Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 63/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSO Ewa Oknińska

Protokolant:

sekretarz sądowy Justyna Szubring

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2019 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. T.

przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.

o zapłatę

I oddala powództwo,

II zasądza od powoda W. T. na rzecz pozwanego (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. kwotę 5.400 (pięć czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 63/19

UZASADNIENIE

Powód W. T. domagał się zasądzenia od pozwanej (...) Sp. z o.o. T. kwoty 94.166,08 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 20 maja 2016 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że pozwana jest jego dłużnikiem z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na podstawie umów zawartych w dniu 27 lutego 2013 r. w wysokości 90.000 zł. Tego dnia, poprzednik pozwanej – (...) Sp. z o.o. w G. zawarła z powodem i jego żoną dwie umowy nr (...) o zobowiązanie do ustanowienia służebności przesyłu z możliwością wypłaty odszkodowania. Na podstawie w/w umów powód i jego żona wyrazili zgodę na eksploatację istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 192,6 mb przebiegającego przez ich nieruchomość oraz na wybudowanie gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 192,6 mb z infrastrukturą oraz jego eksploatację. Strony ustaliły wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu dla istniejącego gazociągu w kwocie 15.247 zł, a dla projektowanego w wysokości 29.753 zł Na podstawie umowy nr (...) właściciele nieruchomości wyrazili zgodę na eksploatację istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 200 mb przebiegającego przez ich nieruchomość oraz na wybudowanie gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 200 mb z infrastrukturą oraz jego eksploatacją. Strony ustaliły wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu dla istniejącego gazociągu w kwocie 15.493 zł, a dla projektowanego w wysokości 29.507 zł. W dniu 12 maja 2016 r. powód z małżonką złożyli w formie aktu notarialnego oświadczenie o ustanowieniu służebności przesyłu. Służebności zostały wpisane w działach III Ksiąg (...) i (...). Jednakże finalnie z uwagi na wniosek poprzednika prawnego pozwanej Spółki, Sąd Rejonowy w Mrągowie wykreślił służebności przesyłu. Z takim stanem rzeczy powód się nie zgadza. W jego ocenie pozwany sam skonstruował umowę na ustanowienie służebności oraz ustalił kwotę wynagrodzenia. Pomimo wykonania umowy, wybudowania urządzeń, pozwany nie wypłacił mu żadnego wynagrodzenia, a z działek od wielu lat korzysta. Odnośnie kwestii ważności oświadczeń woli właścicieli nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu, to stwierdzić należy, że wbrew twierdzeniom pozwanego, wszelkie essentialia negotti umów o ustanowienie służebności przesyłu zostały wiernie recypowane do treści tych oświadczeń.

Wartość przedmiotu sporu została wyliczona z uwzględnieniem: kwoty 90.000 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na podstawie umów nr (...) oraz kwoty 4.166,80 zł tytułem kosztów wynikających z aktów notarialnych. (k. 4-7).

W odpowiedzi na pozew, pozwana (...) Sp. z o.o. w T. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenia od powoda na jej rzec zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwana potwierdziła fakt zawarcia z powodem i jego żoną dwóch umów, obejmujących zgodę na eksploatację istniejącego gazociągu i zgodę na wybudowanie nowego wraz z infrastrukturą i jego eksploatację. Zgodnie z umowami, właściciele zobowiązali się do złożenia oświadczenia o ustanowieniu służebności w formie aktu notarialnego i według ustalonego wzoru i wpisania w treści aktu postanowień umownych z § 1 ust. 1-6, z § 2 ust. 1, § 8 ust. 1 oraz wpisania wysokości jednorazowego wynagrodzenia. Nadto, w dniu 18 marca 2014 r. powód złożył dwa oświadczenia o uchyleniu się od części złożonego oświadczenia w postaci umów z dnia 27 lutego 2013 r. tj. w zakresie zobowiązania do ustanowienia służebności na gazociąg i wyrażeniu zgody na wycinkę drzew bez należnego odszkodowania. W ocenie pozwanej, umowy z dnia 27 lutego 2013 r. zostały per facta conludentia rozwiązane, a zatem roszczenie powoda jest bezpodstawne. Zgodnie z umową, ustanowienie służebności miało nastąpić niezwłocznie po zawarciu umowy, zaś powód i jego małżonka takie oświadczenie złożyli dopiero po 3 latach od zawarcia umowy tj. w dniu 12 maja 2016 r. i nastąpiło po tym, jak w sprawie sądowej biegły ustalił wynagrodzenie za ustanowienie służebności w znacznie mniejszych kwotach niż wynikało to z umów z dnia 27 lutego 2013 r. W ocenie pozwanej, opisane zachowania powoda i jego żony wskazuje jednoznacznie, że ich wolą było rozwiązanie zawartych w dniu 27 lutego 2013 r. umów. Nadto w toku postępowania o ustanowenie służebności, pozwana podniosła zarzut zasiedzenia, twierdząc, że uzyskała tytuł prawny do nieruchomości powoda i jego małżonki już w 2006 r., co przesądza o braku causy dla zawarcia umów, tym samym prowadzi do wniosku, że zawarte umowy są nieważne.

