Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 grudnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Wąsik (sprawozdawca)

Sędziowie: SO Renata Stępińska

SO Liliana Kaltenbek

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2018 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Gminy J. - P.

przy uczestnictwie J. M. (1) i B. R.

o rozgraniczenie

na skutek zażaleń J. M. (1) i B. R.

na postanowienie częściowe Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie z dnia 30 sierpnia 2017 roku, sygnatura akt I Ns 1198/16/K

postanawia

uchylić zaskarżone postanowienie.

SSO Liliana Kaltenbek SSO Krzysztof Wąsik SSO Renata Stępińska

UZASADNIENIE

Uczestnik A. S. złożył wniosek o wszczęcie postępowania rozgraniczeniowego dla ustalenia granic działek ewidencyjnych oznaczonych nr (...) położonych w miejscowości C., objętych księgą wieczystą nr KW (...) i nr KW (...) z działką ewidencyjną nr (...).

Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2011 r. wójt Gminy J.-P. wszczął z urzędu postępowanie rozgraniczeniowe w obrębie C. dla ustalenia przebiegu granicy nieruchomości oznaczonej w operacie ewidencji gruntów jako działka nr (...) będąca we władaniu Gminy J.-P. a nieruchomościami oznaczonymi jako działki: nr (...). Postępowanie administracyjne nie doprowadziło do zawarcia ugody i sprawa została przekazana do Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie.

W toku postępowania sądowego uczestnik A. S. oraz jego córka B. R. (a następnie tylko uczestniczka B. R., jako następca prawny A. S.) wnosili o rozgraniczenie przedmiotowych działek w sposób zgodny z danymi zawartymi w ewidencji gruntów. Nie godzili się na naruszenie ich własności oraz usankcjonowanie zajęcia przez J. M. (1) części działki nr (...) pod zabudowania.

Uczestniczka J. M. (1) podnosiła, że działka nr (...) stanowi w rzeczywistości jej własność, a nie Gminy J.-P.. Tym samym jej zdaniem w ewidencji gruntów błędnie wpisano jako podmiot władający tą działką Gminę. Podniosła, że droga ta została urządzona przez poprzedników prawnych uczestniczki dla przejścia, przejazdu i przegonu. Twierdziła również, że wybudowany przez nią budynek stoi na jej własności, a udowadniają to stosowne pozwolenia na budowę. Dodatkowo nadmieniła, że o fakcie, że działka nr (...) stanowi własność Gminy J.-P. dowiedziała się dopiero w toku postępowania.

Wnioskodawca Gmina J.-P. wnosiła o ustalenie granicy działki nr (...) w taki sposób, aby jej szerokość była zgodna z szerokością ujawnioną na mapie ewidencyjnej.

Zaskarżonym postanowieniem częściowym Sąd Rejonowy umorzył niniejsze postępowanie w zakresie, w jakim dotyczy granic pomiędzy działką (...) a działką (...) na odcinku oznaczonym - w opinii sporządzonej przez biegłego geodetę E. G. w dniu 1 grudnia 2016 r., ks. rob. nr (...)- puntami (...).

Orzeczenie to oparto na następujących ustaleniach faktycznych.

Właścicielem działki nr (...) o pow. 0,0480 ha położonej w m C., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), jest Gmina J.-P.. Uprzednio działka ta stanowiła własność Skarbu Państwa, jednak na mocy ustawy komunalizacyjnej działka stała się z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. własnością Gminy. Działka ta oznaczona jest w rejestrze gruntów jako droga. Stanowi drogę wewnętrzną, niepubliczną.

Właścicielem działki nr (...) o pow. 0,0660 ha położonej w C., dla której prowadzona jest przez księga wieczysta nr (...), jest B. R..

Właścicielem działki nr (...) o pow. 0,3540 ha położonej w C., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), jest B. R..

Właścicielem działki nr (...) o pow. 0,1190 ha, położonej w C., ujawnionej w rejestrze gruntów dla obrębu C. w jednostce rejestrowej(...)oraz na podstawie Aktu Własności Ziemi nr (...) z dnia 10 października 1977 r., jest J. Z. zd. M..

Właścicielem działki nr (...) o pow. 0,1370 ha, położonej w C., ujawnionej w rejestrze gruntów dla obrębu C. w jednostce rejestrowej (...) oraz na podstawie Aktu Własności Ziemi nr (...) z dnia 15 lipca 1977 r., jest J. Z. zd. M..

Budynek gospodarczy oraz mieszkalny położony na działce nr (...) oraz częściowo na działce ewidencyjnej nr (...), należący do J. M. (1), powstał pod koniec lat 70-tych bądź na początku lat 80-tych XX wieku.

