Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Paulina Asłanowicz

Sędziowie: SA Robert Obrębski (spr.)

SO del. Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko Skarbowi Państwa - Aresztowi Śledczemu W.-B. w W., Komendzie (...) Policji w W., Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w W., Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 stycznia 2017 r., sygn. akt II C 512/09

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od M. S. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 8 100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

III.  przyznaje adwokatowi J. K. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska Paulina Asłanowicz Robert Obrębski

Sygn. akt VA Ca 670/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 17 czerwca 2009 M. S. wniósł o zasądzenie dla siebie od Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w W. – B. kwoty 200000 zł tytułem odszkodowania za fałszowanie przez funkcjonariuszy tej jednostki pism do Prokuratury Rejonowej w S., z których treści miało wynikać, że akta osobowe powoda nie zawierają dokumentów świadczących o stosowaniu wobec powoda nadzoru szczególnego ze strony Policji ora Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, z ponadto z tytułu znęcania się psychicznego nad powodem, które miało wynikać ze skierowania powoda w październiku 2008 r. do odbywania kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym, decyzją Komisji Penitencjarnej, opartą na zakwalifikowaniu powoda do osób z zaburzeniami psychicznymi, jak również poprzez zastraszanie powoda w sposób wulgarny przez funkcjonariuszy trwałym kalectwem, zarażeniem wirusami, otruciem, pobiciem, powieszeniem i wywołaniem negatywnego nastawienie do powoda ze strony konkubiny M. N.. W toku postępowania powód rozszerzył żądanie oparte na podanych okolicznościach do 250000 zł i podał, że żąda zasądzenia zadośćuczynienia w tej kwocie za doznaną krzywdę.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczała, aby powód był traktowany w sposób opisany w pozwie przez funkcjonariuszy oraz by decyzja wskazanej Komisji była bezprawna ze względu na wyniki badań przeprowadzonych we wskazanej jednostce, które wykazały, że stan psychiczny powoda uzasadniał zastosowanie wobec powoda systemu terapeutycznego oraz szczególnego nadzoru w związku z rodzajem przestępstw popełnionych przez powoda.

Pozwem z 16 lipca 2010 r. M. S. wniósł zaś o zasądzenie na swoją rzecz od Skarbu Państwa – Okręgowego Inspektora Służby Więziennej kwoty 500000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powoda ze strony funkcjonariuszy Zakładu Karnego w S. oraz Aresztu Śledczego W. – B. w ramach nadzoru szczególnego Policji i ABW, w tym wskutek pobicia przez strażnika, w wyniku którego powód miał straci słuch.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie wskazanego żądania. Zaprzeczała w całości twierdzeniom powoda.

Osobnym pozwem z 26 lipca 2010 r. powód domagał się zasądzenia na swoją rzecz od Skarbu Państwa – Komendanta (...) Policji w W. kwoty 500000 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych powoda przez funkcjonariuszy Komendy (...) Policji w 2000 r,, przy działaniach Biura Kryminalnego we W. i ABW przez stosowanie wobec powoda nadzoru szczególnego, zmuszanie do przyznania się do czynów zabronionych, w tym handlu narkotykami, uzyskanie przez funkcjonariuszy korzyści majątkowych za zaniechanie takich działań, jak też nienadsyłanie do Sądu Okręgowego w Warszawie odpowiedzi co do udzielania informacji, które miały dotyczyć stosowania wobec powoda nadzoru szczególnego i popełniania na szkodę powoda przestępstw przez funkcjonariuszy zakładów karnych oraz aresztów, w których powód przebywał od 2000 r.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie tego żądania w całości. Zaprzeczała twierdzeniom powoda i podnosiła, że czasowe zastosowanie nadzoru w trybie szczególnym wynikało z charakteru przestępstw popełnionych przez powoda, w tym udziały w zabójstwie.

Pozwem zaś z 8 sierpnia 2010 r. powód wnosił o zasądzenie na swoją rzecz od Skarbu Państwa – Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego dalszego zadośćuczynienia i odszkodowania w kwocie 500000 zł za naruszenie dóbr osobistych powoda przez funkcjonariuszy tej Agencji poprzez zastosowanie w stosunku do powoda, od 2000 r., nadzoru szczególnego i jego wykonywanie wraz z organami Policji w związku z sprawą IIIK 36/04 Sądu Okręgowego w Legnicy, mimo zakończenia, w listopadzie 2005 r., wszystkim postępowań w stosunku do powoda, czyli wskutek bezprawnego stosowania tego nadzoru w odniesieniu do powoda.