Z ostrożności procesowej pozwana podniosła, że powód wraz z małżonką nie ustanowili skutecznie służebności na swoich nieruchomościach, zgodnie z zawartymi umowami, a tym samym nie wykonali swojego świadczenia, które było podstawą wypłaty wynagrodzenia. Dodatkowo, pozwana podniosła, że jej poprzednik prawny nabył przez zasiedzenie służebność przesyłu w drodze zasiedzenia co do gazociągu (...)najpóźniej z dniem 28 listopada 2006 r., co świadczy o braku causy dla ustanowienia służebności w drodze umowy. Roszczenie powoda stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego na podstawie art. 5 k.c., w szczególności z zasadą uczciwego działania i dobrych obyczajów (k. 71-85).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 lutego 2013 r. poprzednik prawny pozwanej (...) Sp. z o.o. w (...) Sp. z o.o. w G. zawarła z powodem i jego żoną B. T. umowę nr (...) o zobowiązanie do ustanowienia służebności przesyłu z możliwością wypłaty odszkodowania. Na podstawie umowy, powód i jego żona wyrazili zgodę na eksploatację istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia(...) M. o długości 192,6 mb przebiegającego przez nieruchomość, stanowiącą ich współwłasność, oznaczoną jako działka gruntu nr (...), objętej księgą wieczystą Kw (...) oraz na wybudowanie na nieruchomości gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 192,8 mb wraz z infrastrukturą oraz jego eksploatację. Strony ustaliły jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu dla istniejącego gazociągu (...)w kwocie 15.247 zł a dla projektowanego gazociągu (...)w kwocie 29.753 zł.

Tego samego dnia, tj. 27 lutego 2013 r. poprzednik prawny pozwanej spółki oraz powód i jego żona zawarli umowę nr (...) o zobowiązanie do ustanowienia służebności przesyłu z możliwością wypłaty odszkodowania. Na jej podstawie powód i jego żona) wyrazili zgodę eksploatację istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 200 mb przebiegającego przez nieruchomość stanowiącą ich współwłasność, oznaczoną jako działka nr (...), objętej księgą wieczystą Kw (...) oraz na wybudowanie na nieruchomości gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 205mb wraz z infrastrukturą oraz jego eksploatację. Strony ustaliły jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności dla istniejącego gazociągu (...)w kwocie 15.493 zł, a dla projektowanego gazociągu (...)kwotę 29.507 zł.

W obu umowach ustalono, że wskazane kwoty nie będą podlegały waloryzacji i będą przysługiwać współwłaścicielom po przedłożeniu odpisu notarialnego oświadczenia o ustanowieniu służebności przesyłu – sporządzonego zgodnie z projektem stanowiącym (...)i po otrzymaniu przez Przedsiębiorstwo (...) zawiadomienia z sądu o dokonaniu wpisu służebności przesyłu w księdze wieczystej. Wynagrodzenie miało zostać wypłacone właścicielom w terminie 21 dni od daty otrzymania ww. zawiadomienia z sądu o dokonanym wpisie służebności przesyłu w księdze wieczystej (§ 5 umów).

W § 6 każdej z umów, uzgodniono, że koszty związane z ustanowieniem służebności, koszty wynagrodzenia Notariusza, koszty sądowe, koszty wpisów zostaną pokryte przez Przedsiębiorstwo (...).

