Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2018 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi (...) (...)
w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 4 stycznia 2018 r., sygn. akt I C 464/17

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO del. Jarosław Zawrot SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Marek Machnij

Sygn. akt I ACa 305/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 grudnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku w sprawie o sygn. akt I C 464/17 oddalił powództwo (punkt I) oraz zasądził od powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Sąd I instancji ustalił, że powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na urządzaniu i prowadzeniu gier na automatach o niskich wygranych. W dniu 28 lipca 2005 r. Dyrektor Izby Skarbowej w G. udzielił powodowi zezwolenia na prowadzenie tej działalności na okres 6 lat w 50 punktach na terenie Województwa (...), w tym w następujących lokalach gastronomicznych: Bar (...) przy ul. (...) w W., (...) przy ul. (...) w S. oraz Zajazd w miejscowości K. (...).

W dniu 14 grudnia 2009 r. w lokalu Bar (...) w W. przy ul. (...) funkcjonariusze Urzędu Celnego w G. skontrolowali funkcjonowanie 3 automatów do gier o niskich wygranych należących do powoda (...) sp. z o.o. W trakcie tej kontroli funkcjonariusze przeprowadzili eksperyment z gry na automatach, w wyniku którego stwierdzili, że automat o nazwie H. (...) (nr rej. (...)- (...)) nie spełnia warunków określonych w ustawie o grach i zakładach wzajemnych, ponieważ stawka za grę przekraczała określoną w ustawie kwotę 0,07 Euro za 1 punkt kredytowy w związku z czym automat został zabezpieczony plombami, a następnie przewieziony do magazynu likwidacyjnego Izby Celnej w G..

W dniach 29 września 2010 r. i 05 października 2010 r. w lokalu Zajazd w miejscowości K. (...) funkcjonariusze Urzędu Celnego w G. skontrolowali funkcjonowanie 3 automatów do gier o niskich wygranych należących do powoda (...) sp. z o.o. W trakcie tej kontroli funkcjonariusze przeprowadzili eksperyment z gry na automacie o nazwie B. (...) (nr rej. (...)- (...)), na podstawie którego stwierdzili, że nie spełnia on warunków określonych w ustawie o grach i zakładach wzajemnych, ponieważ wysokość stawki za grę jest wyższa niż określona w ustawie. W związku z tym automat został zatrzymany i przewieziony do magazynu likwidacyjnego Izby Celnej w G..

W dniu 11 marca 2010 r. w lokalu (...) w S. funkcjonariusze Urzędu Celnego w G. skontrolowali funkcjonowanie 3 automatów do gier o niskich wygranych o nazwie S. (...) S. (nr rej. (...)- (...)), (...) D. (...) (nr rej. (...)- (...)) i H. (...) (nr rej. (...)- (...)). W wyniku przeprowadzonego eksperymentu stwierdzono, że wartość maksymalnej stawki za udział w grze na tych urządzeniach jest wyższa niż określona w ustawie. Zajęte automaty zostały przekazane do magazynu likwidacyjnego Urzędu Celnego w G.

W dniu 17 maja 2010 r. Urząd Celny w G. uznał zatrzymane automaty za dowodowy rzeczowe, a w dniu 18 marca 2010 r. prokurator Prokuratury Rejonowej w Starogardzie Gdańskim na wniosek Naczelnika Urzędu Celnego zatwierdził czynność zatrzymania. Powód (...) sp. z o.o. wniósł zażalenie na oba postanowienia, ale Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku w dniu 21 września 2010 r. i dniu 23 września 2010 r. utrzymał je w mocy.

Wszystkie zatrzymane automaty posiadały pozytywne opinie techniczne wydane przez Jednostkę Badającą ds. Rejestracji (...) oraz zostały zarejestrowane przez Ministra Finansów.