Budynek gospodarczy należący do J. M. (1) zajmuje całą szerokość działki nr (...) w zakresie oznaczonym - na wstępnym projekcie podziału nieruchomości, działki nr (...) - punktami (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów prywatnych i urzędowych, które nie były kwestionowane przez strony postępowania, jak i nie budziły wątpliwości Sądu, co do ich autentyczności i mocy dowodowej. Ponadto Sąd oparł się w zakresie ustalenia daty powstania budynków na działce (...) oraz częściowo na działce (...) na zeznaniach świadków B. C. i J. P., które Sąd ocenił jako wiarygodne. Sąd ustalił powyższy stan faktyczny także w oparciu o dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i kartografii mgr. inż. E. G..

W rozważaniach prawnych Sąd I instancji wyjaśnił, iż na podstawie art. 29 ust. 2 p.g.k., rozgraniczeniu podlegają w miarę potrzeby, wszystkie albo niektóre granice określonej nieruchomości z przyległymi nieruchomościami lub innymi gruntami. Natomiast w art. 153 k.c. zawarte są kryteria, którymi kieruje się Sąd przeprowadzając rozgraniczenie. Istnieją trzy kryteria ustalania granic, a to stan prawny, ostatni spokojny stan posiadania oraz z uwzględnienie wszelkich okoliczności. Postępowanie rozgraniczeniowe, zgodnie z art. 153 k.c. za pierwsze i najważniejsze kryterium rozgraniczenia uznaje stan prawny. Jednym ze zdarzeń rzutujących na stan prawny, powodujących skutki ex lege, jest zaś upływ terminu zasiedzenia. Zmiany zakresu prawa własności spowodowane zasiedzeniem Sąd obowiązany jest uwzględnić w ramach pierwszej podstawy z art. 153 k.c., o ile ich wystąpienie wynika z twierdzeń o faktach i dowodów, którymi dysponuje sąd orzekający.

W ocenie Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie niewątpliwie uczestniczka J. M. (2) władała jako posiadacz samoistny częścią działki nr (...) oznaczonej punktami (...)na wstępnym projekcie podziału nieruchomości dla działki nr (...) przez łączny okres ok. 37 lat. Jednakże działka ewidencja nr (...) do 27 maja 1990 r. stanowiła własność Skarbu Państwa, jednakże do dnia 1 października 1990 r., tj. do dnia wejścia w życie ustawy z 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, obowiązywał art. 177 k.c., który wyłączał nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości państwowych. W art. 9 wspomnianej wyżej ustawy nowelizującej przewidziano, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy nowe, natomiast jej art. 10 stanowił, że jeżeli przed dniem wejścia w życie ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie, jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Tym samym bieg zasiedzenia działki nr (...) rozpoczął się w dniu 27 maja 1990 r., bowiem z tym dniem nieruchomość państwowa stała się z mocy prawa mieniem komunalnym, a termin zasiedzenia uległ skróceniu nie więcej niż o połowę. Zatem uczestniczka J. M. (1) najpóźniej w dniu 27 maja 2005 r. nabyła z mocy prawa część działki ewidencyjnej nr (...) oznaczonej punktami (...).

W konsekwencji powyższego stwierdzenia nabycia części działki (...) przez zasiedzenie przez właściciela sąsiedniej i rozgraniczanej też działki (...), w ocenie Sądu Okręgowego niedopuszczalnym stało się dokonanie rozgraniczenia pomiędzy działką (...) a działką (...) w miejscu wyznaczonym punktami, albowiem obszar ten został „wchłonięty” przez nieruchomość oznaczoną jako działka nr (...) i stanowi własność uczestniczki J. M. (1). Część powierzchni ziemskiej stanowiącej działkę nr (...) pod zabudowaniami utraciła swoją odrębność w następstwie nabycia prawa własności tego terenu przez właściciela działki nr (...) [powinno być zapewne (...)]. Na tych odcinkach nieruchomości, których dotyczyło wszczęcie postępowania rozgraniczeniowego (a więc oznaczone jako działki (...)), przestały do siebie przylegać, zatem nie można przeprowadzić pomiędzy nimi rozgraniczenia.

Wobec faktu, że wniosek o dokonanie rozgraniczenia nie dotyczył ustalenia granic pomiędzy działką (...) a działką (...), a do tego sprowadzałoby się w tej sytuacji postępowanie rozgraniczeniowe, postępowanie w tym zakresie umorzono na zasadzie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Zażalenie na to postanowienie wniosła uczestniczka J. M. (1), która zaskarżyła je w całości i zarzuciła Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 153 k.c. poprzez przyjęcie, że droga oznaczona nr (...), w szczególności na odcinku (...) przebiega w sposób oznaczony na wstępnym projekcie podziału nieruchomości biegłego G. z 1 grudnia 2016 r.

W ocenie uczestniczki postanowienie wstępne jest przedwczesne. Uczestniczka zakwestionowała opinię biegłego twierdząc, iż droga (na działce (...)) przebiegała zawsze bardziej na północ od miejsca, w którym biegły wyznaczył tę drogę na podstawie dokumentów ewidencyjnych. Ponadto rozgraniczeniem jest również objęta granica działek (...) i nie wiadomo w jaki sposób zostanie ona ostatecznie ustalona. Może nastąpić sytuacja, gdy działka (...) zostanie przesunięta w głąb działki (...) i wówczas konieczne będzie orzeczenie o jej granicy z działką (...).

