Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 marca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Roman Troll (spr.)

Sędziowie: SO Leszek Dąbek

SO Artur Żymełka

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2019 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z wniosku Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w R.

z udziałem C. O., M. O., D. O. (1), J. O. (1), K. A., J. Ł., J. O. (2), (...) Banku Spółdzielczego w M., E. Ł., S. B., U. O., E. O., A. O., Banku (...) Spółka Akcyjna w W., I. A., N. A., P. O., W. O. i D. O. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku po J. O. (3)

w przedmiocie zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczeń o odrzuceniu spadku po J. O. (3)

na skutek apelacji uczestników postępowania C. O., W. O. i D. O. (2)

od postanowienia Sądu Rejonowego w R. Ś.

z dnia 21 grudnia 2017 r. sygn. akt I Ns 1228/15

postanawia:

oddalić apelację.

SSO Artur Żymełka SSO Roman Troll SSO Leszek Dąbek

Sygn. akt III Ca 801/18

UZASADNIENIE

W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po J. O. (3) uczestnik postępowania C. O., będący przedstawicielem ustawowym małoletnich uczestniczek postępowania D. O. (2) i W. O., wniósł o odebranie oświadczeń w przedmiocie odrzucenia imieniem tych małoletnich spadku po J. O. (3) oraz o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczeń o odrzuceniu spadku. W uzasadnieniu wskazał, że pozostawał w błędzie, albowiem był przekonany, iż uzyskanie
22 listopada 2016 r. postanowienia Sądu Rejonowego w C. o zezwoleniu na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem małoletnich jest jednoznaczne
z oświadczeniem o odrzuceniu spadku przez małoletnie po J. O. (3).

Postanowieniem z 21 grudnia 2017 r. Sąd Rejonowy w R. Ś. oddalił wniosek D. O. (2) i W. O. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po J. O. (3).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: spadkodawca J. O. (3) zmarł 27 listopada 2014 r., pozostawił żonę J. O. (2) oraz dzieci: C. O., E. Ł., S. B., M. O. i J. O. (1). W związku
z odrzuceniem spadku po zmarłym ojcu J. O. (3) przez C. O. przed notariuszem 6 marca 2015 r., spadkobiercami ustawowymi stały się również jego małoletnie córki W. O. i D. O. (2). Postanowieniem z 31 lipca 2015 r. Sąd Rejonowy w C., w sprawie o sygn. akt VI Nsm 578/15, zezwolił K. O. na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci W. O. i D. O. (2) po zmarłym J. O. (3), a uczestnikiem tego postępowania był C. O.. Postanowieniem z 22 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy w C., w sprawie o sygn. akt VI Nsm 994/16, zezwolił C. O. na odrzucenie spadku po J. O. (3) w imieniu małoletnich dzieci W. O. i D. O. (2). E. Ł. i S. B. o konieczności odrzucenia spadku imieniem małoletnich dzieci informowały uczestnika postępowania C. O., a J. O. (2) informowała o tym również K. O..

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy, przywołując regulacje art. 1019 § 1-3 k.c., art. 84 § 1 i 2 k.c. oraz art. 6 k.c., zaznaczył że przyjmuje się, iż błąd dotyczący treści czynności prawnej (oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku) to
m.in. błąd co do osoby spadkodawcy, co do tytułu powołania lub co do przedmiotu spadku,
a można się powołać tylko na błąd istotny, który musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz nie może być wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej - musi być usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Uczestnik postępowania C. O. nie pozostawał w błędzie, który spowodował niezłożenie oświadczeń w przedmiocie odrzucenia spadku imieniem jego małoletnich córek w terminie; niezłożenie oświadczeń nie było skutkiem błędu, lecz wynikało z niezachowania należytej staranności, a to nie może być podstawą zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia ich w terminie; miał on wiedzę odnośnie tego, że konieczne jest także odrzucenie spadku po spadkodawcy imieniem małoletnich córek. Sąd Rejonowy zaznaczył, że poprzestanie na pozbawionym jakichkolwiek podstaw przypuszczeniu, iż postanowienie o zezwoleniu na odrzucenie spadku
w imieniu małoletnich dzieci W. O. i D. O. (2) po J. O. (3) zastępuje oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli. Dlatego też uznał, że uczestnik postępowania C. O. nie wykazał, aby pod wpływem błędu w terminie nie złożył oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku imieniem małoletnich córek.

