Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Teresa Suchcicka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lutego 2019 r. w B.

sprawy z odwołania K. K., J. K. (1) oraz Ł. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek na spadkobierców

na skutek apelacji K. K., J. K. (1) oraz Ł. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 lipca 2018 r. sygn. akt V U 196/18

I.  oddala apelacje;

II.  odstępuje od obciążania K. K., J. K. (1) oraz Ł. K. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za II instancję.

SSA Teresa Suchcicka SSA Bożena Szponar - Jarocka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka

Sygn. akt III AUa 780/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 17 stycznia 2018 r., ustalił wysokość zaległych zobowiązań J. K. (2), który zmarł 25 kwietnia 2017 r. na kwotę 55128,90 złotych. Stwierdził, iż J. K. (1), K. K. i Ł. K. jako spadkobiercy J. K. (2) ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania. Wezwał spadkobierców do zapłaty powyższej kwoty.

Odwołanie od powyższych decyzji wnieśli J. K. (1), K. K. i Ł. K. domagając się jej zmiany. Argumentowali, iż zobowiązania J. K. (2) wobec organu rentowego uległy przedawnieniu. Wskazywali, iż organ rentowy nie informował J. K. (2) o istniejącym zobowiązaniu na jego koncie. Ponadto podnosili, że gdyby posiadali informacje o zaległościach zmarłego to przyjęliby spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 10 lipca 2018 r. oddalił odwołanie oraz odstąpił od obciążania odwołujących kosztami zastępstwa procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B..

Sąd pierwszej instancji ustalił, że J. K. (2) będący płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne zalegał z zapłatą składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. O powyższym fakcie był on informowany przez organ rentowy. Pisma były doręczane J. K. (2) oraz dorosłym domownikom: matce – W. M. i żonie J. K. (1) (świadczą o tym dołączone do akt potwierdzenia odbioru). Dnia 25 kwietnia 217 r. J. K. (2) zmarł. Na dzień otwarcia spadku jego zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Funduszu Pracy wynosiły 55128,90 zł.

Z dalszych ustaleń Sądu wynikało, że w dniu 14 czerwca 2017 r. spadkobiercy J. K. (2) złożyli przed notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku w sposób prosty. Zgodnie z art. 1031 § 1 k.p.c. w razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczeń. Zgodnie z art. 97 § 1 ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący jako spadkobiercy J. K. (2) odpowiadają za jego długi bez ograniczeń.

Sąd Okręgowy wskazał, że kwestią wymagającą wyjaśnienia w sprawie był zarzut przedawnienia podnoszony przez skarżących. Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6. Zgodnie z art. 24 ust. 5b – bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do uwzględnienia należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego, zaś zgodnie z ustępem 5d przedawnienia należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana. Przedmiotowa decyzja dotyczy okresów listopad 2005 r., grudzień 2006 r., sierpień 2007r. – sierpień 2008 r., październik 2008 r. – grudzień 2010 r. Dnia 30 maja 2011 r. została doręczona wnioskodawcy decyzja z 20 maja 2011 r. dotycząca okresu i wysokości zadłużenia. Na datę powyższą art. 24 ust. 4 wspomnianej ustawy brzmiał – należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem art. 5 – 5d. Nowelizacja z dnia 1 stycznia 2012 r. art. 24 ust. 4 wprowadziła 5 letni okres przedawnienia. W niniejszej sprawie bezspornym było, iż były podejmowane przez organ rentowy czynności przerywające bieg przedawnienia. Na powyższą okoliczność zostały złożone odpisy pism – tytuł wykonawczy doręczony 2.11.2011 r., wezwania do wyjawienia majątku – 6.06.2011 r., pismo J. K. (2) z 26.03.2012 r., wezwanie do zapłaty z 02.03.2017 r. W świetle powyższego Sąd I instancji nie podzielił stanowiska skarżących. Argumentacja, iż organ rentowy nie informował o istniejących zaległościach i nie wzywał do zapłaty J. K. (2) jest sprzeczna z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Mając na względzie powyższe Sąd oddalił odwołanie na mocy art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c. Korzystając z możliwości przewidzianej w art. 102 k.p.c., Sąd pierwszej instancji odstąpił od obciążenia wnioskodawców kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli J. K. (1), K. K. i Ł. K.. Zaskarżając wyrok w zakresie pkt I, zarzucili mu:

- naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. poprzez uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów organu rentowego w wyniku zakreślenia pełnomocnikowi ZUS 14-dniowego terminu celem wskazania dokumentów na które powołał się ZUS oraz zobowiązania organu do wskazania dowodów doręczeń zmarłemu J. K. (2) dokumentów informujących o podjętych działaniach przerywających przedawnienie, podczas gdy organ rentowy działający przez profesjonalnego pełnomocnika winien był powołać powyższe twierdzenia i dowody już w odpowiedzi na odwołanie, w którym odwołujący poruszali przedmiotowe kwestie;

- bezpodstawne uznanie, że nie doszło do przedawnienia dochodzonych przez organ rentowy zaległych zobowiązań spadkodawcy J. K. (2).

