Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Ewa Kaniok (spr.)

Sędziowie: SA Marcin Strobel

SO (del.) Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska

Protokolant: sekretarz sądowy Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. O. i A. W. (1)

przeciwko E. M. (1) i Ł. M.

o uznanie umowy za bezskuteczną

na skutek apelacji powódek

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 października 2017 r., sygn. akt II C 35/16

I.  oddala apelację;

II. zasądza od E. O. i A. W. (2) na rzecz E. M. (1) i Ł. M. solidarnie kwoty po 8100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego.

Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska Ewa Kaniok Marcin Strobel

Sygn. akt V ACa 494/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 12 stycznia 2016 r. skierowanym przeciwko K. R., E. M. (1) i Ł. M. powódki: E. O. i A. W. (1) wniosły o uznanie za bezskuteczną wobec nich czynność prawną zbycia mieszkania położonego w W. przy ul. (...), dokonaną przez K. R. na rzecz E. M. (1) i Ł. M..

W uzasadnieniu podniosły, że ich brat – K. R. wyzbył się mieszkania przy ul. (...) w W., pomimo wszczętego przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego o sygn. akt Km (...) a następnie WT Km (...) aby uniemożliwić prowadzenie egzekucji z tego mieszkania, jako jedynego składnika majątkowego, z którego prowadzenie tej egzekucji było możliwe.

E. M. (1) i Ł. M. wnieśli o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie solidarnie od powódek na rzecz każdego z nich kosztów postępowania. W uzasadnieniu zaprzeczyli, jakoby w chwili podpisywania umowy z K. R. mieli świadomość, że toczy się wobec niego postępowanie egzekucyjne. W księgach wieczystych brak było stosownych wzmianek w tym zakresie. Podkreślili, że zawierając umowę sprzedaży w dniu 16 września 2015 r. działali w dobrej wierze.

K. R. wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od każdej z powódek na jego rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu podniósł, że nie ma legitymacji procesowej biernej do występowania w przedmiotowym procesie.

Wyrokiem z dnia 27 października 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym odmówił odrzucenia pozwu wobec K. R.; w punkcie drugim oddalił powództwo; w punkcie trzecim zasądził od powódek E. O. i A. W. (1) na rzecz E. M. (1) i Ł. M. kwotę po 7207,50 zł od każdej z nich tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie czwartym zasądził od powódek E. O. i A. W. (1) na rzecz K. R. kwotę po 7207,50 zł od każdej z nich tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie piątym nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że przed dniem 16 września 2006 r., lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w W. o powierzchni 73,59 m ² stanowił wspólność majątkową małżeńską S. R. (1) i S. R. (2), którzy mieli troje dzieci: E. O., A. W. (1) i K. R..

W dniu 16 września 2006 r. S. R. (2) zmarła, pozostawiając testament, w którym swój udział w lokalu przy ul. (...) w W. zapisała na rzecz K. R.. K. R. odziedziczył w całości udział matki w mieszkaniu na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, wydanego w dniu 1 marca 2007 r. w sprawie o sygn. akt VI Ns 24/07.

W dniu 31 października 2008 r. S. R. (1) oraz E. O. i A. W. (1) wnieśli przeciwko K. R. pozew o zachowek z uwagi na pominięcie ich w testamencie przez S. R. (2).

W dniu 15 maja 2009 r. S. R. (1) darował swój udział w lokalu przy ul. (...) w W. E. O. i A. W. (1).

W dniu 10 czerwca 2010 r. S. R. (1) zmarł, zaś spadek po nim, na podstawie testamentu, nabyły: E. O. i A. W. (1) po ½.

W styczniu 2011 r. E. O. złożyła wniosek do Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieście o zniesienie współwłasności lokalu przy ul. (...) w W..

Wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2013 r., wydanym w sprawie o sygn. akt II C 896/11, Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od K. R. na rzecz E. O. i A. W. (1) kwoty po 81 189,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 października 2009 r. do dnia zapłaty tytułem zachowku po S. R. (2). Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2014 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I ACa 943/14, Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację K. R. od powyższego wyroku. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r., wydany w sprawie o sygn. akt II C 896/11, został zaopatrzony w klauzulę wykonalności w dniu 15 maja 2015 r.

Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2014 r., wydanym w sprawie o sygn. akt VI Ns 931/11, Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie zniósł współwłasność nieruchomości w postaci lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., zapisanej w księdze wieczystej nr (...) w ½ na K. R., w ¼ na E. O. i w ¼ na A. W. (1), przyznając go na wyłączną własność K. R.. Ponadto, Sąd zasądził od K. R. na rzecz A. W. (1) i E. O. kwoty po 194 854,25 zł tytułem spłaty. Z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny Sąd zasądził natomiast od A. W. (1) i E. O. na rzecz K. R. kwoty po 25 980,33 zł. Sąd oddalił wnioski stron o rozliczenie w ramach postępowania o sygn. akt VI Ns 931/11 pozostałych spornych kwot. Postanowieniem z dnia 21 października 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt V Ca 2786/14, Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił apelację K. R. od powyższego postanowienia, zmieniając jedynie termin zapłaty należności zasądzonych na rzecz E. O. i A. W. (1).

Sąd Rejonowy dla (...) w W. dokonał z dniem 23 stycznia 2015 r. wpisu w dziale II księgi wieczystej nr (...) K. R. jako jedynego właściciela lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.. Apelacja E. O. i A. W. (1) od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 1 lipca 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt V Ca 2032/15.

W dniu 21 maja 2015 r. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla (...) w W. M. O., na wniosek wierzycieli – E. O. i A. W. (1), wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko K. R. na podstawie tytułu wykonawczego: wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r., wydanego w sprawie o sygn. akt II C 896/11. Sprawę zarejestrowano pod sygn. akt Km (...).

Postanowieniem z dnia 15 września 2015 r. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla (...) w W. M. O. uznał się niewłaściwym do dalszego prowadzenia sprawy oraz wniosek egzekucyjny wierzycieli – E. O. i A. W. (1) wraz z tytułem wykonawczym przekazał komornikowi sądowemu przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie W. T.. Sprawę zarejestrowano pod sygn. akt WT Km(...).

W dniu 20 listopada 2015 r. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszaw-Śródmieścia w Warszawie W. T., kontynuując egzekucję z wniosku E. O. i A. W. (1) na podstawie tytułu wykonawczego: wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r., wydanego w sprawie o sygn. akt II C 896/11, wezwał K. R. do zapłaty, kierując niniejsze wezwanie pod adres: ul. (...) w B..

W dniu 25 listopada 2015 r. E. O. i A. W. (1) złożyły wniosek do Sądu Rejonowego dla (...) w W. X Wydziału Ksiąg Wieczystych o wpis informacji (wzmianki) o toczącej się egzekucji z nieruchomości w sprawie egzekucyjnej WT Km (...) w dziale III księgi wieczystej nr (...). Postanowieniem z dnia 22 grudnia 2015 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym dla (...) w W. X Wydziale Ksiąg Wieczystych oddalił niniejszy wniosek, wskazując, że – zgodnie z treścią działu II księgi wieczystej nr (...) – K. R. nie jest już właścicielem nieruchomości objętej tą księgą.

Postanowieniem z dnia 19 lutego 2016 r., wydanym w sprawie o sygn. akt VI Co 61/16, Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie uchylił czynność komornika sądowego W. T. z dnia 20 listopada 2015 r. w postaci wezwania do zapłaty należności wskazując, że pełnomocnik wierzyciela błędnie podał we wniosku adres K. R., wskazując nr lokalu (...) zamiast 26, wobec czego korespondencji dotyczącej wszczęcia egzekucji nie sposób było uznać za doręczoną. Powyższe postanowienie zostało prawidłowo doręczone K. R. pismem z dnia 1 marca 2016 r.

Sąd ustalił, że K. R. prowadził działania zmierzające do sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W. poprzez poszukiwanie nabywców za pośrednictwem różnych agencji nieruchomości, w tym agencji (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w O. Oddziału w W., czego E. O. i A. W. (1) były świadome. Za pośrednictwem (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w O. Oddziału w W. K. R. został skontaktowany z E. M. (1) i Ł. M., jako potencjalnymi nabywcami.

