Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział IV Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Jadwiga Żmudzka (spr.)

Sędziowie: SO Lidia Haj

SO Urszula Gubernat

Protokolant: st. prot. Justyna Machulak

przy udziale Bartłomieja Szućko Prokuratora Prokuratury Okręgowej,

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2014 roku, sprawy

W. S. (1)

oskarżonego o przestępstwo z art. 18§1 kk w zw. z art. 286§1 kk i art. 297§1 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

W. S. (2)

oskarżonego o przestępstwo z art. 286§1 kk i art. 297§1 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

G. W.

oskarżonej o przestępstwo z art. 18§1 kk w zw. z art. 286§1 kk i art. 297§1 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

na skutek apelacji wniesionej przez prokuratora,

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa - Krowodrzy w Krakowie

z dnia 14 lutego 2013r. sygn. akt II K 651/12/K,

zaskarżony wyrok uchyla i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie do ponownego rozpoznania

SSO Lidia Haj SSO Jadwiga Żmudzka SSO Urszula Gubernat

Sygn. akt IV Ka 802/13

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 stycznia 2014 roku

1.  W. S. (1) oskarżony został o to, że:

w okresie od dnia 1 lutego 2004 do dnia 30 czerwca 2008 roku w K., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, pełniąc funkcję prezesa zarządu (...) sp. z o.o. w K. przy ul. (...), polecił pracownikom zarządzanego przez siebie podmiotu gospodarczego G. W., T. B., W. S. (2), przedłożenie uzyskanych w oparciu o nierzetelną i niepełną dokumentację medyczną orzeczeń Wojewódzkiego (...)w K. o zaliczeniu ich schorzeń do lekkiego stopnia niepełnosprawności oraz przedłożył tego rodzaju orzeczenie dotyczące własnej osoby, a następnie zlecił głównej księgowej SpółkiG. W., kierowanie w oparciu o tą dokumentację wniosków o dofinansowanie wynagrodzeń dla osób niepełnosprawnych, w rezultacie czego doprowadzono Państwowy Fundusz (...)do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 81 358,64 zł z tytułu przyznanych jako dofinansowanie do wynagrodzeń pracowniczych Spółki środków publicznych,

tj. o przestępstwo z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k.

2.  W. S. (2) oskarżony został o to, że:

w okresie od dnia 1 lutego 2004 do dnia 30 czerwca 2008 roku w K., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, jako pracownik (...) sp. z o.o. w K. przy ul. (...), z polecenia prezesa zarządu Spółki przedstawił uzyskane w oparciu o nierzetelną i niepełną dokumentację medyczną orzeczenie Wojewódzkiego (...)w K. o zaliczeniu swoich schorzeń do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, a następnie mając wiedzę o kierowaniu w oparciu o tą dokumentację wniosków o dofinansowanie wynagrodzeń dla osób niepełnosprawnych wziął udział w doprowadzeniu Państwowego Funduszu (...) do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 15 782, 96 zł, z tytułu przyznanych jako dofinansowanie do własnego wynagrodzenia pracowniczego środków publicznych

tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k.

3.  G. W. oskarżona została o to, że:

w okresie od dnia 1 lutego 2004 do dnia 30 czerwca 2008 roku w K., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, pełniąc funkcję głównej księgowej (...) sp. z o.o. w K. przy ul. (...), z polecenia prezesa zarządu Spółki zgromadziła uzyskane w oparciu o nierzetelną i niepełną dokumentację medyczną orzeczenia Wojewódzkiego (...)w K. o zaliczeniu schorzeń członków zarządu i pracowników – W. S. (1), W. S. (2), T. B. i własnego do umiarkowanego bądź lekkiego stopnia niepełnosprawności, a następnie kierowała w oparciu o tą dokumentację wnioski o dofinansowanie wynagrodzeń dla osób niepełnosprawnych, w rezultacie czego doprowadzono Państwowy Fundusz (...) do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 81 358,64 zł, z tytułu przyznanych jako dofinansowanie do wynagrodzeń pracowniczych Spółki środków publicznych

tj. o przestępstwo z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k.