Po zatrzymaniu automatów w lokalach: Bar (...) w W., Zajazd w miejscowości K. oraz (...) w S. Naczelnicy Urzędu Celnego w G. i G. wszczęli dochodzenie w sprawie urządzania i prowadzenia gier na automatach o niskich wygranych wbrew przepisom ustawy o grach hazardowych, tj. w kierunku popełnienia przestępstwa z art. 107 Kodeksu karnego skarbowego. Postępowania te zostały następnie dołączone do postępowania prowadzonego przez Prokuraturę Krajową - Podlaski Wydział Zamiejscowy do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji w B..

Pismami z dnia 11 stycznia 2010 r., dnia 20 października 2010 r. i dnia 31 marca 2010 r. powód (...) sp. z o.o. zgłosił zastrzeżenia do protokołów z kontroli przeprowadzonych przez funkcjonariuszy Urzędu Celnego w G. domagając się niezwłocznego zwrotu zatrzymanych automatów oraz zastrzegając wystąpienie z powództwem o odszkodowanie za utracone korzyści. Naczelnicy Urzędów Celnych w G. i G. w odpowiedziach z dnia 25 stycznia 2010 r., dnia 04 listopada 2010 r. i dnia 08 kwietnia 2010 r. odmówili zwrotu zatrzymanych automatów jako dowodów rzeczowych w sprawie o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s.

W dniu 23 grudnia 2013 r. powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. złożył do Sądu Rejonowego w Gdyni wniosek o zawezwanie Dyrektora Izby Celnej w G. do próby ugodowej w sprawie o zapłatę kwoty 361.098,36 zł wraz odsetkami ustawowymi tytułem odszkodowania w postaci utraconych korzyści w związku z zatrzymaniem automatów do gier o niskich wygranych znajdujących się w lokalach Bar (...) w W., Zajazd w K. i (...) w S..

W dniu 05 marca 2014 r. odbyło się posiedzenie, na którym między stronami nie doszło do zawarcia ugody.

Zatrzymane automaty zostały powodowi wydane pod koniec 2015 r. W toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Krajową – (...) Wydział Zamiejscowy do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji w B. przeprowadzono dowód z opinii biegłych sądowych, w wyniku których stwierdzono, że zatrzymane automaty nie spełniały ustawowych wymogów, ponieważ umożliwiały wybranie stawki przekraczającej dopuszczalną granicę. W dniu 03 sierpnia 2016 r. prokurator umorzył jednak śledztwo prowadzone w kierunku popełnienia przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s. przeciwko podejrzanym: I. B. – prezesowi zarządu powoda (...) sp. z o.o. oraz T. M. i J. K. – inspektorom nadzorującym punkty gier w (...) sp. z o.o. z powodu niemożności udowodnienia podejrzanym umyślnego popełnienia przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s.

Sąd Okręgowy wskazał, że stan faktyczny w sprawie był w zasadzie bezsporny między stronami w zakresie okoliczności istotnych w sprawie, tj. prowadzenia przez powoda działalności gospodarczej polegającej m.in. na urządzaniu i prowadzeniu gier na automatach o niskich wygranych, przeprowadzenia przez funkcjonariuszy celnych kontroli i eksperymentów na automatach powoda, stwierdzeniu przez nich niezgodności funkcjonowania tych urządzeń z przepisami ustaw, zatrzymania automatów powoda mimo posiadania przez nie pozytywnych opinii technicznych i ich zarejestrowania przez Ministra Finansów, a także wszczęcia i następnie umorzenia postępowania karnoskarbowego prowadzonego przeciwko przedstawicielom i pracownikom powoda o przestępstwo z art. 107 k.k.s. wobec uznania, że ich czyny nie zawierały znamion czynu zabronionego z uwagi na brak umyślności w popełnieniu przestępstwa. Powyższe okoliczności znalazły potwierdzenie w przedstawionych przez strony dowodach z dokumentów w postaci decyzji i postanowień organów celno-skarbowych, prokuratora i sądu, protokołów z kontroli i eksperymentów dokonywanych przez funkcjonariuszy celnych, opinii technicznych wydanych przez Politechnikę (...), postanowień o wszczęciu i umorzeniu postępowania przygotowawczego oraz korespondencji przedprocesowej stron. Rzetelność i prawdziwość tych dokumentów nie była kwestionowana. Sąd I instancji miał też na uwadze, że przedstawione dokumenty w większości stanowiły dokumenty urzędowe z czym wiązało się domniemanie ich autentyczności i rzetelności.