E. M. (1) prowadzi spółkę, która w 2015 r. zakupiła sąsiednią w stosunku do nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. nieruchomość z zamiarem prowadzenia tam hostelu. Była to nieruchomość o powierzchni około 1000 m ² za cenę 5700 zł za m ². Rok po zakupie zaczął remontować nieruchomość. E. M. (1) miał rozeznanie co do cen okolicznych nieruchomości. Cena 600 000 zł za nieruchomość przy ul. (...) w W. była dla niego dogodna. E. M. (1) sprawdzał za pośrednictwem notariusza, czy nie ma żadnego wpisu w księdze wieczystej nieruchomości przy ul. (...) w W.. Przed zawarciem umowy sprzedaży nieruchomości, K. R. przekazał E. M. (1) i Ł. M. informację o swoim zadłużeniu wobec E. O. i A. W. (1) (k. 332 i k. 329).

Umową sprzedaży z dnia 16 września 2015 r., zawartą w formie aktu notarialnego rep. A nr (...), K. R. zbył na rzecz E. M. (1) i Ł. M. lokal mieszkalny położony w W. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy dla (...) w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...), za kwotę 600 000 zł. Kwota ta została przez E. M. (1) i Ł. M. wpłacona na rachunek bankowy wskazany przez K. R..

Notariusz J. H. z kancelarii, w której sporządzony został akt notarialny rep. A nr (...), w dniu 16 września 2016 r. skierowała pismo do Sądu Rejonowego dla (...) w W., prowadzącego księgę wieczystą nr (...) dla nieruchomości położonej przy ul. (...), z wypisem aktu oraz wniosła o rozpoznanie przez sąd wieczystoksięgowy znajdującego się w tym akcie wniosku o wpis zmian w księdze wieczystej. Zmiany te zostały wpisane, jednakże omyłkowo umowę oznaczono jako umowę darowizny, a nie umowę sprzedaży. Omyłka ta została sprostowana przez Sąd Rejonowy dla (...) w W. mocą postanowienia z dnia 1 września 2016 r.

K. R. dowiedział się o wszczęciu przeciwko niemu egzekucji w sprawie o sygn. akt WT Km (...)w dniu 31 grudnia 2015 r., kiedy doręczono mu pismo komornika sądowego z dnia 14 grudnia 2015 r. w tym przedmiocie.

Na dzień sprzedaży nieruchomości zadłużenie K. R. wobec E. O. i A. W. (3) wynikało wyłącznie z tytułu zachowku po matce – S. R. (2).

Sąd ustalił, że w chwili podpisywania umowy sprzedaży E. M. (1) i Ł. M. nie mieli świadomości o toczącym się wobec K. R. postępowaniu egzekucyjnym. W księdze wieczystej nieruchomości położonej przy ul. (...) o numerze (...) brak było jakiegokolwiek wpisu o toczącej się egzekucji.

Wierzytelność powódek z tytułu zachowku po matce powstała dopiero na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r., wydanego w sprawie o sygn. akt II C 896/11, który uprawomocnił się wobec wydania w dniu 12 grudnia 2014 r. wyroku w sprawie o sygn. akt I ACa 943/14 przez Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Okazany E. M. (1) i Ł. M., jako kupującym, przez K. R., jako sprzedającego, odpis postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2014 r., wydanego w sprawie o sygn. akt VI Ns 931/11, w przedmiocie powstania wierzytelności po stronie powódek wobec K. R. nie przesądza, że pozwani wiedzieli, że sprzedający zobowiązań wynikających z tego postanowienia nie zrealizował i nie zamierza zrealizować. Powyższe postanowienie służyło bowiem jedynie wykazaniu tego, że lokal przy ul. (...) w W. stanowił wyłączną własność K. R..

Złożona przez powódki opinia biegłego dra hab. inż. A. Z. na okoliczność ustalenia wartości rynkowej nieruchomości lokalowej (k. 446-479) stanowiła w przedmiotowym postępowaniu jedynie dokument prywatny, ponieważ nie była to opinia biegłego sądowego dopuszczona jako dowód w przedmiotowej sprawie przez Sąd rozpoznający niniejszą sprawę. Stanowiła zatem jedynie dowód tego, że osoba, która ją sporządziła i podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w opinii (art. 245 k.p.c.). Opinia była zatem wyłącznie elementem stanowiska powódek prezentowanego w przedmiotowym procesie. Opinia została sporządzona na użytek innego postępowania, które toczyło się bez udziału pozwanych: E. M. (1) i Ł. M., tj. postępowania o sygn. akt II C 222/14. Ponadto, w ocenie Sądu, złożenie przez powódki wniosku dowodowego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z tej opinii było sprekludowane. Z tych względów zastrzeżenie złożone przez pełnomocnika powódek do protokołu rozprawy w dniu 18 października 2017 r. jest niezasadne. Sąd oddalił wniosek powódek o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego przeprowadzonego w sprawie o sygn. akt II C 222/14.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo E. O. i A. W. (1) jest bezzasadne. Ponadto, brak było podstaw do odrzucenia pozwu wobec K. R..