Strony ustaliły również, że postanowienia umów wyczerpują w całości wszelkie roszczenia współwłaścicieli względem przedsiębiorstwa gazowniczego, w tym z tytułu korzystania przez nie i jego poprzedników prawnych z nieruchomości w związku z istniejącym gazociągiem w/c (...) i bezumownym korzystaniem z nieruchomości oraz z tytułu ustanowienia służebności przesyłu dla zaprojektowanych i istniejących gazociągów w/c. Jednocześnie współwłaściciele zobowiązali się do niedochodzenia w przyszłości jakichkolwiek roszczeń względem przedsiębiorstwa (§ 8 umów)

Współwłaściciele nieruchomości (powód i jego małżonka) zobowiązali się do złożenia oświadczenia o ustanowieniu odpłatnej służebności przesyłu w formie aktu notarialnego według wzoru stanowiącego (...) (...), a w treści aktu zostaną zawarte postanowienia umowy tj. § 1 ust. 1, 2, 3, 4, 5 i 6, § 2 ust. 1 oraz § 8 ust. 1 oraz zostanie podana wysokość jednorazowego wynagrodzenia (vide: § 9 każdej z umów).

W § 11 obu umów Spółka (...) zastrzegła sobie prawo rozwiązania umowy bez ponoszenia finansowych i prawnych konsekwencji, w przypadku gdy nie dojdzie do umieszczania projektowego gazociągu wraz z infrastrukturą na nieruchomości należącej do powoda i jego małżonki. Uprawienie rozwiązania umowy ograniczone było do części dotyczącej gazociągu projektowanego. Ustalono, że w przypadku gazociągu istniejącego, postanowienia umowy pozostają w mocy.

Integralną częścią umów były m.in. projekty oświadczenia o ustanowieniu służebności przesyłu w formie aktu notarialnego. W ich treści odzwierciedlono zapisy umowy § 1 ust. 1, 2, 3, 4, 5 i 6, § 2 ust. 1 oraz § 8 ust. 1 wraz ze wskazaniem wysokości jednorazowego wynagrodzenia.

(dowód: umowa (...) k. 25-28 i 98-100, projekt oświadczenie k. 104-105, umowa (...) k. 29-32, 106-108, wypis z gruntów k. 109, projekt oświadczenie k. 109v-110)

Gazociąg wysokiego ciśnienia (...)przebiegający m.in. przez działki nr (...) został uruchomiony w dniu 27 listopada 1976 r. (bezsporne).

W dniu 18 marca 2014 r. powód złożył dwa oświadczenia o uchyleniu się od części złożonych oświadczeń woli w umowach zawartych w dniu 27 lutego 2013 r. (...)w zakresie oświadczeń co do zobowiązania się do ustanowienia służebności na istniejący gazociąg (...)z powodu braku należytej wiedzy co do właściwych przesłanek ustanowienia służebności wraz z uprawnieniem do należytego odszkodowania we właściwej wysokości i wezwał Przedsiębiorstwo (...) do podjęcia negocjacji.

(dowód: oświadczenie z dnia 18 marca 2014 r. k. 111 i 112)

W dniu 27 marca 2017 r. powód zainicjował postępowanie przed Sądem Rejonowym w Mrągowie o ustanowienie na rzecz (...) Sp. z o.o. w W. służebności przesyłu istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości 192,6 mb, przebiegającego przez nieruchomość należącą do powoda i jego żony, oznaczoną jako działka ewidencyjna nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Mrągowie prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz przez nieruchomość, oznaczoną jako działka ewidencyjna (...), objętej księgą wieczystą Kw Nr (...) za odpłatnością na rzecz powoda i jego żony w kwocie po 35.000 zł za gazociąg umieszczony na dwóch działkach. Ponadto powód wniósł o ustanowienie służebności przesyłu istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...) (...)o długości 192,8 mb, przebiegającego przez działki nr (...). W odpowiedzi na powyższy wniosek pozwany wskazał, że brak jest podstaw do występowania przez powoda z powyższym roszczeniem, albowiem miedzy stronami doszło do zawarcia umów.

W toku postępowania o ustanowienie służebności przesyłu, dokonano oceny wartości rynkowej służebności przesyłu istniejącego gazociągu (...)na (...)na poziomie 3.600 zł, zaś dla wbudowanego gazociągu (...)na działce (...) na poziomie 3.800 zł.

