Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 października 2018 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi - X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. z dnia 15 czerwca 2018 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do zasiłku pogrzebowego w kwocie 3 744,40 złotych.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

J. N., zmarła w dniu 28 kwietnia 2018 roku, do dnia śmierci pobierała świadczenie z ZUS. Koszty pogrzebu zmarłej J. N. w całości pokrył Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Ł.. Wnioskiem z dnia 22 maja 2018 roku MOPS wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę zasiłku pogrzebowego.

Pochówek Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Ł. zlecił firmie H. S.” świadczącej usługi pogrzebowe na zlecenie gminy Ł. na podstawie umowy nr (...) z dnia 22 czerwca 2016 roku. Zgodnie z umową firma H. S.”, świadcząc usługi pogrzebowe na zlecenie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Ł. obowiązana jest wykonać usługę pogrzebową obejmująca swym zakresem m.in. kompleksowe załatwienie formalności w urzędach oraz u zarządcy cmentarza, w tym wniesienie wszystkich niezbędnych opłat.

Za wykonanie usług pogrzebowych związanych z pochówkiem J. N. firma H. S.” wystawiła fakturę VAT nr (...) na łączną kwotę 3.744,40 zł. W przedmiotowej kwocie ujęto również opłatę w wysokości 10 zł za kompleksowe załatwianie formalności w urzędach oraz u zarządcy cmentarza.

Powyższy niesporny stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o wymienione dowody z dokumentów. Spór w sprawie koncentrował się wyłącznie wokół interpretacji obowiązujących przepisów prawa.

Sąd Rejonowy zważył, że odwołanie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej zasługuje na uwzględnienie w całości.

Uznał, że podstawę prawną zgłoszonego przez Miasto Ł. – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Ł. roszczenia o zapłatę zasiłku pogrzebowego stanowią przepisy art. 77 i następne ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2018 roku, poz. 1270, ze zm.).

Wskazał, że zgodnie z art. 77 ust. 1 ustawy zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1) ubezpieczonego;

2) osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4) członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

Sąd I instancji powołał nadto przepis art. 78 ust. 1, zgodnie z którym zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu; przysługuje również pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, jeżeli pokryły koszty pogrzebu (ust. 2); w razie poniesienia kosztów pogrzebu przez więcej niż jedną osobę lub podmiot, o którym mowa w ust. 2, zasiłek pogrzebowy ulega podziałowi między te osoby lub podmioty - proporcjonalnie do poniesionych kosztów pogrzebu (ust. 3). Zgodnie zaś z art. 79 ust. 1 w razie poniesienia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż wymieniona w art. 77 ust. 1 pkt 4, pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego, zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, nie wyższej jednak niż określona w art. 80. Zasiłek pogrzebowy w myśl art. 80 ustawy przysługuje w wysokości 4000 zł.

W ocenie Sądu meriti w niniejszej sprawie okolicznością sporną między stronami było wyłącznie to, czy w myśl obowiązujących przepisów, koszty w wysokości 10 zł za „kompleksowe załatwianie formalności w urzędach oraz u zarządcy cmentarza” to wydatki niezbędne związane z pochówkiem.

Zdaniem Sądu I instancji cytowana ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć przez koszty pogrzebu - w tym przypadku należy uwzględnić dorobek orzecznictwa i doktryny odnoszący się do art. 446 § 1 k.c.

Sąd Rejonowy wskazał przy tym, że zgodnie z cytowanym przepisem, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł; koszty pogrzebu obejmują tutaj wydatki odpowiadające zwyczajom panującym w środowisku, do którego zmarły należał; do wydatków tych zalicza się: koszty przewiezienia zwłok do miejsca ich pochowania, nabycia i urządzenia grobu, wystawienia nagrobka odpowiadającego zwyczajom środowiska.

Sąd a quo przywołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 1982 r., II CR 556/81 (LEX nr 8388), w którym stwierdzono, że obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art. 446 § 1 k.c. obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio z pogrzebem związanych (przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu itp.), jak również zwrot wydatków odpowiadających zwyczajom danego środowiska. Do tych wydatków zalicza się natomiast koszt postawienia nagrobka (w granicach kosztów przeciętnych, jeżeli nawet koszty rzeczywiste były znacznie wyższe), wydatki na wieńce, kwiaty, zakup odzieży żałobnej czy nawet poczęstunek osób biorących udział w pogrzebie.