Strona pozwana wnosiła o oddalenie tego żądania ze względu na zgodny z prawem sposób zastosowania wskazanego trybu wobec powoda w okresie, gdy było to uzasadnione zarzutami, które były powodowi postawione, a następnie które stały się podstawą skazania powoda za popełnione przestępstwa.

Wyrokiem z 24 stycznia 2017 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo bez obciążenia powoda kosztami procesu. Nieuiszczone koszty sądowe także zostały przejęte na rachunek Skarbu Państwa, którego Sąd Okręgowy obciążył również kosztami pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w tej sprawie.

Na podstawie zebranych dowodów, w tym dokumentów i opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii E. R. (1), Sąd Okręgowy ustalił, że urodziny (...) M. S. podczas studiów związał się ze środowiskiem przestępczym. Był także uczestnikiem i inicjatorem napadów rabunkowych na sklepy, apteki, stacje benzynowe, również przy użyciu broni gazowej. Został zatrzymany i był aresztowany w okresie od 31 stycznia 1995 r. do 17 listopada 1997 r. Był wielokrotnie karany i osadzany w celu odbywania kar pozbawienia wolności, które odbywał w różnych jednostkach na terenie całego kraju. Związał się w międzyczasie z M. N., z którą ma syna urodzonego w (...) r. W przerwach pomiędzy osadzeniem, prowadził wspólnie z konkubiną działalność. Nie zaprzestał jednak działalności przestępczej. Został ponownie aresztowany 25 lipca 2000 r. Od tego czasu nieprzerwanie przebywa w zakładach karnych. W 2001 r., jak podał Sąd Okręgowy, został skazany przez Sąd Okręgowy w Legnicy na 25 lat pozbawienia wolności za udział z zabójstwie na podstawie art. 148 § 1 w zw. z art. 64 § 1 k.k. w sprawie III K 36/04. Wyrokiem z 26 października 2005 r., Sąd Apelacyjny we Wrocławiu złagodził orzeczoną wobec powoda karę do 15 lat pozbawienia wolności, która została orzeczona również wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego w Legnicy z 24 lipca 2007 r. w sprawie III K 41/07. Według ustaleń Sądu Okręgowego, orzeczone w tych postępowaniach kary powód winien zakończyć odbywać 7 września 2021 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że nadzorowi szczególnemu nr (...) powód został poddany w związku z zarzutem udziału w zabójstwie I. F., ze strony Wydziału Kryminalnego KPP w L., decyzją z 24 lutego 2000 r., z racji szczególnego stopnia skomplikowania sprawy w celu jej ukierunkowania w sposób sprzyjający realizacji funkcji postępowania, w którym takim nadzór jest stosowany, zwłaszcza że 2 listopada 2000 r. zostało ono przejęte, jak ustalił Sąd Okręgowy, przez Wydział Kryminalny KWP we W..

Ustalone również zostało, że w styczniu 2005 r., powód donosił o tym, że został pobity w Zakładzie Karnym w P.. Kilka dni później dodał, że został pobity przez funkcjonariusza Zakładu Karnego we W. P. I. oraz że utracił słuch. Badanie wykazało, jak podał Sąd Okręgowy, perforację błony bębenkowej z osłabieniem słychu. Zastosowano leczenie. Podjęte z tego powodu czynności sprawdzające, opisane w notatce z 26 sierpnia 2010 r., nie wykazały jednak, by powód został pobity przez funkcjonariuszy albo by został poddany innym formom znęcania się nad powodem przez takie osoby.

Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że 30 kwietnia 2008 r. powoda przyjęto do Ośrodka (...) w celu oceny stanu zdrowia psychicznego powoda oraz trudności adaptacyjnych, które wystąpiły w okresie pobytu powoda w ZK w S.. Przeprowadzone badania wykazały jednak przewlekłe zaburzenia urojeniowe, zaburzenia typu dyssocjalnego i obsesyjno – kompulsywnego. Powód odmówił leczenia farmakologicznego tych zaburzeń. Pozostawał bowiem bezkrytyczny wobec stawianych diagnoz. Podawał także, że jest pod specjalnym nadzorem Policji i ABW. W aktach nie było na ten temat żadnych informacji. W październiku 2008 r., jak ustalił Sąd Okręgowy, mając na uwadze ustalenia w zakresie stanu zdrowia psychicznego powoda, Komisja Penitencjarna skierowała powoda do Oddziału Terapeutycznego ZK w P.. W ZK w S. występował bowiem stan przeludnienia. Dyrekcja AŚ W. B. uznała skargi powoda za bezzasadne i odmówiła prośbie o udział w pierwszej komunii syna powoda, po przeprowadzeniu rozmowy z M. N., której została wyjaśniona przyczyna tej decyzji, związana z odbywaniem przez powoda kary za udział w zabójstwie i handlu narkotykami. Po widzeniu, powód zażądał, by M. N. została wykreślona z listy odwiedzających. W późniejszym czasie zmienił zdanie. W dniu 24 października 2008 r. skierował pismo do Ministra Sprawiedliwości i Dyrektora Generalnego Służby Więziennej dotyczące działań administracji AŚ W. – B., w tym skierowania powoda do odbywania kary w systemie terapeutycznym oraz objęcia powoda szczególnym nadzorem ze strony Policji i ABW. Pismem z 17 grudnia 2008 r., powód został poinformowany, że przeprowadzone czynności nie wykazały, aby wystąpiły nieprawidłowości we wskazanym zakresie.

Sąd Okręgowy podał, że w sierpniu 2010 r. powód przebywał na Oddziale (...) Szpitala ZOZ Zakładu Karnego w Ł.. Odmówił jednak poddania się badaniu. Przejawiał ponadto postawę wrogą wobec administracji i funkcjonariuszy. Domagał się informacji w kolejnych pismach. Negatywnie też podchodził do lekarzy psychiatrów. Wysyłał zawiadomienia o popełnieniu przez funkcjonariuszy przestępstw na szkodę powoda. Ustalone przez Sąd Okręgowy też zostało, że postanowieniem z 31 sierpnia 2011 r., Prokuratora Rejonowego w Płocku umorzone zostało postępowanie wywołane tymi zawiadomieniami ze względu na brak znamion dopuszczenia się przez funkcjonariuszy policji, jak też ZK w P. przestępstw przekroczenia uprawnień i niedopełnienia obowiązku.

Oceniając znaczenie prawnych dokonanych ustaleń na podstawie wielu dowodów, także o charakterze poszlakowym, w kierunku dotyczącym ochrony dóbr osobistych powoda z art. 23 k.c. oraz środków ich ochrony, Sąd Okręgowy nie dopatrzył się podstaw do uwzględnienia żądań z czterech osobnych spraw, które zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia, również na tej podstawie, że powód nie wywiązał się z ciężaru udowodnienia zdarzeń, z których wywodził roszczenie. Wykazane zaś fakty, w tym okresowe poddanie powoda szczególnemu nadzorowi w związku ze sprawą dotyczącą współudziału powoda w zabójstwie oraz skierowania powoda do odbycia kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym, nie mogły uzasadniać, w przekonaniu Sądu Okręgowego, żądań dotyczących zadośćuczynienia i odszkodowania z tej przyczyny, że podejmowane wobec powoda działania nie miały charakteru bezprawnego. Nie mogły więc uzasadniać odpowiedzialności strony pozwanej wobec powoda z art. 448 k.c., na którym zostało oparte powództwo wniesione w tej sprawie. Za niewiarygodne Sąd Okręgowy uznał w znacznej części korzystne dla powoda zeznania M. N. oraz matki powoda E. S., również dlatego, że żadna z tych osób nie była bezpośrednim świadkiem działań podejmowanych w stosunku do powoda w okresie jego pobytów w jednostkach służby więziennej. Każdy z tych świadków przekazywane informacje pozyskał bowiem od powoda, którego twierdzeniom Sąd Okręgowy nie dał wiary.