(bezsporne, a nadto dowód z dokumentów znajdujących się w aktach SR w Mrągowie (...): wniosek k. 2-3, rozszerzenie wniosku –k. 233-236 , odpowiedź na wniosek – k. 43-49, opinia biegłego – k. 334 uzasadnienie wyroku SR w Mrągowie k. 485-490 )

Jeszcze przed rozstrzygnięciem sprawy o ustanowienie służebności, powód wraz z żoną w dniu 12 maja 2016 r. złożyli 2 oświadczenia w formie aktów notarialnych,

1)  w § 3 aktu notarialnego ((...)) oświadczyli, że na nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), objętej księgą wieczystą Kw Nr (...) ustanawiają na rzecz pozwanego nieograniczoną w czasie służebność przesyłu, wyłącznie w zakresie niezbędnym do realizacji warunków umowy nr (...), polegającą na prawie do eksploatacji przez przedsiębiorcę istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia(...)o długości 192,6 mb, w pasie 4 m (po 2 m po obu stronach gazociągu od jego osi) oraz na wybudowaniu na działce gruntu nr (...) gazociągu wysokiego ciśnienia(...)o długości 192,8 mb, na nieograniczonym korzystaniu przez przedsiębiorcę z nieruchomości w zakresie niezbędnym do przesyłania gazu, wykonywania wszelkich prac eksploatacyjnych na sieci gazowej, swobodnym dostępie służb gazowniczych w celu usunięcia awarii, wykonania prac konserwacyjnych, rozbiórkowych, modernizacyjnych i remontowych przedmiotowego gazociągu, za jednorazowym wynagrodzeniem dla istniejącego gazociągu w kwocie 15.247 zł, a dla projektowanego gazociągu w kwocie 29.753 zł,

2)  w § 3 aktu notarialnego ((...)) oświadczyli, że na nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), objętej księgą wieczystą (...) ustanawiają na rzecz pozwanego nieograniczoną w czasie służebność przesyłu, wyłącznie w zakresie niezbędnym do realizacji warunków umowy nr (...), polegającą na prawie do przez przedsiębiorcę istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości około 200 mb w pasie 4 m (po 2 m po obu stronach gazociągu od jego osi) oraz na wybudowaniu gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości około 205 mb, na nieograniczonym korzystaniu przez przedsiębiorcę z nieruchomości w zakresie niezbędnym do przesyłania gazu, wykonywania wszelkich prac eksploatacyjnych na sieci gazowej, swobodnym dostępie służb gazowniczych w celu usunięcia awarii, wykonania prac konserwacyjnych, rozbiórkowych, modernizacyjnych i remontowych przedmiotowego gazociągu, za jednorazowym wynagrodzeniem dla istniejącego gazociągu w kwocie 15.493 zł, a dla projektowanego gazociągu(...)w wysokości 29.507 zł.

Sąd Rejonowy w Mrągowie w księgach (...) (obecnie Kw (...)) oraz (...) (obecnie Kw (...)), w dziale III dokonał wpisu:

1)  służebności przesyłu nieograniczonego w czasie, wyłącznie w zakresie niezbędnym do realizacji warunków umowy nr (...), polegającą na prawie do eksploatacji przez przedsiębiorstwo istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości około 192,6 mb, w pasie 4 m (po 2 m po obu stronach gazociągu od jego osi) oraz na wybudowaniu na nieruchomości oznaczonej nr działki (...) gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości około 192,8 mb na nieograniczonym korzystaniu przez przedsiębiorstwo z nieruchomości w zakresie niezbędnym do przesyłania gazu, wykonywania wszelkich prac eksploatacyjnych na sieci gazowej, swobodnym dostępie służb gazowniczych, modernizacyjnych w celu usunięcia awarii wykonania prac konserwacyjnych, rozbiórkowych, modernizacyjnych i remontowych przedmiotowego gazociągu wpisanej na rzecz (...) Sp. z o.o. z/s Zakład (...) w O. z/s w G.,

