Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 29 kwietnia 2019 r. (data wpływu do Sądu Apelacyjnego) pokrzywdzona A. J. za pośrednictwem pełnomocniczki złożyła skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego o czyn z art. 197 § 3 k.k. toczącego się w Prokuraturze Rejonowej (...) we W., sygnatura akt PR 1 Ds. 478.2017.

Pełnomocniczka wniosła o:

I.  stwierdzenie przewlekłości postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej (...) we W., sygnatura akt PR 1 Ds. 478.2017,

II.  zlecenie Prokuratorowi Prokuratury Rejonowej (...) we W., sygnatura akt PR 1 Ds. 478.2017 odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie:

a)  zlecenie wydania opinii z zakresu psychiatrii na okoliczność ustalenia, czy pokrzywdzona leczyła się psychiatrycznie przed zdarzeniem, stanu psychicznego pokrzywdzonej od chwili zdarzenia do dnia dzisiejszego, przyczyn powstania obecnego stanu psychicznego pokrzywdzonej i związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a obecnym stanem psychicznym pokrzywdzonej,

b)  zwrócenie się do Szpitala (...) we W. oraz Podstawowego Zespołu (...) we W. o nadesłanie pełnej dokumentacji medycznej pokrzywdzonej zawierającej pełne dane i informację o podawanych i przepisywanych lekach bezpośrednio po zdarzeniu w nocy z 26 na 27 maja 2017 r. na okoliczność leków podawanych pokrzywdzonej, ich składu, obecności we krwi pokrzywdzonej substancji czynnych przeciwbólowych i hydroksyzyny,

III.  zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz skarżącej odpowiedniej sumy pieniężnej – 20000 zł,

IV.  zasądzenie od Skarbu Państwa - Prokuratury Prokuratury Rejonowej (...) we W. sygnatura akt PR 1 Ds. 478.2017 na rzecz skarżącej zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na skargę Prokurator Rejonowy (...) we W. wniósł o jej oddalenie.

Dotychczasowy tok śledztwa nadzorowanego przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej (...) we W., sygnatura akt PR 1 Ds. 478.2017 przedstawia się następująco:

- 27.05.2017 r. przyjęto ustne zawiadomienie o przestępstwie od pokrzywdzonej,

- 28.05.2017 r. przesłuchano troje świadków w tym dwie osoby podejrzewane, dokonano oględzin miejsca zdarzenia, wydano postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego lekarza, przeprowadzono oględziny ciała podejrzewanych osób, i uzyskano opinie sądowo-lekarskie,

- 1.06.2017 r. wydano postanowienie o wszczęciu śledztwa o czyn z art. 197 § 3 k.k.(94). sporządzono wniosek o przesłuchanie pokrzywdzonej w trybie art. 185c § 2 k.p.k.,

- 5.06.2017 r. zapadły postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych na okoliczność, czy w ciele pokrzywdzonej znajdowały się substancje czynne w tym (...) (tzw. „pigułki gwałtu”), o zażądaniu dokumentacji medycznej pokrzywdzonej ze szpitala klinicznego,

- 9.06.2017 r. zwrócono się do Laboratorium kryminalistycznego KWP W. o odczytanie danych z telefonów podejrzewanych mężczyzn,

- 25.06.2017 r. sądowe przesłuchanie pokrzywdzonej,

- 26.06.2017 r. przesłuchanie dwojga świadków,

- 28.06.2017 r. przesłuchanie jednego świadka,

- 30.06.2017 r. wniosek pełnomocniczki o dopuszczenie dowodów z dołączonych dokumentów leczenia pokrzywdzonej po zdarzeniu, oględzin telefonów komórkowych podejrzewanych osób (zwrócono się 9.06.2017 r.), przesłuchanie świadków uczestników imprezy urodzinowej wedle dołączonego wykazu wymieniającego 33 osoby i adresy 24 z nich,

- 6.07.2017 r. przesłuchano troje najbliższych pokrzywdzonej,

- 25.07.2017 r. przesłuchano trzy osoby,

- 26.07.2017 r. przesłuchano trzy osoby,

- 28.07.2017 r. przesłuchano dwie osoby,

- 16.08.2017 r. wpływ wyniku badania toksykologicznego,

- 18.08.2017 r. wydano postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych z zakładu medycyny sądowej dotyczącej substancji występujących w organizmie pokrzywdzonej a opisanych w opinii toksykologicznej (biegli poinformowali, że wydanie opinii zajmie 4-6 tygodni),

wpłynęła opinia z badań danych z telefonów osób podejrzewanych,

- 25.08.2017 r. przesłuchanie trzech osób,

- 29.08.2017 r. przesłuchano jedną osobę,

- 9.09.2017 r. przesłuchano jedną osobę,

- 14.09.2017 r. uzyskano dane członków zespołu pogotowia ratunkowego pomagającego pokrzywdzonej,

