Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa H. O.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w K.

z dnia 19 września 2017 r. sygn. akt IX GC 555/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg SSA Józef Wąsik SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. akt I A Ga 197/18

UZASADNIENIE

Powódka H. O. prowadząca działalność gospodarczą pozwała stronę pozwaną (...) SA w W. jako generalnego wykonawcę inwestycji sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w gminie Ż. o zapłatę kwoty 214 724,76 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu tytułem reszty wynagrodzenia za wykonane odcinki robót budowlanych, uzgodnione na podstawie dokumentacji technicznej stanowiącej część składową dwóch zawartych w formie pisemnej w dniach 14 lipca 2008 r. i 12 kwietnia 2010 r. umów, nazwanych przez strony umowami podwykonawczymi.

Na uzasadnienie żądania podała, że wobec niewystępowania wad w wykonanych robotach przysługuje jej wierzytelność o zwrot udzielonej kaucji gwarancyjnej, czyli o zapłatę reszty z niepokrytych przez zamawiającego faktur częściowych. Powyższa ocena wynika z przyjętego przez przedsiębiorcę H. O. założenia, że postanowienia zawarte w wymienionych umowach, dotyczące wystawiania dokumentów finansowych i rozliczeń inwestycji, w szczególności wystawiania comiesięcznych faktur przejściowych i obowiązku ich zapłaty przez (...) SA jedynie do wysokości 94% netto, rodzą skutek prawny.

Strona pozwana S. w odpowiedzi na pozew wnosiła o oddalenie powództwa powołując się na potrącenia wzajemnych wierzytelności z faktur, jakie wystawiła powódce za sprzedaż kruszywa potrzebnego do wykonania inwestycji.

Sąd Okręgowy w K.wyrokiem z dnia 19 września 2017r oddalił powództwo co do kwoty 204.478,68 zł i umorzył postępowanie w pozostałej części. Nadto zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej koszty procesu w kwocie 8.317zł.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Na podstawie umowy z 14 lipca 2008 r. przedsiębiorca H. O. zobowiązała się wykonać odcinek inwestycji sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w gminie Ż. dzielnica M. według dokumentacji technicznej załączonej do umowy, za wynagrodzeniem, które miało wynikać z faktycznego obmiaru robót jako podstawy do kalkulacji według zawartych w tej dokumentacji cen jednostkowych.

Na podstawie umowy z 12 kwietnia 2010 r. powódka zobowiązała się wykonać roboty budowlane kanalizacji sanitarnej w gminie B. według załączonej do umowy dokumentacji technicznej, za wynagrodzeniem, które miało wynikać z faktycznego obmiaru robót jako podstawy kalkulacji według zawartych w tej dokumentacji cen jednostkowych.

W dokumentach podano jedynie szacunkowo kwoty wynagrodzenia, które za obydwa dzieła wyniosły 8 495 410 zł (z VAT), przy założeniu wykonania robót z materiałów własnych powódki.

Dowód: dokumenty na k. 6 – 15, 19 – 25

Dokumenty nazwane umowami podwykonawczyni zostały zawarte bez wiedzy i akceptacji inwestora. Dowód: zeznania świadka S. C.

Dzieło z umowy z 14 lipca 2008 r. zostało odebrane przez zamawiającego w dniu 20 czerwca 2011 r., a z umowy z 12 kwietnia 2010 r. w dniu 31 października 2012 r.

Dowód: protokoły na k.17 i 27

Jest bezsporne, że część z materiałów potrzebnych do budowy w postaci kruszywa dostarczył H. O. kontrahent (...) SA. Powódka nie udowodniła, ażeby za te materiały zapłaciła.

Okoliczność w jakiej ilości powódka wykorzystała kruszywo dostarczone staraniem zamawiającego była istotna dla potrzeb wyliczenia wysokości wynagrodzenia, zgodnie z brzmieniem art. 628 par. 1 zd. 1 k.c. uzgodnionego przez wskazanie podstaw ustalenia według kryterium faktycznie poniesionych nakładów.

Na tę okoliczność, oprócz dokumentacji finansowej i dokumentacji budowy załączonej do akt, którą zbadał i wyjaśnił biegły G. D. także w aspekcie ilości wykonanych robót, przesłuchano w celu dostarczenia biegłemu dodatkowych informacji świadków M. K., T. Z., S. M., K. W., W. B., W. O., S. C..