Dzieląc poszczególne twierdzenia powoda na podstawowe grupy, Sąd Okręgowy wskazał, po pierwsze, opierając się na dowodach z akt osobowych i postępowań, które były prowadzone wobec powoda, że odpowiadało prawdzie twierdzenie, zgodnie z którym decyzją z 24 lutego 2000 r. powód został objęty szczególnym nadzorem nr (...). Był on jednak usprawiedliwiony charakterem zarzutów postawionych powodowi i skomplikowanym charakterem sprawy o zabójstwo. Zastosowanie tego instrumentu proceduralnego wynikało z decyzji kompetentnych organów, a więc z działań odpowiadających prawu, których nie można było uznać za bezprawne i uwzględnić żądań opartych na art. 448 k.c. Sąd Okręgowy uznał, że czynności, które były w tym zakresie podejmowane przez Wydział Kryminalny KWP we W., zostały ponadto zakończone 14 września 2001 r. Twierdzenia powoda, by były one podejmowane w okresie późniejszym lub by właściwi funkcjonariusze nie przekazywali informacji o ich prowadzeniu albo by fałszowali pisma urzędowe, które miały dotyczyć dalszego ich podejmowania, nie zostały wykazane. Nie mogły z tego powodu stanowić podstawy do uwzględnienia powództwa opartego na tym przepisie.

Za prawdziwe Sąd Okręgowy również uznał twierdzenie o skierowaniu powoda, decyzję Komisji Penitencjarnej z 22 października 2008 r., do odbycia kary pozbawienia wolności w trybie terapeutycznym. Podjęcie takiego działania było jednak zgodne z przepisami kodeksu karnego wykonawczego, w tym art. 96 i 97 k.k.w. Było bowiem uzasadnione stanem zdrowia psychicznego powoda, potwierdzonym również opinią biegłego sądowego psychiatry, który uznał, że ,,dekompensacje psychotyczne występowały u powoda w 2008, gdy przebywał on w Ośrodku (...), gdzie stwierdzono u niego urojeniowe interpretacje sytuacji, osobowość antyspołeczną i tendencje charakterystyczne dla osobowości obsesyjno – kompulsywnej”. Sąd Okręgowy wskazał ponadto, że zakres kompetencji sądów cywilnych w postępowaniu cywilnym o naruszenie godności w trakcie odbywania kary pozbawienia nie obejmuje oceniania postępowania organów postępowania wykonawczego, w tym orzekania o jego bezprawności. Wykazanie naruszenia prawa w działaniach tych organów wymaga zastosowania właściwych trybów postępowania. Sąd Penitencjarny nie potwierdził natomiast niezgodności z prawem decyzji podjętej wobec powoda prze Komisję Penitencjarną AŚ W. – B..