Wskazał nadto, że przepis art. 17 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. Z 2004 nr 64 poz. 593 ze zm.).stanowi, że sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym, należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym. Stosownie zaś do treści art. 44 tej ustawy sprawienie pogrzebu odbywa się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego; sprawienie pogrzebu jest jednym ze świadczeń niepieniężnych pomocy społecznej, a obowiązek organizacji pochówku, w tym osób bezdomnych, jest zadaniem własnym gminy; jednakże aktualizuje się on dopiero, gdy z prawa do pochówku zmarłego nie skorzystają krewni, małżonek ani powinowaci, jak też brak jest osób, które dobrowolnie zobowiązały się do dokonania pochówku; postanowienia ustawy dotyczące obowiązku organizacji pogrzebu przez gminę należy interpretować zgodnie z zasadami i celami pomocy społecznej, zwłaszcza z uwzględnieniem zasady subsydiarności, co oznacza, że na gminie ciąży obowiązek sprawienia pogrzebu tylko wtedy, gdy obowiązku tego nie może wykonać rodzina; brak jest zatem przepisu dającego podstawy do przyjęcia na siebie przez gminę (ośrodek pomocy społecznej) obowiązku organizacji pogrzebu, gdy wystąpi o to osoba bliska zmarłego (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 15 stycznia 2015 roku sygn. akt II SA/Go 878/14, orzeczenia.nsa.gov.pl).

Sąd meriti podniósł, że w niniejszej sprawie pochówku zmarłej ubezpieczonej dokonała firma H. S.”, świadcząca usługi pogrzebowe na zlecenie gminy Ł., w oparciu o umowę nr (...) z dnia 22 czerwca 2016 roku, w ramach której firma ta była zobowiązana kompleksowo załatwić formalności w urzędach oraz u zarządcy cmentarza, w tym wnosić wszystkie niezbędne opłaty w zastępstwie MOPS-u zlecającego wykonanie tychże czynności podmiotowi zewnętrznemu, w ramach powyższych czynności, tj. kompleksowego załatwiania formalności w urzędach, zgodnie ze stanowiskiem strony odwołującej się mieściły się koszty dojazdu pracownika firmy H. S.” do właściwego Urzędu Stanu Cywilnego celem uzyskania aktu zgonu, który jest niezbędny do dokonania pochówku, w zakresie zaś „formalności kompleksowo załatwianych u zarządcy cmentarza” mieściły się koszty ustalenia kolejności sprawienia pochówku, sporządzenia wymaganej dokumentacji i rejestracji pochówku w dokumentacji cmentarza, rezerwacji kaplicy pogrzebowej, oprawy muzycznej.

Sąd Rejonowy w pełni podzielił argumentację odwołującego się, że bez poniesienia powyższych kosztów niemożliwe było dokonanie pochówku zmarłego, wszelkie czynności opisane wyżej związane z załatwieniem wszelkich formalności czy to w urzędzie czy to u zarządcy cmentarza służą bowiem realizacji celu jakim jest dokonanie pochówku zmarłego. Dlatego też wskazany wydatek z pewnością należy do kategorii niezbędnych wydatków, które powinny być pokryte w ramach zasiłku pogrzebowego.

W ocenie Sadu I instancji nawet, gdyby czynności przytoczone powyżej faktycznie wykonywał pracownik MOPS osobiście, to koszty które by w związku z tym powstały (chociażby związane z dojazdem pracownika do szeregu instytucji) z pewnością przekroczyłby kwotę 10 złotych, w tej sytuacji wykazaną w fakturze kwotę 10 zł należy uznać wręcz za symboliczną. Zwrócił uwagę, że przepisy ustawy nie przewidują żadnych ograniczeń co do wysokości poszczególnych wydatków mieszczących się w zbiorczym pojęciu kosztów pogrzebu; takiej kwotowej limitacji nie można także wywodzić z samego sformułowania „koszty pogrzebu”, za koszty te trzeba uważać kwoty wydatkowane w związku z podjęciem określonych czynności stanowiących zwyczajowo przyjęte elementy ceremonii pogrzebowej, niezależnie od tego jaki koszt z tego tytułu poniesiono. Sformułowanie to narzuca zatem jedynie pewne ograniczenie rodzajowe, nie zaś kwotowe.

Zdaniem Sądu meriti granice finansowej odpowiedzialności organu rentowego wyznacza wyłącznie suma zasiłku pogrzebowego; organ rentowy zwraca zatem koszty pogrzebu w kwocie nie wyższej jednak niż wartość zasiłku pogrzebowego. Powyższy limit pieniężny odnosi się do ogólnych, łącznych kosztów pogrzebu, nie zaś do poszczególnych, jednostkowych wydatków, który na te koszty pogrzebu się składają.