Wysokość wynagrodzenia za faktycznie wykonany zakres robót, nawet przy założeniu, że powódka wykonała zadania w całości z własnych materiałów i przy założeniu, że do wyceny mają zastosowanie stawki z 2011 r., wynosi za obydwa dzieła 7 564 965 zł.

Dowód: opinia biegłego G. D.

(...) SA oświadczyła, że zapłaciła powódce w drodze przelewów bankowych łącznie 8 541 320 zł. W związku z tym, że powódka uchyliła się od wypowiedzi na wymieniony temat na podstawie art. 230 k.p.c. sąd uznał tę okoliczność za przyznaną.

Z powyższego wynika zdaniem Sądu, że przedsiębiorca H. O. uzyskała zapłatę wyższą od uzgodnionego w umowie wynagrodzenia, co skutkuje oddaleniem żądania.

Sąd Okręgowy zważył ponadto:

Zobowiązanie do zapłaty za wykonanie na zamówienie generalnego wykonawcy dzieła, oznaczonego na podstawie dokumentacji technicznej inwestycji, staje się wymagalne z chwilą przeniesienia na zamawiającego posiadania gotowego dzieła, lub jego części oznaczonej w umowie jako przedmiot odbioru (art. 627, 642 i 643 k.c.).

W przypadku umowy o roboty budowlane, ze względu na niepodzielność obiektu budowlanego, wymagalność wierzytelności o zapłatę wynagrodzenia powstaje z chwilą dokonania odbioru końcowego (art. 647 k.c.). Od zobowiązania zapłaty wynagrodzenia należy odróżnić obowiązek finansowania budowy, który na podstawie przepisu art. 654 kc polega na udzielaniu przez inwestora zaliczek w miarę postępu robót, potwierdzanego przez kierownika budowy na formularzach nazywanych protokołami odbiorów częściowych, stanowiących podstawy do wystawiania faktur przejściowych.

Postanowienia umowy o roboty budowlane, a także umowy o realizację robót budowlanych na zamówienie podmiotu niebędącego inwestorem, dotyczące określenia w procentach zaliczkowania budowy i następnie rozliczania tych zaliczek, które strony nazywają udzielaniem przez wykonawcę kaucji gwarancyjnych na zabezpieczenie usunięcia wad, z czym nadto wiążą roszczenie wykonawcy o zwrot tych kaucji, nie wywołują skutków zobowiązujących do zapłaty, ani żadnych innych skutków prawnych.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku w części oddalającej powództwo i zasądzającej koszty procesu wniosła powódka, zarzucając:

1/ mający wpływ na treść rozstrzygnięcia błąd w ustaleniach faktycznych sprawy poprzez uznanie, że strona pozwana spełniła na rzecz powódki łącznie kwotę 8.541.320 zł, choć suma ta nie stanowiła wartości wynagrodzenia za prace stanowiące przedmiot sporu, lecz łączną wartość różnych stosunków stron, niemających ze sprawą żadnego związku, do tego podaną błędnie przez pozwaną i następnie i tak skorygowaną w piśmie przygotowawczym pozwanej z dnia 03.08.2017 roku;

2/ naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 328§2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia na piśmie niespełniającego minimalnych wymogów przepisów postępowania oraz zawierającego dowolną i lakoniczną ocenę materiału dowodowego, która nie poddaje się kontroli instancyjnej;

3/ obrazę przepisów prawa materialnego w postaci art. 353 ¹ k.c. poprzez przyjęcie, że zapisy umowy odnoszące się do wprowadzenia kaucji gwarancyjnej nie wywołują skutków prawnych, w sytuacji, gdy treść i cel umowy nie sprzeciwiał się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego,

4/ nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.

Wskazując na powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 204.478,68 zł oraz kosztów procesu w obu instancjach, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji zważył, co następuje: Apelująca ma wiele racji, ale mimo to brak podstaw prawnych do zmiany wyroku i zasądzenia żądanej kwoty.

Na wstępie należy odnieść się do najdalej posuniętego zarzutu nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. Zgodnie z ugruntowanym poglądem doktryny, jak i judykatury przyjąć należy, że nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego. Przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji dojdzie w szczególności w razie oddalenia powództwa z uwagi na przyjęcie przedawnienia roszczenia, prekluzji lub braku legitymacji procesowej strony, której oceny sąd drugiej instancji nie podziela (zob. w szczególności wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22; wyrok SN z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00, LEX nr 55513). Taka sytuacja w przedmiotowej sprawie nie miała miejsca.

