Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa S. S.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 20 grudnia 2012 r. sygn. akt IX GC 349/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Powód S. S. wniósł o zasądzenie od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w S. kwoty 115 048,24 zł z bliżej w pozwie określonymi odsetkami. W uzasadnieniu podał, że dochodzi należności z tytułu łączącej strony umowy o wykonania prac podwodnych.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wydał w tej sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, od którego pozwany wniósł sprzeciw twierdząc, że strony łączyła umowa o dzieło. Dzieło wykonane przez powoda miało wady co uzasadnia obniżenie wynagrodzenia. Niezależnie od tego pozwany podniósł zarzut potrącenia kwoty 132 000 zł z tytułu odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 115 048,24 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 21 736,56 zł od dnia 1 marca 2011r. do dnia zapłaty, od kwoty 48 800 zł od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia zapłaty i od kwoty 36 439,24 zł od dnia 13 stycznia 2012r. do dnia zapłaty. Ponadto Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9370 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Podstawą wydanego wyroku były następujące ustalenia faktyczne:

W dniu 8 grudnia 2008r. powód zawarł z pozwanym umowę nr (...), w ramach której zobowiązał się do wykonania prac podwodnych związanych z umacnianiem dna morskiego materacami geotekstylnymi według dokumentacji projektowej. W § 9 pkt. 1 umowy strony ustaliły, że powód jest odpowiedzialny względem pozwanego z tytułu rękojmi za wady fizyczne przedmiotu umowy na warunkach określonych w art. 556-576 i 636 -638 k.c. przez okres 3 lat licząc od daty podpisania bezusterkowego końcowego odbioru całości robót. Pozwany zobowiązał się także do usunięcia wszelkich wad lub usterek, za które odpowiada z tytułu rękojmi lub gwarancji niezwłocznie, ale nie później niż w terminie wyznaczonym przez pozwanego.

Umowa nr (...)r. z dnia 8 grudnia 2008r. określała ogólne ramy współpracy stron postępowania, która w późniejszym czasie odbywała się na podstawie aneksów do tej umowy bądź protokołów z negocjacji.

W dniu 15 września 2009r. strony podpisały aneks nr (...) , na podstawie którego pozwany przyjął do wykonania zlecenie polegające na; pracach podwodnych związanych z umacnianiem dna materacami geotekstylnymi przy nabrzeżu Francuskim, oczyszczaniu krawędzi istniejących umocnień przy nabrzeżu Francuskim, pogrążeniu rur iniekcyjnych w dno przy nadbrzeżu H. 1, obcinaniu rur iniekcyjnych przy nadbrzeżu H. 1, nadzorze nad pracami iniekcyjnymi wraz z montażem i demontażem obciążników betonowych pod wodą przy nadbrzeżu H. 1, układaniu materacy umocnienia dna przy nadbrzeżu Bułgarskim w (...) wraz z robotami towarzyszącymi. Strony ustaliły stawki wynagrodzenia za poszczególne prace oraz wynagrodzenie na nadzór w wysokości 250 zł za godzinę.

Prace określone w aneksie nr (...) były wykonywane w okresie od września 2009r. do grudnia 2010r.

Prace iniekcyjne polegały na wzmacnianiu podłoża specjalnym iniektem, który był tłoczony pod ciśnieniem w podłoże. Powód wykonywał prace towarzyszące- wprowadzał rurki, którymi podawano iniekt, wykonywał tzw. korek betonowy podwodny między stopą skrzyni nadbrzeżowych a umocnieniem geotekstylnym, co miało wypełnić przestrzeń, w której były wbite rury iniekcyjne i zapobiec wyciekom. P. wykonaniu korka nurkowie zatrudniani przez powoda układali na dnie obciążniki, podłączali przewody do rurek iniekcyjnych i odłączali je zgodnie z dyspozycjami firmy wykonującej iniekcje, jak też prowadzili pod wodą nadzór nad procesem iniekcji. Schemat wykonania iniekcji stosowany przez powoda wynikał z technologii opracowanej przez przedsiębiorstwo (...), które prowadziło iniekcję, natomiast technologię mocowania i układania materaców geotekstylnych opracowało Biuro (...)

W trakcie wykonywania prac podwodnych przy nadbrzeżu H. 1 doszło do wycieku zaczynu iniekcyjnego na umocnieniach realizowanych przez pozwaną w ramach inwestycji wzmacniania dna w kanale portowym w (...).