- 19.09.2017 r. przesłuchano dwie osoby,

- 22.09.2017 r. przesłuchano jedną osobę,

- 28.09.2017 r. przesłuchano jedną osobę

- 29.09.2017 r. przesłuchano dwie osoby,

- 4.10.2017 r. przesłuchano trzy osoby,

- 11.10.2017 r. przesłuchano właściciela lokalu i policjantkę mającą kontakt z pokrzywdzoną,

- 13.10.2017 r. przesłuchano ratownika medycznego,

- 17.10.2017 r. przesłuchano jedną osobę,

- 25.10.2017 r. przesłuchano cztery osoby,

- 3.11.2017 r. wpływ opinii dotyczącej wpływu substancji występujących w organizmie pokrzywdzonej opisanych w opinii toksykologicznej,

- 4.12.2017 r. wydano postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego na okoliczność mechanizmu powstania obrażeń pokrzywdzonej,

- 7.12.2017 r. przesłuchano dwóch policjantów, wydano opinię psychologiczną dotyczącą pokrzywdzonej i opinię sądowo-lekarską dotyczącą jej obrażeń i mechanizmu ich powstania,

- 15.12.2017 r. uwzględniając wniosek pełnomocniczki wydano postanowienie o dopuszczenie dowodu z opinii z zakresu informatyki na okoliczność zawartości telefonów osób podejrzewanych,

- 19.12.2017 r. przesłuchano ratownika medycznego,

- 28.12.2017 r. przeprowadzono oględziny odzieży pokrzywdzonej,

- 29.12.2017 r. wpływ uzupełniającej opinii informatycznej dotyczącej telefonów,

- 29.12.2017 r. wydano postanowienie o umorzeniu śledztwa,

- 9.02.2018 r. wpływ zażalenia pokrzywdzonej,

- 15.02.2018 r. wpływ zażalenia pełnomocniczki pokrzywdzonej,

- 28.02.2018 r. przesłanie akt do Sądu Okręgowego we Wrocławiu,

- 29.03.2018 r. postanowienie Sądu Okręgowego o uchyleniu zaskarżonego postanowienia i przekazaniu sprawy celem kontynuowania postępowania dowodowego, Sąd Odwoławczy zalecił przeprowadzenie dowodu z: nowej opinii psychologicznej dotyczącej stanu pokrzywdzonej, jej zdolności zapamiętywania i odtwarzania, opinii (...) im. Prof. dr. J. S. na okoliczność znaczenia i źródeł substancji stwierdzonych w organizmie pokrzywdzonej, opinii biologicznej na okoliczność pochodzenia śladów ujawnionych na ciele i odzieży pokrzywdzonej,

- 9.04.2018 r. postanowienie o zażądaniu dokumentacji leczenia i terapii pokrzywdzonej i danych terapeuty,

- 16.04.2018 r. postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii (...) badanie śladów biologicznych,

postanowienie o dopuszczenie dowodu z opinii (...) dotyczącej wyników opinii toksykologicznej,

- 17.04.2018 r. postanowienie o zażądaniu dokumentacji leczenia i terapii pokrzywdzonej w innej jednostce,

- 20.04.2018 r. postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłej psycholog dotyczącej cech osobowości osób podejrzewanych,

- 5.06.2018 r. postanowienie zmieniające postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii (...) dotyczącej badania śladów biologicznych,

- 17.07.2018 r. opinie psychologiczne dotyczące osób podejrzewanych

postanowienie o dopuszczenie dowodu z uzupełaniającej opinii z zakresu informatyki dotyczącej telefonów osób podejrzewanych,

- 19.07.2018 r. przeszukania u osób podejrzewanych,

- 23.07.2018 r. przesłuchano ponownie rodziców pokrzywdzonej uwzględniając wniosek jej pełnomocniczki,

- 25.07.2018 r. przesłuchano jedną osobę,

wysłano materiał dowodowy do (...) celem wydania opinii biologicznych,

- 26.07.2018 r. przesłuchano jedną osobę,

- 3.08.2018 r. przesłuchano jedną osobę,

- 16.08.2018 r. uwzględniając wniosek pełnomocniczki pokrzywdzonej wydano postanowienie zmieniające postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii informatycznej,

