Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Marek Szymanowski

SA Maria Jolanta Kazberuk

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 grudnia 2016 r. w B.

sprawy z odwołania A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o przeniesienie odpowiedzialności na spadkobierców za zobowiązania z tytułu składek

na skutek apelacji A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 maja 2016 r. sygn. akt V U 106/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. po 90 (dziewięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Maria Jolanta Kazberuk SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Marek Szymanowski

Sygn. akt III AUa 639/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzjami z dnia 18 grudnia 2015 r., działając na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2015 r., poz. 613) oraz ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 121), (...). (dot. A. Ż.), (...). (dot. M. Ż.), (...). (dot. E. Ż.) w przedmiocie przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek, ustalił wysokość zobowiązań K. Ż., zmarłego w dniu 6 października 2013 r., na dzień otwarcia spadku na łączną kwotę 16.059,27 złotych, w tym:

1)  na ubezpieczenia społeczne – 7.740,92 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres 09/2012 r. – 08/2013 r.; 442 złotych z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 6 października 2013 r.;

2)  na ubezpieczenie zdrowotne – kwotę 6.415,39 złotych z tytułu nie opłaconych składek za okres 04/2011 r. – 08/2013 r.; 817 złotych z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 6 października 2013 r.;

3)  na Fundusz Pracy – 643,96 złotych z tytułu nie opłaconych składek za okres 09/2012 r. – 08/2013 r.

oraz orzekł, iż A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż., jako spadkobiercy wyżej wymienionego płatnika, ponoszą odpowiedzialność w 1/3 części wymienionych kwot, tj. w wysokości po 5.353,09 złotych.

Odwołanie od powyższych decyzji wnieśli A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż.. Skarżący domagali się uchylenia zaskarżonych decyzji oraz uznania, że nie ponoszą odpowiedzialności jako spadkobiercy K. Ż. za jego zobowiązania z tytułu składek. W odwołaniu podnieśli, iż nie został sporządzony protokół spisu inwentarza, ponieważ nie było takiej konieczności. Nakłady na majątek wspólny spadkodawcy i jego małżonki – A. Ż., poczynione przez A. Ż. przewyższały wartość całej masy spadkowej. Łączna wartość składników spadku po K. Ż. została bowiem ustalona na kwotę 100.500 złotych, natomiast przedmiotowe nakłady wyniosły 222.717,20 złotych. W związku z powyższym, w ocenie skarżących brak jest aktywów stanowiących stan czynny spadku po zmarłym K. Ż..

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 4 maja 2016 r. oddalił odwołanie oraz zasądził od A. Ż., E. Ż., M. Ż. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych po 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że K. Ż. prowadził działalność gospodarczą i z tego tytułu zobowiązany był do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. W dniu 6 października 2013 r. K. Ż. zmarł. Po dokonaniu analizy konta zmarłego stwierdzono zaległość z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy w łącznej wysokości 16.059,27 złotych. Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. akt II Ns 225/14 stwierdził, że spadek po zmarłym K. Ż. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyli żona A. Ż., syn M. Ż., córka E. Ż. po 1/3 części.

Z dalszych ustaleń Sądu wynikało, iż w dniu 5 listopada 2014 r. w toku postępowania o dział spadku i podział majątku wspólnego przed Sądem Rejonowym w Białymstoku (sygn. akt II Ns 2965/14) spadkobiercy zawarli ugodę, na mocy której ustalili, iż w skład spadku po K. Ż. wchodzi udział w ½ części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w B. o wartości 200.000 złotych oraz samochód osobowy marki F. (...) o wartości 500 złotych. Ponadto na mocy tej ugody dokonali zgodnego podziału majątku wspólnego i działu spadku w ten sposób, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przyznano A. Ż. w całości, zaś samochód przyznano na współwłasność z udziałami po 1/3 części na rzecz każdego ze spadkobierców.

W zaskarżonych w niniejszym postępowaniu decyzjach organ rentowy ustalił, że odpowiedzialność za zobowiązania K. Ż. – do wysokości stanu czynnego spadku, który zgodnie z ugodą sądową przyjęto na kwotę 100.500 złotych – ponoszą jako spadkobiercy A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż. po 1/3 części. Zobowiązania te ustalone na łączną kwotę 16.059,27 złotych. Wobec powyższego odpowiedzialność każdego ze spadkobierców zamyka się kwotą 5353,09 zł.