Również wskazane przez powódkę braki - w odniesieniu do zebranego w sprawie materiału dowodowego - nie uniemożliwiają całkowicie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia, co powoduje, iż zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie może odnieść skutku w postaci uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania - albowiem nie wystąpiły wyjątkowe okoliczności uniemożliwiające dokonanie kontroli instancyjnej.

W myśl utrwalonego orzecznictwa sądowego: „Z reguły naruszenie przepisu art. 328 § 2 k.p.c., pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie, ponieważ uzasadnienie sporządzane jest po wydaniu wyroku. Wpływ ten może istnieć wyjątkowo i tylko wtedy, gdy wadliwość uzasadnienia jest tego rodzaju, że uniemożliwia sądowi II instancji dokonanie oceny toku rozumowania Sądu, który doprowadził do wydania wyroku" - por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 sierpnia 2016 r., sygn. I ACa 377/16.

Należy się zgodzić z powódką, że Sąd Okręgowy popełnił błąd w ustaleniach faktycznych oraz błędnie zakwalifikował umowę. Popełnił też błąd starając się z urzędu zweryfikować należne powódce wynagrodzenie w sytuacji, gdy prace będące przedmiotem umowy zostały wykonane i odebrane, a ustalone wynagrodzenie miało charakter ryczałtowy. Procedowanie Sądu Okręgowego byłoby usprawiedliwione, gdyby doszło do odstąpienia od umowy w trakcie jej wykonywania lub jej rozwiązania. W takim wypadku należy ustalić rzeczywiste wynagrodzenie należne wykonawcy robót.

Niemniej nie można przyjąć, że Sąd I Instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Dokonał bowiem ustaleń faktycznych po przeprowadzeniu szerokiego postępowania dowodowego i ocenił roszczenie powoda w jego ostatecznym kształcie i odniósł się do roszczenia wzajemnego przedstawionego do potrącenia przez stronę pozwaną na co wskazuje treść uzasadnienia wyroku. Wynagrodzenie to (co potwierdził biegły sądowy z zakresu budownictwa ogólnego, konstrukcji budowlanych, instalacji wod.-kan. zew. i wew. - mgr inż. G. D. (2) w wydanej w sprawie we wrześniu 2014 r. opinii) obejmowało wynagrodzenie za materiał i robociznę: „Jest bezsporne, że cześć materiałów potrzebnych do budowy w postaci kruszywa dostarczył H. O. kontrahent (...) S.A. Powódka nie udowodniła, ażeby za te materiały zapłaciła" (por. ostatnia strona uzasadnienia wyroku). Powódka wykorzystała kruszywo dostarczone przez pozwaną.

Istota sporu zasadza się na ocenie istnienia wierzytelności przedstawionej do potrącenia. Skoro bowiem powódka miała kupować materiały które służyły jej do wykonywania prac, to jest rzeczą zrozumiałą, że w sytuacji gdy to strona pozwana na wniosek powódki dokonała zakupów, to pozwanej przysługuje roszczenie o ich zapłatę. Ponieważ wynagrodzenie miało charakter ryczałtowy prawnie dopuszczalną formą jego zmniejszenia jest m. in. potrącenie wzajemnej wierzytelności.

Ustalenia faktyczne wymagają jednak uzupełnienia, co Sąd Apelacyjny niniejszym czyni:

W dniu 14 lipca 2008 roku strony zawarły umowę podwykonawczą w zakresie robót budowlanych na podstawie których (...) S.A. jako wykonawca zleciła powódce jako podwykonawcy do wykonania roboty budowane polegające m.in. budowie sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w gminie Ż. o wartości 5.059.497,80 zł (...) umowy podwykonawczej nr (...)).

Zakres, rodzaj i miejsce zleconych robót był przedmiotem ustaleń zawartych przez strony w załącznikach do umowy, jak również w formie aneksu nr(...)oraz w kolejnej umowie podwykonawczej nr (...) z dnia 12.04.2010 roku, aneksowanej 28.10.2011 roku. Stosownie do zapisów powołanych powyżej kontraktów zabezpieczeniem należytego wykonania przedmiotu zamówienia przez podwykonawcę była kaucja gwarancyjna.

