakter prac w szczególnych warunkach; 2) niewłaściwe zastosowanie art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i przyznanie odwołującemu się prawa do emerytury pomimo, iż nie spełnił on warunku posiadania 15 - letniego stażu pracy w szczególnych warunkach. Mając powyższe na uwadze organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniesiono, że w świetle § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników nie można uznać prac wykonywanych przez odwołującego w spornym okresie, bowiem odwołujący się wykonywał naprzemiennie prace szlifierskie (tj. objęte wykazem prac w szczególnych warunkach) i prace nie objęte wykazem (prace tokarskie, frezerskie, a także bliżej nieokreślone prace związane z naprawą pojazdów samochodowych, naprawą urządzeń kuchennych). Sąd oparł się m.in. na treści opinii biegłego sądowego z zakresu bhp J. P., według której prace odwołującego się od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. nie spełniają przesłanki wykonywania prac objętych wykazem stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W konsekwencji nie ma podstaw prawnych do zaliczenia okresów pracy wykonywanych przez odwołującego w okresie od 31 października 1989 r. do 7 października 1991r. do okresów pracy w szczególnych warunkach. Ponadto Sąd przyznał w uzasadnieniu, że wyrok został wydany błędnie. W odpowiedzi na apelację odwołujący się wniósł o jej oddalenie, twierdząc, że posiada 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Do tego okresu, jego zdaniem, powinno być zaliczone: 1) zatrudnienie w charakterze szewca od 15 marca do 15 czerwca 1980 r., 2) zatrudnienie na kontrakcie w (...) od marca 1991 r., kiedy to po powrocie do kraju szlifierza odwołujący się przejął jego obowiązki i je wykonywał do końca pobytu na kontrakcie, 3) ten okres zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...), w czasie którego odwołujący się wykonywał prace polegające na kuciu ręcznym; wykonywanie tego rodzaju czynności odwołujący się rozpoczął we wrześniu 1973 r., po skończeniu szkoły, został wówczas skierowany do pracy w kuźni zakładowej i jako kowal pracował do marca 1974 r., do rozpoczęcia nauki w (...), 4) zatrudnienie w latach 1976-1977 w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...). Na rozprawie apelacyjnej odwołujący się podniósł, że zwolnienia lekarskie nie powinny być odliczone od stażu pracy w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje. Apelacja organu rentowego nie znajduje uzasadnienia, ponieważ zaskarżony wyrok odpowiada obowiązującemu prawu, pomimo iż Sąd Okręgowy przyznał, że podejmując kwestionowane rozstrzygnięcie nieprawidłowo zakwalifikował zatrudnienie wnioskodawcy obejmujące okres od 31 października 1989 r. do 7 października 1991 r. jako pracę w warunkach szczególnych wykonywaną w (...). W tej kwestii wobec ustalenia naprzemiennego wykonywania przez wnioskodawcę czynności objętych i nie objętych Wykazem prac w szczególnych warunkach ostateczne stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu jest prawidłowe. Na treści rozstrzygnięcia zaważyło więc odmienne kwalifikowanie przedmiotowego okresu. Jednakże mimo błędu Sądu przyjęcie, że spełnione zostały warunki wymagane dla nabycia prawa do emerytury po myśli art. 184 ustawy emerytalnej, znajduje oparcie w okolicznościach sprawy. Organ rentowy po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego uznał, że wnioskodawca udowodnił 14 lat, 8 miesięcy i 8 dni pracy w szczególnych warunkach, a okoliczność tę pełnomocnik organu przyznał też na rozprawie apelacyjnej. Brakujący do 15 lat okres to 3 miesiące i 22 dni. Z akt rentowych wynika, że po 14 listopada 1991 r. podczas zatrudnienia w szczególnych warunkach przypadającego na okres od 8 stycznia 1992 r. do 30 września 1997 r. wnioskodawca korzystał ze zwolnień lekarskich pobierając wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy i zasiłek chorobowy. Okresy te zostały szczegółowe przedstawione na k. 83 akt rentowych oraz w aktach kapitału początkowego. Obejmują one 159 dni, czyli 5 miesięcy i 9 dni: - rok 1992 - 20 dni, - rok 1993 – 4 dni, - rok 1994 – 71 dni, - rok 1995 – 31 dni, - rok 1996 – 7 dni, - rok 1997 – 26 dni.

