Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2019 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2019 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą we W.

przeciwko A. P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 8 sierpnia 2018 r. sygn. akt XI C 3375/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie II i zasądza od pozwanego A. P. na rzecz powoda (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą we W. kwotę 8644,33 (osiem tysięcy sześćset czterdzieści cztery 33/100) złote z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od 14 września 2017 roku do dnia zapłaty

b)  w punkcie III o tyle, że zasądza 5124 (pięć tysięcy sto dwadzieścia cztery) złote tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  odstępuje od obciążania pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank Spółka Akcyjna we W. wniósł o zasądzenie od pozwanego A. P. 30.136,72 zł w tym 25.798,51 zł z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 14 września 2017 r. do dnia zapłaty tytułem wymagalnego kapitału, 4.319,31 zł tytułem skapitalizowanych odsetek umownych i karnych do dnia 13 września 2017 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz 18,90 zł tytułem zryczałtowanej opłaty za pakiet usług bankowych.

Pozwany A. P. wnosił o oddalenie powództwa w zakresie części składki ubezpieczeniowej za okres po wypowiedzeniu umowy kredytu oraz o rozłożenie pozostałej należności na raty.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z 8 sierpnia 2018 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda 21.492,39 zł z umownymi odsetkami w wysokości 14 % w stosunku rocznym za opóźnienie od dnia 14 września 2017 r. do dnia zapłaty (pkt I), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1.069,97 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt III).

Sąd I instancji uznał za bezsporne, że w dniu 4 maja 2016 r. pozwany A. P. zawarł z powodem (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą we W. umowę nr (...) o kredyt konsolidacyjny w łącznej kwocie 26.798,51 zł z przeznaczeniem na spłatę wcześniejszych zobowiązań kredytobiorcy wobec banku w wysokości 11.277,31 zł, na spłatę zobowiązań wobec innych instytucji finansowych w wysokości 1.495 zł, na cele konsumpcyjne w wysokości 4.700 zł, a ponadto na sfinansowanie składki z tytułu ubezpieczenia na życie w wysokości 6.367,32 zł i z tytułu ubezpieczenia assistance w wysokości 273,60 zł oraz na sfinansowanie prowizji banku za udzielenie kredytu w wysokości 2.677,18 złotych i opłatę za przekazanie środków na cele konsumpcyjne w kwocie 8,10 zł. W dniu zawarcia umowy całkowita kwota do spłaty wynosiła 32.797,98 zł. Całość zobowiązania miała być spłacona w 48 miesięcznych ratach. Ostateczny termin spłaty kredytu upływał dnia 24 maja 2020 r.. Kredyt oprocentowany był według stałej stopy procentowej, nieprzekraczającej odsetek maksymalnych za opóźnienie, a wynoszącej 9,99% w stosunku rocznym. W umowie wskazano, że łącznie wysokość skapitalizowanych odsetek z tytułu udzielenia kredytu wynosi 5.999,47 zł. Od zadłużenia przeterminowanego bank miał prawo pobierać odsetki karne w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie tj. w wysokości dwukrotności sumy stopy referencyjnej NBP obowiązującej w dniu naliczania odsetek karnych i 5,5 punktów procentowych (14% w stosunku rocznym na dzień zawarcia umowy). Zgodnie z umową bank był uprawniony do podjęcia wobec kredytobiorcy działań windykacyjnych, a kredytobiorca zobowiązany do zwrotu poniesionych i udokumentowanych kosztów takich działań.

Sąd Rejonowy ustalił również, że w kredytobiorca wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową przez (...) Towarzystwo (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W., w ramach umowy indywidualnego ubezpieczenia na życie nr (...) oraz zobowiązał się do opłacenia składki ubezpieczeniowej, jednorazowo za cały okres ubezpieczenia, w wysokości 6.367,32 zł. Zakres ubezpieczenia obejmował m.in. śmierć ubezpieczonego, trwałą i całkowitą niezdolność do pracy i hospitalizację. Przy zawarciu umowy ubezpieczenia, kredytodawca występował w roli agenta ubezpieczeniowego, uprawnionego do pobrania składki ubezpieczeniowej w imieniu i na rzecz Towarzystwa (...).

Sąd Rejonowy ustalił następnie, że pozwany nie spłacił dwóch pełnych rat kredytu wobec czego bank wypowiedział mu umowę na podstawie art. 75 c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665, po zmianie Dz. U. z 2015 r. poz. 128 zm.) i, z dniem 9 stycznia 2017 r., postawił całą kwotę zadłużenia w stan wymagalności. W związku z tym powód podjął wobec pozwanego działania windykacyjne: wystosował w stosunku do kredytobiorcy jedno upomnienie, dwa wezwania do zapłaty, jednokrotnie pozostawił komunikat głosowy na automatycznej sekretarce oraz dwukrotnie monitował pozwanego za pomocą rozmowy telefonicznej.