Powód nie miał możliwości niedopuszczenia do wycieków iniekcyjnych. W technologii iniekcyjnej jaka została zastosowana, nurkowie mieli bardzo ograniczoną możliwość zaobserwowania wycieków, gdyż zaczyn był wtłaczany do gruntu, na którym znajdowała się kolejno geowłóknina, materace umacniające, a na nich bloki betonowe ( obciążniki). Jedynym wyciekiem jaki nurek mógł zaobserwować bezpośrednio w trakcie iniekcji był wyciek z węża. O tym, że nastąpiły wycieki pozwana wiedziała przed dokonaniem odbioru prac od powoda i podpisaniem raportów. Wyciek został zauważony przez kierownika robót pozwanej M. L. już po wykonaniu iniekcji, kiedy unoszone były bloki betonowe - okazało się, że pod blokami znajduje się iniekt. O zauważonym wycieku M. L. poinformował swojego przełożonego dyrektora technicznego pozwanej D. P. wykonaniu pomiarów ustalono, że w rejonach pachołków nr 5 i 7 nadbrzeża Helskiego 1 występują spłycenia dna. Konieczne stało się usunięcie wycieków iniekcyjnych, przy czym pozwana zdecydowała, że najszybszą metodą będzie usunięcie iniektu przez jej pracowników. Powód nie był wzywany do poprawienia prac.

Istnieje kilka możliwości przyczyn wylewu iniektu. Powód nie miał za zadanie niedopuszczenia do wycieku. Zobowiązany był jedynie do prawidłowego nadzoru nad iniekcją. P. dwóch- trzech dniach po wtłoczeniu, iniekt jest już twardy. P. tym okresie niemożliwe jest wystąpienie nowych wycieków.

Prace wykonane przez powoda zostały odebrane przez pozwaną, a następnie przez inwestora. Przy odbiorze zostały przedstawione raporty końcowe oraz atesty nurkowe, które powód wystawił na papierze firmowym pozwanej.

W dniu 30 października 2010r. strony sporządziły pierwszy protokół wykonanych prac. Komisja w składzie - powód i przedstawiciel pozwanej stwierdziła, że wykonane zostały następujące roboty; prace podwodne przy nadbrzeżu H. - wbijanie rurek, ocięcie rurek, iniekcje - o łącznej wartości 61 080 zł. Na podstawie tego protokołu, w dniu 30 października 2010r., powód wystawił pozwanej fakturę VAT na kwotę 74 517,60 zł brutto, z terminem płatności do 10 listopada 2010r. Faktura obejmowała również prace polegające na nadzorze nad iniekcją i została przez pozwaną odebrana bez zastrzeżeń.

W dniu 30 listopada 2010r. strony sporządziły drugi protokół wykonanych robót stwierdzając, że wykonana została wymiana urządzeń odbojowych na nadbrzeżu Pomocniczym o łącznej wartości 40 000 zł. Na podstawie tego protokołu powód wystawił pozwanej w dniu 14 grudnia 2010r. fakturę VAT na kwotę 48 800 zł brutto z terminem płatności do dnia 31 grudnia 2010r. Faktura ta została odebrana bez zastrzeżeń.

W dniu 31 grudnia 2010r. strony sporządziły trzeci protokół wykonanych prac stwierdzający, że zostały wykonane następujące roboty; wykładanie materacy umocnienia i prace podczyszczeniowe o łącznej wartości 17 672 zł. Na podstawie tego protokołu powód wystawił w dniu 31 stycznia 2011r. pozwanej fakturę VAT na kwotę 21 736, 56 zł brutto, z terminem płatności do dnia 28 lutego 2011r. Faktura została przyjęta bez zastrzeżeń.

Dnia 14 września 2010r. Zarząd (...) S.A. zlecił pozwanej wykonanie prac podczyszczeniowych na nadbrzeżu H. 1. Podczas wykonywania tych prac pozwana zauważyła miejscowe spłycenie dna. Stwierdzono, że w takiej sytuacji samo podczyszczenie nie wystarczy i w konsekwencji tego pracownicy pozwanej skuwali pozostałości iniektu. Spłycenie dna nie zawsze jest jednak wynikiem iniekcji. Może być spowodowane m. in. odkładaniem się materiału występującego w wodzie bądź przenoszenia materiału dennego. W rezultacie wykonania prac osiągnięta została wymagana przez zleceniodawcę rzędna dna. Powód nie był wzywany do wykonania tych prac.