Apelacje od tego postanowienia złożyli uczestnicy postępowania: C. O., W. O. i D. O. (2). Postanowienie zostało zaskarżone przez nich w całości
i zarzucili mu sprzeczność ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na uznaniu, że: uczestnik postępowania C. O. nie pozostawał
w błędzie, który spowodował niezłożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku
w imieniu jego małoletnich córek; niezłożenie przez niego oświadczenia o odrzuceniu spadku wynikało z niezachowania należytej staranności; uczestnik postępowania C. O. prezentował pozbawione jakichkolwiek podstaw przypuszczenia, że postanowienia o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci zastępuje oświadczenie o odrzuceniu spadku, podczas gdy zlecił on prowadzenie czynności zmierzających do odrzucenia spadku profesjonalnemu pełnomocnikowi - radcy prawnemu, która po uzyskaniu postanowienia Sądu Rejonowego w C. z 31 lipca 2015 r. (sygn. akt V Nsm 578/15) uprawniającego jego żonę do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku poinformowała go, że są to wszystkie czynności w sprawie, a wobec powyższego nie można zgodzić się z sądem I instancji, iż uczestnik postępowania nie działał pod wpływem błędu, który został wywołany przez fachowego pełnomocnika.

Jednocześnie, na podstawie art. 381 k.p.c., wnieśli o dopuszczenie dowodu z wiadomości e-mail przesłanej pomiędzy żoną uczestnika postępowania K. O., a radcą prawnym J. K. (1), która reprezentowała ją w postępowaniu przed Sądem Rejonowym
w C. na okoliczność, iż po uzyskaniu postanowienia tego Sądu z 31 lipca 2015 r. żona uczestnika postępowania C. O. została poinformowana, że są to wszystkie czynności w sprawie.

Przy tak postawionych zarzutach wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez orzeczenie zgodnie z żądaniem wniosku uczestnika postępowania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

W toku rozpoznawanej sprawy przed Sądem Rejonowym o stwierdzenie nabycia spadku ojciec małoletnich apelujących i apelujący złożył wniosek o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie w ich imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku, wskazując że jako ich przedstawiciel ustawowy był przekonany, iż uzyskując 22 listopada 2016 r. postanowienie sądu opiekuńczego o zezwoleniu na dokonanie czynności imieniem małoletnich jest jednoznaczne z oświadczeniem o odrzuceniu w ich imieniu spadku i zastępuje to oświadczenie. Oznacza to, że powodem jego błędu - jak wskazuje - było przekonanie, iż postanowienie z 22 listopada 2016 r. (sygn. akt VI Nsm 994/16) stanowi także oświadczenie
o odrzuceniu spadku imieniem małoletnich córek.

Apelujący zaś powołują się na to, że wcześniejsze postanowienie z 31 lipca 2015 r. (sygn. akt V Nsm 578/15, nota bene to sygn. akt VI Nsm 578/15) i informacje uzyskane od pełnomocnika jego małżonki prowadzącego tą sprawę spowodowały niezłożenie w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Są to dwie różne podstawy faktyczne.

Dodać należy, że pełnomocnikiem matki małoletnich apelujących we wcześniejszej sprawie (sygn. akt VI Nsm 578/15) była radca prawny, a pełnomocnikiem ich ojca w późniejszej sprawie (sygn. akt VI Nsm 994/16) był również jego pełnomocnik występujący w tymże postępowaniu, ale już po wydaniu zaskarżonego orzeczenia – adw. M. M. /k. 265/. To też zapewne powód, że podstawy uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku imieniem małoletnich córek różnią się od tych wskazanych we wniosku z tymi przedstawionymi w apelacji. W toku przesłuchania apelujący ojciec małoletnich powoływał się zaś na to, że to pełnomocnik jego żony wprowadził ich w błąd; a więc pozostawał bliżej przyczyn wskazywanych w apelacji.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i jako takie Sąd Okręgowy uznaje je za własne, przy czym musiały one ulec uzupełnieniu.

Wniosek o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczeń
o odrzuceniu spadku imieniem małoletnich apelujących został złożony 17 czerwca 2017 r. /wniosek apelującego k. 188, 194 akt datowany na 14 czerwca 2017 r./, a na jego uzasadnienie wskazywał on błąd apelującego, który był przekonany, że zezwolenie uzyskane 22 listopada 2016 r. (postanowienie Sądu Rejonowego w C., sygn. akt VI Nsm 994/16) jest jednoznaczne z oświadczeniem o odrzuceniu spadku i je zastępuje – treść tego postanowienie stanowi: „(…) zezwolić C. O. na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci W. O. (…) i D. O. (2) (…) po zmarłym (…) J. O. (3) (…)” /postanowienie z 22 listopada 2016 r. w aktach Sądu Rejonowego w C. o sygn. VI Nsm 994/16/. Oświadczenia o odrzuceniu spadku imieniem małoletnich apelujących ich ojciec złożył na rozprawie 24 października 2017 r. /k. 235-240/. W zakresie tego uzupełnienia okoliczności faktyczne wynikają z dopuszczonych przez Sąd Rejonowy dowodów oraz z przeprowadzonych czynności.