Sąd wskazał, że do wydania orzeczenia na podstawie art. 527 § 1 k.c. prowadzą dwie drogi – powództwo wierzyciela przeciwko osobie trzeciej lub zarzut wierzyciela w procesie wywołanym powództwem ekscydencyjnym osoby trzeciej. Legitymację bierną w tym procesie ma więc osoba trzecia, która z zaskarżonej czynności uzyskała korzyść majątkową oraz jej następcy prawni pod tytułem ogólnym. Z art. 199 § 1 k.p.c. wprost wynika, że nieposiadanie przez pozwanego legitymacji procesowej biernej nie jest przesłanką do odrzucenia pozwu wobec niego.

Przedmiotowa nieruchomość nie została darowana, lecz sprzedana pozwanym: E. M. (1) i Ł. M..

Sąd I instancji nie miał wątpliwości, że K. R. jest dłużnikiem E. O. i A. W. (1). E. M. (1) i Ł. M. osiągnęli korzyść majątkową w postaci zakupu mieszkania za cenę rynkową, natomiast K. R. osiągnął korzyść majątkową w postaci uzyskania od kupujących ceny za sprzedane mieszkanie w kwocie 600 000 zł. W ocenie Sądu Okręgowego, powódki nie wykazały, że dokonana przez pozwanych czynność prawna nastąpiła z ich pokrzywdzeniem, jako wierzycieli K. R.. Nie zostało wykazane, że K. R., jako ich dłużnik, w wyniku dokonanej czynności prawnej stał się niewypłacalny lub niewypłacalny w stopniu wyższym aniżeli przed dokonaniem zaskarżonej czynności. Powódki, pomimo spoczywającego na nich – zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. – ciężaru dowodowego, nie przywołały na tę okoliczność żadnych dowodów, zaś postępowanie egzekucyjne prowadzone pod sygn. akt Km (...)nie zostało dotychczas zakończone. Nie jest również znany całościowy stan majątkowy pozwanego K. R.. Niewątpliwie E. M. (1) i Ł. M. zapłacili umówioną cenę za kupno mieszkania, co wynika z wydruków bankowych potwierdzających przelew środków na rachunek bankowy K. R.. Powódki nie dowiodły zatem, że wskutek czynności prawnej z dnia 16 września 2015 r. K. R. stał się niewypłacalny, uniemożliwiając de facto dokonaniem tej czynności możliwość zaspokojenia wierzytelności powódek z jego majątku. Na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, nie sposób stwierdzić, że poprzez zbycie w formie umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W. doszło do pokrzywdzenia wierzycieli K. R., tj. E. O. i A. W. (1). Powódki nie zostały pozbawione możliwości wyegzekwowania od dłużnika zasądzonych prawomocnym wyrokiem Sądu kwot. Miały bowiem możliwość zaspokojenia się ze środków przekazanych K. R. przez E. M. (1) i Ł. M., jako kupujących, tytułem zapłaty ceny za nieruchomość. Kwota ta (600 000 zł) jest wystarczająca do zaspokojenia roszczeń obydwu powódek wobec K. R..