Pismem z dnia 30 stycznia 2012r. powód wezwał pozwana do zapłaty kwoty 106 975,80 zł należnej za wykonanie usługi wynikającej w wystawionych i niezapłaconych faktur VAT. Pozwana nie ustosunkowała się do wezwania do zapłaty, ale w piśmie z dnia 24 kwietnia 2012r. wezwała powoda do dostarczenia atestu nurkowego powykonawczego, stwierdzającego wykonanie prac z podaniem ich zakresu oraz atestu nurkowego czystości dna, dotyczących prac przy nadbrzeżu H., do usunięcia ( wraz z utylizacją ) zalegającego na nadbrzeżu H. w (...) iniektu, do czego przyczynił się, w jej przekonaniu, brak właściwego nadzoru nad pracami iniekcyjnymi oraz do dostarczenia właściwego atestu po wykonaniu prac gwarancyjnych.

Oceniając zebrany w prawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne dokumenty prywatne przedłożone przez strony. Na podstawie zeznań świadków M. L. i D. W. Sąd pierwszej instancji dokonał ustaleń dotyczących technologii prac wzmocnieniowych na nabrzeżu Heskim oraz sposobu ich realizacji.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wad prac wykonywanych przez powoda oraz kosztów ich usunięcia.

Analizując postanowienia zawartej przez strony umowy Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że jest to umowa w charakterze mieszanym, łącząc w sobie elementy umowy o dzieło oraz umowy o świadczenie usług w rozumieniu art. 750 k.c. W części dotyczącej nadzoru nad iniekcją powód nie zobowiązał się osiągnięcia rezultatu w postaci braku wypływu iniektu. Gdyby nawet tak było to w świetle zeznań świadka L., powód w praktyce nie miał możliwości doprowadzenia do takiego wykonania iniekcji, by uniknąć wycieku, więc umowa o dzieło byłaby w tym zakresie niemożliwa do wykonania. Umowę o nadzór nad iniekcją należało uznać za umowę o świadczenie usług. W tej części nie jest możliwe stosowanie przepisów o rękojmi, w tym przepisu o obniżeniu wysokości wynagrodzenia z uwagi na wadliwe wykonanie dzieła. Ponadto skorzystanie z uprawnienia o obniżenie wysokości wynagrodzenia w ramach rękojmi, z mocy art. 638 k.c. w zw. z art. 563 § 2 k.c. w stosunkach między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą wymaga zawiadomienia o wadzie niezwłocznie po jej wykryciu, jak też wyznaczenia przez zamawiającego odpowiedniego terminu do usunięcia wad. Pozwana nie wykazała aby te wymogi zostały przez nią spełnione. Przeciwnie z zeznań świadków wynika, że pozwana odebrała wykonane przez powoda prace wiedząc o zaleganiu iniektu, który postanowiła usunąć we własnym zakresie, co eliminuje możliwość podnoszenia zarzutów z rękojmi.

Skoro pozwana potwierdziła wykonanie prac i przyjęła wystawioną fakturę, a zastrzeżenia na piśmie po raz pierwszy po raz pierwszy podniosła już po otrzymaniu informacji, że powód wystąpił na drogę sądową, uzasadnione jest przyjęcie, że prace powoda zostały wykonane należycie, gdyż w dacie ich zakończenia pozwana oceniła je jako prawidłowo wykonane. Twierdzenia przeciwne powinna wykazać pozwana, czego nie uczyniła. Z kolei z zeznań świadka L. wynika, że powód działał z należytą starannością.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwaną zarzutu potracenia Sąd Okręgowy stwierdził, że wobec nieudokumentowania wierzytelności wzajemnej zarzut ten jest procesowo nieskuteczny. Ponadto pozwana podnosząc zarzut potrącenia nie złożyła ani nie powołała się na swoje oświadczenie o potrąceniu.

Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony apelacją pozwanej, która zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez bezzasadne uznanie za niewiarygodne zeznań strony pozwanej - prezesa zarządu A. S. dotyczących nienależytego wywiązania się przez powoda z wykonania uzgodnionych umową prac. Wskazując na ten zarzut pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie. Analizując istotę sporu między stronami należy w pierwszej kolejności zauważyć, że powód dochodzi wypłaty wynagrodzenia umownego. Treść łączącej strony umowy została udokumentowana w umowie z dnia 8 grudnia 2008r. nr (...) oraz w aneksie nr (...) do tej umowy. Między stronami powstał spór czy powód wykonał określone w umowie zobowiązania w sposób prawidłowy. Podniesione zostały także wątpliwości co do tego na czy miał polegać nadzór nad pracami iniekcyjnymi.