Wskazując na powyższe apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i stwierdzenie, że odwołujący jako spadkobiercy nie ponoszą solidarnej odpowiedzialności za zaległe zobowiązania zmarłego J. K. (2) oraz zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na odwołujących kosztów postępowania odwoławczego.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od odwołujących kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna, gdyż Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz trafnej oceny prawnej sprawy pod kątem stwierdzenia odpowiedzialności J. K. (1), K. K. i Ł. K. za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy zmarłego J. K. (2). Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz wykładnię przepisów, dokonaną przez Sąd I instancji.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zasługiwał na uwzględnienie podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 217 § 2 k.p.c., mający polegać na dopuszczeniu spóźnionych, w ocenie apelujących dowodów z dokumentów potwierdzających podjęte działania przerywające bieg przedawnienia. Zgodnie z jego treścią tego przepisu, sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Co do zasady w odwołaniu i w odpowiedzi na odwołanie strony powinny zawrzeć wszelkie twierdzenia i wnioski dowodowe na potwierdzenie swoich racji. Nie jest jednak warunkiem dopuszczenia każdego dowodu i wzięcia pod uwagę każdego z twierdzeń nie zgłoszonych w pozwie, uprawdopodobnienie, że strona nie zgłosiła ich bez swojej winy lub, że ich dopuszczenie nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy, ewentualnie powołanie się na inne wyjątkowe okoliczności. Obok odwołania (pozwu) i odpowiedzi na odwołanie (pozew), art. 207 § 3 k.p.c. wymienia również tak zwane dalsze pisma przygotowawcze, a więc zgłoszenie tych dowodów i twierdzeń w takim piśmie nie jest obwarowane ww. rygorami. W niniejszej sprawie przywołane w apelacji pismo procesowe organu rentowego z dnia 12 czerwca 2018 r. wraz z dokumentacją wniesione zostało właśnie jako wykonanie zobowiązania Sądu z dnia 29 maja 2018 r. zakreślające pełnomocnikowi ZUS 14-dniowy termin na wskazanie dokumentów i dowodów mających potwierdzić fakt doręczenia zmarłemu J. K. (2) dokumentów informujących o podjętych działaniach przerywających przedawnienie. Ponadto nie sposób uznać wskazanych przez organ rentowy w toku postępowania dokumentów za spóźnione wnioski dowodowe. W treści odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał konkretne okresy zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązań zmarłego J. K. (2). Natomiast dokumenty potwierdzające zawieszenie biegu przedawnienia tych zobowiązań znajdują się w aktach ZUS (m. in. tytuł wykonawczy odebrany przez J. K. (2) w dniu 2.02.2011 r.), a zatem nie można uznać ich za spóźnione dowody.

Przechodząc do meritum sprawy podkreślić należy, że zasady odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz Pracy, regulują przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r., poz. 613) w z. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U z 2015 r., poz. 121). Zgodnie z art. 98 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa do odpowiedzialności spadkobierców dłużnika za zobowiązania składkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Bezspornie odwołujący są spadkobiercami ustawowymi zmarłego dnia 25 kwietnia 2017 r. J. K. (2) (art. 922 § 1 i 3 k.c.). W dniu 14 czerwca 2017 r. spadkobiercy J. K. (2) złożyli przed notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku w sposób prosty. Stosownie do treści art. 1031 § 1 k.c. w razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Z chwilą przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku – odpowiedzialność osobista (1030 k.c.). Zgodnie z treścią art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Odpowiedzialność spadkobierców za zaległości składkowe zmarłego spadkobiercy istnieje niezależnie od faktu, czy zmarły ubezpieczony skorzystał z ubezpieczenia emerytalnego. W świetle powyższych regulacji prawnych, Sąd Okręgowy trafnie uznał, że odwołujący jako spadkobiercy J. K. (2) odpowiadają za jego długi składkowe bez ograniczeń.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji, iż nie doszło do przedawnienia dochodzonych przez organ rentowy zaległych zobowiązań składkowych spadkodawcy J. K. (2). Zaskarżona w sprawie decyzja dotyczy zaległości z okresów: listopad 2005 r., grudzień 2006 r., sierpień 2007r. – sierpień 2008 r., październik 2008 r. – grudzień 2010 r. Dnia 30 maja 2011 r. została doręczona wnioskodawcy decyzja z 20 maja 2011 r. dotycząca okresu i wysokości zadłużenia. W okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2011 r. termin przedawnienia należności z tytułu nieopłaconych przez płatników składek wynosił 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem art. 5 – 5d (art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Z dniem 1 stycznia 2012 r. ustawodawca zmienił powyższą regulację dotyczącą przedawnienia zaległości i przesądził, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Do przedawnienia należności z tytułu składek, wymagalnych przed wejściem w życie tej ustawy, tj. przed 1 stycznia 2012 r., termin przedawnienia skraca się do lat 5, ale jest liczony niejako od nowa od 1 stycznia 2012 r. Z tym, że jeżeli według starych przepisów przedawnienie nastąpiłoby wcześniej, to należy stosować owe przepisy starsze.Zatem najstarsze zaległości z tytułu składek za XI 2005 roku uległyby przedawnieniu w XII 2015r.