Dodatkowo w toku postępowania apelacyjnego dopuszczony został dowód z wydruku z informacji wysłanej 8 września 2015 r. /k. 273/. Jest to wiadomość e-mail, w której użytkownik (...) podziękowała za skan i zapytała czy w tej sprawie to wszystko, a na to zapytanie r. pr. J. K. udzieliła odpowiedzi „tak”. Chodzi w tej informacji o postępowanie zakończone postanowieniem Sądu Rejonowego w C. z 31 lipca 2015 r., w sprawie o sygn. akt VI Nsm 578/15, którego uczestnikiem był C. O.. Inne postępowanie
w tym czasie się nie toczyło, w każdym razie brak takich informacji. Tenże wydruk ma jednak niewielką moc dowodową, bo nie jest nawet potwierdzony jako zgodny z oryginałem. Trzeba też zaznaczyć, że 20 sierpnia 2015 r. r.pr. J. K. złożyła wniosek o wydanie odpisu prawomocnego postanowienia w tej spawie – w aktach brak jednak dowodu jego doręczenia, ale z informacji e-mail wynika, że 8 września 2015 r. dysponowano już jego skanem (co innego bowiem można było w ramach tej sprawy przesyłać), a dodatkowo w tych aktach widnieje zapisek na wniosku o wydanie prawomocnego postanowienia o wykonaniu i wysłaniu 27 sierpnia 2015 r., zaś zarządzenie co do uprawomocnienia zapadło 25 sierpnia 2015 r. /k. 19 i 21 tych akt/. Powiązanie tych informacji wskazuje, że pomimo braku dowodu doręczenia pełnomocnik matki dzieci dysponował odpisem prawomocnego postanowienia najpóźniej
8 września 2015 r. Wysłanie skanu tego postanowienia wskazuje, że jednak jakieś czynności po jego wydaniu należało podjąć, w przeciwnym razie ten skan nie byłby do niczego potrzebny oprócz informacji o treści tego postanowienia oraz o sygnaturze akt, a te były rodzicom małoletnich wiadome.

Apelujący w żaden sposób nie wykazali, że dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne pozostają w sprzeczności z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Jednocześnie należy zaznaczyć, że te zasadnicze okoliczności faktyczne zostały ustalone
w sposób właściwy, natomiast kwestia związana z tym, czy ojciec małoletnich pozostawał
w błędzie stanowi już oceną prawną. Pomieszanie tych kwestii przez apelujących nie może skutkować wykazaniem innych okoliczności faktycznych.

Dodać należy, że twierdzeniu apelującego, zawartym w piśmie datowanym na 1 września 2016 r., o odrzuceniu spadku przez małoletnie dzieci postanowieniem z 31 lipca 2015 r. /k. 122 i 125/ przeczy następnie złożenie przez ich ojca 19 października 2016 r. wniosku do sądu opiekuńczego, w sprawie o sygn. akt VI Nsm 994/16, o zezwolenie na odrzucenie w ich imieniu spadku po dziadku, a także wniosku o uchylenie się od skutków niezłożenia
w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku w ich imieniu datowanego na 14 czerwca
2017 r. /k. 194/.

Powyższe prowadzi do wniosku, że podstawą tego rodzaju czynności nie był brak świadomości prawnej (z zeznań pozostałych uczestników postępowania wynika przecież, że takie informacje były przekazywane ojcu i matce małoletnich apelujących) bądź też niewłaściwe poinformowanie przez pełnomocnika, ale niedochowanie należytej staranności i niezłożenie w terminie oświadczeń o odrzuceniu spadku w imieniu dzieci, a to pomimo dysponowania postanowieniem zezwalającym na dokonanie takich czynności. To postanowienie z 31 lipca 2015 r. było wystarczające, aby odrzucić spadek w imieniu małoletnich, nawet bowiem w tej sprawie ojciec dzieci samodzielnie odrzucał spadek w ich imieniu (por. art. 98 § 1 k.r.o. w związku z art. 101 § 1 i 3 k.r.o.), zaś matka dzieci miała zezwolenie na dokonanie takiej czynności, ale z tego nie skorzystała.

Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich upływał 6 września 2015 r., bo apelujący 6 marca 2015 r. odrzucił spadek po swym ojcu i wówczas małoletni apelujący dowiedzieli się o tytule swego powołania do spadku po ich dziadku.