Rozważając poczynione ustalenia Sąd I instancji w pierwszej kolejności wskazał, iż K. Ż., jako płatnik składek, na podstawie art. 46 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych zobowiązany był do obliczania, rozliczania oraz opłacania w terminach określonych ustawą, należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy. Odpowiedzialność spadkobierców za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne wynika z art. 98 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, który na podstawie art. 31 i 32 ustawy systemowej ma zastosowanie w niniejszym postępowaniu. Zgodnie z powołanym przepisem, do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Niewątpliwie postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 9 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. akt II Ns 225/14, spadek po K. Ż. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: A. Ż. w 1/3 części, M. Ż. w 1/3 części oraz E. Ż. w 1/3 części. Zgodnie z art. 1031 § 2 k.c., w treści obowiązującej w dniu otwarcia spadku (tj. dn. 6.10.2013 r.), w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Stosownie zaś do treści art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. W konsekwencji decyzja o odpowiedzialności spadkobierców za zaległości z tytułu nieopłaconych składek powinna uwzględniać zakres odpowiedzialności każdego ze spadkobierców.

Wnioskodawcy powoływali się w niniejszym postępowaniu na fakt, iż składniki majątku spadkowego po zmarłym K. Ż. nie stanowią stanu czynnego spadku, gdyż nakłady poczynione przez A. Ż. z majątku osobistego na majątek wspólny (jej i K. Ż.) przewyższały wartość składników wchodzących w skład spadku. Zdaniem wnioskodawców, w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, w sytuacji gdy długi spadkowe przewyższają wartość aktywów, brak jest majątku spadkowego pozwalającego na zaspokojenie wierzytelności przysługujących wierzycielom spadkodawcy. Sąd I instancji nie podzielił powyższego stanowiska odwołujących. W tym zakresie Sąd podkreślił, że podstawową zasadą dziedziczenia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest ponoszenie przez spadkobiercę odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (aktywa). Stan czynny to aktywa, długi spadkowe zaś nie wpływają na wysokość tego stanu. Co prawda w niniejszej sprawie spis inwentarza nie został sporządzony, jednakże składniki wchodzące w skład spadku i ich wartości wynikają z ugody zawartej w protokole rozprawy z dnia 5 listopada 2014 r. Sądu Rejonowego w Białymstoku w sprawie o sygn. akt II Ns 2965/14. Zgodnie z treścią ugody stan czynny spadku został ustalony na kwotę 100.500 złotych. Od chwili działu spadku, gdy wszyscy spadkobiercy odpowiadają z dobrodziejstwem inwentarza, a wysokość długu, zobowiązania podatkowego, jest mniejsza niż wartość stanu czynnego spadku zasada odpowiedzialności do wysokości udziału spadkowego oznacza obowiązek odniesienia długu do ułamka przypadającego spadkobiercy w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku (art. 98 § 1 o.p. w zw. z art. 1034 § 2 k.c.). Dodatkowo Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie o sygn. akt I SA/Po 783/09 (LEX nr 624368) stwierdził, iż okoliczność, że w wyniku działu spadku całą masę spadkową przejął jeden ze spadkobierców nie skutkuje zwolnieniem z odpowiedzialności pozostałych spadkobierców.

Wynikająca z art. 1034 § 2 k.c. w zw. z art. 98 § 1 ordynacji podatkowej zasada odpowiedzialności spadkobierców od chwili działu spadku do wysokości udziału spadkowego oznacza obowiązek odniesienia długu do ułamka przypadającego spadkobiercy w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku. Określenie „wielkość udziałów” o jakim mowa w przepisie art. 1034 § 2 k.c. należy rozumieć tak jak w art. 931-934 k.c. W żadnym zaś razie na zakres odpowiedzialności spadkobiercy w takim wypadku nie ma wpływu wartość rzeczywiście otrzymanej schedy spadkowej (art. 1035 k.c. w zw. z 211 k.c., art. 212 § 1-3 k.c., art. 1042 § 1-3 k.c.), albowiem ta z różnych względów może różnić się od schedy wyznaczonej wielkością udziału w spadku. Powodem może być choćby czynność dyspozytywna spadkobiercy, jaką jest zrzeczenie się spłaty czy dopłaty.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż bezspornym w sprawie było, iż w momencie otwarcia spadku, wysokość stanu czynnego spadku wynosiła 100.500 złotych (1/2 wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, tj. 100.000 złotych, oraz samochód osobowy o wartości 500 złotych). W żaden sposób na zmniejszenie tej kwoty nie wpływa fakt dokonania w formie ugody działu spadku oraz sposób podziału majątku w tym rozliczenie nakładów. Łączna kwota zobowiązania wskazywana przez organ rentowy, tj. 16.059,27 zł, została ustalona na dzień otwarcia spadku. Jest ona niższa niż wartość stanu czynnego spadku, do której to odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą odwołujący się. Istnienie zobowiązania, jak i jego wysokość określona w zaskarżonych decyzjach, nie była przez odwołujących się kwestionowana. W konsekwencji Sąd uznał, że organ rentowy prawidłowo, stosownie do treści art. 1034 § 2 k.c., podzielił powyższą kwotę w stosunku do wielkości udziałów przypadających na rzecz każdego ze spadkobierców (po 1/3 części).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2015 r., poz. 1078).