Okres ten jest wystarczający do uzupełnienia brakującego stażu szczególnego. Staż ten obliczony przez dodanie dwóch okresów zatrudnienia stwierdzonego świadectwami wykonywania pracy w szczególnych warunkach wynosi: 9 lat, 4 miesiące i 13 dni + 5 lat, 8 miesięcy i 24 dni = 15 lat, 1 miesiąc i 7 dni. Sąd Apelacyjny zważył, że nieuwzględnienie przy ustalaniu szczególnego stażu pracy na potrzeby prawa do emerytury przewidzianej w art. 184 ustawy emerytalnej okresów niewykonywania pracy, za które wnioskodawca otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, skutkujące odmową przyznania dochodzonej emerytury, było nieprawidłowe. W orzecznictwie bowiem utrwalone jest stanowisko odmienne, zgodnie z którym wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 r., ze względu na ochronę prawa tymczasowego, ukierunkowanego na przyszłe świadczenia (por., między innymi, orzeczenia Sądu Najwyższego: z 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09, OSNP 2011 nr 19-20, poz. 260, z 13 lipca 2011 r., I UK 12/11, LEX nr 989126, z 30 sierpnia 2018 r., I UK 359/17 i orzeczenia w nich powołane). W powołanych wyrokach Sąd Najwyższy podkreślił, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także zyskiwać wzmocnienie w prawie, a funkcję takiego wzmocnienia spełnił art. 184 ustawy emerytalnej wobec pozostających w toku stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed dniem 1 stycznia 1999 r. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku obniżonym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Ta nowa regulacja polegała na dodaniu do art. 32, określającego warunki nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przepisu ust. 1a (ostatecznie od 1 listopada 2005 r. jedynie pkt 1), co nastąpiło ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2004 r. W przepisie tym postanowiono, że przy ustalaniu szczególnego stażu pracy nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (pkt 1). Ustawodawca, wprowadzając zmiany normatywne w pojęciu „zatrudnienia w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze”, nie uchwalił przepisów międzyczasowych, w związku z czym zakres stosowania art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej był przedmiotem skargi konstytucyjnej opartej na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji. W art. 184 ustawy emerytalnej, obejmującym stany faktyczne zastane w dniu jego wejścia w życie, ustawodawca, który nie zróżnicował przesłanek nabycia prawa do emerytury przez osoby wykonujące pracę w warunkach szczególnych w zależności od daty ich urodzenia, a w efekcie daty osiągnięcia odpowiedniego wieku (art. 32 i art. 46 ustawy), w tym jednym wypadku osobno i w sposób szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i osobom, które w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) wykazały okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz okresu składkowego i nieskładkowego określonych w art. 27 ustawy (co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), zagwarantował prawo nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32. Dodatkowo postawił warunek nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy emerytalnej, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma żadnych podstaw do odstąpienia od powyższej, utrwalonej już linii orzecznictwa. Wobec tego, ponieważ na dzień 1 stycznia 1999 r. odwołujący się spełniał stażowe warunki konieczne dla nabycia prawa do dochodzonej emerytury (a następnie także inne), istniały podstawy do zmiany odmownej decyzji organu rentowego i choć Sąd Okręgowy kierował się odmiennymi przesłankami, dla których uwzględniając odwołanie przyznał prawo do świadczenia od ukończenia wieku emerytalnego, to takiej treści wyrok odpowiada obowiązującemu prawu. Zatem wniesiona od niego apelacja podlegała oddaleniu. W sprawie Sąd Apelacyjny w związku z treścią odpowiedzi na apelację przeprowadził jeszcze dowód z dokumentów z akt osobowych wnioskodawcy z okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) (1970-1977) oraz dowód z zeznań w charakterze świadka S. D. na okoliczność charakteru czynności wykonywanych przez wnioskodawcę właśnie u tego pracodawcy. Z zeznań świadka a także zgodnych z nimi twierdzeń wnioskodawcy, wynika, że po ukończeniu przyzakładowej szkoły zawodowej w Ł. świadek i wnioskodawca razem pracowali w (...), „na bazie sprzętu” przy ul. (...). Wnioskodawca „został przeznaczony do kowala”. Jego miejsce pracy wyglądało jak typowa kuźnia, w której pracownicy fedrowali resory, końcówki przy resorach, wykonywali przecinaki na budowę, wybijali sworznie w gąsienicach. Wnioskodawca pracował w kuźni jako kowal w wymiarze 8 godzin i po godzinach, od 2 września 1973 r., tak też na początku roku 1974, ale świadek nie miał wiedzy do kiedy. Zeznania świadka i wnioskodawcy są wiarygodne i miarodajne, ale niewystarczające do dokonania ustalenia, że praca w charakterze kowala była pracą w szczególnych warunkach, konieczne byłoby poczynienie jeszcze dalszych ustaleń w tej kwestii. Jeśli bowiem decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji załącznika do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników, to dla zakwalifikowania pracy wnioskodawcy pod poz. 79 „Kucie ręczne w kuźniach przemysłowych oraz obsługa młotów mechanicznych”, w ramach prac różnych w hutnictwie i w przemyśle metalowym Działu V - prace w szczególnych warunkach w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, konieczne byłoby poczynienie ustaleń co do tego, czy praca była wykonywana w kuźni przemysłowej i polegała na kuciu ręcznym. Jednakże w sytuacji, jaka zaistniała w procesie, pozytywnego ustalenia spełnienia wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury, jego przedłużenie nie znajdowało uzasadnienia. Zebrany materiał dowodowy pozwalał na dokonanie ustaleń niezbędnych do dokonania subsumcji.

Przyjmując więc, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 r., Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako nieuzasadnioną .

Magdalena Kostro-Wesołowska Bożena Lasota Marzena Wasilewska