Sąd Okręgowy wskazał, że powódki nie wykazały kolejnej przesłanki zasadności skargi pauliańskiej, a mianowicie wiedzy pozwanych: E. M. (1) i Ł. M. o pokrzywdzeniu wierzycieli K. R. wskutek dokonania czynności prawnej w postaci zawarcia w dniu 16 września 2015 r. umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.. Dla skuteczności skargi pauliańskiej wystąpić musi bowiem również zła wiara osoby trzeciej, uzyskującej korzyść majątkową wskutek zaskarżonej czynności prawnej, tj. w realiach przedmiotowej sprawy pozwanych: E. M. (1) i Ł. M.. Samo okazanie kupującym przez sprzedającego orzeczenia sądowego, z którego wynika wierzytelność powódek w stosunku do niego, nie przesądzało o zaistnieniu wiedzy u pozwanych co do istniejącego zadłużenia ani o zaistnieniu złej woli po stronie kupujących. Postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2014 r., wydane w sprawie o sygn. akt VI Ns 931/16, służyło bowiem jedynie wykazaniu okoliczności, że sprzedawany lokal stanowił wyłączną własność K. R.. Z postanowienia tego nie sposób wywieść, że E. M. (1) i Ł. M. mieli wiedzę, że sprzedający K. R. nie zrealizował zobowiązań wobec powódek wynikających z tego postanowienia. E. M. (1) i Ł. M. nie byli osobami bliskimi w stosunku do powódek. Z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, jakoby E. M. (1) i Ł. M. byli przedsiębiorcami pozostającymi z K. R., jako dłużnikiem powódek, w stałych stosunkach gospodarczych.

W przekonaniu Sądu Okręgowego, w realiach przedmiotowej sprawy nie doszło do faktycznego pokrzywdzenia powódek, jako wierzycieli. Tym samym nawet jeśli K. R. podjął działania celem pokrzywdzenia powódek – co również nie zostało przez stronę powodową wykazane – to celu tego nie osiągnął. Ponadto E. M. (1) i Ł. M. nie mieli wiedzy, że czynność prawna w postaci sprzedaży nieruchomości mogła stanowić czynność prawną krzywdzącą wierzycieli sprzedającego ani przy dochowaniu należytej staranności nie mieli możliwości jej zdobycia. Dlatego Sąd Okręgowy oddalił powództwo.

Rozstrzygając o kosztach postępowania Sąd oparł się o art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosły powódki zaskarżając go w pkt. II w części dotyczącej oddalenia powództwa w stosunku do E. i Ł. M. oraz w zakresie pkt. III zarzucając:

1.  sprzeczność ustaleń faktycznych Sądu z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie niniejszej polegającą na błędnym przyjęciu, że:

a)  K. R. dowiedział się o wszczęciu przeciwko niemu egzekucji w sprawie o sygn. akt WT Km (...)w dniu 31 grudnia 2015 r., kiedy doręczono mu pismo komornika sądowego z dnia 14 grudnia 2015 r. w tym przedmiocie, w sytuacji gdy K. R. dowiedział się o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu egzekucyjnym najpóźniej w dniu 27 maja 2015 roku co wynika z dokumentów z akt postępowania w sprawie II C 222/14,

b)  na dzień sprzedaży nieruchomości zadłużenie K. R. wobec E. O. i A. W. (3) wynikało wyłącznie z tytułu zachowku po matce - S. R. (2) w sytuacji gdy w dacie sprzedaży K. R. był zobowiązany do zapłaty spłaty z tytułu zniesienia współwłasności co wynika z treści postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia w sprawie VI Ns 931/11, które było wówczas nieprawomocne a skarga pauliańska po myśli art. 530 k.c. chroni również przyszłych wierzycieli,

c)  w chwili podpisywania umowy sprzedaży E. M. (1) i Ł. M. nie mieli świadomości o toczącym się wobec K. R. postępowaniu egzekucyjnym w sytuacji gdy pozwani w dacie sporządzania umowy kupna sprzedaży wiedzieli o długu K. R. względem powodek, co wynika z treści zeznań E. M. (1), w których wskazał, że K. R. poinformował ich o swoim zadłużeniu, wreszcie że pokazywał im odpis postanowienia w sprawie VI Ns 931/11 Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia, z którego zadłużenie to wprost wynikało,

d)  powódki nie wykazały, że dokonana przez pozwanych czynność prawna nastąpiła z ich pokrzywdzeniem, w sytuacji gdy K. R. pomimo zbycia nieruchomości za 600.000 zł i trwającego od z górą dwóch lat postępowania egzekucyjnego nie spłacił zadłużenia jednocześnie pozbywając się majątku do którego egzekucja ta mogłaby zostać skierowana,

e)  E. M. (1) i Ł. M. nie mieli wiedzy, że czynność prawna w postaci sprzedaży przez K. R. na ich rzecz nieruchomości przy ul. (...) w W. mogła stanowić czynność prawną krzywdzącą jego wierzycieli ani przy dochowaniu należytej staranności nie mieli możliwości jej zdobycia w sytuacji gdy pozwani wiedzieli, że nieruchomość jest nabywana o 200.000 zł (1/4) poniżej ceny wystawienia nieruchomości, w pierwszym możliwym terminie jej zbycia, wreszcie cena nabycia oscyluje w granicach zadłużenia K. R.;