Sąd I instancji uznał, że roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części. Stanął na stanowisku, że, skoro umowa została rozwiązana przed terminem, to skróceniu uległ także czas trwania ubezpieczenia. Przyjął, że wypowiedzenie umowy kredytu stało się skuteczne z dniem 15.12.2016 r., składkę pobrano od pozwanego zasadnie jedynie za okres 7 miesięcy. Za okres pozostałych 41 miesięcy ubezpieczyciel zaprzestał udzielania pozwanemu ochrony ubezpieczeniowej, wobec czego kwota 5.306,12 zł nienależnie pobranej za ten okres składki ubezpieczeniowej, podlegała zwrotowi na podstawie art. 813 k.c..

W ocenie Sądu I instancji na uwzględnienie nie zasługiwało również roszczenie o odsetki w wysokości 5.999,47 zł, powód nie wykazał bowiem, w jaki sposób, za jaki okres i od jakiej kwoty je naliczył. Nadto, powód w pozwie wyliczył wysokość należnych mu odsetek karnych i umownych na 4.319,31 zł, z kolei w piśmie procesowym datowanym na dzień 15 czerwca 2018 r. - na kwotę 5.999,47 zł, która to kwota zgodnie z postanowieniami umowy, miała stanowić sumę odsetek umownych za cały okres kredytowania.

Powód nie wykazał także, jakie należności składają się na objęte powództwem opłaty dodatkowe w wysokości 129,60 zł oraz na jakiej podstawie dokonano ich naliczenia. Wprawdzie z akt sprawy wynika, że powód wystosował do pozwanego A. P. wypowiedzenie umowy wraz z wezwaniem do zapłaty, niemniej poniesionych z tego tytułu kosztów nie wykazał.

Zdaniem Sądu I instancji w obliczu powstałych wątpliwości także co do wysokości odsetek oraz opłat dodatkowych i w braku możliwości ich zweryfikowania, roszczenie w tym zakresie należało oddalić jako nieudowodnione. W oparciu o art. 320 k.p.c. Sąd I instancji ocenił, że brak było przesłanek do rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty. Z kolei o kosztach procesu Sąd ten orzekł na podstawie art. 100 k.p.c..

Apelację od powyższego wyroku w części oddalającej powództwo złożył powód. Zarzucił temu rozstrzygnięciu:

1.  naruszenie art. 6 k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię i przełożenie ciężaru dowodu na stronę powodową;

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i stąd niewłaściwą ocenę ich mocy i wiarygodności oraz poprzez błąd w ustaleniach faktycznych uznanych za podstawę wyrokowania i nie rozpatrzenie dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego;

3.  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie przyczyn odmowy wiarogodności dowodom przedstawionym przez powoda;

4.  naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. poprzez nierozpoznanie przez Sąd istoty sprawy;

5.  nierówne traktowanie stron.

W oparciu o takie zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia w pkt II poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda pozostałej części roszczenia dochodzonego pozwem, zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych względnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona. Sąd Okręgowy w pełni podziela przyjęte przez Sąd Rejonowy i w istocie bezsporne ustalenia faktyczne oraz przyjmuje je za podstawę także swojego rozstrzygnięcia. Dotyczy to, w szczególności, faktu i treści zawartej przez strony umowy kredytu oraz faktu jej skutecznego rozwiązania przez powoda przed upływem okresu, na który została zawarta, jak również faktu zawarcia przez pozwanego, za pośrednictwem powoda, umowy indywidualnego ubezpieczenia na życie nr (...) z (...) Towarzystwem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. i opłacenia przez pozwanego składki ubezpieczeniowej za cały okres ubezpieczenia, w wysokości 6.367,32 zł, ze środków pochodzących z udzielonego pozwanemu kredytu.

Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast oceny prawnej Sądu pierwszej instancji, w rezultacie której Sąd ten naruszył przepis prawa materialnego - art. 813 § 1 k.c. poprzez jego zastosowanie w niniejszej sprawie. Przepis ten dotyczy stosunku obligacyjnego, jaki nawiązuje się na skutek zawarcia umowy ubezpieczenia wyłącznie pomiędzy ubezpieczycielem i ubezpieczającym (art. 805 § 1 k.c.). W stanie faktycznym tej sprawy poza sporem jest natomiast, że umowa indywidualnego ubezpieczenia na życie nr (...) została przez pozwanego, jako ubezpieczającego, zawarta z ubezpieczycielem (...) Towarzystwem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W.. Świadczenie ubezpieczającego (pozwanego) w postaci składki za cały okres ubezpieczenia, w wysokości 6.367,32 zł, zostało spełnione na rzecz ubezpieczyciela, a nie na rzecz powoda. Tym samym stwierdzić należy, że również przewidziane w art. 813 § 1 k.c. roszczenie o zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej przysługiwać może ubezpieczającemu tylko przeciwko drugiej stronie umowy ubezpieczenia, którą z pewnością nie jest (...) Bank Spółka Akcyjna we W., działający w tym zakresie tylko w charakterze agenta ubezpieczeniowego (tak pkt V ppkt 9 ww. umowy ubezpieczenia), a (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W..