Sąd pierwszej instancji powołując się na zeznania świadka L. ustalił, że powód w praktyce nie miał możliwości doprowadzenia do takie wykonania iniekcji aby uniknąć wycieków, a jedynym wyciekiem jaki nurek mógł zauważyć jest wyciek z węża. Powstaje zatem do wyjaśnienia kwestia jakie konkretnie czynności objęte były używanym w umowie terminem " nadzór nad pracami iniekcyjnymi" i jakie w związku z tym powód uzyskiwał kompetencje do ingerowania w sposób wykonywania prac objętych nadzorem. Dopiero po skonkretyzowaniu tej kwestii możliwym będzie ustalenie czy powód wykonał prace nadzorcze w sposób prawidłowy czy też nieprawidłowy i jakie były objęte normalnym związkiem przyczynowym konsekwencje ewentualnych zaniedbań. Bez dokładnego ustalenia treści umowy trudno dokonywać jej kwalifikacji prawnej.

Sąd Okręgowy dokonał bardzo szczegółowych ustaleń dotyczących technologii wykonania prac, związanych z tą technologią ograniczeń w możliwości uniknięcia wycieków, przyczyn wylewu iniektu, możliwych przyczyn spłycenia dna morskiego. Są to jednak kwestie których prawidłowe ustalenie w odniesieniu do okoliczności niniejszej sprawy wymagają wiadomości specjalnych. Zasadny był zatem wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego pozwalającej ustalić czy powód wykonał swoje prace w sposób prawidłowy. Celowym także będzie wyjaśnienie, w jaki sposób sprawdzenie wykonania prac podwodnych wykonywanych przez powoda powinno być dokonane. Czy istotnie jest tak jak twierdzi pozwana, że podstawą ustaleń są jedynie oświadczenia wykonawcy czy też stosowane są również lub powinny zostać zastosowane jakieś obiektywne metody weryfikacji twierdzeń wykonawcy. Kwestię tę należałoby rozważać mając na względzie, że nadzór nad pracami iniekcyjnymi sprawował powód.

Przyjęcie, przez Sąd Okręgowy domniemania faktycznego, że prace zostały wykonane w sposób prawidłowy ponieważ w dacie ich zakończenia pozwana oceniła je jako wykonane prawidłowo jest zbyt daleko idące. Odwołanie się do domniemania faktycznego nie może przesuwać ciężaru dowodu określonego w art. 6k.c. W literaturze trafnie się podkreśla, ze domniemania faktyczne mają upraszczać proces dowodzenia z minimalnym ograniczeniem zasady swobodnej oceny dowodów oraz nie przenosić wbrew ustawie ciężaru dowodu na przeciwnika. Wniosek domniemania obala się już dowodem przeciwnym nie jest konieczne przeprowadzenie dowodu przeciwieństwa. Do dowodu z domniemania faktycznego, można odwołać się więc w każdej sprawie cywilnej, jednakże pod tym tylko warunkiem, że dla wniosku wyprowadzonego z domniemania nie istnieją żadne hipotezy konkurencyjne, a więc jeśli nie budzi on żadnych wątpliwości w świetle materiału dowodowego sprawy. ( por. L. Morawski, Domniemania a dowody prawnicze, Toruń 1981, s. 104-105). Nie jest zatem prawidłowe oddalenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność prawidłowości wykonania przez powoda prac, a następnie prawidłowość ich wykonania ustalać na podstawie domniemania faktycznego, zwłaszcza jeśli twierdzenia pozwanej dotyczących tej kwestii uznaje się za niewiarygodne.

W części w jakiej do umowy łączącej strony należałoby zastosować przepisy dotyczące umowy o świadczenie usług- odpowiednio przepisy o zleceniu, wynagrodzenie należy się za wykonane usługi. Strony ustaliły wynagrodzenie godzinowe. Sąd Okręgowy przyjął, że faktura VAT Nr (...) wystawiona została na podstawie protokołu wykonanych robót z dnia 30 października 2010r. W protokole tym nie ma jednak mowy o nadzorze nad pracami iniekcyjnymi natomiast użyto określenia " obsługa iniekcji". Sama faktura odwołująca się zresztą do innej terminologii, niż użyta w umowie, nie jest wystarczającym dowodem wysokości należnego wynagrodzenia za uzgodniony nadzór.

Zgodnie z art. 637 § 2 k.p.c. zamawiający może domagać się obniżenia wynagrodzenia bez wzywania do ich usunięcia, gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć we właściwym czasie. Wyjaśnienie czy z uwagi na funkcjonowanie portu pozwana istotnie musiała samodzielnie przystąpić do usunięcia wad, w znacznej części wymaga także wiadomości specjalnych.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę Sąd Apelacyjny na podstawie art.386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.