Zdaniem Sądu Okręgowego, na początku należy wyjaśnić kwestię legitymacji biernej w niniejszej sprawie. Powód jako pozwanego wskazał Skarb Państwa – Dyrektora Izby Celnej w G. jako organ jednostki nadrzędnej nad Naczelnikami Urzędów Celnych w G. i G. czyli nad organami jednostek, z których działalnością wiązało się dochodzone roszczenie. Należy jednak mieć na uwadze, że w dniu 01 marca 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej oraz ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Zgodnie z art. 160 ust. 1 pkt 4 ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej z dniem 01 marca 2017 r. zniesiono dyrektorów izb celnych. Art. 11 ust. 1 pkt 6 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej stanowi natomiast, że jednym z organów Krajowej Administracji Skarbowej są naczelnicy urzędów celno-skarbowych, do których zadań należy m.in. dokonywanie kontroli celno-skarbowej (art. 33 ust. 1 pkt 1) obejmującej przestrzeganie przepisów regulujących m.in. urządzanie i prowadzenie gier hazardowych, o których mowa w ustawie z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 471), a także zgodność tej działalności ze zgłoszeniem, udzieloną koncesją lub zezwoleniem oraz zatwierdzonym regulaminem. Ponadto, zgodnie z treścią załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 24 lutego 2017 r. w sprawie terytorialnego zasięgu działania oraz siedzib dyrektorów izb administracji skarbowej, naczelników urzędów skarbowych i naczelników urzędów celno-skarbowych oraz siedziby dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, obszar Województwa (...) należy obecnie do właściwości Naczelnika (...) (...) w G.. W rezultacie, Sąd Okręgowy uznał, że organ ww. statio fisci Skarbu Państwa powinien być wskazany jako strona pozwana w niniejszej sprawie.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia, który ma najdalej idący skutek, Sąd I instancji uznał, że zarzut ten nie zasługiwał na uwzględnienie. Powód domaga się od pozwanego zapłaty odszkodowania w postaci utraconych korzyści za okres od dnia zatrzymania poszczególnych automatów do dnia wygaśnięcia zezwolenia na prowadzenie przez niego działalności gospodarczej na obszarze Województwa (...) (28 lipca 2011 r.). Odpowiedzialność pozwanego powód wywodzi z reżimu odpowiedzialności deliktowej. Przy określeniu terminu przedawnienia zastosowania znajdzie więc art. 442 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Zdaniem Sądu Okręgowego, jako początek biegu przedawnienia należy przyjąć dzień 29 lipca 2011 r., a więc dzień następujący pod dniu wygaśnięcia zezwolenia powoda na prowadzenie działalności gospodarczej. W tym dniu mógł on bowiem poznać wysokość swojej szkody w postaci dochodu utraconego wskutek zatrzymania automatów przez funkcjonariuszy pozwanego. W tym czasie powód wiedział również, że sprawcą jego szkody był pozwany skoro to funkcjonariusze celni zatrzymali należące do niego automaty. W rezultacie, 3-letni termin przedawnienia upływał z dniem 29 lipca 2014 r. W dniu 23 grudnia 2013 r. powód wystąpił jednak z wnioskiem o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej w niniejszej sprawie, co skutkowało przerwaniem biegu przedawnienia zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. W dniu 05 marca 2014 r. odbyło się posiedzenie pojednawcze, na którym między stronami nie doszło do zawarcia ugody. Bieg terminu przedawnienia rozpoczął się zatem na nowo w dniu 06 marca 2014 r., a więc następnego dnia po zakończeniu postępowania wywołanego wnioskiem powoda. Upływał on zatem w dniu 06 marca 2017 r., podczas gdy powód z pozwem wystąpił w dniu 22 lutego 2017 r. W dacie wytoczenia powództwa jego roszczenie nie było więc przedawnione.

