Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa U. G.

przeciwko S. J.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 8 lutego 2018 r. sygn. akt IX GC 840/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokat K. M. kwotę 3.321 zł (trzy tysiące trzyst5a dwadzieścia jeden złotych), w tym 621 zł podatku od towarów i usług, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Paweł Rygiel SSA Marek Boniecki

sygn. akt I AGa 316/18

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 listopada 2018 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo skierowane przeciwko pozwanemu S. J., którym powódka U. G. domagała się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku wydanego przez Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział IX Gospodarczy w dniu 30 grudnia 2003 r., sygn.. akt (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności przeciwko pozwanemu w sprawie Z. G. w dniu 8 kwietnia 2004 r. oraz zaopatrzonego w klauzulę wykonalności przeciwko powódce jako małżonce dłużnika, postanowieniem z dnia grudnia 2004 r. w sprawie o sygn. (...). Nadto Sąd zasądził od powódki na rzecz pozwanego koszty procesu.

Sąd I instancji wskazał, że podstawą zgłoszonego roszczenia były twierdzenia powódki, że nie wiedziała o długach męża i nie wyrażała zgody na zaciąganie przez niego zobowiązań i nie uczestniczyła w działalności gospodarczej męża; że środki finansowe pochodzące z działalności gospodarczej męża przeznaczane były wyłącznie na jego cele; że w dacie powstania zobowiązań stwierdzonych spornym tytułem wykonawczym była skonfliktowana z mężem. Z tych względów zaspokojenie wierzyciela z majątku wspólnego małżonków byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 41 k.r.o.). Powódka podniosła także zarzut przedawnienia, skoro wierzyciel w ciągu 10 lat nie wszczął wobec niej skutecznie postępowania egzekucyjnego. Nadto powódka powoływała się na potrącenia przez jej męża wierzytelności wzajemnych.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne.

Nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy wK.w postępowaniu upominawczym z dnia 22 lipca 2003 r., sygn.. (...), zostało uwzględnione powództwo S. J. przeciwko Z. G. o zapłatę łącznie 40.302,77 zł z odsetkami. Powództwo opiewało na żądanie zapłaty wynagrodzenia za usługi transportowe, ujęte w fakturach wystawionych pozwanemu w okresie od 3 lipca 2002 r. do 2 grudnia 2002 r. Na skutek sprzeciwu Z. G. i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 grudnia 2003 r. uwzględnił w całości powództwo wraz z kosztami procesu. Wobec niezaskarżenia tego wyroku, postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2004 r. Sąd nadał wyrokowi klauzulę wykonalności.

Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2004 r., wydanym w sprawie o sygn. akt(...), Sąd Okręgowy nadał wyrokowi klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika U. G., z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską. W toku postępowania klauzulowego U. G., wezwana o odniesienie się do wniosku wierzyciela, nie skorzystała z instytucji wysłuchania. Przedmiotowego postanowienia nie zaskarżyła. Zaoponowała przeciwko nadaniu przeciwko niej klauzuli dopiero w 2008 r., przy czym działania obronne – poprzez wniesienie zażalenia na postanowienie z dnia 2 grudnia 2004 r. – podjęła dopiero w maju 2014 r. Zażalenie to zostało prawomocnie odrzucone.

Sąd poczynił także ustalenia, z których wynika, iż wierzyciel S. J. inicjował postępowania egzekucyjne przeciwko dłużnikowi Z. G. (w kwietniu 2004 r. i w lutym 2015 r.), jak i przeciwko małżonce dłużnika U. G. (w marcu 2005 r. i w listopadzie 2015 r.) . W przypadku pierwszego z postępowań, powódka była zawiadomiona o jego wszczęciu w listopadzie 2008 r., na co U. G. wniosła skargę.

Sąd odnotował dalej fakt zawarcia przez pozwanego umowy cesji warunkowej wierzytelności wynikającej ze spornego tytułu wykonawczego, przy czym przedmiotowy przelew stracił moc, w związku z czym wierzytelność będąca jego przedmiotem nadal przysługuje pozwanemu.

Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że:

1/ Wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 16 listopada 2009 r., w sprawie (...), została orzeczona separacja małżeństwa Z. G. i U. G.. Wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi pozostawiono obojgu rodzicom, zobowiązując ich do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci, z tym że od Z. G. zasądzono z tego tytułu alimenty po 600 zł miesięcznie na każde dziecko;

2/ Prawomocnym wyrokiem z dnia 12 lipca 2016 r. Sąd Rejonowy w N. (...)oddalił powództwo, którym dłużnik Z. G. domagał się przeciwko S. J. pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 30 grudnia 2003 r. ((...)). Podstawą żądania powoda w tej sprawie było powołanie się na zarzut potrącenia, tożsamy z zarzutem sformułowanym przez powódkę w niniejszym postępowaniu.

Wreszcie Sąd I instancji poczynił ustalenia dotyczące sytuacji dłużnika i powódki, z których wynika, że w dacie powstania spornego zobowiązania Z. G. prowadził indywidualną działalność gospodarczą, a U. G. pracowała jako nauczycielka, prowadząc także własną działalność gospodarczą. Małżonkowie mieli wówczas dwoje małoletnich dzieci, a trzecie dziecko urodziło im się w(...)r. Mieszkali wspólnie, przy czym każde z nich dokładało się do utrzymania rodziny. Zamieszkiwali na stanowiącej ich własność nieruchomości. Nadto posiadali dwa mieszkania nabyte w czasie trwania małżeństwa. Nieruchomość z domem sprzedali w 2003 r., z tym że nadal ją wynajmowali celem zamieszkiwania. W tym czasie byli postrzegani jako zgodne małżeństwo, prowadzące wspólne gospodarstwo domowe.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, odwołując się do treści art. 840 k.p.c. i art. 840 ¹ k.p.c., uznał zgłoszone roszczenie za nieuzasadnione. Wskazał, że stosownie do art. 840 k.p.c. dłużnik może domagać się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności m.in. wówczas, jeżeli małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c., wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść. Z kolei art. 840 ¹ k.p.c. stanowi, że jeżeli dłużnik albo jego małżonek , przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 lub 787 ¹ k.p.c., podnosi wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej zarzut wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności całością lub częścią majątku, przepis art. 840 § 1 i 2 k.p.c. stosuje się odpowiednio.

W ocenie Sądu określone w/w przepisami przesłanki nie zostały wykazane.

Przede wszystkim brak było podstaw do uwzględnienia zarzutu przedawnienia, skoro wierzyciel inicjował przeciwko dłużnikowi i jego małżonce (powódce) postępowania egzekucyjne, na skutek czego dochodziło do przerwy biegu przedawnienia. W tym zakresie Sąd odwołał się do przepisów art. 125 § 1 k.c., art. 123 k.c. i art. 124 k.c.

Po drugie, nie zostało także przez powódkę wykazane, że sporna wierzytelność wygasła na skutek potrącenia, skoro prawomocnie oddalono powództwo Z. G. o pozbawienie spornego tytułu wykonawczego wykonalności, w którego podstawie dłużnik odwoływał się do tego potrącenia.

Po trzecie, pozwanemu nadal przysługuje wierzytelność stwierdzona spornym tytułem, skoro dokonana przez niego cesja tej wierzytelności miała charakter warunkowy i wygasła.

Wreszcie, jako nieuzasadnione uznał Sąd powołanie się przez powódkę na możliwość ograniczenia lub wyłączenia zaspokojenia się wierzyciela z majątku wspólnego z przyczyn określonych art.787 § 2 k.p.c., w jego brzmieniu przed dniem 20 stycznia 2005 r. Sąd I instancji podkreślił, że według stanu prawnego obowiązującego w dacie powstania spornego zobowiązania, regulacja odpowiedzialności małżonków za długi jednego małżonka zawarta była w art. 41 k.r.o.. Ustanawiała ona prawo podmiotowe dla wierzyciela, zgodnie z którym mógł on żądać zaspokojenia z majątku, do którego współuprawniony jest także, z racji małżeństwa, małżonek dłużnika. Na wypadek konfliktu relacje między małżonkiem dłużnika a wierzycielem regulowały przepis art. 41 § 3, art. 47 § 2 i art. 50 pkt 1 k.r.o. Według art. 41 § 3 k.r.o, Sąd mógł ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego - zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ten przepis prawa materialnego wiąże się z regulacją wspomnianego art. 787 § 2k.p.c.