- 3.09.2018 r. przesłuchano lekarza,

postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii psychologicznej (...) na okoliczność cech osobowości pokrzywdzonej i psychologicznych wyznaczników oceny wiarygodności jej relacji,

- 6.09.2018 r. opinia z zakresu informatyki dotycząca danych zawartych w telefonach osób podejrzewanych,

- 10.09.2018 r. opinia z zakresu informatyki dotycząca danych zawartych w telefonach osób podejrzewanych,

- 17.09.2018 r. wpływ pisma (...) informującego, że opinia psychologiczna zostanie wydana około 19 maja 2019 r.,

- 27.09.2018 r. opinia biologiczna (...) ,

- 16.10.2018 r. przesłuchano lekarkę,

- 16.11.2018 r. ponaglenie (...) o nadesłanie opinii toksykologicznej i o przyspieszenie wydania opinii psychologicznej,

- 29.11.2018 r. przesłuchanie dwojga lekarzy ze szpitala w którym przebywała pokrzywdzona,

- 5.12.2018 r. pismo (...) wskazujące, że opinia psychologiczna będzie wydana w połowie marca 2019 r.,

- 5.02.2019 r. pismo (...) że opinia toksykologiczna zostanie wydana do 11.02.2019 r.,

- 27.02.2019 r. wpływ opinii (...) z zakresu toksykologii,

- 15.04.2019 r. wpływ opinii psychologicznej (...) dotyczącej pokrzywdzonej.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Skarga jest częściowo zasadna. Trafnie pełnomocniczka pokrzywdzonej A. J. podnosi, że śledztwo w sprawie o przestępstwo z art. 197 § 3 k.k. toczy się dłużej niż to jest niezbędne dla wyjaśnienia okoliczności istotnych dla podjęcia decyzji procesowej kończącej to postępowanie przygotowawcze. Sąd Apelacyjny nie znalazł natomiast podstaw do uwzględnienia wniosków zawartych w punktach II i IV skargi. Nie podzielił też wyrażonego tam zapatrywania co do wielkości odpowiedniej sumy pieniężnej z tytułu stwierdzonej przewlekłości śledztwa.

„Przedmiotem postępowania wywołanego skargą na przewlekłość jest badanie podniesionego przez składającego skargę zarzutu, że doszło do naruszenia przysługującego mu prawa do sądu przez przewlekłe prowadzenie postępowania w sprawie od chwili jego wszczęcia, niezależnie od tego, czy aktualnie sprawa znajduje się już w kolejnej fazie tego postępowania” (postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 marca 2018 r., II S 12/18, OSAW, nr 1, poz. 376). Badaniu pod wskazanym kątem podlegać więc będzie całe dotychczasowe postępowanie przygotowawcze, a nie tylko jego część po wydaniu przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowienia o uchyleniu postanowienia prokuratora o umorzeniu śledztwa. Tak to zresztą postrzega pełnomocniczka pokrzywdzonej i prokurator.

Rozstrzygając w przedmiocie skargi na przewlekłość Sąd ocenia:

- terminowość i prawidłowość czynności podjętych w celu zakończenia postępowania,

- łączny dotychczasowy czas postępowania od jego wszczęcia do rozpoznania skargi,

- charakter sprawy, stopień jej faktycznej i prawnej zawiłości,

- znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień,

- zachowanie się stron, a w szczególności tej, która zarzuciła przewlekłość postępowania (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz.75, cyt. dalej jako ustawa o skardze).

„Procedura rozpoznawania skargi nie jest postępowaniem pierwszej ani drugiej instancji, ale sui generis postępowaniem sądowym o charakterze nadzorczym. Z ustawy wynika, że skarga na przewlekłość postępowania stanowi w istocie doraźną interwencję przeciwdziałającą bieżącej (trwającej) przewlekłości postępowania. Jej funkcją jest przede wszystkim wymuszenie nadania sprawie odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2005 r., I KZP 24/05, OSNKW 2005, z. 10, poz. 89).

Zważywszy na opisany cel, funkcję i przedmiot postępowania co do skargi na przewlekłość poza zakresem rozstrzygania w niniejszym postępowaniu znalazły się podnoszone w skardze kwestie udostępniania pełnomocniczce pokrzywdzonej akt śledztwa, umożliwiania sporządzania kopii, odniesienia się prokuratora nadzorującego postępowanie do cierpień pokrzywdzonej, zawiadamiania pokrzywdzonej i jej pełnomocniczki o terminach czynności procesowych, następstw upływu czasu dla treści relacji świadków.