Sąd Rejonowy dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie wyrokiem z dnia 14 lutego 2013 roku sygn. akt II K 651/12/K orzekł w tym przedmiocie następująco:

I.  na zasadzie art. 414 § 1 kpk w zw. z art. 17 § 1 pkt. 1 kpk oskarżonych W. S. (1), W. S. (2) i G. W. uniewinnia od popełnienia zarzuconych im czynów;

II.  na zasadzie art. 632 pkt 2 kpk kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżył w całości na niekorzyść oskarżonych prokurator, zarzucając:

obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 4 kpk, 7 kpk, 167 kpk, 366 kpk, 410 kpk i 424 § 2 kpk polegającą na wydaniu orzeczenia przy uwzględnieniu okoliczności przemawiających wyłącznie na korzyść oskarżonych w oparciu o niepełny i dowolnie oceniony materiał dowodowy, przy zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a nadto błędnym wskazaniu w uzasadnieniu wyroku powodów, dla których Sąd w oparciu o zgromadzony i oceniony przy uwzględnieniu zasad wiedzy i doświadczenia życiowego materiał dowodowy: zaniechał uznania że oskarżeni W. S. (1) i G. W. mieli świadomość sporządzenia nierzetelnej dokumentacji lekarskiej, w oparciu o którą uzyskano orzeczenie W. S. (2) zaliczające jego schorzenia do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, stanowiącej podstawę do sporządzania i przekazywania do Państwowego Funduszu (...)wniosków umożliwiających dofinansowania jego wynagrodzenia; wysnuł nieuprawniony pogląd, iż okoliczności modalne bezprawnego zachowania W. S. (2) wykraczają poza zakres zarzutu i rozpatrywane mogłyby być co najwyżej w kategorii formy zjawiskowej pomocnictwa, przy jednoczesnym zaniechaniu odniesienia się do wynikającego z obowiązujących terminów przechowywania przez instytucje państwowe dokumentacji archiwalnej faktu przekazania przez PFRON dokumentacji dostępnej wyłącznie za okres od l lutego 2004 roku do 30 czerwca 2008roku; zaniechał w odniesieniu do okoliczności obciążających oskarżonego W. S. (2) uzyskania uzupełniającej opinii sądowo- lekarskiej pomimo ujawnienia sprzeczności w treści orzeczenia Komisji z dnia 14 marca 2002 roku oraz pomimo uzyskania z badającej tego oskarżonego placówki medycznej informacji o braku jakiejkolwiek dokumentacji źródłowej stanowiącej podstawę skierowania wniosku o stwierdzenie u niego stopnia niepełnosprawności a także wskazującej na niestawiennictwo na badanie w dniu wydania zaświadczenia; zaniechał prawidłowej oceny treści zeznań świadka B. F. w zakresie wskazującym na istnienie zażyłych relacji osobistych z W. S. (1) oraz wiedzy tego świadka o zamiarze wykorzystania przez zarząd Spółki (...) osób posiadających orzeczenia o niepełnosprawności do uzyskania statusu zakładu pracy uprawnionego do korzystania z przewidzianych prawem preferencji z tytułu zatrudnienia takich pracowników, w szczególności w kontekście wniosków wynikających z analizy archiwalnej dokumentacji lekarskiej W. S. (2) uzyskanej z (...) Centrum (...) wskazującej na wydanie przez lekarza kierującego wniosek do Komisji nieuprawnionego zaświadczenie lekarskiego stanowiącego następnie podstawę orzeczenia Powiatowego Zespołu (...); przy jednoczesnym bezpodstawnym zaniechaniu odniesienia się w uzasadnieniu orzeczenia do okoliczności obciążających oskarżonych oraz osobę uczestniczącą w przygotowaniu dokumentacji lekarskiej istotnej dla uzyskania orzeczeń uznających oskarżonego W. S. (2) za osobę niepełnosprawną wynikających z zeznań świadka J. K., w zakresie odnoszącym się do podnoszonych przez nią nieprawidłowości w gromadzeniu dokumentacji, badaniach wnioskodawców i uzyskiwaniu przez zarząd i pracowników (...) orzeczeń Powiatowego. Zespołu (...)oraz w części obciążającej oskarżonego W. S. (1) i ordynatora Polikliniki (...) Centrum (...) w K., opisywanego przez nią modelu zarządzania Spółką (...), w tym charakteru zatrudnienia W. S. (2) oraz powierzanych mu obowiązków i relacji łączących go z W. S. (1) i G. W.- wynikającym z błędnej oceny wiarygodności tego świadka spowodowanej między innymi zaniechaniem odniesienia się do dowodów z dokumentów potwierdzających zeznania J. K., co przy niepełnym i sprzecznym ze zgromadzonymi dokumentami uzasadnieniu stanowiska Sądu doprowadziło do przedwczesnej i błędnej oceny działań oskarżonych, pozostającej w sprzeczności do rzeczywistego stanu faktycznego ustalonego w oparciu o prawidłowo oceniony materiał dowodowy.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Odwoławczy rozważył, co następuje:

Wniesiona w niniejszej sprawie apelacja skutkowała orzeczeniem o charakterze kasatoryjnym.