Pozostałe zdarzenia, na których powód opierał roszczenie zgłoszone w tej sprawie, dotyczące naruszania godności powoda przez funkcjonariuszy służby więziennej, organy policyjne i ABW, w tym zastraszanie powoda pozbawieniem życia lub naruszeniem nietykalności cielesnej, nie zostały, w przekonaniu Sądu Okręgowego, wykazane przez powoda w tym postępowaniu, ani też w procesie karnym, który został umorzony z powodu braku znamion czynów karalnych, na których popełnienie powołał się powód w pozwach połączonych do wspólnego rozpoznania. Nie zostały więc wykazane działania naruszające dobra osobiste powoda, którego powództwo w całości zostało z tych przyczyn oddalone przez Sąd Okręgowy bez obciążenia powoda kosztami procesu i z przejęciem kosztów sądowych na rachunek Skarbu Państwa. Na korzyść powoda Sąd Okręgowy zastosował bowiem art. 102 k.p.c. oraz art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Sąd Okręgowy przyznał na rzecz pełnomocnika powoda z urzędu kwotę 7200 zł, powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem kosztów zastępstwa prawnego powoda z urzędu w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód. Zaskarżając ten wyrok w całości, zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 286 w zw. z art. 217 § 1 i art. 3 k.p.c. poprzez nietrafne przyjęcie, że w sprawie nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia dowodu z uzupełniającej opinii biegłego psychiatry oraz sprzeczne z art. 233 § 1 k.p.c. dokonanie ustaleń w zakresie stanu zdrowia powoda na podstawie wadliwej opinii biegłej E. R. (2), która opierała swoje wnioski na badaniach psychologiczno – penitencjarnych i nie była w stanie wyjaśnić wszystkich zarzutów i odmiennych wniosków powoda. W efekcie powód zarzucił Sądowi Okręgowemu wadliwe ustalenie, jakoby były podstawy do skierowania powoda do odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach terapeutycznych. Na podstawie art. 380 k.p.c., skarżący wnosił też o przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodu z dodatkowej opinii biegłego psychiatry na wskazane okoliczności. Druga grupa zarzutów dotyczyła ustaleń odnoszących się do zastosowania wobec powoda szczególnego nadzoru przez organy policyjne i ABW. Według skarżącego, poczynione w tym zakresie ustalenia oparte zostały na wadliwej ocenie dowodów, w tym też w ich oparciu o zeznania świadka R. B., z naruszeniem ar. 233 § 1 k.p.c., z tego powodu, że sam świadek miał wątpliwości czy jest właściwą osobę do złożenia zeznań na wskazaną okoliczność i nie został na nią przesłuchany. Na podstawie art. 380 k.p.c., skarżący wniósł o przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dodatkowego dowodu z przesłuchania tego świadka. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. dotyczył również wadliwej oceny mocy dowodowej zeznań złożonych w tej sprawie przez matką powoda i M. N.. W ocenie skarżącego, nie było podstaw do podważania wiarygodności zeznań tych świadków, jak też ich pominięcia przy dokonywaniu ustaleń faktycznych, zwłaszcza że odpowiadały one twierdzeniom powoda i wzajemnie się z nimi uzupełniały, a Sąd Okręgowy nie wskazał w uzasadnieniu wyroku, naruszając art. 328 § 2 k.p.c., przyczyn, z powodu których odmówił tym zeznaniom mocy dowodowej. Na podstawie tych zarzutów, powód wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od osobnych jednostek organizacyjnych pozwanego Skarbu Państwa zadośćuczynienia w łącznej wysokości1750000 zł z odsetkami od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, jak też o przyznanie pełnomocnikowi powoda kosztów zastępstwa procesowego udzielonego w urzędu na rzecz skarżącego w postępowaniu apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelacje powoda, pozwany wnosił o jej oddalenie oraz obciążenie powoda kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm przepisanych, a ponadto o oddalenie wniosków o uzupełnienie postępowania dowodowego w instancji apelacyjnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Oparta bowiem została na bezzasadnych zarzutach, które nie sposób było podzielić. Prawidłowe były przede wszystkim ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy w oparciu o dowody zaoferowane przez powoda, przy ocenie mocy dowodowej których Sąd Okręgowy nie naruszył zasad swobodnej ich oceny z art. 233 § 1 k.p.c., a przede wszystkim trafnie wskazał na to, że ciężar udowodnienia okoliczności, na których oparte zostały wszystkie żądania zgłoszone w stosunku do czterech osobnych jednostek organizacyjnych pozwanego Skarbu Państwa, spoczywał na powodzie, który nie zdołała wykazać części okoliczności. Ze zdarzeń, które nie były sporne i zostały udowodnione nie wynikała jednak podstawa do wydania wyroku uwzględniającego powództwa. Strona pozwana wykazała bowiem w tej sprawie, że podejmowane wobec powoda działania przez funkcjonariuszy, w tym przede wszystkich służby więziennej, a ponadto organy policyjne i ABW, nie były bezprawne. Oparte bowiem zostały na decyzjach podjętych zgodnie z przepisami postępowania karnego, w tym wykonawczego, przez kompetentne ich organy i na podstawie ustaleń, które miały podstawy w potwierdzonym w sposób fachowy stanie zdrowia powoda i rodzaju zarzutów co do popełnienia przez skarżącego ciężkich jednak przestępstw, w tym udziału w zabójstwie, za co powód został prawomocnie skazany na (...) 15 lat pozbawienia wolności, utrzymaną również wydanym wobec powoda wyrokiem łącznym przez Sąd Okręgowy w Legnicy w sprawie IIIK 41/07 z 24 lipca 2007 r. Zostało wykazane więc przez stronę pozwaną w sposób nie budzący żadnych wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że potwierdzone działania, które funkcjonariusze wskazanych służb podejmowali w stosunku do powoda w ramach zastosowania nadzoru szczególnego, nie były bezprawne, podobnie jak skierowanie skarżącego przez Komisję Penitencjarną do odbywania tej kary w warunkach terapeutycznych.