Postępowanie przygotowawcze w niniejszej sprawie toczy się już blisko dwa lata (od 27 maja 2017 r.) co w kontekście jej zakresu przedmiotowego, rozmiaru i stopnia skomplikowania postępowania dowodowego i prawnokarnego wartościowania, wagi sprawy dla pokrzywdzonej i aktywności stron jest czasem nadmiernym.

Sąd Okręgowy orzekający w przedmiocie zażalenia pokrzywdzonej i jej pełnomocniczki na postanowienie o umorzeniu śledztwa wskazał na zaniechania organów ścigania w początkowym etapie postępowania przygotowawczego stwarzające ryzyko zniekształcenia niektórych dowodów i utratę części z nich (postanowienie str.5-6).

W sytuacji gdy istotne wiadomości w sprawie mogły mieć osoby uczestniczące w urodzinowej imprezie pokrzywdzonej i jej przyjaciółki, a część z nich wyszła stamtąd przed zdarzeniem, to najsprawniejszym sposobem uzyskania ich danych było przekazanie tej informacji przez pokrzywdzoną, co nastąpiło 30.06.2017 r., gdy jej pełnomocniczka złożyła wykaz tych osób i adresy części z nich (k.160-161). Przesłuchanie wskazanych ponad trzydziestu osób do 25 października 2017 r., (a nie jak twierdzi pełnomocniczka do grudnia 2017 r.) nie jest czasem nadmiernym uwzględniając poszukiwanie adresów części z nich i wykonywanie innych czynności procesowych w tym czasie.

Upływ ponad dwóch miesięcy od czasu wydania postanowienia dowodowego (5.06.2017r.) do czasu otrzymania wyniku badania toksykologicznego (16.08.2017 r.) nie miał wpływu na ogólne wydłużenie śledztwa ponad czas niezbędny do wyjaśnienia istotnych okoliczności ponieważ w tym początkowym etapie postępowania przeprowadzane były inne konieczne czynności procesowe.

Te same argumenty odnoszą się opinii (...) dotyczącej substancji występujących w organizmie pokrzywdzonej opisanych w opinii toksykologicznej. Postanowienie w tym zakresie zapadło zaraz po otrzymaniu opinii toksykologicznej - 16.08.2017 r. (k.269-271), a opinia wpłynęła 3.11.2017 r. (k.370-392).

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii sądowo-lekarskiej na okoliczność mechanizmu powstania obrażeń pokrzywdzonej mogło zapewne zapaść wcześniej niż 4.12.2017 r. (k.475-476). Zważywszy, że opinia została wydana trzy dni potem (k.523-529) sytuacja ta nie miała wpływu na ocenę przewlekłości śledztwa.

Jest jasne, że to prokurator jest gospodarzem postępowania przygotowawczego i rozstrzyga przeprowadzenie jakich dowodów jest niezbędne dla czynienia prawdziwych ustaleń. Trzeba jednak zauważyć, że do wydania nowej opinii psychologicznej celem wyjaśnienia okoliczności ujętych w zaleceniach Sądu Okręgowego i dalszych wyliczonych w postanowieniu prokuratora nie było konieczne przesłuchanie osób z których wsparcia terapeutycznego korzystała pokrzywdzona, ani uzyskanie dokumentacji tego leczenia. Przekonuje o tym tak treść pytań do biegłych jak i wywód opinii (k. 884, 1070-1094). Tak więc pięciomiesięczne (4.04.2018 r.- 3.09.2018 r.) opóźnienie w wydaniu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii psychologicznej innego biegłego wymienionej w zaleceniach Sądu Odwoławczego nie znajduje uzasadnienia. Upływ sześciu miesięcy od przesłania akt do wydania opinii (3.09.2018 r.- 15.04.2019 r.) jest nadmierny i choć nie jest „zawiniony” przez prokuratora, to przecież prawo pokrzywdzonego do rozpoznania jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki nie może być limitowane niedostatkami techniczno-organizacyjnymi, niewystarczającą liczbą biegłych, ich nadmiernym obciążeniem pracą.

Podobnie rzecz ma się z opinią (...) z zakresu toksykologii. Postanowienie w tym zakresie wykonujące zalecenie Sądu Odwoławczego zapadło bez opóźnienia (16.04.2018 r.- k.714-715). Jednak sama opinia wpłynęła dopiero po ponad dziesięciu miesiącach (27.02.2019 r.- k.1056-1064). Takie opóźnienie nie znajduje uzasadnienia w przedmiocie i zakresie tej ekspertyzy. Jak już była o tym mowa wyżej przewlekłość postępowania nie musi się wiązać z uchybieniami organu prowadzącego postępowanie, lecz może wynikać z braków organizacyjnych, ale to rzeczą państwa jest stworzenie takich warunków, by postępowania toczyły się sprawnie.