Podstawą odpowiedzialności deliktowej pozwanego Skarbu Państwa jest art. 417 § 1 k.c., zgodnie z którym za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Konstrukcja tego przepisu jest oparta na ogólnej formule deliktu, co oznacza, że odpowiedzialność Skarbu Państwa jest uzależniona od łącznego spełnienia następujących przesłanek: powstania szkody wskutek niezgodnego z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej oraz istnienia adekwatnego związku przyczynowego między zachowaniem pozwanego przy wykonywaniu władzy a powstaniem szkody. Kwestią podstawową było zatem rozważenie czy zachowanie funkcjonariuszy celnych polegające na zatrzymaniu automatów powoda było bezprawne. W judykaturze i doktrynie przyjmuje się, że co do zasady nie można wykluczyć, iż w określonych przypadkach wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego może być uznane za czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 i nast. k.c. Będzie to w szczególności miało miejsce w sytuacji gdy postępowanie zostanie wszczęte lub prowadzone przy oczywistym braku dowodów winy, ze świadomością sfabrykowania takich dowodów czy bez zachowania podstawowych przepisów procedury. Działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości związane z wypełnianiem ich ustawowych obowiązków nie mają więc charakteru działań niezgodnych z prawem nawet wówczas gdy postępowanie karne zostanie ostatecznie zakończone uniewinnieniem oskarżonego. Przyjmuje się bowiem, że obywatele w interesie ochrony dobra wspólnego muszą ponosić ryzyko związane z legalnym prowadzeniem postępowania karnego.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (w brzmieniu obowiązującym w dacie zaistnienia opisywanych przez powoda zdarzeń), do zadań Służby Celnej należała realizacja polityki celnej w części dotyczącej przywozu i wywozu towarów oraz wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów odrębnych, a w szczególności rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych oraz ściganie ich sprawców, w zakresie określonym w ustawie z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy. W ramach tych zadań funkcjonariusze Służby Celnej nabyli uprawnienie do dokonywania kontroli polegającej na sprawdzeniu prawidłowości przestrzegania przepisów prawa przez tzw. podmioty podlegające kontroli (tj. zobowiązane do tego osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej) (art. 30 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej). Kontroli tej podlegało w szczególności przestrzeganie przepisów regulujących urządzanie i prowadzenie gier hazardowych, o których mowa w ustawie z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, oraz zgodność tej działalności z udzieloną koncesją lub zezwoleniem oraz zatwierdzonym regulaminem. Art. 32 ustawy o Służbie Celnej przewidywał natomiast, że funkcjonariusze wykonujący kontrolę byli uprawnieni m.in. do przeszukania pomieszczeń (pkt 4), dokonywania oględzin (pkt 7), nakładania zamknięć urzędowych na urządzenia (pkt 11), przeprowadzania w uzasadnionych przypadkach, w drodze eksperymentu, doświadczenia lub odtworzenia możliwości gry na automacie lub gry na innym urządzeniu (pkt 13) oraz zabezpieczenia zebranych dowodów (pkt 14). Ponadto, oprócz uprawnień przewidzianych w art. 32 ustawy o Służbie Celnej, funkcjonariusze w celu realizacji zadań Służby Celnej mieli również prawo m.in. do zatrzymywania rzeczy w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego (art. 72 ust. 1 pkt 1).