W ocenie Sądu podstawa taka nie zachodzi. Powódka nie powoływała się na dysproporcje między małżonkami co do stopnia przyczyniania się do powstania majątku wspólnego. Każde z małżonków przyczyniało się do zaspokajania potrzeb rodziny, wedle swoich możliwości. Tym samym rodzinie służyły także środki pochodzące z działalności gospodarczej Z. G.. Z tych względów nie można twierdzić, że stopień przyczynienia się dłużnika do powstania majątku wspólnego stoi na przeszkodzie, ze względu na zasady współżycia społecznego, do zaspokojenia się wierzyciela z majątku wspólnego.

Z kolei wierzytelności oznaczone w spornym wyroku wynikały ze zobowiązań podjętych przez Z. G. w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Brak jest natomiast podstaw do przyjęcia, że dotyczyły one odrębnego majątku dłużnika. Tym samym przedmiotowe zobowiązania wynikały z prowadzenia przez dłużnika działalności gospodarczej, która była dla niego sposobem zarobkowania na utrzymanie siebie i rodziny. Nie można więc także uznać, że charakter tej wierzytelności sprawia, że zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Z powyższych względów Sąd I instancji powództwo oddalił, orzekając o kosztach procesu na podstawie art. 98 k.p.c.

Od powyższego wyroku apelację wniosła powódka, zarzucając:

- naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powódka nie wywiązała się z obowiązku udowodnienia okoliczności, z której wywodzi skutki prawne, a to, że zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy powódka przedstawiła wzajemnie uzupełniające się dowody, zeznania świadka, wyrok w sprawie o separacji, pisma małżonka dłużnika, dowodzące, że długi męża powódki były przed nią ukrywane, a zaciągane wbrew jej wiedzy i woli, co w konsekwencji potwierdza, że ze względu na charakter wierzytelności zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

- naruszenie art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 41 § 2 k.r.o. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że nie zachodzą przesłanki do uznania, że nadanie klauzuli wykonalności przeciwko powódce jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego uznania braku podstaw powództwa opozycyjnego, podczas gdy z całokształtu zebranego materiału dowodowego wynika, że charakter wierzytelności uzasadnia zarzut powódki w zakresie pozbawienia wykonalności spornego tytułu wykonawczego.

W konsekwencji podniesionych zarzutów apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, w obu przypadkach – przy uwzględnieniu kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Apelacja powódki nie może odnieść zamierzonego skutku.

Przede wszystkim odnotować należy, że spośród zarzutów mających uzasadniać uwzględnienie powództwa, aktualnie powódka podtrzymuje jedynie ten, który dotyczy podstaw związanych z przesłankami zastosowania w sprawie art. 41 § 3 k.r.o. w brzmieniu sprzed nowelizacji z 2005 r. Wobec jednoznacznych i niebudzących wątpliwości ustaleń faktycznych, apelująca obecnie nie domaga się pozbawienia wykonalności spornego tytułu z uwagi na przedawnienie roszczenia pozwanego, jak też wygaśnięcie zobowiązania stwierdzonego tytułem bądź też tego, że wierzytelność nie przysługuje pozwanemu.

Sąd I instancji w sposób prawidłowy przytoczył treść norm prawa materialnego mających w sprawie zastosowanie, w sposób właściwy odczytując ich znaczenie.. W szczególności odnotować należy treść art. 41 § 3 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym w dacie powstania zobowiązania stwierdzonego spornym tytułem wykonawczym, zgodnie z którym sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego - zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. To z uwagi na te reguły, w poprzednim stanie prawnym sąd, w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności, na wniosek małżonka dłużnika był zobowiązany do orzeczenia o ograniczeniu lub wyłączeniu możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku wspólnego. Tym samym wykazanie okoliczności, w których mowa w art. 41 § 3 k.r.o., może uzasadniać pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowie dłużnika w świetle treści art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c.