2)  służebności przesyłu nieograniczonego w czasie, wyłącznie w zakresie niezbędnym do realizacji warunków umowy nr (...), polegającą na prawie do eksploatacji przez przedsiębiorstwo istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości około 200 mb, w pasie 4 m (po 2 m po obu stronach gazociągu od jego osi) oraz na wybudowaniu na nieruchomości oznaczonej nr działki (...) gazociągu wysokiego ciśnienia (...)o długości około 205 mb na nieograniczonym korzystaniu przez przedsiębiorstwo z nieruchomości w zakresie niezbędnym do przesyłania gazu, wykonywania wszelkich prac eksploatacyjnych na sieci gazowej, swobodnym dostępie służb gazowniczych, modernizacyjnych w celu usunięcia awarii wykonania prac konserwacyjnych, rozbiórkowych, modernizacyjnych i remontowych przedmiotowego gazociągu wpisanej na rzecz (...) Sp. z o.o. z/s Zakład (...) w O. z/s w G..

(bezsporne, a nadto dowód: wydruki z ksiąg wieczystych k. 21-26 w aktach sprawy (...) SR w Mrągowie, odpisy Kw k. 118-128, wydruki z ksiąg wieczystych k. 458-469 z akt sprawy(...)w Mrągowie oraz dowód z dokumentów z akt niniejszej sprawy: wydruki z ksiąg wieczystych k. 15-19, oświadczenie o ustanowieniu służebności przesyłu (...) k. 22-24)

Wyrokiem z dnia 21 września 2016 r. Sąd Rejonowy w Mrągowie oddalił wniosek powoda o ustanowienie służebności przesyłu. W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że w związku z ustanowieniem służebności przesyłu, zbędne było ponowne regulowanie kwestii wymienionego ograniczonego prawa rzeczowego.

Sąd Okręgowy w Olsztynie w sprawie(...)w dniu 15 marca 2017 r. oddalił apelację (...) Sp. z oo. z/s w W. od tego postanowienia.

(dowód: uzasadnienie wyroku SR w Mrągowie w sprawie (...)k. 485-490 tychże akt, wyrok i uzasadnienie w sprawie (...)k. 528 i 531-538 ww. akt)

W dniu 10 maja 2017 r. pozwana złożyła pozew o uzgodnienie treści księgi wieczystej Kw Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z działu III ograniczonego prawa rzeczowego – służebności przesyłu o uzgodnienie treści księgi wieczystej Kw Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z działu III ograniczonego prawa rzeczowego – służebności przesyłu. Pozwana wskazała m.in. na niezgodność oświadczeń właścicieli z treścią zawartych wcześniej umów.

Wyrokiem z dnia 19 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Mrągowie usunął niezgodność między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym w księdze wieczystej Kw Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym i nakazał wykreślić z działu III księgi ograniczone prawo rzeczowe - służebność przesyłu. Ponadto Sąd usunął niezgodność między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym w księdze wieczystej Kw Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym i nakazał wykreślić z działu III księgi ograniczone prawo rzeczowe - służebność przesyłu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że oświadczenia powoda i jego małżonki nie zostały zawarte zgodnie z postanowieniami umów z dnia 27 lutego 2013 r., a treść podpisanych przez nich aktów notarialnych nie została przygotowana zgodnie z (...). Sąd ten wskazał, że brak w nich było zapisu, że zapłata wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu wyczerpuje wszelkie roszczenia właścicieli względem przedsiębiorstwa gazowniczego z tytułu posadowienia i eksploatacji gazociągu. Wskazał również, że treść służebności nie do końca odpowiada przyjętym w umowach uzgodnieniom, co powoduje, że przedmiotowe oświadczenia – jako niezgodne z zobowiązaniem umownym – należy traktować jako jednostronne oświadczenia woli o ustanowieniu służebności przesyłu skutkujące nieważnością dokonanej czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą (art. 58 § 1 k.c.) i przez to niewywołujące skutków prawnych.

Od powyższego wyroku nie była składana apelacja, w związku z tym wyrok uprawomocnił się w dniu 23 listopada 2017 r.

(bezsporne, a nadto dowód z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy (...)– pozew –k. 2-12, wyrok SR w Mrągowie k. 119-120, uzasadnienie wyroku k. 128 -137)

Pismem z dnia 15 marca 2017 r. powód wezwał (...) Sp. z o.o. z/s w W. Oddział w O. do zapłaty kwoty 90.000 zł z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 20 maja 2016 r. oraz kosztów wynikających z aktów notarialnych w wysokości 4.166,80 zł.

