Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2019 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa W. M.

przeciwko Gminie O.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie

z dnia 16 maja 2018 r., sygn. akt I C 1042/17,

I.  oddala apelację;

II.  nie obciąża powoda kosztami procesu za instancję odwoławczą na rzecz pozwanej.

Beata Grzybek Ewa Dobrzyńska-Murawka Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Ca 1244/18

UZASADNIENIE

Powód W. M. wniósł przeciwko Gminie O. o ustalenie prawa do lokalu socjalnego.

W uzasadnieniu żądania wskazał, że wyrokiem eksmisyjnym z dnia 11 marca 2014 r. (I C 1470/13), Sąd Rejonowy w Olsztynie nakazał opuszczenie, opróżnienie i wydanie przez powoda lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., przyznając jednocześnie powodowi prawo do lokalu socjalnego. Nowy (...). Spółka z o.o., chcąc zmobilizować powoda do opuszczenia lokalu, zaproponował mu mieszkanie zastępcze przy ul. (...), na co powód przystał. W konsekwencji Gmina O. poinformowała powoda, że lokal socjalny już mu się nie należy. Powód podniósł, że jest inwalidą, utrzymuje się z zasiłku z MOPS-u w wysokości 604 zł.

Pozwana Gmina O. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana wskazała, że powództwo w niniejszej sprawie winno być oddalone, albowiem powód posiada tytuł prawny do lokalu przy ul. (...) w O., a zobowiązanie Gminy do dostarczenia lokalu socjalnego wygasło z dniem opuszczenia i opróżnienia przez uprawnionego lokalu objętego wyrokiem eksmisyjnym.

Wyrokiem z dnia 16 maja 2018 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie powództwo oddalił oraz nie obciążył powoda kosztami procesu na rzecz pozwanej.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na tle następującego stanu faktycznego:

Wyrokiem z dnia 11 marca 2014 r., wydanym w sprawie I C 1470/13, Sąd Rejonowy w Olsztynie nakazał pozwanemu (powodowi w niniejszej sprawie) W. M., aby opuścił, opróżnił i wydał powodowi - (...) Sp. z o.o. w O. lokal mieszkalny położony w O. przy ul. (...).

W punkcie II wyroku Sąd ustalił, że pozwanemu przysługuje prawo do lokalu socjalnego i wstrzymał wykonanie opróżnienia lokalu opisanego w punkcie I do czasu złożenia pozwanemu przez Gminę O. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Właściciel lokalu mieszkalnego dotychczas zajmowanego przez powoda, chcąc objąć go w posiadanie, zaproponował powodowi do zamieszkania lokal położonym w O., przy ulicy (...), na co ten przystał. W konsekwencji, D. K., będący prezesem zarządu spółki (...) sp. z o.o. w O., zawarł w dniu 27 lutego 2015 r. ze spółką (...) sp. z o.o. w O. umowę najmu lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (...), zgodnie z którą spółka (...) sp. z o.o. w O. zobowiązała się wynajmować ww. lokal mieszkalny na cele mieszkaniowe, na zasadzie lokalu tymczasowego dla pozwanego W. M.. Przedmiotowa umowa została zawarta na czas nieokreślony począwszy od dnia 27 lutego 2015 r. do czasu wskazania przez Gminę O. lokalu socjalnego dla W. M.. W dniu 15 kwietnia 2016 r. D. K. zawarł ze spółką (...) sp. z o.o. w O. aneks do umowy najmu z dnia 27 lutego 2015 r., zgodnie z którym umowa najmu lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (...) zostaje zawarta na czas określony, tj. od dnia 27 lutego 2015 r. do dnia 31 maja 2016 r., a następnie, w związku z wygaśnięciem z dniem 31 maja 2016 r. umowy najmu lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (...), pismem z dnia 1 czerwca 2016 r., wezwał powoda do opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu w terminie 3 dni. Powód nie zwrócił właścicielowi wskazanego lokalu, wobec czego ten wystąpił z pozwem o eksmisję. Wyrokiem z dnia 24 lutego 2017 r., wydanym w sprawie X C 2141/16, Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił powództwo. W uzasadnieniu wskazał, że działanie właściciela nieruchomości polegające na jednostronnej zmianie warunków umowy, polegające na zmianie jej charakteru z bezterminowego na terminowy, bez zawiadomienia powoda zajmującego lokal przy ul. (...), stoją w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, a przez to nie zasługują na ochronę prawną. Apelacja D. K. została prawomocnie oddalona. Powód W. M. nadal zamieszkuje w lokalu położonym w O., przy ulicy (...).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji ocenił, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Powołując się na treść art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego , w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu sąd orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu.