Analizując natomiast przepisy Kodeksu karnego skarbowego należy wskazać, zdaniem Sądu Okręgowego, że urządzanie lub prowadzenie gier na automacie wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji lub zezwolenia stanowi przestępstwo skarbowe określone w art. 107 § 1 k.k.s. Z powyższych przepisów jednoznacznie więc wynika, że kwestionowane przez powoda czynności funkcjonariuszy celnych nie były bezprawne. Funkcjonariusze Służby Celnej w ramach rozpoznawania, wykrywania, zapobiegania i zwalczania przestępstw skarbowych, a więc także przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s., byli uprawnieni do przeprowadzenia kontroli w lokalach, w których znajdowały się należące do powoda automaty do gier o niskich wygranych. Ponadto, wbrew twierdzeniom powoda, mogli oni również dokonać oględzin tych automatów i przeprowadzić na nich eksperymenty z gry, w wyniku których stwierdzili, że urządzenia te nie spełniają wymogów z ustawy o grach i zakładach wzajemnych oraz ustawy o grach hazardowych, ponieważ wartość maksymalnej stawki za udział w jednej grze przekraczał limity określone w tych przepisach. Rodziło to natomiast uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s. i tym samym uprawniało funkcjonariuszy do zatrzymania rzeczy na podstawie art. 72 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Celnej w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 217 k.p.k. Zgodnie bowiem z art. 217 k.p.k. – stosowanym także w postępowaniu karnoskarbowym na mocy odesłania zawartego w art. 113 § 1 k.k.s. – rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach niecierpiących zwłoki - także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu (a więc także Służby Celnej w świetle art. 72 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Celnej). Należy również zauważyć, że czynności zatrzymania automatów powoda zostały zatwierdzone przez prokuratora, zaś jego postanowienia zostały utrzymane w mocy przez Sąd. Ponadto, z przedstawionego przez powoda postanowienia prokuratora o umorzeniu śledztwa w sprawie popełnienia przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s. wynika, że w toku tego postępowania zostały sporządzone opinie biegłych, które potwierdziły że zatrzymane automaty nie spełniały ustawowych wymogów, ponieważ umożliwiały wybranie stawki przekraczającej dopuszczalną granicę. Umorzenie postępowania karnoskarbowego nie nastąpiło więc z tej przyczyny, że podejrzenia funkcjonariuszy celnych okazały się bezpodstawne, lecz dlatego, że wobec przedstawiciela i pracowników powoda nie zdołano dowieść umyślności popełnienia przestępstwa skarbowego z art. 107 § 1 k.k.s., które może być popełnione jedynie w zamiarze umyślnym. Potwierdza to więc, że czynności podjęte przez funkcjonariuszy celnych oraz prowadzenie postępowania karnoskarbowego było uzasadnione. Działania te nie były zatem bezprawne, dlatego zdaniem Sądu I instancji roszczenia powoda już z tej przyczyny nie zasługiwały na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany trafnie również podniósł, że powód nie wykazał szkody i jej wysokości. Powód żądane przez siebie odszkodowanie wyliczył jako różnicę między średnimi przychodami osiąganymi z automatów przed ich zatrzymaniem według przedłożonych raportów miesięcznych i informacji a należnym od niego podatkiem. Pozwany zakwestionował to wyliczenie wskazując, że nie uwzględnia ono pozostałych kosztów użytkowania urządzeń, jak np. wydatków na ich serwisowanie, wynajem powierzchni czy obsługę administracyjną, księgową i prawną. Powód w odpowiedzi nie przedstawił żadnych kontrdowodów ani dodatkowych wyliczeń, dlatego należało uznać, zdaniem Sądu I instancji, że szkoda i jej wysokość nie została wykazane.

Ponadto, w ocenie Sądu Okręgowego, należało mieć na uwadze, że powód w niniejszej sprawie dochodził szkody w postaci utraconych korzyści. W niniejszej sprawie natomiast nie można stwierdzić, że uzyskanie wskazanego przez powoda dochodu było bardzo prawdopodobne skoro dotyczył on gier losowych. Dochód ten oraz jego wysokość były uzależnione od zdarzeń bardzo niepewnych, na które powód nie miał żadnego wpływu, a w szczególności od tego ile osób skorzystałoby z jego automatów, a także ile z nich uzyskałoby wygraną pieniężną oraz w jakiej wysokości, czego nie da się przewidzieć w przypadku gier rządzonych losem.