(dowód: pismo k. 33)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zaoferowane przez strony dokumenty, w szczególności umowy o zobowiązanie do ustanowienia służebności przesyłu oraz dokumenty znajdujące się w aktach spraw inicjowanych przez strony niniejszego procesu.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że powód dochodził zapłaty za ustanowienie służebności przesyłu. Dlatego też, spór między stronami sprowadzał się do oceny, czy doszło do ustanowienia służebności przesyłu, czy doszło do rozwiązania umów z dnia 27 lutego 2013r., wpływu orzeczenia o wykreśleniu z działu III ksiąg wieczystych służebności przesyłu na uprawnienie powoda do żądania wypłaty wynagrodzenia z tytułu służebności przesyłu.

Analizując zasadność roszczenia, wskazać należy, że po dniu 3 sierpnia 2008 r. weszła w życie ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw wprowadzającą do kodeksu cywilnego w dziale III Księgi II rozdział III określający instytucję służebności przesyłu. Wprowadzona zmiana reguluje nie tylko kwestię budowanych nowych instalacji przesyłowych, ale również urządzeń już istniejących. Wynika to jednoznacznie z treści art. 305 1 k.c., skoro przepis nie tylko wskazuje na urządzenia, które przedsiębiorca przesyłowy zamierza wybudować, ale również tych, które są jego własnością, a zatem chodzi o urządzenia istniejące. Taka interpretacja jest również zgodna z wykładnią funkcjonalną nowelizacji, której jednym z celów było uprządkowanie stosunków prawnych powstałych na tle działania urządzeń przesyłowych.

Służebność przesyłu określa zakres w jakim przedsiębiorca przesyłowy może korzystać z cudzej nieruchomości, na której znajdują się (lub mogą się znajdować) jego urządzenia przesyłowe tj. wszelkie konstrukcje i instalacje tworzące linie doprowadzania i odprowadzenia płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia o podobnym przeznaczeniu. Do ustanowienia służebności może dojść w następujący sposób:

1)  na podstawie umowy przedsiębiorcy przesyłowego z właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości

2)  na podstawie konstytutywnego orzeczenia sądu,

3)  na podstawie decyzji administracyjnej wydanej w trybie art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

W przypadku pierwszego rodzaju źródła powstania służebności, dla oświadczenia właściciela, który to prawo ustanawia potrzebna forma aktu notarialnego. Przy czym, gdyby którakolwiek ze stron odmawiała zawarcia umowy – istnieje możliwość ustanowienia służebności w drodze orzeczenia sądowego.

W przedmiotowej sprawie powód i jego żona B. T. na podstawie umów z dnia 27 lutego 2013 r. zobowiązali się do ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomościach stanowiących ich współwłasność poprzez złożenie oświadczenia o ustanowieniu służebności przesyłu w formie aktu notarialnego według wzoru, stanowiącego (...). Strony w umowach uzgodniły, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności będzie przysługiwać właścicielom po:

- przedłożeniu odpisu aktu notarialnego obejmującego oświadczenie o ustanowieniu służebności przesyłu sporządzonego zgodnie z (...),

- po otrzymaniu przez pozwanego zawiadomienia z sądu o dokonaniu wpisu w księdze wieczystej.

W przedmiotowej sprawie pozwana nie wykazała, aby doszło do rozwiązania umów z dnia 27 lutego 2013 r., choćby w sposób dorozumiany. Dla czynności prawnych następczych (umowy rozwiązującej pierwotną umowę, oświadczenia o wypowiedzeniu umowy) została zastrzeżona dla celów dowodowych forma wskazana w przepisie art. 77 par. 2 k.c. Pozwany nie przedstawił dowodu, aby kwestionowane umowy były rozwiązane czy wypowiedziane, czy też uchylono się skutecznie od skutków ich zawarcia. W odpowiedzi na wniosek o ustanowienie służebności przesyłu pozwana utrzymywała, że umowy nadal wiążą strony. W par. 11 umów strony określiły uprawnienie pozwanego do rozwiązania umów w części w wyraźnie określonych przypadkach, które w niniejszej sprawie nie zachodzą. Ponadto nie można uznać, aby powód na podstawie oświadczeń z dnia 18 marca 2014 r. uchylił się skutecznie od części złożonych oświadczeń woli w zakresie oświadczeń co do zobowiązania się do ustanowienia służebności na istniejący gazociąg (...)z powodu braku należytej wiedzy. Nie zostało bowiem wykazane, aby oświadczenia woli złożone przez powoda w dniu 27 lutego 2013 r., dotknięte były wadą. Powód obecnie prezentuje stanowisko, że umowy z dnia 27 lutego 2013 r., nadal wiążą strony i nie zostały rozwiązanie.