Ranga i znaczenie uzasadnienia wyroku, choćby dla dokonywania kontroli instancyjnej i kontroli prawidłowości zapadłego rozstrzygnięcia, skłaniać powinny organ orzekający do takiej redakcji uzasadnienia wyroku, która w sposób czytelny, rzeczowy i wewnętrznie niesprzeczny przedstawiałaby sposób rozumowania sądu i dokonywane oceny. Dlatego też uzasadnienie wyroku powinno wskazywać logiczny proces, który doprowadził Sąd do wniosku o winie lub niewinności oskarżonego. W związku z tym Sąd winien wskazać w uzasadnieniu, jakie fakty uznaje za ustalone, na czym opiera poszczególne ustalenia i dlaczego nie uznaje dowodów przeciwnych, a następnie jakie wnioski wyprowadza z dokonanych ustaleń. W uzasadnieniu wyroku musi być przedstawiony tok rozumowania Sądu i to w taki sposób, żeby można było skontrolować słuszność tego rozumowania i jego zgodność z materiałem dowodowym (wyrok SN z dnia 29.09.1973r., sygn. akt IIKR 105/73, OSNPG 1974, nr 3-4, poz. 47; wyrok SN z dnia 18.01.1980r., sygn. akt IIIKR 424/79, OSNPG 1980, nr 7 poz. 98; wyrok SN z dnia 14.06.1984r., sygn. akt IKR 120/84, OSNPG 1984, nr 12, poz. 115).

Jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 8 marca 2012r. sygn. akt II AKa 12/12, (KZS 201/4/33) praktyka sądowa wykształciła modelowe zasady sporządzania uzasadnień wyroków sądu I instancji. Przestrzeganie tych reguł umożliwia prezentację wszystkich niezbędnych elementów uzasadnienia w kolejności, wynikającej z zasad procedowania oraz tworzącej pewien ciąg logiczny. Przyjmuje się następującą kolejność owych elementów uzasadnienia:

- opis stanu faktycznego ustalonego na podstawie zebranych dowodów,

- wskazanie dowodów spośród ujawnionych w toku rozprawy głównej, które zostały przyjęte za podstawę ustaleń faktycznych,

- wskazanie, czy oskarżony przyznał się do popełnienia zarzucanych przestępstw i jakie złożył wyjaśnienia,

- przyjmuje się, że ustosunkowanie się sądu do wyjaśnień oskarżonego poprzez stwierdzenie, czy sąd dał im wiarę, lub odrzucił, rozpoczyna część uzasadnienia poświęconą analizie materiału dowodowego,

- analiza materiału dowodowego w postaci zeznań świadków, opinii biegłych, ekspertyz, czy innych dowodów i wnioski z tej analizy,

- wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku,

- przytoczenie okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić jednoznacznie trzeba, iż uzasadnienie Sądu Rejonowego wymogów tych nie spełnia, przez co niemożliwa jest kontrola instancyjna zaskarżonego wyroku. Mianowicie Sąd Rejonowy w swym uzasadnieniu poczynił szczątkowe ustalenia faktyczne, odniósł się w nim bowiem jedynie do wątku związanego z uzyskaniem od Państwowego Funduszu (...) dofinansowania wynagrodzenia oskarżonego W. S. (2), wywodząc, iż Sąd Odwoławczy nakazał wyjaśnić jedynie, w oparciu o jaką dokumentację medyczną w okresie zarzutu kierowane były wnioski o dofinansowanie wynagrodzenia W. S. (2). W pozostałym zakresie nie poczynił żadnych własnych ustaleń faktycznych, jedynie odwołał się do ustaleń poczynionych w poprzednim postępowaniu przed Sądem I instancji, argumentując, że zostały one zaakceptowane przez uprzednio orzekający Sąd Odwoławczy.