Sąd Okręgowy prawidłowo zatem, z uwzględnieniem wyżej określonych przesłanek, ukierunkował ustalenia faktyczne na okoliczności pozwalające na ocenę, czy z uwagi na charakter wierzytelności bądź stopień przyczyniania się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego, zasady współżycia społecznego uzasadniają ograniczenie lub wyłącznie możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku wspólnego. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Zostały dokonane z uwzględnieniem wszystkich przeprowadzonych dowodów, których ocena mieści się w granicach wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.

Nie może być przesłanką twierdzenia o naruszeniu zasady swobodnej oceny dowodów okoliczność, że skarżąca nie zgadza się z ustaleniami sądu. Do uznania określonego ustalenia za przekraczające granice swobodnej oceny dowodów nie wystarczy też samo przypisanie przez stronę innej doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmienna ocena (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2000 roku, V CKN 17/2000, OSNC 2000/10/188). Normy swobodnej oceny dowodów wyznaczane są wymogami prawa procesowego, doświadczeniem życiowym oraz regułami logicznego myślenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999, II UKN 76/99, OSNP 2000/19/732), których naruszenia skarżąca, w zakresie przez siebie powoływanym, nie wykazała. W szczególności apelująca nie wskazała jakich błędów - w świetle zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego – miałby dopuścić się Sąd Okręgowy przy ocenie dowodów. W związku z tym odnotować należy, że „ dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając.” (tak SN m.in. w post. z dnia 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, lex nr 52753).

W kontekście wyżej wskazanych reguł podkreślić należy, że dla oceny twierdzeń powódki, odnoszących się do przesłanek określonych art. 41 § 3 k.r.o., kluczowe znaczenie miało poczynienie ustaleń dotyczących stosunków majątkowych jej i jej męża. W oczywisty sposób, istotne informacje na ten temat mają sami małżonkowie, stąd zasadnie Sąd I instancji przydał duże znaczenie zeznaniom świadka Z. G.. Z zeznań tych w oczywisty sposób wynika, że w pierwszej połowie lat 2000-ych dochody obojga małżonków służyły zaspokojeniu potrzeb rodziny, że każdy z małżonków w równym stopniu dokładał się do kosztów utrzymania, że zajęciem zarobkowym służącym utrzymaniu rodziny Z. G. była działalność gospodarcza, która wygenerowała sporny dług. Tym samym nie sposób twierdzić, że charakter wierzytelności oraz stopień przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny powodują, iż zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Niezasadne są przy tym twierdzenia apelującej, jakoby istotne znaczenie mogła mieć okoliczność, że ona nic o długach męża nie wiedziała. Z zeznań świadka wynika bowiem jedynie tyle, że żona nie interesowała się sprawami związanymi z prowadzoną działalnością gospodarczą męża.

Wreszcie, w świetle zeznań w/w świadka, bezzasadne jest powoływanie się przez powódkę na fakt separacji małżonków. Z. G. zeznał, że do separacji między małżonkami doszło w 2005 r., a miało to związek z licytacją majątku małżonków za jego długi. Tym samym z zeznań wynika, iż separacja miała charakter instrumentalny, związany z powstaniem trudnej sytuacji finansowej małżonków. Znajduje to potwierdzenie w zasadach logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, skoro pomimo separacji małżonkowie nadal mieszkali razem.

Odnotować także należy, że sama powódka, oprócz podnoszenia twierdzeń, z których wynikać ma odmienna sytuacja faktyczna (aktualnie podniesiona w piśmie zatytułowanym „uzupełnienie apelacji”), nie zaoferowała dowodów uzasadniających jej stanowisko. W szczególności, pomimo wezwania celem jej przesłuchania, nie stawiła się na rozprawie w tym celu wyznaczonej (rozprawa z dnia 14 kwietnia 2016 r. – k. 261).

W tym stanie rzeczy w pełni należy podzielić ocenę prawną dokonaną przez Sąd Okręgowy. W konsekwencji bezzasadny okazał się zarzut naruszenia przez Sąd I instancji powołanych w apelacji norm prawa materialnego.

Biorąc to pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik. Na zasądzone koszty składa się opłata od wynagrodzenia pełnomocnika, ustalona zgodnie z § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Paweł Rygiel SSA Marek Boniecki