Wbrew twierdzeniom skarżących, Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że w niniejszej sprawie doszło do zawieszenia biegu przedawnienia zgodnie z przepisem art. 24 ust. 5b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten przewiduje bowiem, że bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Oceniając materiał dowodowy sprawy Sąd Apelacyjny uznał, że organ rentowy podjął czynności zmierzające do wyegzekwowania istniejącego długu składkowego, które doprowadziły do zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązań J. K. (2). W światle orzecznictwa sądowego czynnością zmierzającą do ściągnięcia należności jest niewątpliwie wystawienie tytułu wykonawczego przez właściwy organ, ale za czynności zmierzające do ściągnięcia należności mogą być uznane również inne czynności, tj. orzeczenia, pisma kierowane do strony, z których treści czy uzasadniania wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia zaległości (wyrok Sądu Administracyjnego w S. z 19 lipca 2016 r. I SA/Sz 637/16, LEX nr 2116066). Za czynności zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu składek uznaje się takie czynności, z których treści lub uzasadnienia wynika bezpośrednio, iż zmierzają one do ściągnięcia należności. Nie ulega wątpliwości, że czynnością taką może być doręczenie odpisu tytułu wykonawczego czy zawiadomienia o zajęciu składnika majątkowego; podjęcie tych czynności wiąże się bowiem z wszczęciem postępowania egzekucyjnego, a zatem służy wyegzekwowaniu należnych składek (wyrok Sądu Administracyjnego w G. z dnia 12 lipca 2017 r. I SA/Gd 737/17, LEX nr 2350989).

W kontekście wyżej przedstawionych rozważań uznać zatem należy, że organ rentowy doręczając J. K. (2) w tytuł wykonawczy (k. 37-38), dokonał tym samym czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nastąpiło to dniu 2 listopada 2011 r., a więc w momencie gdy przedmiotowe należności nie były jeszcze przedawnione. Wskutek tej czynności bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu do dnia 19.04.2013 r. - daty umorzenia postępowania egzekucyjnego, a to oznacza, że nie nastąpiło przedawnienie zaległości składkowych J. K. (2). O zawieszeniu biegu terminu przedawnienia świadczą również inne czynności podjęte przez organ rentowy jak doręczenie J. K. (2) wezwania do wyjawienia majątku z 6.06.2011 r. (k.43-44) oraz wezwania z 2.03.2017 r. do zapłaty zaległych składek (k. 45-48).

W świetle powyższego należy stwierdzić, że organ rentowy oraz Sąd Okręgowy prawidłowo przyjęły odpowiedzialność solidarną odwołujących za zobowiązania składkowe zmarłego J. K. (2). W rezultacie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wskazana wyżej decyzja organu rentowego oraz zaskarżony wyrok są prawidłowe, a wywiedziona przez wnioskodawców apelacja nie zawierała uzasadnionych podstaw.

Mając na uwadze powyższe, na mocy art. 385 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.

O kosztach procesu za drugą instancję orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. Zasadą w procesie cywilnym jest, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c.). Tylko w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej część kosztów procesu albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 k.p.c.). Mając na uwadze charakter niniejszej sprawy oraz obecną sytuację materialną J. K. (1), K. K. i Ł. K. - zobowiązanych do uregulowania należności spadkowych, Sąd drugiej instancji uznał, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 102 k.p.c. i odstąpił od obciążania ich kosztami zastępstwa procesowego.

SSA Teresa Suchcicka SSA Bożena Szponar-Jarocka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka