Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie: SSA Bernard Chazan

SO del. Ewa Kukiełka-Próchnicka

Protokolant: Małgorzata Samuła

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W.

przeciwko Krajowemu Ośrodkowi (...) w W. (następcy prawnemu(...)

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 7 czerwca 2017 r., sygn. akt IV C 908/16

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu
w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Bernard Chazan Bogdan Świerczakowski Ewa Kukiełka-Próchnicka

Sygn. akt V ACa 1440/17

UZASADNIENIE

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 20 kwietnia 2010 r. złożyła sprzeciw od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego z 25 marca 2010 r., w sprawie z wniosku spółki o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną o numerze (...) o powierzchni 16.9000 ha położonej w M., gmina N., dla której Sąd Rejonowy w Pruszkowie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...), będąca własnością Skarbu Państwa a znajdująca się w użytkowaniu wieczystym (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., dokonana przez Prezesa(...) wypowiedzeniem z 11 grudnia 2008 r. jest uzasadniona co do kwoty 547.582,24 zł. Pismem z 1 września 2010 r. powódka zmodyfikowała powództwo (wniosek do SKO) wnosząc o ustalenie, że podwyższenie opłaty jest uzasadnione do kwoty 742.856,40 zł.

Wyrokiem z 3 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo. Po rozpoznaniu apelacji powoda Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 marca 2016 r. wyrok ten uchylił, zniósł postępowanie poczynając od rozprawy z dnia 19 stycznia 2011 r. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny uznał, że powód wskazał jako stronę pozwaną Skarb Państwa reprezentowany przez (...), powołując się na treść wniosku do SKO (zastępującego pozew) i sprzeciwu od orzeczenia SKO.

W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy wezwał do udziału w sprawie(...) (postanowienie z dnia 9 września 2016 r. – k.946), a następnie, postanowieniem z dnia 17 marca 2017 r. odmówił odrzucenia pozwu w sprawie przeciwko temu pozwanemu (k.988-990).

Wyrokiem z dnia 7 czerwca 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo przeciwko (...). Sąd ten uzasadnił wyrok w sposób następujący.

Postępowanie w przedmiocie ustalenia wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste w przypadku kwestionowania wypowiedzenia dokonanego przez właściciela lub zaproponowanych warunków umowy, toczy się w dwóch etapach na podstawie art. 78-81 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Etap postępowania sądowego zainicjowany jest przez wniesienie sprzeciwu od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu, co wynika z art. 80 ust 1 wskazanej ustawy. Zgodnie z tym przepisem w terminie 14 dni od doręczenia orzeczenia SKO, właściwy organ lub użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw. Skoro w sprzeciwie jako stronę przeciwną/pozwaną wskazano nieprawidłowo Skarb Państwa - (...) oznacza to, że we właściwym terminie (14 dni) nie wpłynął pozew skierowany przeciwko prawidłowo legitymowanemu podmiotowi. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie jednoznacznie wskazało, że do tej pory w procesie występował podmiot nieuprawniony z punktu widzenia charakteru postępowania. (...) jako państwowa osoba prawna na zasadzie powiernictwa działa we własnym imieniu na rzecz Skarbu Państwa i na podstawie art. 5 ust 2 i 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa wykonuje we własnym imieniu prawa i obowiązki związane z powierzonym jej mieniem Skarbu Państwa.

(...) będąca podmiotem prawidłowo legitymowanym do występowania w niniejszym procesie została wezwana do procesu dopiero w trakcie toczącego się postepowania postanowieniem z 9 września 2016 r. na skutek pisma powoda z 7 września 2016 r. Zgodnie z art. 198 k.p.c. wezwania do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez sąd zgodnie z artykułami poprzedzającymi, zastępuje pozwanie. Wobec powyższego wprowadzenie do procesu podmiotu właściwie legitymowanego nastąpiło dopiero w drodze wezwania z dniem 25 września 2016 r. (data doręczenia postanowienia k- 357) z konsekwencją doręczenia pozwu (sprzeciwu). Tak więc właściwe sporządzony sprzeciw/pozew pod względem określenia pozwanego został wniesiony z uchybieniem 14 dniowego terminu od doręczenia orzeczenia SKO. Wobec powyższego orzeczenie SKO z 25 marca 2010 r. nabrało mocy, albowiem wygasło uprawnienie płynące z prawa materialnego do odwołania się od jego treści. Ustalenie opłaty za użytkowanie wieczyste toczy się w specyficznym reżimie na drodze administracyjno-sądowej, w oparciu o konkretne przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami. Jedynie w sytuacji określonej w art. 80 ust 3 ustawy, w razie wniesienia sprzeciwu orzeczenie SKO traci moc. Sankcją niedotrzymania terminu materialnego jest oddalenie powództwa. Wobec wystąpienia przesłanki do oddalenia powództwa z powodu uchybienia terminowi prawa materialnego, Sąd orzekł jak w sentencji.

Sąd zauważył także, że wobec użycia terminu „ustalenie”, treść sprzeciwu powodowej spółki można by zinterpretować jako powództwo o ustalenie wysokości opłaty w trybie art. 189 k.p.c. W sprawie ustalenia opłaty, narzuconego przez ustawę o gospodarce nieruchomościami nie jest jednakże dopuszczalny tryb powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego przewidziany w art. 189 k.p.c. Takie powództwo również podlega oddaleniu albowiem użytkownik wieczysty nie ma interesu pranego w jego wytoczeniu.

Z podanych względów Sąd nie brał pod uwagę opinii biegłych ustalających wartość nieruchomości albowiem przyjmując istnienie przesłanki do oddalenia powództwa z przyczyn formalno - materialnych, Sąd nie oceniał zasadności dokonanego wypowiedzenia w odniesieniu do przyjętej wartości nieruchomości.

Powód wniósł apelację, zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił naruszenie art. 80 ust. 2 u.g.n. w zw. z art. 126 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 80 ust. 1 u.g.n., art. 80 ust. 1 w zw. z art. 80 ust. 2 u.g.n. oraz art. 130 § 1 k.p.c. Wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie. W obu przypadkach wniósł o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda kosztów za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ma uzasadnione podstawy.

Skarżący zarzucił naruszenie art. 80 ust. 1 i 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, których treść jest następująca: „1. Od orzeczenia kolegium właściwy organ lub użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. 2. Kolegium przekazuje właściwemu sądowi akta sprawy wraz ze sprzeciwem. Wniosek, o którym mowa w art. 78 ust. 2, zastępuje pozew.” Z kolei z art. 80 ust. 3 u.g.n. wynika, że w razie wniesienia sprzeciwu w terminie, orzeczenie traci moc, nawet gdy sprzeciw odnosi się tylko do części orzeczenia.

Zatem już samo tylko wniesienie sprzeciwu powoduje upadek orzeczenia, podobnie jak na przykład wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym (art. 505 § 1 k.p.c.), z tą tylko różnicą, że orzeczenie zawsze upada w całości, a nakaz zapłaty traci moc w części zaskarżonej sprzeciwem (art. 505 § 2 k.p.c.). Druga funkcja sprzeciwu od orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego wyraża się w tym, że z mocy samego prawa stanowi on żądanie przekazania sprawy właściwemu sądowi, i to bez względu na zachowanie 14 dniowego terminu, liczonego od doręczenia orzeczenia. Z powyższych przepisów wynika więc, że oznaczenie stron w sprzeciwie od orzeczenia SKO nie ma znaczenia prawnego. Należy podkreślić, wbrew stanowisku pozwanego, że sprzeciwu nie wnosi się „przeciwko” komuś, lecz w sprawie. „Przeciwko właścicielowi nieruchomości” składa się wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości, co wynika z art. 78 ust. 3 u.g.n. (por. też uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 25 maja 2007 r., I CSK 30/07). Poza tym nie ma istotnego znaczenia sposób sformułowania sprzeciwu, w tym ewentualne zamieszczenie w nim jakichkolwiek nowych żądań. Niesłusznie zatem Sąd Okręgowy dopatrzył się w treści sprzeciwu roszczenia o ustalenie wysokości opłaty i wadliwie w kilku miejscach uzasadnienia wyroku utożsamił sprzeciw z pozwem. To wniosek użytkownika wieczystego a nie sprzeciw tego podmiotu zastępuje pozew.

Skutkiem wniesienia sprzeciwu po terminie nie jest oddalenie powództwa, ale jego odrzucenie. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko jakie zawarł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 listopada 2015 r., V CSK 147/15: „W razie więc przekazania przez kolegium akt sądowi ze sprzeciwem wniesionym po terminie, uruchamiany jest proces cywilny, a ponieważ wniosek użytkownika wieczystego zastępuje pozew, w rezultacie nieterminowość sprzeciwu powinna być stwierdzona w ramach postanowienia odrzucającego pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.).”