Sąd Rejonowy podkreślił w szczególności, że badając z urzędu, czy zachodzą przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego, orzeka o uprawnieniu osób, o których mowa w ust. 1, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania przez nie z lokalu oraz ich szczególną sytuację materialną i rodzinną. Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec kobiety w ciąży, małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą, obłożnie chorych, emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej, osoby posiadającej status bezrobotnego, osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały – chyba, że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany. Jednocześnie, w myśl art. 23 ust. 2 u.o.p.l, umowa najmu lokalu socjalnego, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 1, może być zawarta z osobą, która nie ma tytułu prawnego do lokalu i której dochody gospodarstwa domowego nie przekraczają wysokości określonej w uchwale rady gminy podjętej na podstawie art. 21 ust. 3 pkt 1.

Sąd Rejonowy zaznaczył w szczególności, że w chwili wyrokowania nie toczyło się postępowanie eksmisyjne, niemniej mógł on żądać ustalenia stosunku prawnego lub prawa stosownie do treści normy wyrażonej w art. 189 k.p.c. Legitymacja do poszukiwania ochrony prawnej na podstawie art. 189 k.p.c. przysługuje każdemu, kto twierdzi, że ma interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego lub prawa. Za takowy interes prawny uznać należy sytuację, w której zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, przy czym niepewność ta powinna być obiektywna tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko według odczucia wnioskodawcy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1983 r., I PRN 189/83, OSNC 1984/7/121).

W takim rozumieniu interesu prawnego, Sąd I instancji przyjął, że roszczenie
o ustalenie prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c. aktualizuje się wtedy, gdy przeciwko dłużnikowi zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne o opróżnienie lokalu służącego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, Sąd I instancji zauważył, że przeciwko powodowi w chwili wyrokowania nie toczyło się postępowanie egzekucyjne w przedmiocie opróżnienia zajmowanego lokalu, a postępowanie w tym przedmiocie, prowadzone w sprawie X C 2141/16, zostało prawomocnie zakończone oddaleniem powództwa. Jednocześnie z okoliczności sprawy nie wynika, by powód był w inny sposób przymuszany do opuszczenia lokalu. W chwili obecnej własnym staraniem ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe w lokalu przy ul. (...) w O.. Dlatego powództwo, jako przedwczesne należało oddalić z uwagi na brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Natomiast obowiązek dostarczenia lokalu socjalnego powodowi, orzeczony wyrokiem z dnia 11 marca 2014 r., wydanym w sprawie prowadzonej pod sygnaturą I C 1470/13 Sadu Rejonowego w Olsztynie, wygasł na skutek dobrowolnego opuszczenia przez powoda lokalu położonego w O. przy ul. (...).

Mając na uwadze trudną sytuację materialną i zdrowotną powoda, na podstawie art. 102 k.p.c., Sąd nie obciążył go kosztami procesu, (pkt II wyroku)

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł powód zaskarżając je co do pkt I zarzucając mu naruszenie prawa procesowego tj. art. 189 k.p.c. polegające na ocenie, że powód nie wykazał interesu prawnego w żądanym pozwem ustaleniu. Powołując się na powyższe, powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez orzeczenie, że powodowi przysługuje wobec Gminy O. uprawnienie do lokalu socjalnego oraz o zasądzenie pod pozwanej Gminy O., na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji dokładnie przeprowadził postępowanie dowodowe i orzekł na podstawie wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów, a także, wbrew stawianym zarzutom, wyciągnął właściwe wnioski odnośnie do braku interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa o ustalenie, które dały podstawę do oddalenia tego powództwa. Ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji, poza ustaleniem, że wygasło prawo powoda do lokalu socjalnego orzeczone w sprawie I C 1470/13, Sąd Okręgowy przyjmuje za własne.