Materiał dowodowy zaoferowany przez strony dowodzi jednoznacznie, że do ustanowienia służebności przesyłu nie doszło. Kwestia ta była badana w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (sygn. akt (...)). Sąd ustalił wówczas, że oświadczenia złożone w formie aktów notarialnych o ustanowieniu służebności przesyłu nie zostały zawarte zgodnie z postanowieniami umów, nie spełniały wymogów zgodności z (...). Brak było w nich zapisu, że zapłata umówionego wynagrodzenia wyczerpuje wszelkie roszczenia właścicieli względem przedsiębiorstwa gazowniczego z tytułu posadowienia i eksploatacji gazociągu, ponadto sama treść służebności nie odpowiadała w całości przyjętym w tych umowach uzgodnieniom. Sąd w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym – stwierdził, że oświadczenia powoda ni jego żony B. T. jako złożone niezgodnie z zobowiązaniem umownym, należy traktować jako jednostronne oświadczenia woli o ustanowieniu służebności skutkujące nieważnością dokonanej czynności, jako sprzecznej z ustawą (ar. 58 § 1 k.c.).

Zgodnie z treścią z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz innego organy państwowe i organy administracji publicznej, a w przypadku w ustawie przewidzianych także inne osoby. Związanie treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania przez podmioty wymienione w art. 365 § 1 k.p.c., że w objętej orzeczeniem sytuacji faktycznej stan prawny przedstawia się tak, jak wynika to z sentencji wiążącego wyroku (por. orzeczenie SN z 20 maja 2011 r.,(...)). W szczególności nie jest dopuszczalne prowadzenie ponowne sporu co do okoliczności faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia zakończonego sporu sądowego. Inaczej rzecz ujmując, nie jest dopuszczalne dokonywania odmiennych ustaleń zaistnienia przebiegu i oceny istotnych dla danego stosunku prawnego zdarzeń faktycznych w kolejnych procesach sądowych między tymi samymi stronami, chociażby przedmiot tych sporów się różnił (zob. orzeczenie SN z dnia 7 kwietnia 2011 r., (...)).

Oczywiście, moc wiążącą na podstawie art. 365 k.p.c. ma jedynie sentencja orzeczenia. Niemniej jednak w niektórych przypadkach nie jest i z obiektywnych względów nie może być w pełni wyrażona sentencja orzeczenia – ze względu na ogólność rozstrzygnięcia. W takich sytuacjach przy ustalaniu zakresu mocy wiążące dopuszcza się możliwość sięgnięcia do zawartych w uzasadnieniu motywów rozstrzygnięcia, w przypadku braku pisemnego uzasadnienia - w świetle odtworzenia na podstawie akt - rozumowania sądu (np. wyroki SN z dnia 8 marca 2010 r., (...), z dnia 10 lutego 2010 r., (...), z dnia 31 stycznia 2008 r., (...)). Stanowisko to jest zgodne z wyrażanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, że skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku, o której mowa w art. 365 § 1 k.p.c. jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, iż w procesie późniejszym kwestia ta nie może być już badana, a w konsekwencji zachodzi ograniczenie dowodzenia faktów, objętych prejudycjalnym orzeczeniem.