Z powyższych przyczyn, zdaniem Sądu Okręgowego, powództwo należało oddalić o czym orzeczono na podstawie art. 417 k.c.

O kosztach procesu rozstrzygnięto w punkcie II wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. art. 99 k.p.c. i § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Powód przegrał niniejszy proces w całości, dlatego jest zobowiązany zwrócić Skarbowi Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej koszty zastępstwa procesowego w łącznej wysokości 10.800 zł.

Apelację od przedmiotowego rozstrzygnięcia w całości wywiódł powód. Orzeczeniu zarzucił:

1) obrazę przepisów prawa procesowego mającą wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez brak wszechstronnego rozważenia przez Sąd pierwszej instancji zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego skutkujący uznaniem, że działalność Organów Państwa, w tym funkcjonariuszy Służby Celnej w zakresie przeprowadzenia eksperymentu, a następnie zatrzymania i wieloletniego przetrzymywania automatów do gier o niskich wygranych należących do powoda była zgodna z prawem w sytuacji, gdy zatrzymane automaty do gier o niskich wygranych były urządzeniami posiadającymi odpowiednie i wydane przez Organy Państwa poświadczenia rejestracji, a sama działalność powoda prowadzona była zgodnie z ważnym i aktualnym zezwoleniem na prowadzenie i urządzanie gier na automatach o niskich wygranych na terenie województwa (...), co w efekcie skutkowało wadliwym ustaleniem stanu faktycznego i oddaleniem powództwa w całości,

2) obrazę przepisów prawa procesowego mającą wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 328 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez brak wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn, dla których Sąd pierwszej instancji w wyrokowaniu pominął okoliczności dotyczące legalności urządzania i prowadzenia gier na automatach o niskich wygranych przez powoda, a także legalności i zgodności z obowiązującymi przepisami samej konstrukcji tych automatów,

3) obrazę przepisów prawa materialnego poprzez:

a) naruszenie art. 6 Kodeksu cywilnego w związku z art. 361 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego poprzez niesłuszne uznanie, że powód nie wykazał bezprawności zachowania się funkcjonariuszy Służby Celnej a w konsekwencji związku przyczynowego pomiędzy ich bezprawnym zachowaniem a powstałą szkodą,

b) naruszenie przepisów art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego w związku z art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej poprzez uznanie, że działanie Organów Państwa polegające na wieloletnim zatrzymaniu legalnie funkcjonujących automatów do gier o niskich wygranych i co za tym następuje uniemożliwieniu prowadzenia statutowej działalności powoda na tych urządzeniach nie stanowi bezprawnego działania władzy publicznej i nie powoduje powstania szkody po stronie powoda,

c) brak odniesienia się do uregulowań zawartych w § 7, 8, 14 ust. 4 i 14 ust. 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie warunków urządzania gier i zakładów wzajemnych (tekst jednolity Dz. U. z 2003 r., nr 102, poz. 946, ze zmianami) - aktu prawnego obowiązującego w chwili zatrzymywania automatów do gier o niskich wygranych należących do Powoda w zakresie, który reguluje sposób badania automatu i sprawdzenia jego legalności i zgodności z ustawą na drodze administracyjnej.

Mając na uwadze powyższe, powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, wydanie stosownego rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za pierwszą instancję oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania za instancję odwoławczą według norm przepisanych, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania przed Sądem drugiej instancji.