Nie ulega wątpliwości, że w sprawie I C 1470/13 przyznane zostało powodowi prawo do lokalu socjalnego oraz, że w sprawie X C 2141/16 powództwo o eksmisję W. M. zostało oddalone z uwagi na treść art. 5 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie istotnym było ustalenie, czy na skutek zamieszkania powoda w innym lokalu, notabene wynajętym Spółce (...). do czasu dostarczenia przez Gminę lokalu socjalnego, prawo do lokalu socjalnego, orzeczone wyrokiem z dnia 11 marca 2014 r., wygasło.

Analiza akt sprawy I C 1470/13 wskazuje, że powyższy wyrok jest nieprawomocny oraz, że nie wystąpiono o nadanie klauzuli wykonalności temu wyrokowi. Z materiału dowodowego zgromadzonego w rozpoznawanej sprawie nie wynika także, aby została złożona oferta zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Jest jedynie bezspornym, że powód zamieszkuje aktualnie w lokalu przy ulicy (...) i opuścił lokal przy ulicy (...). Gmina, jak wynika z wypowiedzi jej pełnomocnika na rozprawie apelacyjnej, nie wnosiła o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w zakresie prawa do lokalu socjalnego czy też o ustalenie wygaśnięcia tego prawa na skutek opuszczenia lokalu.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ma w niniejszej sprawie podstaw do przyjęcia, że wygasł, na skutek zmiany okoliczności faktycznych, obowiązek pozwanej Gminy do dostarczenia lokalu socjalnego.

Jest oczywistym w świetle przepisów prawa, że na jednostce samorządu, jaką jest gmina, ciąży obowiązek zaspokajania potrzeb mieszkaniowych mieszkańców, w tym także zawierania umów najmu socjalnego. Jedynie gmina może zawierać takie umowy z wyznaczonymi czy też uprawionymi na mocy wyroków sądowych osobami.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 września 1997 r., III CZP 38/97, zaoferowanie w toku egzekucji przez wierzyciela lokalu mieszkalnego w miejsce lokalu, który zgodnie z tytułem wykonawczym powinien mu być wydany przez dłużnika, nie jest spełnieniem obowiązku zapewnienia lokalu socjalnego w rozumieniu art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 105, poz. 509 ze zm.) do jakiego został on uprawniony w wyroku nakazującym eksmisję. W uzasadnieniu tej uchwały wskazano, że „samo pojęcie "lokal socjalny" związane jest (…), z zasobem mieszkaniowym gminy i z jej zadaniami w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej. Pojęcie to nie zostało powiązane w ustawie z jakimkolwiek innym podmiotem niż gmina, a zatem nie może być wątpliwości, że najemca, który wyrokiem sądu został uprawniony do otrzymania lokalu socjalnego, może go otrzymać tylko od gminy. Lokal udostępniany takiemu najemcy przez inną osobę, w tym przez wierzyciela, nie będzie miał charakteru lokalu socjalnego.”. Uchwała ta, w ocenie Sądu Okręgowego, zapadła pod rządami ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych , jednakże zachowała swoją aktualność co do tego, że tylko lokal dostarczony przez gminę ma charakter lokalu socjalnego.

Już w realiach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości, że umowa dotycząca lokalu przy ulicy (...) została zawarta „na cele mieszkaniowe, na zasadzie lokalu tymczasowego dla W. M.” (§ 2 pkt 1 umowy – k. 82 akt X C 2141/16), „do czasu wskazania przez Gminę lokalu socjalnego” (§ 3 umowy – k. 83 akt X C 2141/16). Lokal ten w żaden więc sposób nie miał i nie ma charakteru lokalu socjalnego.

Natomiast prawomocny wyrok nakazujący opróżnienie lokalu wiąże, zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. tak strony, jak i sąd, który go wydał, a także inne sądy i inne organy państwowe, również w zakresie orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego. „Stąd wynika więc, między innymi, że wszystkie sądy, ilekroć wyłoni się przed nimi kwestia przysługiwania danej osobie uprawnienia do lokalu socjalnego muszą uznawać tę osobę za posiadającą takie uprawnienie, zgodnie z treścią zapadłego na jej rzecz prawomocnego orzeczenia” – tak w uzasadnieniu uchwały z 19 września 2000 r., III CZP 30/00 Sąd Najwyższy).