Przywołać tutaj zatem należy podzielane przez Sąd Odwoławczy w składzie obecnie orzekającym stanowisko Sądu Apelacyjnego w Krakowie wyrażone w wyroku z dnia 7 maja 2013 r. sygn. akt II AKa 206/12 (KZS 2013/6/86), w myśl którego za rażące naruszenie zasad określonych przepisami art. 8 § 1 i art. 7 k.p.k. uznać już trzeba samo powielenie w zaskarżonym wyroku znacznej części ustaleń faktycznych i ocen materiału dowodowego dokonanych przez sąd uprzednio rozpoznający sprawę. Tym bardziej rażącym naruszeniem wyżej wskazanych zasad było odwołanie się Sądu Rejonowego do ustaleń faktycznych i ocen Sądu I instancji uprzednio rozpoznającego niniejszą sprawę, w zakresie poprzednio dokonanej przez tamten Sąd oceny dowodów. Sąd Rejonowy w pisemnym uzasadnieniu wyroku wprost stwierdził, że ustalony przezeń stan faktyczny odnosi się wyłącznie do wątku związanego z uzyskaniem od Państwowego Funduszu (...) dofinansowania wynagrodzenia oskarżonego W. S. (2), a w zakresie pozostałych zarzutów z aktu oskarżenia wystarczy odwołać się do ustaleń poczynionych w poprzednim postępowaniu przed Sądem I instancji, jako, że Sąd Odwoławczy w pełni je zaakceptował, stwierdzając, m.in. iż „Sąd Rejonowy na podstawie prawidłowo ocenionych dowodów ustalił bezbłędnie stan faktyczny… Wszystkie okoliczności istotne z punktu widzenia treści zarzutu postawionego oskarżonej T. B., a także oskarżonym W. S. (1) i G. W. w części nie związanej z oskarżonym W. S. (2), zostały przez Sąd I instancji wyjaśnione (k. 975)”. Podkreślić w tym miejscu trzeba, iż to odesłanie Sądu Rejonowego tyczy się nie tylko ustaleń faktycznych, ale i ocen materiału dowodowego mimo, iż niedopuszczalne jest opieranie się przy dokonywaniu ustaleń faktycznych na ustaleniach innego organu procesowego, a więc niejako "przejmowania" ustaleń tego organu, gdyż obowiązkiem sądu jest poczynienie własnych ustaleń jako jedynie dopuszczalnej podstawy rozstrzygnięcia (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 października 2012r. sygn. akt II AKa 385/12, LEX nr 1236434).

Podkreślić nadto trzeba, iż Sąd Odwoławczy uprzednio orzekający w sprawie, uchylił wyrok w odniesieniu do oskarżonych W. S. (1), W. S. (2) i G. W., utrzymał go zaś tylko w odniesieniu do oskarżonej T. B.. W żadnej części poprzedni wyrok odnoszący się do trzech pierwszych oskarżonych nie został utrzymany w mocy, co obligowało Sąd I Instancji, ponownie rozpoznający sprawę, do rozstrzygnięcia w zakresie całości zarzutów przedstawionych tymże oskarżonym i dokonania kompleksowej oceny wszystkich zgromadzonych dowodów, w tym także tych dowodów, których bezpośrednio na rozprawie nie przeprowadził, ale które ujawnił, korzystając z możliwości przewidzianej w art. 442 § 2 k.p.k. oraz dokonania kompletnych ustaleń faktycznych Nie zmienia tego okoliczność, iż Sąd Odwoławczy uprzednio orzekający nakazał uzupełnić materiał dowodowy o ustalenia faktyczne w zakresie wątku związanego z uzyskaniem od Państwowego Funduszu (...)dofinansowania wynagrodzenia oskarżonego W. S. (2) - co było dla Sądu Rejonowego wiążące, jako, że zgodnie z treścią przepisu art. 442 § 3 k.p.k. wskazania Sądu Odwoławczego co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania - i stwierdził jednocześnie, iż jego zdaniem, w pozostałym zakresie ustalenia tego Sądu oraz ocena dowodów jest prawidłowa. Z powyższego stwierdzenia nie można wszakże wywodzić, że Sąd Odwoławczy zezwolił wówczas Sądowi Rejonowemu na nowo orzekającemu w sprawie nie czynić własnych ustaleń faktycznych i odwołać się do poprzednich ustaleń Sądu I Instancji (przed uchyleniem wyroku) oraz ograniczyć się tylko do przeprowadzenia oceny tych tylko dowodów, które sam bezpośrednio przeprowadził na rozprawie. Takie postąpienie Sądu Odwoławczego nie tylko byłoby sprzeczne z regulacjami kodeksu postępowania karnego, ale przede wszystkim wskazać należy, że analiza uzasadnienia poprzedniego wyroku Sądu Okręgowego nie daje podstaw do wysnucia wniosków analogicznych do tych, jakie wysnuł Sąd Rejonowy ponownie orzekający w niniejszej sprawie. Sąd I Instancji, ponownie rozpoznając sprawę miał zatem, mimo możliwości, jakie daje przepis art. 442 § 2 k.p.k., obowiązek poczynienia w sprawie własnych, pełnych ustaleń faktycznych oraz dokonania samodzielnej, swobodnej oceny wszystkich dowodów w oderwaniu od uprzedniego wyroku Sądu I instancji, uchylonego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w następstwie wniesionej apelacji, jako, że przyznanie waloru wiarygodności konkretnemu źródłu dowodowemu w jednej sprawie nie implikuje takiej oceny we wszystkich sprawach (tak trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 września 2011r., sygn. akt IV KK 169/11, Legalis). Do oceny takiej uprawniony jest wyłącznie Sąd a quo, który winien dokonać jej we własnym zakresie, przekonywująco wskazując na jej powody, a nie poprzednio orzekający Sąd (w innym składzie).