Jeśli zdaniem prokuratora do wydania opinii toksykologicznej niewystarczająca była dokumentacja medyczna, lecz potrzebne było przesłuchanie lekarzy i ratowników medycznych, którzy nocą z 26 na 27 maja 2017 r. udzielali pokrzywdzonej pomocy, na okoliczność podawanych jej leków, to kwestia ta powinna być znana nie później niż na początku kwietnia 2018 r. Zatem przesłuchanie lekarzy 29.11.2018 r. i 6.12.2018 r. nastąpiło z około sześciomiesięcznym opóźnieniem.

Pokrzywdzona od początku wskazywała na mężczyzn, którzy mieli popełnić przestępstwo na jej szkodę. Prokurator uznał, że istotne znaczenie może mieć uzyskanie danych z ich telefonów komórkowych, o co wystąpił już 9 czerwca 2017r. Opinia z badań telefonów osób podejrzewanych wpłynęła 18.08.2017 r. (k.273-275). Jednak następnie była uzupełniana do10.09.2018 r. (k.909-973), choć kwestie wymagające wyjaśnienia przy użyciu tego dowodu były od początku takie same.

Wykonując zalecenie Sądu Okręgowego prokurator w dniu 16.04.2018 r. wydał postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii (...) na okoliczność badania śladów biologicznych (k.713). Potrzeba weryfikacji relacji pokrzywdzonej poprzez ten dowód rysowała się już pod koniec czerwca 2017 r., kiedy została ona przesłuchana (k.102-106). Odstęp ponad trzech miesięcy pomiędzy wydaniem postanowienia dowodowego i przesłaniem materiału dowodowego oraz porównawczego (25.07.2018 r.- k. 750) jest nadmierny. Konieczność ponownego pobrania materiału porównawczego z powodu uchybienia w oznaczeniu pierwotnego nie usprawiedliwia zwłoki.

W rezultacie wskutek opisanych okoliczności toczące się przez blisko dwa lata śledztwo trwało istotnie dłużej niż to niezbędne dla wyjaśnienia wszystkich okoliczności ważkich dla podjęcia decyzji końcowej przez co prawo pokrzywdzonej A. J. do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone.

Sąd rozpoznający skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego nie jest uprawniony do ingerowania w tok postępowania przygotowawczego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2014 , (...) 5/14, LEX nr 1466594). Zalecone do podjęcia przez organ prowadzący (nadzorujący) postępowanie czynności nie mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy (art. 12 ust. 3 ustawy o skardze). Nie było więc możliwe nakazanie prokuratorowi dopuszczenia dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej dotyczącej stanu zdrowia pokrzywdzonej a także uzyskania dokumentacji medycznej pokrzywdzonej z jej pobytu w szpitalu i ze stacji pogotowia ratunkowego. Można zauważyć, że opinia psychologiczna (...) odnosi się do okoliczności wymienionych w punkcie II.a skargi, a dokumenty wymienione w punkcie II.b skargi znajdują się w aktach.

Jeśli chodzi o żądanie skargi przyznania pokrzywdzonej sumy pieniężnej z tytułu stwierdzonej przewlekłości, to Sąd Apelacyjny uznał, że kwota 5000 złotych wstępnej rekompensaty za krzywdę będzie odpowiednią w relacji do czasu opóźnienia, dużego znaczenia dla pokrzywdzonej przedmiotu śledztwa oraz wynikającego z zeznań świadków, opinii biegłych znacznego rozmiaru cierpienia pokrzywdzonej mającego także źródło w przedłużającym się postępowaniu przygotowawczym.

Nie jest uzasadniony wniosek o przyznanie skarżącej kosztów zastępstwa adwokackiego w sprawie o naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Możliwości takiej nie przewiduje ustawa o skardze (…) ani odpowiednio stosowane przepisy Kodeksu postepowania karnego (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 grudnia 2009 r. II S 27/09, LEX nr 584394).

Orzeczenie o zwrocie uiszczonej opłaty ma oparcie w art. 17 ust. 3 ustawy o skardze.

SSA Andrzej Kot SSA Cezariusz Baćkowski SSA Wiesław Pędziwiatr