Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Kolasiński (spr.)

Sędziowie:SA Jolanta de Heij-Kaplińska

SA Dorota Wybraniec

Protokolant:sekr. sądowy Katarzyna Mikiciuk

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. W.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 6 czerwca 2017 r., sygn. akt XVII AmC 123/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od M. W. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VII AGa 1125/18

UZASADNIENIE

Powód M. W. domagał się uznania za niedozwolone i zakazanie pozwanemu (...) S.A. w W. wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

zawartego w Tabeli Opłat i Limitów o oznaczeniu (...)stanowiącej załącznik nr 1 do Warunków Ubezpieczenia Grupowego (...) (...) o symbolu OF_ (...).

Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 77 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie ubezpieczeń na życie.

W związku z prowadzoną działalnością pozwany wykorzystywał w obrocie z konsumentami postanowienie wzorca umowy, zawarte w załączniku nr 1 Tabela Opłat i Limitów do Warunków Ubezpieczenia Grupowego (...) (...) o symbolu OF_ (...). W związku z wprowadzeniem aneksu nr (...) do umowy zawartej pomiędzy (...) S.A. i (...) S.A. od dnia 1 sierpnia 2013 r. pozwany zaprzestał stosowania oferty Umowy Grupowego Ubezpieczenia (...) (...) wraz z załącznikiem, zawierającym kwestionowane postanowienie.

W świetle powyższych ustaleń, zdaniem Sądu pierwszej instancji, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy zważył, iż z przedstawionego przez pozwanego dowodu w postaci aneksu nr (...) z dnia 31 lipca 2013 r. do umowy z (...) S.A. wynika, że w związku z zaprzestaniem oferowania klientom możliwości przystąpienia do ubezpieczenia w ramach Umowy Grupowego Ubezpieczenia (...) (...) od dnia 1 sierpnia 2013 r. w umowach z klientami zaprzestano stosowania załącznika nr 1 Tabela Opłat i Limitów, w którym zamieszczone było kwestionowane przez powoda postanowienie.

Sąd pierwszej instancji podniósł, iż w myśl art. 479 ³⁸ k.p.c. powództwo w sprawach o uznanie wzorca umowy za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego przedsiębiorcy mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Z żądaniem takim można wystąpić także wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło 6 miesięcy - art. 479 ³⁹ k.p.c. Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę, iż zgodnie z przyjętym w doktrynie i orzecznictwie stanowiskiem, w prowadzonym przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK), mającym charakter abstrakcyjny, postępowaniu o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone pojęcie „stosowania” wzorca umowy w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c. należy wiązać z momentem zawierania umów z wykorzystaniem wzorca, w którym znajduje się sporne postanowienie, a nie z wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z wykorzystaniem tego wzorca. W toczącym się przed SOKiK postępowaniu okoliczność, że strony wiąże zawarta uprzednio z wykorzystaniem tego wzorca umowa ma znaczenie irrelewantne. Istotne jedynie jest, aby istniała obiektywna możliwość zawarcia umowy w oparciu o treść wzorca, w którym zamieszczone jest sporne postanowienie.

Sąd pierwszej instancji zważył, iż cytowane przepisy określają legitymację czynną powoda do wystąpienia z pozwem o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, stanowiąc przy tym jedną z przesłanek skuteczności powództwa. Mając na względzie wyrażoną w art. 6 k.c. zasadę ciężaru dowodu, Sąd Okręgowy stwierdził, iż obowiązek wykazania przesłanek skuteczności powództwa spoczywa na powodzie. To bowiem powód wywodzi z tej okoliczności skutek prawny w postaci istnienia prawa podmiotowego, którego ochrony domaga się w przedmiotowym postępowaniu. Jak przy tym wskazał Sąd pierwszej instancji, na gruncie przepisów proceduralnych kwestię tę reguluje art. 232 k.p.c., zgodnie z którym strony są zobowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Powołane normy statuują obowiązującą w polskim procesie cywilnym zasadę kontradyktoryjności, zgodnie z którą gromadzenie materiału procesowego należy do stron procesu. Jest to ciężar procesowy, realizowany przez stronę w jej własnym interesie, albowiem jeżeli strona pozostanie bierna, to musi się liczyć z ujemnymi konsekwencjami, np. oddaleniem powództwa. Jest to zatem obowiązek strony, ale wobec samej siebie.

Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy, Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, iż z akt sprawy wynika, że powód wystąpił z żądaniem pozwu w dniu 18 maja 2015 r., tj. po przekroczeniu określonego w art. 479 ³⁹ k.p.c. 6-cio miesięcznego terminu od daty zaprzestania stosowania kwestionowanego postanowienia (1 sierpnia 2013 r.). Po otrzymaniu odpowiedzi na pozew powód nie kwestionował tej okoliczności. Nie przedstawił też innego dowodu stosowania przez pozwanego wzorca umownego zawierającego kwestionowane postanowienie po dniu 1 sierpnia 2013 r.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie zasługiwała przy tym na uwzględnienie przedstawiona w piśmie powoda z dnia 10 sierpnia 2015 r. argumentacja, zgodnie z którą zaprzestanie oferowania nowym klientom możliwości przystąpienia do umowy ubezpieczenia z wykorzystaniem wzorca zawierającego kwestionowane postanowienie nie oznacza zaprzestania stosowania tego postanowienia w sytuacji, gdy nadal obowiązują umowy, w których zamieszczona jest powołana w pozwie klauzula, w tym przypadku klauzula wprowadzająca opłatę likwidacyjną. Według Sądu, skoro bowiem, jak wyżej wskazano, pod pojęciem stosowania wzorca umownego należy rozumieć wyłącznie potencjalną możliwość zawarcia umowy z wykorzystaniem tego wzorca umownego, a nie wykonywanie przez strony zawartej uprzednio umowy, okoliczność, iż powoda i pozwanego wiąże stosunek prawny nawiązany z wykorzystaniem wzorca umownego zawierającego sporne postanowienie pozostaje bez wpływu na prowadzoną w niniejszej sprawie przez Sąd abstrakcyjną ocenę abuzywności tego postanowienia.

W kontekście powyższego, Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, iż powód nie wykazał, by pozwany stosował przedmiotową klauzulę przed upływem 6 miesięcy przed wniesieniem pozwu. Na skutek upływu 6- miesięcznego terminu ustawowego od zaprzestania stosowania przez pozwanego wzorca umownego, zawierającego kwestionowane postanowienie wygasła już legitymacja czynna powoda do wystąpienia z powództwem na podstawie art. 479 ³⁸ k.p.c.

Wobec dokonanych ustaleń prowadzenie analizy kwestionowanego postanowienia pod względem jego abuzywnego charakteru należało, zdaniem Sądu Okręgowego, uznać za bezprzedmiotowe.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy oddalił powództwo.

Rozstrzygnięcie o kosztach Sąd pierwszej instancji oparł na treści art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych, mogący mieć wpływ na wynik sprawy, polegający na ustaleniu iż „pozwany zaprzestał stosowania” przedmiotowego wzorca, podczas gdy z § 1 przedłożonego aneksu wynika, iż to nie pozwany, ale ubezpieczający ( (...)) zaprzestanie oferowania swoim klientom nowych deklaracji zgody,

2.  naruszenie art. 245 k.p.c. w z w. z art. 233 k.p.c., mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, w zakresie oceny dokumentu prywatnego pozwanego, tj. Aneksu nr (...), ponieważ jako dokument prywatny stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie,

3.  naruszenie art. 233 § 1, polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez ustalenie wyłącznie na podstawie prywatnego dokumentu pozwanego okoliczności objętej tym dokumentem za udowodnioną,

4.  naruszenie art. 479 ³⁹ w z w. z art. 6 k.c. poprzez uznanie, iż to konsument miał wykazać, iż pozwany nie zaniechał stosowania wzorca, podczas gdy to na przedsiębiorcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne.

W oparciu o powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd I instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny, w zakresie mającym znaczenie dla niniejszego orzeczenia, a jego ustalenia w tej sferze Sąd Apelacyjny przyjął za własne.

Na obecnym etapie postępowania centralnym elementem sporu jest to, czy SOKiK zasadnie uznał, iż pozwany zaprzestał stosowania kwestionowanej klauzuli. W pozwie wskazano, że kwestionowana znajdowała się ona w załączniku do OWU, określającym „zasady objęcia ochroną ubezpieczeniową osób fizycznych – ubezpieczonych/klientów (...) Spółka Akcyjna na podstawie umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) zawartej między (...) L. Towarzystwem (...) Spółka Akcyjna a (...) Spółka Akcyjna” (k. 2v).

Pozwany przedłożył aneks do umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), w którym znajduje się postanowienia stanowiące, że <<strony zgodnie postanawiają, że z dniem 1 sierpnia 2013 r. Ubezpieczający zaprzestanie oferowania Klientom możliwości zgłoszenia deklaracji zgody do ubezpieczenia w ramach Umowy grupowego ubezpieczenia (...) (...) (...); (k. 35)

Zwrócić należy uwagę, iż sam powód, w piśmie z 14 sierpnia 2015 r., stwierdził, iż z przedłożonego przez pozwanego aneksu (...) wynika, że „pozwana (…) zaprzestała oferowania umowy nowym osobom” (k. 59) i w oparciu o to stanowisko konstruował swój wywód.

Pozwany oferował usługę finansową świadczoną przez podmiot trzeci. Z faktu zaprzestania współpracy między tymi przedsiębiorcami, w relewantnym zakresie, wywieść zaś można zasadnie wniosek, iż pozwany nie mógł oferować konsumentom zawarcia umowy z wykorzystaniem spornego wzorca umownego. Wynika stąd, iż po wejściu w życie wskazanego aneksu nie stosował on przedmiotowego wzorca.