Apelację od powyższego wyroku wnieśli A. Ż., E. Ż. i M. Ż.. Zaskarżając wyrok w całości zarzucili mu naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

1.art. 45 § 1 i 2 k.r.o. poprzez ich niezastosowanie, polegające na:

a)nieuwzględnieniu dokonanego rozliczenia nakładów z majątku osobistego A. Ż. na majątek wspólny dorobkowy z małżeństwa ze spadkodawcą w sytuacji, gdy roszczenie to powstało zdecydowanie wcześniej, niż otwarcie i zostało wyczerpane w wyniku dokonania podziału majątku wspólnego i działu spadku;

b) uznaniu, że nakłady poczynione przez A. Ż. z jej majątku osobistego na majątek wspólny powinny zostać rozliczone dopiero w wyniku przeprowadzenia egzekucji z majątku spadkowego po K. Ż., podczas gdy roszczenie o rozliczenie nakładów przysługuje małżonkom już z dniem ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami, co w przedmiotowej sprawie nastąpiło z dniem 1.01.2011 r. w wyniku wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku Wydział V Rodzinny i Nieletnich z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie VRC 114/11;

2. art. 1031 § 2 k.c. w zw. z art. 1034 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, polegające na uznaniu, że wartość stanu czynnego spadku po K. Ż. wynosiła 100.500 zł, pomimo braku majątku stanowiącego stan czynny masy spadkowej, jak wynika wprost z treści ugody o dział spadku pomiędzy spadkobiercami.

Wskazując na powyższe apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I poprzez uwzględnienie i ustalenie, że A. Z., M. Ż. i E. Ż. jako spadkobiercy płatnika K. Ż. nie ponoszą odpowiedzialności za jego zobowiązania z tytułu składek, a w punkcie II poprzez zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz każdego z odwołujących kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna, gdyż Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz trafnej oceny prawnej sprawy pod kątem stwierdzenia odpowiedzialności A. Ż., M. Ż. i E. Ż. za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy zmarłego K. Ż.. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz wykładnię przepisów, dokonaną przez Sąd I instancji.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest ustalenie, czy odwołujący spadkobiercy zasadnie zostali obciążeni przez organ rentowy zobowiązaniami spadkodawcy K. Ż. z tytułu nieopłaconych składek.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów apelacji trzeba stwierdzić, iż apelacja nie formułuje zarzutów obrazy prawa procesowego, a jak wiadomo, w orzecznictwie sądowym dominuje pogląd, iż Sąd odwoławczy rozpoznający apelację związany jest zarzutami prawa procesowego, za wyjątkiem nieważności postępowania, którą w granicach zaskarżenia uwzględnić winien z urzędu. Z urzędu uwzględnia również stwierdzone przez siebie naruszenie prawa materialnego (uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07 OSNC 2008/6/55, Prok.i Pr.-wkł. 2009/6/60, Biul.SN 2008/1/13, Wspólnota 2008/7/44). Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, iż brak zarzutów obrazy prawa procesowego w apelacji skutkować musi przyjęciem stanu faktycznego ustalonego przez Sąd Okręgowy jako stanu ustalonego prawidłowo. Stąd Sąd Apelacyjny za podstawę swego orzeczenie przyjmuje stan faktyczny ustalony przez Sąd Okręgowy, w szczególności to, iż w momencie otwarcia spadku wysokość stanu czynnego spadku (aktywa) po zmarłym K. Ż. wynosiła 100.550 zł, zaś łączna kwota zobowiązania składkowego to 16.059,27 zł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zasługiwały na uwzględnienie podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego art. 45 § 1 i 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz art. 1031 § 2 k.c. w zw. z art. 1034 § 2 k.c., kwestionujące wysokość ustalonego stanu czynnego spadku. Zdaniem Sądu II instancji wbrew zarzutom apelacji wartość czynnego spadku po K. Ż. w wysokości 100.500 zł została ustalona prawidłowo. Stan czynny spadku rozumiany jest jako wartość aktywów (praw majątkowych) spadku. Jak wynika z poczynionych ustaleń, w skład spadku wchodziło: 1/2 wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, tj. 100.000 złotych oraz samochód osobowy o wartości 500 złotych. Sąd II instancji nie neguje faktu, iż prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie o sygn. akt VRC 114/11 została ustanowiona z dniem 1 stycznia 2011 r. rozdzielność majątkowa między małżonkami A. Ż. i K. Ż.. Z tym momentem pomiędzy małżonkami przestała istnieć wspólność majątkowa. Zaznaczyć jednak należy, że okoliczność, iż małżonkowie mają rozdzielność majątkową, nie wpływa na sposób dziedziczenia. Stąd po śmierci jednego z małżonków - do spadku z mocy ustawy będą powołani pozostały przy życiu małżonek, jak i dzieci spadkodawcy. Sąd Okręgowy trafnie też uznał, że w żaden sposób na zmniejszenie kwoty wartości czynnego spadku nie wpływa fakt dokonania w formie ugody działu spadku oraz sposób podziału majątku, w tym rozliczenie nakładów.

Przechodząc do meritum sprawy podkreślić należy, że zasady odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz Pracy, regulują przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r., poz. 749) w z. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U z 2015 r., poz. 121).

Zgodnie z art. 98 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa do odpowiedzialności spadkobierców dłużnika za zobowiązania składkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Bezspornie odwołujący są spadkobiercami ustawowymi zmarłego dnia 6 października 2013 r. K. Ż. (art. 922 § 1 i 3 k.c.). Postanowieniem z 9 kwietnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku w sprawie o sygn. akt I Ns 225/14 stwierdził, że spadek po zmarłym K. Ż. na podstawie ustawy, z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: A. Ż., M. Ż. oraz E. Ż. (każde w 1/3 części). Stosownie do treści art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku oznacza, że wierzyciele spadkowi mogą poszukiwać zaspokojenia nie tylko z przedmiotów i praw wchodzących do spadku, lecz również ze składników majątku osobistego spadkobiercy, byleby łączna wartość roszczeń wierzycieli nie przekraczała wartości udziału spadkowego konkretnego spadkobiercy. Wobec powyższego spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale tylko do określonej wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Zatem ZUS, jako wierzyciel spadkodawcy, po przyjęciu przez spadkobierców spadku z dobrodziejstwem inwentarza, może prowadzić egzekucję z majątku osobistego spadkobierców, jednak z ograniczeniem do wartości stanu czynnego spadku.

Zgodnie z treścią art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Skutkiem działu spadku jest ustanie solidarnej odpowiedzialności współspadkobierców za długi spadkowe, charakterystycznej dla fazy od otwarcia spadku do jego działu. Przeprowadzenie działu spadku (art. 1035 i art. 1037 k.c.) zmienia charakter odpowiedzialności spadkobierców, albowiem od tej chwili ponoszą oni odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów określonych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1034 § 2 k.c.). W myśl art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Powyższe oznacza, że „każdy ze spadkobierców odpowiada podzielnie za taką część długów spadkowych, która wynika z wielkości jego udziału spadkowego i proporcjonalnie do niej”. Każdy spadkobierca staje się zatem samodzielnym dłużnikiem tej części długów spadkowych, którą odzwierciedla jego udział spadkowy. Podkreślić należy, że na gruncie niniejszej sprawy do działu spadku doszło na mocy ugody zawartej przed Sądem Rejonowym w Białymstoku w dniu 5 listopada 2014 r. (sygn. akt II Ns 2965/14). Zgodnie z jej treścią spadkobiercy ustalili, iż w skład spadku po K. Ż. wchodzi udział w ½ części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w budynku przy ul. (...) w B., o wartości 200.000 złotych oraz samochód osobowy marki F. (...) o wartości 500 złotych. Ponadto na mocy tej ugody spadkobiercy dokonali zgodnego podziału majątku wspólnego i działu spadku w ten sposób, że spółdzielcze własnościowe prawo do ww. lokalu wraz z prawem do wkładu budowlanego przyznano A. Ż. w całości, zaś samochód przyznano na współwłasność z udziałami po 1/3 części na rzecz każdego ze spadkobierców - bez wzajemnych spłat i dopłat.

Wprawdzie w stosunku do majątku spadkowego zmarłego K. Ż. nie sporządzono spisu inwentarza, ale jak trafnie wskazał Sąd I instancji, wysokość stanu czynnego majątku spadkowego wynika z ugody zawartej w protokole rozprawy z dnia 5 listopada 2014 r. Sądu Rejonowego w Białymstoku w sprawie o sygn. akt II Ns 2965/14. Zgodnie z treścią tej ugody wartość spadku ustalono na kwotę 100.500 złotych (½ wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o wartości 200.000 zł oraz samochód osobowy o wartości 500 zł). Z kolei, jak wynika z ustaleń faktycznych, łączna wysokość zobowiązania składkowego na rzecz ZUS ustalona na dzień otwarcia spadku wyniosła 16.059,27 zł.

Skoro wysokość zobowiązania spadkodawcy jest mniejsza niż wartość stanu czynnego spadku, to zasada odpowiedzialności do wysokości udziału spadkowego oznacza obowiązek ("ponoszą") odniesienia długu do ułamka przypadającego spadkobiercy w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku. Określenie "wielkość udziałów", o jakim mowa w przepisie art. 1034 § 2 k.c., należy rozumieć tak jak w art. 931 § 2, art. 932 § 2 czy art. 933 § 1 i 2 k.c. Na zakres odpowiedzialności spadkobiercy nie ma wpływu wartość rzeczywiście otrzymanej schedy spadkowej (art. 1035 w związku 211, art. 212 § 1-3 k.c., art. 1042 § 1-3 k.c.), albowiem ta z różnych względów może różnić się od schedy wyznaczonej wielkością udziału w spadku. Powodem może być choćby czynność dyspozytywna spadkobiercy, jaką jest zrzeczenie się spłaty czy dopłaty. Tymczasem wyraźnego podkreślenia wymaga to, że przepisy kodeksu cywilnego o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe - podobnie jak większość przepisów prawa podatkowego, mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Nie mogą być więc traktowane jak przepisy względnie obowiązujące i uprawniające do zmiany zasad tej odpowiedzialności (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 listopada 2001 r. SA/Rz 329/00, MoPod 2002 nr 7, str. 30, Legalis).

Należy podkreślić, iż spadkobiercy A. Ż., M. Ż. i E. Ż. dokonując ugodą przed Sądem Rejonowym w Białymstoku w dniu 5 listopada 2014 r. (sygn. akt II Ns 2965/14) zgodnego działu spadku i podziału majątku wspólnego mieli świadomość, iż istnieją zobowiązania spadkodawcy w stosunku do ZUS z tytułu nieopłaconych składek, bowiem to właśnie organ rentowy wniósł o sądowe stwierdzenie nabycia praw do spadku po zmarłym K. Ż.. Stosownie do treści art. 1032 § 2 k.c. spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. W świetle powyższej regulacji rozliczenie nakładów z majątku osobistego A. Ż. na majątek wspólny z jej małżeństwa ze spadkodawcą, nie mogło nastąpić z pokrzywdzeniem wierzycieli spadkowych, skoro wszyscy spadkobiercy mieli wiedzę o istniejącym w dniu otwarcia spadku zobowiązaniu zmarłego spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przepis art. 1032 § 2 k.c. ma zastosowanie w takiej sytuacji, kiedy to spadkobiercy samodzielnie i arbitralnie decydują o tym, które długi spadkowe zaspokajają, a swoim działaniem krzywdzą pozostałych wierzycieli. Taka właśnie sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że organ rentowy oraz Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął odpowiedzialność odwołujących za zobowiązania składkowe zmarłego K. Ż. w zakresie adekwatnym do przypadających im udziałów spadkowych (po 1/3 zobowiązań), tj. w wysokości 5.353,09 zł. W rezultacie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wskazane wyżej decyzje organu rentowego oraz zaskarżony wyrok są prawidłowe, a wywiedziona przez wnioskodawców apelacja nie zawierała uzasadnionych podstaw.

Mając na uwadze powyższe, na mocy art. 385 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c., art. 105 § 1 zd. 1 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1804).

SSA Maria Jolanta Kazberuk SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Marek Szymanowski