W ocenie tego Sądu organ rentowy nie powinien tym samym, powołując się na omawiane przepisy, dokonywać redukcji poszczególnych kosztów pogrzebu (uznając je np. tylko do pewnej sumy), lecz może co najwyżej odmówić stronie rekompensaty tych kosztów pogrzebu, które wykraczają poza należną kwotę zasiłku pogrzebowego”( patrz wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 maja 2014r IV U 27/14 Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Z tych wszystkich względów, na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c. Sąd Rejonowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu się prawo do zasiłku pogrzebowego po zmarłej J. N. w kwocie 3.744,40 zł. Kwota ta została udokumentowana poprzez złożenie stosownej faktury, nadto mieści się w kwocie 4.000 zł, stanowiącej ustawowe ograniczenie wysokości zasiłku pogrzebowego.

Apelacją wniesioną w dniu 22 listopada 2018 roku organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art.78 ust. 1 i 2, 79 ust. 1, art.80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U. z 2017 r., poz.1383 z późn. zm.) poprzez przyznanie Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej kwoty 10 zł tytułem zasiłku pogrzebowego.

W uzasadnieniu wskazał, że w niniejszej sprawie koszt 10,00 zł poniesiony przez wnioskodawcę w związku z „kompleksowym załatwianiem formalności w urzędach oraz u zarządcy cmentarza” nie jest wydatkiem niezbędnym, bezpośrednio związanym z pochówkiem, zaś Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, jako jednostka będąca profesjonalistą w zakresie realizowania zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych (zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., t.j. Dz. U. z 2004 r. nr 64, poz. 593), a także realizująca zadania w zakresie zastępczego sprawiania pogrzebów, w tym osobom bezdomnym, ww. czynności związane z uzyskaniem aktu zgonu z USC, mogła dokonać samodzielnie, bez generowania dodatkowych kosztów. Wskazał ponadto, iż koszty pogrzebu obejmują wydatki odpowiadające zwyczajom panującym w środowisku, do którego zmarły należał. Do wydatków tych zalicza się : koszty nabycia trumny, zakupu odzieży żałobnej, zakupu miejsca na cmentarzu, wykopania grobu, przewiezienia zwłok, koszty nabycia kwiatów. Instytucja lub osoba organizująca pogrzeb może ponieść wydatki ponadstandardowe, np. kompleksowe załatwienie formalności w urzędach oraz u zarządcy cmentarza. Jednakże nie ma podstaw do uznania, że taki wydatek należy pokryć ze środków ubezpieczeń społecznych, jako koszt pogrzebu.

Wskazując na powyższe, pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem orzeczenie Sądu Rejonowego jest prawidłowe i znajduje oparcie zarówno w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, jak i w obowiązujących przepisach prawa.

W odniesieniu do podnoszonego przez skarżącą naruszenia art. art.78 ust. 1 i 2, 79 ust. 1, art.80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U. z 2018 r., poz.1270) należy w tym miejscu przytoczyć wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2010 r. (I UK 222/10, OSNAP 2012/5-6/70), w którym wyjaśniono, że przepisy art. 78-79 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu (...) określają zasadę wypłaty zasiłku pogrzebowego lub zwrotu kosztów pogrzebu w udokumentowanej wysokości - oprócz bliskich - także osobom obcym, bez jakiegokolwiek ich różnicowania, oraz na rzecz podmiotów wymienionych w art. 78 ust. 2 tej ustawy.

Użyte w art. 78 ust. 1 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określenie "osoba" obejmuje wszystkie osoby fizyczne i wskazane osoby prawne.

W obrębie ogólnej kategorii osób fizycznych nie zachodzi żadne pierwszeństwo krewnych lub innych osób bliskich przed osobami obcymi; od wszystkich wymagane jest pokrycie kosztów pogrzebu.

Tym samym przepisy art. 78-79 ustawy wprowadzają zasadę wypłaty zasiłku pogrzebowego lub zwrotu kosztów pogrzebu w udokumentowanej wysokości - oprócz bliskich - także osobom "obcym", bez jakiegokolwiek ich różnicowania, oraz na rzecz podmiotów wymienionych w art. 78 ust. 2 (pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, powiat, osoba prawna kościoła lub związek wyznaniowy).

Jedynymi podmiotami wyłączonymi z możliwości ubiegania się o zasiłek pogrzebowy, pomimo zorganizowania pogrzebu i pokrycia jego kosztów, są na podstawie art.79 ust. 2 ustawy - oprócz Państwa, co jest oczywiste - organizacje polityczne lub społeczne, jeżeli zasiłek nie przysługuje im z tytułu pokrycia kosztów pogrzebu własnego pracownika.

W analizowanej sprawie nie ulega wątpliwości, że Miasto Ł. – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Ł. udokumentowało poniesione koszty pogrzebu stosowną fakturą, a nadto, iż do kosztów związanych z pochówkiem zalicza się niewątpliwie koszty związane z załatwianiem wszelkiego rodzaju formalności w urzędach, czy też np. u zarządcy cmentarza.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako bezzasadną.

SSO Paulina Kuźma SSO Zofia Falkowska SSO Agnieszka Olejniczak - Kosiara