W odpowiedzi na apelację, pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok nie mógł się ostać, bowiem nie została rozpoznana istota sprawy , co stwarzało podstawy do jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w przedmiocie rozumienia pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” wyrażonego w art. 386 §4 k.p.c. Otóż Sąd Najwyższy podkreśla przede wszystkim, że rozpoznanie istoty sprawy jest pojęciem węższym niż samo rozpoznanie i rozstrzygniecie sprawy w ogóle i oznacza ono zbadanie materialnej podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów pozwanego. Z kolei nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd badania tych właśnie elementów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22,wyrok z dnia 2 października 2002 r. I PKN 482/01, LEX nr 577445, postanowienie z dnia 26 listopada 2012 r. III SZ 3/12, LEX nr 1232797).

Natomiast oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r. IV CZ156/12, LEX nr 1231340).

Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi także w przypadku dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby poczynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; w takiej sytuacji uzasadnione jest uchylenie orzeczenia ze względu na respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013/5/68 i z dnia 23 września 2016 r., II CZ 73/16, niepublikowane, z dnia 22 lutego 2017r.,IV CZ 112/16, LEX nr 2269093 z dnia 14 czerwca 2017 r., IV CZ 18/17, LEX nr 2340603).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo stwierdzając, że nie doszło do przedawnienia dochodzonego roszczenia przedwcześnie oddalił powództwo – bez przeanalizowania podstaw odpowiedzialności Skarbu Państwa w kontekście przesłanek z art. 417 § 1 k.c. Rozważania Sądu Okręgowego sprowadzają się bowiem - poza zagadnieniem przedawnienia oraz prawidłowego oznaczenia statio fisci Skarbu Państwa - do przytoczenia przepisów regulujących zadania Służby Celnej w zakresie przestrzegania przepisów regulujących urządzenia i prowadzenie gier hazardowych oraz uprawnień funkcjonariuszy w ramach zleconej im kontroli, przytoczenia stosownych przepisów kodeksu karnego skarbowego i kodeksu postępowania karnego. Następnie Sad pierwszej instancji skonstatował, że służby celne uprawnione były do dokonania oględzin automatów i przeprowadzenia eksperymentów oraz - z uwagi na wyniki tych eksperymentów – do zatrzymania automatów.

Natomiast stanowisko Sądu Okregowego w żadne sposób nie odnosi się do tych twierdzeń strony powodowej, w których od początku procesu konsekwentnie wskazywała, w czym upatruje bezprawnego działania funkcjonariuszy celnych. Między innymi powód bowiem kwestionował podstawy do przeprowadzenie eksperymentów, w oparciu o które następnie przyjęto, że sporne automaty, wbrew danym wynikającym z poświadczeń rejestracji, nie były automatami do niskich wygranych. (pozew, pismo procesowe z dnia 5 września 2017 r.).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powyższe stanowi zagadnienie kluczowe dla rozstrzygania o zgodności postępowania funkcjonariuszy celnych z prawem. Wyniki tych eksperymentów dały bowiem podstawę do zatrzymania automatów, a jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy, rozważenie prawidłowości zatrzymania miało podstawowe znaczenie dla oceny bezprawności działania funkcjonariuszy. Trafnie również, w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, Sąd pierwszej instancji przywołał stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego może być uznane za czyn niedozwolony w sytuacjach, gdy postępowanie zostanie wszczęte lub prowadzone przy oczywistym braku dowodów winy, ze świadomością sfabrykowania takich dowodów czy bez zachowania podstawowych przepisów procedury.

Zgodzić się należy także z Sądem Okręgowym, że w celu wykonywania swoich zadań ustawowych funkcjonariusze Służby Celnej byli uprawnieni do kontrolowania przestrzegania przepisów regulujących urządzenie i prowadzenie gier hazardowych oraz zgodności tej działalności z udzieloną koncesją lub zezwoleniem oraz zatwierdzonym regulaminem. W ramach tej kontroli funkcjonariusze uprawnieni byli między innymi do przeprowadzania w uzasadnionych przypadkach eksperymentu, doświadczenia lub gry na automacie; rzecz jednak w tym że Sąd Okręgowy uznając, iż przeprowadzenie eksperymentu ma oparcie w ustawie i wykluczając tym samym bezprawność działania funkcjonariuszy, nie rozważył w żaden sposób, czy spełnione została wymagana przez ustawę przesłanka dopuszczalności eksperymentu, a mianowicie - czy sytuacje, w jakich się na nie zdecydowano, stanowiły uzasadniony przypadek, o jakim mowa w art. 32 ust. 1 pkt 13 ustawy o Służbie Celnej.