Postanowieniem z dnia 17 marca 2017r. Sąd Okręgowy odmówił w tej sprawie odrzucenia pozwu, zaprzeczając tezie strony pozwanej, jakoby sprzeciw nie został złożony „przeciwko (...)” i stwierdzając, że „skoro we wniosku (zastępującym pozew) nie było jednoznacznego określenia właściwego podmiotu, powinno to być uwzględnione przez Sąd przy pierwotnym zakładaniu sprawy”. Sąd ten zauważył nadto, że w procesie nie doszło do wprowadzenia nowego podmiotu, innego niż określony w sprzeciwie (k.988-990). Postanowienie to jest prawomocne, zatem Sąd Apelacyjny jest nim związany (art. 365 § 1 k.p.c.). Ubocznie można zauważyć, że motywy postanowienia są w znacznej mierze zbieżne z wyrażoną wyżej oceną prawną skutków wniesienia sprzeciwu.

Wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty za użytkowanie wieczyste jest uzasadniona w innej wysokości, który zastępuje pozew w tej sprawie, nie określa strony przeciwnej, a w jego uzasadnieniu mowa jest o (...) (k.52). Ma więc rację powód twierdząc, że nie wskazał we wniosku z dnia 29 grudnia 2008 r. Skarbu Państwa. Wpisywanie jako strony Skarbu Państwa w protokołach rozpraw, a także w wyroku jaki zapadł w sprawie po raz pierwszy, było w istocie następstwem sposobu oznaczenia strony w sprzeciwie, co jednak - jak to wyjaśniono wyżej - nie powinno mieć decydującego znaczenia. Trzeba dodać, że pozwany w pismach składanych w procesie cywilnym określał się konsekwentnie jako (...) (a nie Skarb Państwa –(...)), prawidłowo, zgodnie z oznaczeniem zawartym w orzeczeniu SKO z 25 marca 2010 r. (k.26-27). Ma w tych okolicznościach rację skarżący, że usunięcie ewentualnych wątpliwości Sądu co do strony pozwanej winno nastąpić przede wszystkim w postępowaniu naprawczym, przy zastosowaniu art. 130 § 1 k.p.c.

Na obecnym etapie postępowania nie ulega już wątpliwości, że pozwanym jest Krajowy Ośrodek (...) w W. (poprzednio (...) art. 45 ust. 1 i 2 i art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 10 lutego 2017 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Ośrodku (...); Dz.U.2017.503), co wezwanie do udziału w sprawie – postanowieniem z 9 września 2016 r. (k.946), de facto potwierdziło. Można dodać, że nie zakwestionował takiego kręgu podmiotowego obecny na rozprawie apelacyjnej, radca PGSP (k.1078). Związanie Sądu Apelacyjnego postanowieniem o odrzuceniu pozwu wyklucza przy tym możliwość przyjęcia za Sądem rozpoznającym poprzednią apelację w tej sprawie, że pierwotnie pozwanym był, i to wyłącznie, Skarb Państwa, tym bardziej, że wniosek o ustalenie, iż aktualizacja opłaty za użytkowane wieczyste jest uzasadniona w innej wysokości, zawiera tylko oznaczenie wnioskodawcy, a w uzasadnieniu wskazuje właściwy podmiot, tj.(...). Przyjęcie na podstawie niejednoznacznego określenia właściciela nieruchomości w sprzeciwie (oznaczenia: Skarb Państwa i (...)wymienione zostały bez myślnika, jedno pod drugim), że sprzeciw został wniesiony po terminie, skutkowałoby zamknięciem drogi sądowej do zbadania zasadności aktualizacji opłaty rocznej, mimo skutecznego uruchomienia pierwszego etapu tej kontroli przed samorządowym kolegium odwoławczym i zarazem mimo prawomocnej odmowy odrzucenia pozwu.

Reasumując, ponieważ powód wniósł jednak sprzeciw w terminie, a jego treść nie może być interpretowana jako pozew o ustalenie, należało rozpoznać sprawę merytorycznie, przy potraktowaniu wniosku użytkownika wieczystego skierowanego do kolegium jako pozwu przeciwko wymienionej w jego uzasadnieniu jako podmiotu który wypowiedział wysokość opłaty, (...) (obecnie Krajowego Ośrodka (...)), czego Sąd Okręgowy zaniechał, a co kwalifikuje się jako nierozpoznanie istoty sprawy. Ustalenie wysokości opłaty rocznej po raz pierwszy przez sąd odwoławczy pozbawiłoby strony jednej instancji. Rozstrzygnięcie merytoryczne w tym zakresie należeć będzie do Sądu I instancji.

Z przedstawionych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.

Bogdan Świerczakowski Bernard Chazan Ewa Kukiełka - Próchnicka