Prawidłowości tego stwierdzenia nie podważają wnioski, jakie wysnuć można z analizy treści, przedłożonego przez powoda w dniu 2 sierpnia 2018 r., Aneksu nr (...) do Porozumienia zawartego w dniu 30 grudnia 2011 do Umowy grupowego ubezpieczenia (...) (...) (...), który zawarty został w dniu 29 marca 2016 r, a dotyczy premii należnych Ubezpieczającemu.

Z treści wskazanego Aneksu oraz wyjaśnień pozwanego wynika, że jego funkcją było dostosowanie aparatury pojęciowej Porozumienia do rozwiązań przyjętych w wyniku dokonanej wcześniej zmiany Umowy. Badanym Aneksem dokonano ustalenia tekstu jednolitego Porozumienia. Przy takiej konstrukcji Aneksu naturalnym jest umieszczenie w nim postanowień o charakterze historycznym, które w dniu jego zawierania nie mogły już znaleźć zastosowania. Co więcej, treść Aneksu obejmowała nie tylko kwestię premii jednorazowych, które przyznawane były za zawarcie nowych umów, ale również premii stabilizacyjnych, które w żadnym związku z nowymi umowami nie pozostawały. Przyjęcie stanowiska pozwanego nie prowadzi więc do uznania wskazanego Aneksu za bezprzedmiotowy. Treść Aneksu nr (...) do Porozumienia nie wskazuje zatem, że pozwany po 1 sierpnia 2013 r. zawierał przedmiotowe umowy. Całkowicie bezpodstawne jest stwierdzenie powoda, że z treści tego Aneksu wynika, że Aneks nr (...) do Umowy został uchylony.

Sąd oddalił wnioski dowodowe zgłoszone przez pozwanego z uwagi na to, że uznał, iż okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione.

Słuszne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, że skoro pozwany zaprzestał stosowania kwestionowanej klauzuli 1 sierpnia 2013, a powództwo zostało wytoczone dopiero 20 maja 2015 r. powód, zgodnie z art. 479 ³⁸ kpc, nie miał legitymacji procesowej.

Zastrzeżeń Sądu Apelacyjnego nie budzi również zapatrywanie SOKiK, iż „pojęcie stosowania „wzorca umowy” w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c. należy wiązać z momentem zawierania umów z wykorzystaniem wzorca, w którym znajduje się sporne postanowienie, a nie z wykonywaniem przez strony umowy zawartej z wykorzystywaniem tego wzorca>> (k.112). Stanowisko to znajduje solidne oparcie we wskazanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku dorobku doktryny i judykatury. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela w szczególności pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 listopada 2004 r., VI ACa 399/04, iż <<pojęcie „stosowania" wzorców umów należy - w ocenie sądu drugiej instancji - wiązać z momentem zawierania umów z użyciem tego wzorca, nie zaś z samym wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z użyciem tego wzorca. W razie odmiennej interpretacji samo ustalenie momentu „zaniechania" stosowania zakwestionowanego wzorca, stanowiącego początek biegu 6-miesięcznego terminu do wygaśnięcia roszczenia zgodnie z przepisem art. 479 ³⁹ KPC, byłoby praktycznie niemożliwe bądź znacznie utrudnione. Należałoby bowiem badać wszystkie umowy zawarte z użyciem takiego wzorca oraz stan ich wykonania przez strony, a nawet po ich wygaśnięciu, rozwiązaniu, bądź odstąpieniu od tych umów - badać, czy nadal którejś ze stron przysługują roszczenia wynikające z tych umów, których mogłaby dochodzić przed sądem, bądź egzekwować w postępowaniu egzekucyjnym. Taki zakres kognicji wykracza poza ramy postępowania uregulowanego w rozdziale 3 Działu IV A dotyczącego postępowania w sprawie uznania postanowień wzorców umownych za niedozwolone.>>

Zdaniem Sądu Apelacyjnego stan faktyczny sprawy nie budzi uprawnionych wątpliwości, a ustalenia poczynione w tym zakresie przez SOKiK odpowiadają rzeczywistemu stanowi rzeczy. Problematyka rozkładu ciężaru dowodu nie mogła zatem wpłynąć na wynika sprawy. Wskazać należy jednak, iż SOKiK słusznie stanął na stanowisku, iż powód winien wykazać, że przysługuje mu legitymacja czynna.

Ze wskazanych względów, Sąd Apelacyjny uznał, podniesione w apelacji zarzuty naruszenia przez zaskarżone orzeczenie 245 kpc, art. 233 § 1 kpc, art. 479 ³⁹ kpc w zw. z art. 6 kpc oraz „błędu w ustaleniach faktycznych” za chybione.

Zgodnie z art. 479 ³⁸ § 1 kpc, powód nie miał legitymacji do wytoczenia przedmiotowego powództwa, co przesądza o zasadności oddalenia apelacji, na podstawie art. 385 kpc. Orzeczenie o kosztach oparto na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 14 ust. 2 pkt 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015.