Bezzasadnie w szczególności skarżący podnosił w apelacji zarzut oparcia przez Sąd Okręgowy ustaleń dotyczących stanu zdrowia psychicznego powoda na opinii biegłego sądowej E. R. (2) oraz oddalenia wniosku, który skarżący składał przed Sądem Okręgowym i ponowił w apelacji zgodnie z art. 380 k.p.c. o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu psychiatrii. Niezależnie od tego, że ani przed Sądem Okręgowym, ani również w apelacji nie zostały wykazane w sposób przekonujący wady opinii sporządzonej w tej sprawie przez wymienionego biegłego sądowego, którego zadanie musiało polegać na ocenie opinii psychologiczno – penitencjarnej, nie było bowiem w ogóle możliwe ustalenie stanu zdrowia psychicznego powoda sprzed kilkunastu lat na podstawie innych dowodów, wskazać przede wszystkim należy, że ocena zgodności z prawem działania Komisją Penitencjarną, okoliczności wyłączającej działania funkcjonariuszy w rozumieniu przyjętym w art. 448 k.c., na którym powództwo zostało oparte, obejmowało bowiem ochronę dóbr osobistych powoda środkami majątkowymi, nie wymagała w ogóle przeprowadzenia w tej sprawie dowodu z opinii tego rodzaju, lecz wyłącznie ustalenia, że działająca w granicach kompetencji, które wynikają z omówionych przez Sąd Okręgowy przepisów kodeksu karnego wykonawczego, w tym przede wszystkim z art. 96 7 art. 97 k.k.w., Komisja Penitencjarna podjęła w październiku 2008 r. decyzję o skierowaniu powoda do odbywania kary pozbawienia wolności na Oddziale Terapeutycznym ZK w P., wobec przeludnienia ZK w S., w oparciu o wykonane w kwietniu 2008 r. badania psychologiczne, w których zostały zdiagnozowane przewlekłe zaburzenia psychiczne powoda, w tym urojeniowe, dyssocjalne i obsesyjno–kompulsywne. Decyzja komisji nie była więc dowolna. Oparta bowiem została na fachowej diagnozie i obserwacji powoda, który nie skorzystał z prawa do złożenia odwołania do właściwego sądu penitencjarnego, jak trafnie podał Sąd Okręgowy w motywacyjnej części zaskarżonego wyroku. Z jednej strony, nie można było dopatrzeć się dowolności we wskazanej decyzji, a tym samym również bezprawności działania funkcjonariuszy państwowych. Z drugiej zaś strony, poprawnie Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na ograniczony zakres swojej kompetencji, który nie obejmował kwestionowania treści decyzji właściwych organów postępowania karnego wykonawczego. Dodać należy, że wykazanie, aby były one bezprawne, wymagałoby przeprowadzenia efektywnej dla powoda kontroli wskazanej decyzji przez właściwy organ postępowania karnego wykonawczego, czyli odpowiednim orzeczeniem sądu penitencjarnego, o wydanie którego powód nie wystąpił. Nie wykazał więc na drodze właściwego postępowania podstawowej przesłanki bezprawności działania w podanym zakresie funkcjonariuszy państwowych, czyli w sposób wymagany art. 417 ¹ § 2 k.c. Już z tego powodu nie można było więc uwzględnić powództwa w tej jego części, w której roszczenia oparte na art. 448 k.c. dotyczyły naruszenia prawa powoda do odbywania kary pozbawienia wolności w godnych warunkach przez skierowanie skarżącego do odbywania kary w warunkach terapeutycznych, czyli wraz z osobami z zaburzeniami psychicznymi. Nawet jeśli wynikały tego tytułu uciążliwości w odbywaniu kary przez powoda, podstawa zastosowania trybu terapeutycznego wynikała z fachowej diagnozy analogicznego stawu zdrowia psychicznego powoda, który nie wymagał weryfikacji opinią biegłego sądowego psychiatry, która została jednak w tej sprawie przeprowadzona i potwierdziła diagnozę postawioną w 2008 r. Siłą rzeczy biegła dopuszczona w tej sprawie przez Sąd Okręgowy własnej ocenie musiała poddać dokumentację z 2008 r. Chodziło bowiem o weryfikację stanu zdrowia powoda z tego okresu, nie zaś obecnego, na datę sporządzenia opinii. Tym bardziej nie było więc potrzeby dopuszczania dowodu z opinii uzupełniającej ani przed Sądem Okręgowym, ani też w postępowaniu apelacyjnym. W sytuacji, gdy zgłoszenie takiego wniosku zostało oparte na art. 380 k.p.c., nie dostrzegając podstaw do zastosowania tego przepisu w podanym zakresie, Sąd Apelacyjny nie miał powinności oddalenia po raz drugi wniosku powoda o dopuszczenie wskazanego dowodu. Wyłącznie w wypadku jego uwzględnienia uzasadnione byłoby wydanie postanowienia o dopuszczeniu takiego dowodu.