2.  naruszenie przepisów postępowania:

a)  art. 227 k.p.c. w związku z art. 217 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego wydanej w sprawie II C 222/14 dotyczącej wyceny nieruchomości będącej przedmiotem postępowania, z której wynika, że została ona zbyta za cenę znacznie odbiegającą od cen rynkowych,

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na odmowie wiarygodności zeznaniom E. O. (k. 329-330) w zakresie, w jakim twierdziła, że K. R. na dzień sprzedaży nieruchomości wiedział o toczących się wobec niego postępowaniach egzekucyjnych w sytuacji gdy wiedza K. R. o toczącym się p-ko niemu postępowaniu egzekucyjnym wynika z treści protokołu rozprawy w dniu 27 maja 2015 roku w sprawie II C 222/14 a więc dokumentu urzędowego pochodzącego od Sądu Okręgowego, przy jednoczesnym obdarzeniu atrybutem wiary odmiennych zeznań K. R.;

3.  nie wyjaśnienie istoty sprawy polegające na:

a)  braku ustalenia rzeczywistego charakteru umowy z dnia 16 września 2015 roku, w szczególności przyczyn, dla których w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości objętej pozwem w sprawie niniejszej jako podstawę wpisu własności E. i Ł. M. wskazano umowę darowizny przy czym wpis ten został sprostowany dopiero po doręczeniu pozwanym pozwu w sprawie niniejszej,

b)  braku ustalenia całościowego stanu majątkowego pozwanego K. R. w sytuacji gdy stan ten jest jedną z przesłanek zastosowania skargi pauliańskiej;

4.  art. 527 § 2 k.c. polegające na uznaniu, że K. R. zbywając nieruchomość za cenę niższą od rzeczywistej wartości nieruchomości, która była mu znana, nie działał na szkodę wierzycieli w sytuacji gdy stosownie do tego przepisu przy braku sprzedaży nieruchomości miałby majątek większy od uzyskanej ceny sprzedaży.

W konkluzji skarżące wniosły o zmianę wyroku w zakresie pkt. II poprzez uznanie za bezskuteczną wobec powódek umowy sprzedaży nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla (...) w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...), dokonanej przez K. R. na rzecz E. M. (1) i Ł. M. aktem notarialnym z dnia 16 września 2015 r. nr rep. (...), oraz w zakresie pkt. III poprzez zasądzenie od pozwanych na rzecz powódek kosztów postępowania, ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

Ł. i E. M. (1) wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie solidarnie od powódek zwrotu kosztów postępowania przez sądem drugiej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Jeśli chodzi o ustalenia faktyczne to, w ocenie Sądu Apelacyjnego nieprawidłowe jest ustalenie sądu I instancji, że dłużnik nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (powódek).

Dla objęcia wierzycieli ochroną z art. 527 k.c. nie jest konieczny zamiar bezpośredni pokrzywdzenia wierzyciela i zła wiara dłużnika. Wystarczy aby dłużnik przewidywał takie pokrzywdzenie w granicach ewentualności. Dłużnik K. R. w chwili sprzedaży nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. zdawał sobie sprawę z tego, że ciąży na nim zobowiązanie do zapłaty zachowku na rzecz powódek i przynajmniej mógł zdawać sobie sprawę z tego, że będzie odpowiadał w przyszłości względem powódek za dług w postaci obowiązku spłaty należnej im z tytułu zniesienia współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w W.. Uprawnione jest zatem ustalenie, że dłużnik zdawał sobie sprawę z tego, że wskutek zaskarżonej czynności wierzycielki nie będą w stanie uzyskać pełnego zaspokojenia swych roszczeń, albo że w ten sposób dojdzie do utrudnienia lub odwleczenia zaspokojenia tych roszczeń, zatem dokonał czynności z pokrzywdzeniem wierzycielek.