Na podstawie łączących strony umów powodowie zobowiązali się do złożenia oświadczenia o ustanowieniu służebności przesyłu według wzoru, stanowiącego (...)oraz wpisania w treści aktu postanowień umownych z § 1 ust. 1-6, z § 2 ust. 1 oraz § 8 ust. 1 oraz przez wpisanie wysokości jednorazowego wynagrodzenia. Powód i jego żona nie wykonali zobowiązania wynikającego z umów z dnia 27 lutego 2013 r., albowiem oświadczenia złożone w formie aktów notarialnych o ustanowieniu służebności przesyłu nie zostały zawarte zgodnie z postanowieniami umów. Powyższe znalazło potwierdzenie w prawomocnym wyroku Sądu, którym nakazano wykreślić z działu III księgi wieczystej Kw Nr (...) oraz działu III księgi (...) (...) ograniczone prawo rzeczowe. Zatem należy przyjąć, że nie doszło do ustanowienia służebności przesyłu, dlatego żądanie wynagrodzenia za ustanowienie służebności nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 305 ( 2) § 2 k.c., wedle której, gdy przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest to konieczne do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Ustanowienie służebności przez sąd następuje w postępowaniu nieprocesowym. Z treści tego przepisu, jednoznacznie wynika, że wynagrodzenie uwarunkowane jest ustanowieniem służebności przesyłowej. Świadczy o tym zwrot przepisu „ ... w zamian za ustanowienie służebności przesyłu ...”(vide: orzeczenia SN: (...)z dnia 14 października 2010 r., (...)z dnia 20 sierpnia 2009 r., (...)z dnia 7 sierpnia 2014 r., (...)z dnia 18 kwietnia 2012 r.). Powyższe oznacza, że właściciel nie może wystąpić o zapłatę wynagrodzenia bez wcześniejszego ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego.

Odnosząc się do żądania zwrotu kwoty 4.166,80 zł z tytułu kosztów związanych ze sporządzeniem aktów notarialnych ((...), (...) (...)), wskazać należy, że koszty te nie mogą obciążyć pozwanej. Jak wskazano wyżej, oświadczenia woli zostały złożone niezgodnie z umowami i nie wywołały żadnych skutków prawnych.

Ustosunkowując się do podniesionego przez pozwanego zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu w zakresie gazociągu (...), wskazać należy, ze zgodnie z treścią art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie jeżeli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia zaś również w zw. z przepisem art. 305 4 k.c. służebność przesyłu, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia, można nabyć przez zasiedzenie. W myśl ww. przepisu art. 292 kc do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie stosuje się przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie jedynie odpowiednio. Oznacza to, że ww. przepis samodzielnie określa charakter posiadania służebności gruntowej jako przesłanki nabycia jej przez zasiedzenie. Przesłanką tą jest posiadanie służebności polegające na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia znajdującego się na cudzej nieruchomości w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność.

W ocenie Sądu niewątpliwe jest, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z korzystaniem przez przedsiębiorcę z nieruchomości (i jego poprzedników prawnych) w zakresie gazociągu (...)nieprzerwanie przez 30 lat, licząc od uruchomienia gazociągu w dniu 27 listopada 1976 r. a zatem z korzystaniem mogącym prowadzić do zasiedzenia służebności w dniu 28 listopada 2006 r. Powyższe nie oznacza jednak, że nie istniała causa zawarcia umów z dnia 27 lutego 2013 r. Wskazać bowiem należy, że w powołanych umowach strony określiły szczegółowo obszar, zakres i warunki korzystania z nieruchomości. Tymczasem w niniejszym postępowaniu pozwana nie wykazała z jakiego obszaru korzystała z cudzej nieruchomości i czy zakres korzystania z nieruchomości pokrywał się z zakresem wskazanym w umowach.

Mając na uwadze powyższe, powództwo na podstawie powołanych przepisów podlegało oddaleniu.

Sąd pominął wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka H. S. na okoliczność sporządzenia oświadczenia o ustanowieniu służebności przesyłu. Okoliczności na które ma zeznawać świadek nie mają bowiem znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

W niniejszej sprawie Sąd nie dostrzegł konieczności zastosowania art. 5 k.c. Dla analizy czy zachodzą w sprawie przesłanki do zastosowania klauzuli generalnej w postaci zasad współżycia społecznego należy wziąć pod uwagę, że pozwane przedsiębiorstwo korzysta z nieruchomości powoda. Samo wystąpienie z żądaniem zapłaty wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, nie może być uznane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

O kosztach procesu Sąd orzekł po myśli art. 98 k.p.c. mając na względzie wynik procesu. Zasądzono od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5.400 zł tytułem kosztów procesu, obejmującą wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej.

SSO Ewa Oknińska

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13