Uczestniczka domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Zażalenie na to postanowienie wniosła również uczestniczka B. R., zaskarżając je w całości i wnosząc o jego uchylenie. W ocenie uczestniczki Sąd winien był dokonać rozgraniczenia zgodnie z planem przedłożonym przez biegłego, a kwestia ewentualnego nabycia przez uczestniczkę J. M. (2) własności części działki nr (...) powinna być przedmiotem oddzielnego postepowania o zasiedzenie lub o przeniesienie prawa własności na podstawie art. 231 k.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenia skutkowały uchyleniem zaskarżonego postanowienia, choć z przyczyn innych niż podnoszone w zażaleniach.

Zostawiając na boku ustalenia faktyczne Sądu I instancji w zakresie zarzutu zasiedzenia działki (...) oraz odpowiadające nim rozważania prawne, bez wnikania w merytoryczną słuszność tego wywodu Sądu Rejonowego, jako nieistotne dla rozstrzygnięcia zażaleń, stwierdzić należy, iż uznanie, że - w przypadku potraktowania za udowodniony zarzutu zasiedzenia rozgraniczanej działki w sposób taki, że rozgraniczane działki tracą wspólną i mogąca być przedmiotem ustalenia jej przebiegu granicę - zachodzi podstawa do umorzenia postępowania rozgraniczeniowego jest błędne. Zauważyć należy w tym miejscu i zupełnie marginalnie, że Sąd, powołując się na art. 355 1 k.p.c. jako podstawę orzeczenia, nie wskazał zarazem, czy wydanie postanowienia merytorycznego stało się w jego ocenie zbędne czy niedopuszczalne.

Sąd Rejonowy uznał, że właściciel działki (...) nabył przez zasiedzenie część działki (...), w zakresie odpowiadającym mającej powstać działce (...), która, jak napisano obrazowo w uzasadnieniu orzeczenia, została „wchłonięta” przez działkę (...). To miało powodować, że działki (...) utraciły wspólną granicę co skutkowało umorzeniem postępowania. Wydaje się jednak, choć nie to było najważniejszą przyczyna uchylenia postanowienia, że ta teza Sądu jest błędna. O ile bowiem istotnie działki (...) utraciły w przypadku zasiedzenia wspólną granicę na odcinku między punktami 5g-8g, to nie utraciły wspólnej granicy na odcinkach między punktami (...)oraz 8g-7g. Jeżeli bowiem działka (...) powiększy się, skutkiem zasiedzenia, o całą działkę (...), „wchłonie” ją, to wygeneruje to dwie nowe wspólne granice, na wskazanych wyżej odcinkach. W takim wypadku o braku przedmiotu rozgraniczenia raczej nie może być mowy.

Po wtóre jednak, i to jest najważniejszą przyczyną wydanego przez Sąd odwoławczy postanowienia, zastosowana przez Sąd Rejonowy formalna jedynie postać orzeczenia (umorzenie), nawet w przypadku zgody z zaistnieniem zasiedzenia (czego Sąd Okręgowy w tym miejscu nie przesądza), jest wadliwa, bo niedostosowana do wyniku poczynionych w zakresie zarzutu zasiedzenia ustaleń i rozważań prawnych. Uwzględnienie bowiem w toku postępowania o rozgraniczenie zarzutu uczestnika zasiedzenia całej działki (...) oznacza tylko tyle, iż nie ma w tym zakresie przedmiotu postępowania, a przez to osobą figurującą w księdze wieczystej jako właściciel zasiedzianej nieruchomości przestała mieć interes prawny w żądaniu przeprowadzenia rozgraniczenia w jej zakresie. Ustalenie więc w toku postępowania rozgraniczeniowego, że uczestnik nabył w drodze zasiedzenia jedną z nieruchomości, która miała być rozgraniczona (lub jej część tak oznaczoną jak działka (...), czyli na całej jej szerokości, w sposób generujący nieistniejące wcześniej połączenie działki (...) z działkę (...)) powoduje, że postępowanie w tym zakresie powinno być zakończone orzeczeniem bazującym na instytucji interesu prawnego i przedmiotu postępowania, a mianowicie postanowieniem oddalającym w tej części wniosek o rozgraniczenie. Orzeczenie tylko formalne jest zatem wykluczone, a ustalenia Sądu winny znaleźć swój wymiar w orzeczeniu merytorycznym.

Z tych dwóch względów zaskarżone postanowienie musiało zostać uchylone bez konieczności dalszego badania zarzutów zażaleń, gdyż jakakolwiek ich ocena nie mogła wpłynąć na zmianę orzeczenia, tym bardziej, że oba zażalenia, taki kierunek orzeczenia odwoławczego postulowały.

Z naprowadzonych przyczyn zażalenia uczestniczek okazały się nieuzasadnione, co skutkować musiało ich oddaleniem na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

SSO Liliana Kaltenbek SSO Krzysztof Wąsik SSO Renata Stępińska