Wbrew stanowisku sądu I instancji kwestia czy dłużnik w chwili zbywania nieruchomości wiedział o wszczęciu przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy miał świadomość, że dokonana przez niego czynność krzywdzi wierzycieli. Istotne jest bowiem, czy w chwili zbywania nieruchomości dłużnik wiedział o ciążących na nim zobowiązaniach i o tym, że na skutek dokonanej czynności stanie się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem tej czynności.

W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. jest chybiony. Sąd I instancji wszechstronnie rozważył zgromadzony materiał dowodowy, ocenił go zgodnie z zadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i wyciągnął z niego trafny wniosek, iż E. M. (1) i Ł. M. nie wiedzieli o tym, że dłużnik dokonując sprzedaży nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) działa ze świadomością pokrzywdzenia powódek oraz, że przy zachowaniu należytej staranności nie mogli się o tym dowiedzieć.

Nabywcy są osobami obcymi dla dłużnika. O ofercie sprzedaży dowiedzieli się za pośrednictwem agencji nieruchomości. Nawet przy dołożeniu należytej staranności nie mogli dowiedzieć się o tym, że powódki wszczęły przeciwko zbywcy postępowanie egzekucyjne, natomiast wiedza o tym, iż zbywca nabył nieruchomość w wyniku zniesienia współwłasności i że z tego tytułu zobowiązany będzie w przyszłości do uiszczenia spłat na rzecz współwłaścicielek nie jest wystarczająca do tego by przyjąć po stronie nabywców istnienie wiedzy, że sprzedający działa ze świadomością pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Nabywcy uiścili na rzecz sprzedającego cenę stanowiącą ekwiwalent nieruchomości. Cena ta została wpłacona na rachunek bankowy dłużnika ( k. 324 dowód uiszczenia), który mógł w przypadku toczącej się egzekucji ulec zajęciu przez komornika, poza tym nabywcy nie znali stanu majątkowego dłużnika i nie mogli wiedzieć, czy poprzez zbycie przedmiotowej nieruchomości ewentualna egzekucja ewentualnie zasądzonych spłat na rzecz powódek będzie utrudniona bądź niemożliwa, zaś jako osoby obce nie pozostające w stosunkach gospodarczych ze zbywcą nie znali i nie mogli zbadać jego sytuacji majątkowej, nie mogli zatem mieć „złej prognozy” co do spełnienia przez dłużnika ewentualnego przyszłego świadczenia wobec powódek. W księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości brak było wpisów, które mogłyby skutkować po stronie nabywców świadomością, iż sprzedający dokonuje czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Z materiału zgromadzonego w sprawie wynika, że dłużnik w dacie zbywania nieruchomości przy ul. (...) w W. posiadał inny majątek w tym nieruchomość położoną w W. przy ul. (...), z której aktualnie prowadzona jest egzekucja, oraz że w trakcie postępowania egzekucyjnego w dniu 7.12.2015r. a więc już po sprzedaży nieruchomości Przy ul. (...) w W. ( co miało miejsce 16.09.2015r.) nabył wraz lokal mieszkalny w B. przy ul. (...) następnie w dniu 19.12.2015r. sprzedał go ( apelacja k.593).

Nietrafny jest zarzut apelacji jakoby cena uzyskana przez dłużnika ze sprzedaży nieruchomości nie miała charakteru świadczenia ekwiwalentnego. O rynkowej wartości nieruchomości świadczą notowania rynku a w tym popyt na nieruchomości o określonych parametrach. Dłużnik oferował przedmiotową nieruchomość do sprzedaży przez pół roku za pośrednictwem wielu agencji nieruchomości oraz portali internetowych. Pozwani byli jedynymi osobami deklarującymi chęć nabycia tej nieruchomości. Cena ofertowa wynosiła 800.000 zł. a ostateczna cena sprzedaży 600.000 zł. tj. 8.153 zł. za m ². W sprawie II C 222/14 przedmiotowa nieruchomość wyceniona została według cen na 20 lipca 2017r. i według stanu z 10.06.2010r. na kwotę 749.259 zł. ( k.446). W opinii wskazano, że w lipcu 2017r. ceny kształtowały się od 8500 zł. za m ² do 13.674zł. za m ² ( k.473). W tej sytuacji nie sposób przyjąć, że cena 8.153 zł. za m ² uzyskana w wyniku sprzedaży w dniu 16.09.2015r. jest ceną nieekwiwalentną skoro w lipcu 2017r. a więc około dwa lata po sprzedaży nieruchomości kształtowała się w granicach od 8500 zł. za m ².