W okolicznościach sprawy na podstawie umowy podwykonawczej nr (...) wartość wykonanych robót wyniosła 5.402.910,51 zł, z czego kaucja gwarancyjna („zatrzymanego wynagrodzenia") stanowiła 6% rzeczonej sumy i została zatrzymana przez Wykonawcę i stosownie do świadectwa płatności nr (...) o wartości 324.174,63 zł. Zgodnie z ust. (...)Warunków Ogólnych do Umów o roboty budowlane stanowiącego załącznik nr (...) do umowy podwykonawczej nr (...) oraz pkt (...) tabeli zawartej w Warunkach Szczególnych do umowy podwykonawczej nr (...) stanowiącego załącznik nr (...) powódce przysługiwało prawo zwrotu kaucji w 2 ratach - pierwsza po dokonaniu odbioru końcowego w wysokości 50% kaucji oraz druga po bezusterkowym upływie okresu gwarancji jakości i rękojmi w wysokości 50% kaucji. Strona pozwana dokonała zwrotu I części kaucji gwarancyjnej w wysokości 50% kwoty 324.174,63 zł tj. 162.087,31 zł, jednak pomimo ziszczenia się warunku do zwrotu II części - wobec podpisania protokołu odbioru końcowego bez usterek i bezusterkowego upływu okresu gwarancji - pozostała suma nie została zwrócona. Z kolei na podstawie zapisów ust. (...). Warunków Ogólnych do umów o roboty budowlane oraz pkt(...)tabeli Warunków Szczególnych do umowy podwykonawczej nr (...) stanowiącego załącznik nr(...) i aneksu nr (...), powódce przysługuje prawo żądania zwrotu kaucji gwarancyjnych - I część w wysokości 70% kaucji płatnej w terminie podpisania przez obie strony bezusterkowego protokołu odbioru końcowego Robót Podwykonawczych. Wartość robót wykonanych w oparciu o umowę wyniosła stosownie do Protokołu Odbioru Końcowego z dnia 31.10.2012 roku kwotę 1.503.927,16 zł, stąd zatrzymana przez pozwaną kaucja gwarancyjna stanowiła 75.196,38 zł, co potwierdza podpisane przez obie strony świadectwo płatności nr (...).

Ostatecznie powódce przysługiwało świadczenie w wysokości 214.724,76 zł brutto, zaś wierzytelność powódki została wykazana dokumentacją obustronnie podpisaną i niezakwestionowaną przez żadną ze stron.

Powyższe fakty są bezsporne, gdyż strona pozwana w odpowiedzi na pozew przyznała podnoszone przez powódkę twierdzenia i uznała roszczenie powódki o zapłatę kaucji gwarancyjnych, jednocześnie wymagalną i uznaną wierzytelność powódki przedstawiła do potrącenia - z wierzytelnością wynikającą z wystawionych przez (...) faktur VAT.

Z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy wynika, iż strony zawarły ustną umowę, na podstawie której pozwana sprzedała powódce w/w materiały. Podmiot działający na rzecz pozwanej (M. B. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Firma transportowa B.) dostarczał powódce zamówiony materiał na wskazane przez powódkę miejsce, a powódka miała płacić pozwanej za otrzymany materiał oraz za transport we wskazane miejsce. Pracownicy powódki każdorazowo potwierdzali odbiór materiału na tzw. dokumentach WZ zawierających m.in. rodzaj i ilość dostarczonego towaru (piasek - cena jednostkowa za 1 tonę zgodna z zgodna z ceną jednostkową za dostawę piasku, jaką pozwana zapłaciła M. B. prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą - Firma (...), kliniec, tłuczeń i wysiewkę - cena jednostkowa za 1 tonę zgodna z ceną jednostykową, jaką pozwana płaciła Kopalni (...) S.A. za zakup tych materiałów; transport kruszywa: kliniec, tłuczeń i wysiewka- ceny zgodne są z ceną jednostkową za transport kruszywa, jaką pozwana zapłaciła Panu M. B..

Ilości pobranego przez powódkę od pozwanej materiału są bezsporne - wynikają z dokumentów WZ podpisanych przez pracowników powódki, a także potwierdzone są wydaną w sprawie opinią biegłego sądowego. Biegły sądowy z zakresu budownictwa ogólnego, konstrukcji budowlanych, instalacji wod.-kan. zew. i wew. - mgr inż. G. D. (2) w wydanej w sprawie we wrześniu 2014 r. opinii na str. 4 opinii potwierdził, iż materiały objęte dołączonymi do pozwu dokumentami WZ (w ilościach tam wskazanych) zostały odebrane przez przedstawiciela pozwanej i ilości te są zgodne z ilościami przestawionymi przez pozwaną na fakturach. Z kolei ceny za materiał zgodne są z w/w ustaleniami stron, a przy tym potwierdzone znajdującymi się w aktach sprawy dokumentami, w tym umowami.