W podobny sposób należy ocenić zarzuty dotyczące ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy w zakresie zastosowania wobec powoda szczególnego nadzoru na potrzeby postępowania, które było kontynuowane w sprawie IIIK 36/04 Sądu Okręgowego i zakończone skazaniem powoda na 25 lat pozbawienia wolności za udział w zabójstwie, czyli za przestępstwo z art. 148 § 1 w zw. z art. 64 § 1 k.k. Orzeczone w tym postępowaniu kara został natomiast złagodzona w wyniku kontroli apelacyjnej wykonanej przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, który wyrokiem z 24 lipca 2007 r., II AKa 258/05, skazał powoda prawomocnie na karę 15 lat pozbawienia wolności za współudział w zabójstwie I. F.. Decyzja o objęciu powoda szczególnym nadzorem, podjęta 24 lutego 2000 r. na etapie postępowania przygotowawczego, była więc wywołana rodzajem czynu karalnego, treścią zarzutu, a następnie aktu oskarżenia, który został wniesiony w sprawie o szczególnie skomplikowanym charakterze. Przede wszystkim została podjęta przez właściwy organ, czyli Wydział Kryminalny KPP w L., i nie została zakwestionowana we właściwy sposób, czyli na drodze postępowania karnego. Z jednej strony, należało uznać tym samym, że była uzasadniona wskazanymi okolicznościami. Z drugiej zaś podnieść należało, że zakres kompetencji sądów cywilnych rozpoznających sprawy dotyczące ochrony dóbr osobistych nie obejmuje kwestionowania decyzji podejmowanych przez właściwe organy postępowania karnego w oparciu o obowiązujące normy prawa karnego procesowego, na co Sąd Okręgowy również słusznie zwrócił uwagę w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Ustalił ponadto prawidłowo, w motywacyjnej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku, na podstawie akt tych postępowań, czyli dokumentów, że wykonywanie szczególnego nadzoru wobec powoda zostało zakończone 14 września 2001 r. Odmienne twierdzenie powoda nie zostało natomiast wykazane w tej sprawie.

Mając podniesione argumenty na uwadze, wskazać należy, że dowód z przesłuchania R. B. w charakterze świadka nie był potrzebny do wykazania, że objecie powoda wskazanym nadzorem szczególnym, który był wykonywany do podanej daty, nie naruszało prawa. Nie mogło zostać uznane tym samym za bezprawne działanie funkcjonariuszy wskazanych organów, tak policyjnych, jak również ABW. Wszystkie elementy podstaw faktycznych tych roszczeń, które zostały zgłoszone przez powoda w sprawach połączonych do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia zaskarżonym wyrokiem, dotyczące tego nadzoru, nie mogły więc przemawiać za zasadnością powództwa i apelacji. Dodać tylko należy, że nie można było również uznać, aby każda z czterech sprawach, w których takie okoliczności było podnoszone, pokrywała się tak przedmiotowo, jak również podmiotowo w sposób uzasadniający przyjęcie, że chodziło o tożsame roszczenie, którego dochodzenie w kilku sprawach byłoby niedopuszczalne. W każdej bowiem z tych spraw chodziło o odmienne jednostki organizacyjne pozwanego Skarbu Państwa, których zakresu działania i nadzoru się nie pokrywały, mimo częściowego nakładania się okoliczności, na które w tej sprawie powoływał się powód na uzasadnienie takich samych rodzeń z art. 448 k.c., osobno jednak kierowanych do różnych jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa, mających odmienne kompetencje i wykonujących oddzielnie czynności związane z zastosowaniem wobec powoda nadzoru szczególnego w podanym okresie. Nie sposób było więc uznać, aby w każdej z czterech spraw połączonych do wspólnego rozpoznania było dochodzone tożsame roszczenie. Nie było więc podstaw do zastosowania w tym zakresie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Każda z tych spraw wymagała bowiem rozpoznania. Częściowe nakładanie się okoliczności faktycznych z zakresie roszczeń, które powód też zgłosił wobec odrębnych jednostek Skarbu Państwa i uzasadniał własnymi ich kompetencjami i sposobem ich realizowania, uzasadniało natomiast decyzję o połączeniu tych spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia wyrokiem objętym apelacją, której zarzutów nie można było podzielić, również w zakresie oceny zeznań świadków E. S. i M. N., przesłuchanych na okoliczności związane ze sposobem traktowania powoda ze strony funkcjonariuszy służby więziennej.