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 217 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego wydanej w sprawie II C 222/14, dotyczącej wyceny nieruchomości będącej przedmiotem postępowania. Rację ma sąd I instancji, że w/w opinia stanowi jedynie dokument prywatny. Istotne jest również, że przedmiotowa opinia wycenia sporną nieruchomość według cen aktualnych dwa lata po dokonanej sprzedaży. Przez okres dwóch lat tendencje rynkowe mogły ulec zmianie, brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że cena 8.153 zł. za m ² zapłacona 16.09.2015r. była ceną nieekwiwalentną, zwłaszcza że w 2014r. należąca do pozwanych spółka nabyła nieruchomość sąsiednią w cenie 5400 zł. za m ² .

Powódki nie wnosiły o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego, celem wyceny nieruchomości według jej stanu i cen na 16.09.2015r., nie udowodniły zatem, że zapłacona przez pozwanych cena była ceną nieekwiwalentną.

Dla uwzględnienia powództwa z art. 527 k.c. nie jest wystarczające wykazanie, że nabywca w chwili transakcji miał wiedzę o tym, że sprzedający ma wierzycieli ale wykazanie, że nabywca miał wiedzę o tym, że sprzedaż stanowi działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli albo, że przy zachowaniu należytej staranności nabywca mógł taką wiedzę uzyskać.

Nie bez znaczenia dla oceny świadomości osoby trzeciej ( nabywcy) jest ekwiwalentność ceny i sposób jej uiszczenia. W sytuacji gdy cena jest ekwiwalentna i zapłata następuje na rachunek bankowy zbywcy trudno przypuszczać, że zamiarem dłużnika jest pokrzywdzenie wierzycieli. Gdyby komornik prowadzący egzekucję na rzecz powódek we właściwym czasie dokonał skutecznego zajęcia rachunku bankowego dłużnika ( nie pomylił numeru tego rachunku), doszłoby do zaspokojenia wierzycielek ze środków, które na ten rachunek wpłynęły. Dłużnik ze sprzedaży nieruchomości otrzymał właściwy i podlegający egzekucji ekwiwalent, jednocześnie nie sposób przyjąć, że pozwani uzyskali korzyść majątkową w postaci nieekwiwalentnej części uzyskanego świadczenia.

Dodatkowo w sytuacji gdy dłużnik za uzyskaną cenę nabył inną nieruchomość, co jest niesporne, nie sposób przyjmować, że na skutek zaskarżonej czynności stał się niewypłacalny.

Chybiony jest zarzut, że sąd I instancji nie ustalił rzeczywistego charakteru umowy z dnia 16.09.2015r. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z kserokopii z akt księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości w tym ze znajdującego się tam aktu notarialnego rep. A. nr (...), z którego niezbicie wynika, że objęta nim umowa jest umową sprzedaży a nie darowizny ( k.386-389).

Jeśli chodzi o stan majątkowy dłużnika, jego wykazanie obciąża zgodnie z art. 6 k.c. powódki. Z załączonych akt egzekucyjnych wynika, że egzekucja z nieruchomości położonej w W. nadal się toczy a wartość rynkowa tej nieruchomości to 75.622 zł. Wynika z nich również, że K. R. posiadał prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w B., o powierzchni użytkowej 81,60 m ² , które sprzedał aktem notarialnym z dnia 19.12.2015r. ( k.101 i 103 akt km. 398/16). Zatem już po dokonaniu sprzedaży nieruchomości przy ul (...) w W. posiadał majątek wystarczający do zaspokojenia roszczeń powódek w drodze egzekucji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji i z mocy art. 385 k.p.c. oddalił ją.

O kosztach procesu za II instancję Sąd Apelacyjny rzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu w oparciu o art. 98 par. 1 i 3 k.p.c.

Elżbieta Wiatrzyk – Wojciechowska Ewa Kaniok Marcin Strobel