Sąd Rejonowy, dokonując samodzielnej oceny tylko niewielkiej części dowodów i ograniczając się co do reszty dowodów do akceptacji ich oceny dokonanej przez Sąd Rejonowy uprzednio wyrokujący w sprawie, naruszył zatem kryteria oceny dowodów wskazane w art. 7 k.p.k. Jak bowiem wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Rejonowy, co już powyżej podniesiono, poczynił własne ustalenia faktyczne jedynie w zakresie wątku związanego z uzyskaniem od Państwowego Funduszu (...)dofinansowania wynagrodzenia oskarżonego W. S. (2), po czym dokonał szczątkowej oceny wyjaśnień tylko oskarżonego W. S. (1) oraz dowodów, które sam przeprowadził na rozprawie. Co do pozostałych dowodów, w tym w szczególności wyjaśnień pozostałych oskarżonych oraz kluczowych dla sprawy zeznań świadka J. K., której depozycje stanowiły zasadniczą podstawę aktu oskarżenia skierowanego przeciwko oskarżonym, Sąd Rejonowy wskazał, iż odwołuje się do oceny dokonanej przez Sąd I Instancji w poprzednim postępowaniu, jako, że ocena ta była już przedmiotem kontroli instancyjnej i Sąd Odwoławczy w pełni ją podzielił.

W świetle powyższego stwierdzić zatem należy, iż dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne są niepełne, zaś analiza i ocena dowodów lakoniczna, niekompletna, wyrywkowa i ogólnikowa. Dlatego też, zdaniem Sądu Odwoławczego ani poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych ani oceny dowodów nie można uznać za wyczerpujące i kompleksowe. Dlatego też braki uzasadnienia wyroku Sądu I instancji w tym zakresie czynią je niekompletnym, a zarazem wadliwym.

Skoro zatem uzasadnienie wyroku Sądu I Instancji w zakresie, w jakim dotyczy ustaleń faktycznych oraz oceny dowodów w uchylonym i przekazanym do ponownego rozpoznania zakresie nie zawiera wszystkich elementów określonych w art. 424 k.p.k., co w konsekwencji uniemożliwia Sądowi Odwoławczemu poddanie wyroku prawidłowej kontroli w zakresie odnoszącym się do oskarżonych W. S. (1), W. S. (2) i G. W., to skutkuje to koniecznością uchylenia wyroku na zasadzie art. 437 § 2 k.p.k. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Z uwagi na rodzaj stwierdzonych uchybień, rozpoznanie pozostałych zarzutów przedstawionych w apelacji byłoby przedwczesne (art. 436 k.p.k.).

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Rejonowy przesłucha oskarżonych, chyba że odmówią oni składania wyjaśnień.

Sąd I Instancji przesłucha w charakterze świadka J. K., a co do pozostałych dowodów, to może skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 442 § 2 k.p.k., chyba że uzna za niezbędne bezpośrednie przeprowadzenie innych dowodów, może też dopuścić nowe dowody, jeśli uzna taką konieczność. Sąd I Instancji dokona oceny całego zgromadzonego materiału dowodowego z uwzględnieniem zasad wiedzy, doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania i w zależności od wyników takich ustaleń wyda wyrok do nich adekwatny. O ile zajdzie taka potrzeba, Sąd Rejonowy uzasadni swoje rozstrzygnięcie zgodnie z wymogami, jakie stawia art. 424 k.p.k.

SSO Lidia Haj SSO Jadwiga Żmudzka SSO Urszula Gubernat