Dokonując ustaleń w zakresie twierdzeń, jakoby skarżący był zastraszany lub bity przez funkcjonariuszy pracujących w jednostkach penitencjarnych, w tym przez P. I., czyli ustalając, że takie zdarzenia nie miały miejsca, Sąd Okręgowy oparła się przede wszystkim na dokumentach urzędowych, w tym na postanowieniu Prokuratora Rejonowego w (...) o umorzeniu spraw karnych dotyczących zarzutów nadużycia uprawnień, jak też niedopełnienia obowiązków ze stromy dyrektora ZK w P. i jego funkcjonariuszy, jak też funkcjonariusza Komendy Policji Miejskiej w P. G. G., a ponadto na notatkach urzędowych, w tym z 26 sierpnia 2010 r., z których też wynikało, że zarzuty znęcania się przez funkcjonariuszy ZK nr (...) w Ł. nie zostały w żaden sposób potwierdzone. Dokumenty urzędowe zaprzeczały więc twierdzeniom powoda. Ich wartość dowodowa nie mogła także zostać obalona zeznaniami świadków pośrednich, czyli matki i konkubiny powoda, już z tego powodu, jak słusznie podał Sąd Okręgowy, że całą wiedzę o zdarzeniach, które dotyczyły pobytu skarżącego w jednostkach penitencjarnych, poza spotkaniami w ramach odwiedzania powoda, wymienieni świadkowie czerpali od powoda, czyli z niewiarygodnego źródła, wprost zainteresowanego wykazaniem takich zdarzeń, czyli w sposób, który wystarczająco przekonująco świadczył o braku podstaw do uznania ich zeznań za wiarygodne, zwłaszcza że chodziło o osoby najbliższe powodowi, związane ze skarżącym emocjonalnie lub najbliższymi dla ludzi wizami pokrewieństwa. Poprawnie więc Sąd Okręgowy nie dokonywał ustaleń na podstawie zeznań tych świadków, w zakresie, w którym pokrywały się one z twierdzeniami powoda. Tego rodzaju dowody nie były wystarczające do ustalenia prawdziwości twierdzeń, na których skarżący oparł roszczenie z art. 448 k.c. Sąd Okręgowy podał ponadto w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyny, ze względu na które nie uwzględnił wiarygodności zeznań świadków wskazanych w apelacji. Nie naruszył więc art. 328 § 2 k.p.c., nawet jeśli nie wskazał wszystkich argumentów, które przemawiały za pominięciem ich mocy dowodowej. Żaden z zarzutów apelacji nie zasługiwał więc na uwzględnienie. W całości apelacja podlegała tym samym oddaleniu.

Na uwzględnienie zasługiwał natomiast wniosek strony pozwanej co do obciążenia skarżącego kosztami postępowania apelacyjnego. Na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, Sąd Apelacyjny zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa–Prokuratorii Generalnej RP kwotę 8100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, czyli w stawce minimalnej przewidzianej dla spraw o zapłatę przy podanej w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia. Zgodnie z kolei z § 8 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, Sąd Apelacyjny przyznał ponadto na rzecz pełnomocnika powoda, ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie, kwotę 5400 zł, powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem kosztów udzielenia powodowi pomocy prawnej z urzędu w instancji apelacyjnej.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska Paulina Asłanowicz Robert Obrębski