Bez wpływu na powyższą konstatację pozostaje okoliczność, że powód został w umowie ubezpieczenia wskazany przez pozwanego jako „uposażony” na wypadek zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego (śmierci, niezdolności do pracy, hospitalizacji, operacji). W sprawie nie wystąpiły też żadne inne okoliczności, które dawałyby podstawę do przyjęcia, że kredytodawca wstąpił w miejsce ubezpieczyciela i przejął jego zobowiązanie do zwrotu części niewykorzystanej składki ubezpieczeniowej w sytuacji przewidzianej w art. 813 §1 k.c.. Prowadziłoby to zresztą do sytuacji, w której powód, w ramach tego samego stosunku obligacyjnego (ubezpieczenia) byłby jednocześnie uprawnionym (jako uposażony) i zobowiązanym.

Podsumowując, w okolicznościach sprawy fakt przekazania części kredytu w imieniu kredytobiorcy i za jego wyraźną pisemną zgodą na wskazany cel, nie wyłączając składki z tytułu ubezpieczenia na życie, nie zwalnia kredytobiorcy z obowiązku zwrotu całości udzielonego mu kredytu. Jednocześnie powód, niebędący stroną stosunku ubezpieczenia, nie jest biernie legitymowany w zakresie roszczenia ubezpieczonego z art. 813 § 1 k.c. o zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej, którego potrącenia z dochodzonej w tej sprawie wierzytelności domagał się w istocie pozwany. Sąd Okręgowy za zbyteczne uznaje więc odnoszenie się do dotyczącej powyższej kwestii argumentacji zawartej w apelacji powoda, już tylko z omówionej przyczyny Sąd Rejonowy nie był bowiem uprawniony do potrącenia wierzytelności pozwanego z będącej przedmiotem tego procesu wierzytelności powoda. Roszczenia takiego pozwany może dochodzić od drugiej strony umowy ubezpieczenia w odrębnym postępowaniu.

Apelacja powoda była uzasadniona także w pozostałym zakresie. Poza omówionym powyżej zarzutem potrącenia, pozwany w niniejszej sprawie nie kwestionował powództwa ani co do zasady, ani co do wysokości, co – jak trafnie akcentuje skarżący - dawało podstawę do uznania powołanych na jego uzasadnienie twierdzeń za niewymagające dowodu (art. 230 w zw. z art. 299 k.p.c.). Podkreślenia wymaga, że, wbrew konstatacji Sądu Rejonowego, rodzaj dochodzonych odsetek, ich podstawa prawna, okresy, za które zostały naliczone oraz wysokość stóp procentowych wynikają z treści umowy, a dodatkowo zostały wyczerpująco wyjaśnione w uzasadnieniu pozwu. Z treści pozwu i jego uzasadnienia jednoznacznie wynika też, że powód dochodził od pozwanego z tytułu odsetek umownych i karnych łącznie kwoty 4.319.31 zł, a nie kwoty 5.999,47 zł, do której odnosił się Sąd Rejonowy. Nie pozwala to uznać za uzasadnione wątpliwości tego Sądu nawiązujących do treści pisma procesowego powoda z 15.06.2018 r., które w żadnym miejscu nie modyfikowało twierdzeń pozwu.

Zauważyć również należy, że w dochodzonej w tej sprawie kwocie roszczenia nie zawierała się suma opłat dodatkowych 129,60 zł, a tylko (poza kapitałem i odsetkami) opłata za pakiet usług bankowych w kwocie 18,90 zł mająca oparcie w pkt I ppkt 7 umowy kredytu oraz pkt I ppkt 5 tabeli opłat i prowizji stanowiącej załącznik do tej umowy (po 2,70 zł miesięcznie w okresie trwania umowy). Tej części roszczenia nie zakwestionował ani pozwany ani Sąd Rejonowy wobec czego także Sąd Okręgowy nie widział podstaw do zakwestionowania żądania pozwu w tym zakresie. Natomiast rozważania Sądu Rejonowego dotyczące kwoty 129,60 zł uznać należy za bezprzedmiotowe.

Z powyższych względów apelacja powoda prowadzić musiała do zmiany zaskarżonego orzeczenia w punkcie II i uwzględnienia powództwa także pozostałej części, o czym orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.. Uwzględnienie apelacji powoda co do istoty sprawy w całości skutkowało zmianą rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu za I instancję – zgodnie z regułą odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 §1 k.p.c.) i obciążeniem strony przegrywającej obowiązkiem zwrotu kosztów wyłożonych przez powoda, na które składała się opłata od pozwu oraz koszty zastępstwa procesowego.

Na mocy art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym, mając na uwadze, obok sytuacji materialnej pozwanego także to, że w istocie pozwany nie kwestionował swojego zobowiązania wobec powoda, zaś apelacja stała się konieczna na skutek błędnego zastosowania prawa materialnego przez Sąd I instancji.