Powódka w okresie IX.2010 - V. 2012 r. wystawiła dziewięć faktur VAT, które zostały przez powódkę zapłacone (dowód: faktury dołączone do pisma procesowego poznaje z 2.06.2015 r. - co potwierdza istnienie w/w ustnej umowy sprzedaży materiałów.

Wobec praktyki, akceptowanej przez obie strony bezzasadny jest zawarty w apelacji zarzut powódki, iż takie ustalenia winny przybrać formę pisemną. Dla umowy sprzedaży nie jest wymagana forma pisemna pod rygorem nieważności.

Strony miały rozliczyć się z materiałów pobranych przez powódkę przy końcu realizacji zadania, stąd też pozwana w lipcu i wrześniu 2012 r. wystawiła ostatnie faktury VAT nr (...) z dnia 6.07.2012 r., nr (...) z dnia 27.07.2012r., nr (...) z dnia 5.09.2012 r., nr (...) z dnia 4.10.2012r. Tych faktur jednakże powódka nie zapłaciła pozwanej.

W znajdującym się w aktach sprawy protokole z dnia 31.10.2012 r. odbioru końcowego robót wynikających z umowy nr (...) z dnia 12.04.2010r. wskazano, iż okres realizacji umowy to: 12.04.2010 r. - 31.07.2012 r. Z dokumentów WZ (pod każdą z f-r) wynika jednoznacznie, że materiały zostały odebrane przez powódkę w czasie trwania umowy.

Z drugiej strony powódka nie przedstawiła dowodów, aby sama zakupiła potrzebne jej do wykonania umowy materiały, co ostatecznie przemawia za twierdzeniami i dowodami przedstawionymi przez stronę pozwaną.

Wbrew ocenie Sądu I instancji zakres przedmiotu umowy, stopień ich skomplikowania, dokumentacja projektowa itd., niewątpliwie prowadzą do wniosku, że strony zawarły umowę o roboty budowlane a nie umowę o dzieło, przy czym zakres prac powódki był oczywiście jedynie jednym z wielu etapów szerszej inwestycji drogowej wykonywanej przez pozwaną i jaj podwykonawców.

Kaucja gwarancyjna stanowi zwyczajnie umowne wynagrodzenie wykonawcy, którego płatność w celu zabezpieczenia roszczeń zamawiającego zostaje wstrzymane do określonego w umowie terminu bądź zdarzenia. W ramach swobody umów strony określając wysokość wynagrodzenia zmieniają termin wymagalności świadczenia. Niewątpliwie zapisy umowne mieszczą się w pojęciu dopuszczalnej przez ustawę swobody umów.

Ostatecznie więc mimo wykazania przez powódkę swojego roszczenia w zakresie żądanej kwoty Sąd nie miał podstaw prawnych do jej zasądzenia. Powódka bowiem nie uregulowała należności objętych przedmiotowymi fakturami VAT (nr (...) z dnia 6.07.2012 r., nr (...) z dnia 27.07.2012 r., nr (...) z dnia 5.09.2012 r., nr (...) z dnia 4.10.2012r, a zatem strona pozwana zgodnie z art. 498 § 1 k.c. uprawniona była do dokonania potrącenia wymagalnych wierzytelności przysługującej powódce wobec pozwanej z tytułu kaucji gwarancyjnych z wymagalnymi wierzytelnościami przysługującymi pozwanej wobec powódki z tytułu dostarczenia powódce na podstawie ustnej umowy sprzedaży materiału - klińca, tłucznia, piasku i wysiewki.

W sprawie niniejszej spełnione zostały wszystkie przesłanki przewidziane art. 498 § 1 k.c. tj. powódka i pozwany były jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, przedmiotem obu wierzytelności były pieniądze, obie wierzytelności były wymagalne i mogły być dochodzone przed sądem. Tym samym wierzytelność powódki w kwocie dochodzonej pozwem uległa umorzeniu na skutek dokonanego potrącenia.

Biorąc pod uwagę przedstawione argumenty Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą wyniku sporu na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i 391 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800) w aktualnym brzmieniu przy przyjęciu minimalnej stawki wynagrodzenia radcowskiego.

SSA Grzegorz Krężołek SSA Józef Wąsik SSA Sławomir Jamróg