Jest oczywistym, że wskutek długotrwałego oczekiwania na złożenie przez gminy oferty zawarcia umowy najmu socjalnego, mogą powstać okoliczności, które skutkować by mogły ustaniem przesłanek wymienionych w art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego . Zatem wtedy, gdy osoba, której prawo do lokalu socjalnego przyznano, dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia przestanie spełniać przesłanki określone w tym przepisie.

Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 18 lutego 1997 r. (K 16/96), orzeczenie o uprawnieniu do zawarcia umowy najmu socjalnego ma charakter deklaratoryjny, nie zaś konstytutywny, a wynika to ze zmiennego charakteru przesłanek orzeczenia o uprawnieniu do zawarcia umowy najmu socjalnego, który sprawia, że nie można wykluczyć dezaktualizacji tych przesłanek po wydaniu orzeczenia stwierdzającego uprawnienie do najmu socjalnego, zaś przyjęcie innego charakteru takiego orzeczenia powodowałoby, że późniejsza zmian okoliczności nie miałaby znaczenia i uniemożliwiałaby stwierdzenie w drodze orzeczenia sądowego, iż prawo do zawarcia umowy najmu socjalnego określonym osobom już nie przysługuje (por. uzasadnienie ww. wyroku TK).

W uzasadnieniu ww. uchwały III CZP 30/00 Sąd Najwyższy wskazał, że „negatywny aspekt powagi rzeczy osądzonej nie sprzeciwia się natomiast (…) wykazywaniu przez powoda, że pozwany utracił uprawnienie do lokalu socjalnego, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem, wskutek zaszłych później zmian w jego sytuacji rodzinno-majątkowej”.

W ocenie Sądu Okręgowego odnieść to należy także do Gminy obowiązanej, na mocy prawomocnego wyroku, do złożenia oferty najmu lokalu socjalnego.

Zatem każda późniejsza (po prawomocnym orzeczeniu) zmiana sytuacji uprawnionego, która skutkuje tym, że przestaje on spełniać kryteria uprawniające do zawarcia umowy najmu socjalnego, może rodzić po jego stronie utratę tego prawa, ale powinna być stwierdzona na drodze sądowej przez wykazanie nieistnienia uprawnienia do najmu socjalnego. Jak wskazuje się w doktrynie (por. komentarz Osajdy do ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego) , właściwą drogą postępowania dla obowiązanej Gminy powinno być w takim przypadku powództwo przeciwegzekucyjne przeciwko uprawnionemu do najmu socjalnego o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w części odnoszącej się do uprawnienia do zawarcia umowy najmu socjalnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Oczywistym jest także, że obowiązana Gmina może zwolnić się od obowiązku przez skuteczne złożenie oferty zawarcia umowy najmu, można również byłoby przyjąć, że do wygaśnięcia obowiązku dostarczenia lokalu może dojść poprzez oświadczenie uprawnionego o zrzeczeniu się tego uprawnienia, jednakże nie mogłyby tu zaistnieć jakiekolwiek wątpliwości.

Zawsze jednak należy oceniać powyższe kwestie w konkretnie rozpoznawanej, indywidualnej sprawie.

Reasumując, stan faktyczny ustalony w niniejszej sprawie nie pozwala na przyjęcie, że powód utracił prawo do lokalu socjalnego przyznane mu prawomocnym wyrokiem w sprawie I C 1470/13 Sądu Rejonowego w Olsztynie, a skoro tak – nie ma on interesu w ustaleniu w innej sprawie, że przysługuje mu takie prawo.

W konsekwencji zaskarżony wyrok, aczkolwiek z innym uzasadnieniem, jest ostatecznie prawidłowy.

Dlatego apelacja powoda podlegała oddaleniu (art. 385 k.p.c.)

O kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na mocy art. 102 k.p.c. z uwagi na charakter rozpoznawanej sprawy, istotą której było ustalenie w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych powoda.

Beata Grzybek Ewa Dobrzyńska – Murawka Agnieszka Żegarska