Apelujący ojciec małoletnich był uczestnikiem postępowania zakończonego wydaniem 31 lipca 2015 r. postanowienia zezwalającego matce małoletnich na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w ich imieniu i w jego trakcie był przesłuchiwany, a wówczas jakiegokolwiek oświadczenia o odrzuceniu spadku żadne z rodziców nie składało. Jednocześnie treść tego postanowienia wskazuje, że zezwala się matce małoletnich na odrzucenie spadku. Jednakże żadne takie oświadczenie nie zostało wcześniej złożone. Postanowienie to uprawomocniło się 22 sierpnia 2015 r., a zgodnie z obowiązującym orzecznictwem Sądu Najwyższego oświadczenie o odrzuceniu spadku należy w takiej sytuacji złożyć bezzwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia (por. postanowienie sądu Najwyższego z 28 września 2016 r., sygn. akt III CSK 329/15, OSNC 2017/5/61). Matka małoletnich, jak i ich ojciec dowiedzieli się o wydaniu tego postanowienia 31 lipca 2015 r. i wówczas pouczono ich o terminie i możliwość jego zaskarżenia. Żadne z nich nie zaskarżyło tego postanowienia, a z akt wynika, że odpis prawomocnego postanowienia został doręczony pełnomocnikowi matki małoletnich 12 lutego 2016 r. /k. 25 akt VI Nsm 578/15/, przy czym pierwotny wniosek w tej sprawie został złożony już 20 sierpnia 2015 r. /k. 19 akt VI Nsm 578/15/, a wcześniej zaznaczono, że dysponowano już skanem tego orzeczenia 8 września 2015 r. Była więc możliwość złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich, bo postanowienie zezwalające na to uprawomocniło się przed upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia. W tym terminie jednak takie oświadczenia nie zostało złożone. Nawet gdyby przyjąć, że termin do złożenia oświadczenia należy liczyć od doręczenia odpisu prawomocnego postanowienia, to najpóźniej do końca lutego 2016 r. istniała możliwość złożenia oświadczeń o odrzuceniu spadku imieniem małoletnich. W tym terminie także takie oświadczenia nie zostały złożone.

W takich okolicznościach faktycznych, przy tego rodzaju zarzutach apelacji, zasadnym należy uznać stanowisko Sądu Rejonowego, że niezłożenie oświadczeń w terminie nie było skutkiem błędu, ale wynikało z niezachowania należytej staranności, gdyż ojciec małoletnich miał wiedzę odnośnie tego, że konieczne jest odrzucenie spadku także imieniem małoletnich. Jego twierdzenia, że pozostawał w błędzie co do treści zapadłych postanowień sądu opiekuńczego pozostają w sprzeczności z nimi samymi, bo każde z nich zezwala na odrzucenie spadku, czyli na dokonanie pewnej czynności, która przed wydaniem tych postanowień nie była dokonana, a ostatecznie apelujący dokonał jej 24 października 2017 r., a więc po ponad 20 miesiącach od otrzymania postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku (V. N. 578/15), zaś po ponad 25 miesiącach od uprawomocnienia się tego postanowienia, a co za tym idzie po upływie zawitego terminu do ich złożenia. Ostatecznie rodzice małoletnich po to przeprowadzili postępowanie zakończone wydaniem postanowienia z 31 lipca 2015 r.
o zezwoleniu na odrzucenie spadku imieniem małoletnich, aby odrzucić spadek, ale tego dokonano dopiero 24 października 2017 r. Także wniosek o zezwolenie na dokonanie tej czynności w swej treści wskazywał, że matka dzieci domaga się wyrażenia zgody na jej dokonanie. Nie ma więc uzasadnionych podstaw do twierdzeń, że niedokonanie tej czynności było obarczone błędem, od rozpoczęcia postępowania w sprawie o sygn. akt VI Nsm 578/15, było bowiem wiadome, że po jego pozytywnym zakończeniu należy dokonać czynności, co do której wnosiło się o wyrażenie zgody na jej dokonanie.

Tej oceny nie zmienia e-mail dołączony do apelacji, gdyż z niego nie wynika, aby rodzice małoletnich nie mieli składać oświadczeń o odrzuceniu spadku w ich imieniu. Wynika
z niego tylko, że toczące się wcześniej postępowanie zostało zakończone.

Zastosowana przez Sąd Rejonowy regulacja prawna jest prawidłowa.

Dlatego też zarzuty apelacji są bezzasadne.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13
§ 2 k.p.c., należało orzec jak w sentencji.

SSO Artur Żymełka SSO Roman Troll SSO Leszek Dąbek