W orzecznictwie sądów administracyjnych wielokrotnie wyrażano pogląd, że o "uzasadnionym przypadku" w rozumieniu przepisu art. 32 ust. 1 pkt 13 ustawy z 2009 r. o Służbie Celnej należy mówić w sytuacji stwierdzenia organizowania gry na automacie znajdującym się w lokalu niespełniającym ustawowych warunków urządzania gier hazardowych, gdy organizujący taką grę nie legitymuje się stosowną koncesją lub zezwoleniem (wyroki WSA w Krakowie z dnia 23 czerwca 2016 r., III SA/Kr 471/16, LEX nr 2085808, z dnia 5 lipca 2016 r., III SA/Kr 1676/15, LEX nr 2086776, wyrok WSA w Łodzi z dnia 27 kwietnia 2017 r., III SA/ Łd 107/17, LEX nr 2298954, wyrok WSA w Gdańsku z dnia 9 listopada 2017 r. III SA /Gd 527/17, LEX nr 2403814, wyrok WSA w Białymstoku z dnia wyrok z dnia 5 października 2016 r. , LEX nr 2146868 ), a także gdy funkcjonariusze celni powezmą informację o prowadzeniu lub urządzaniu gry na automacie poza kasynem gry (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 8 marca 2018 r., III SA/ Gd 770/17, LEX nr 2467889) .

Jak wynika z pism Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. z dnia 4 listopada 2010 r., 25 października 2010 r. i 8 kwietnia 2010 r. (k. 401-401, 410- 421, 429-430) stanowiących odpowiedź na zastrzeżenia powoda do protokołów kontroli, jedynie w przypadku kontroli w lokalu (...) w S. wyjaśniono przyczynę przeprowadzenia eksperymentu, powołując się na otrzymane informacje, że w tym punkcie automaty nie zachowują maksymalnej stawki za pojedynczą grę (k. 429). W pozostałych przypadkach natomiast wyraźnie przyznano, że dotychczasowe kontrole rzeczywiście nie wykazały nieprawidłowości, jednak do tej pory nie przeprowadzano eksperymentu w zakresie urządzanej gry.

Powyższe kwestie umknęły uwadze Sądu pierwszej instancji, a warto przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2014 r. ( III CSK 173/13, LEX nr 1489249), który zapadł w stanie faktycznym zbliżonym do stanu ustalonego w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że funkcjonariusze celni wykonując kontrolę przestrzegania prawa w zakresie urządzania i prowadzenia gier hazardowych mogą w uzasadnionych przypadkach przeprowadzać eksperymenty, doświadczenia lub odtwarzać grę na automacie oraz zabezpieczać zebrane dowody, jednak instytucje te maja charakter wyjątkowy. Zatem legalność działań funkcjonariuszy wymaga stwierdzenia wystąpienia szczególnych okoliczności, uzasadniających taką interwencję, rodzaj zastosowanych środków oraz zachowanie określonej procedury. Jak bowiem wynika z przytoczonego przez Sąd Najwyższy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2005 r .,( SK 60/03, OTK-A 2005/1/2), tylko z legalnym wdrożeniem postępowania karnego wiązać można ryzyko , jakie ponosić muszą dotknięte nim osoby w interesie ochrony dobra wspólnego, jakim jest bezpieczeństwo publiczne.

Sąd Najwyższy w powyższej sprawie odniósł się również do kwestii postanowień prokuratora zatwierdzających zatrzymanie automatów, które jednak – jak uznał Sąd Najwyższy - nie miały decydującego znaczenia, jako że zostały uchylone przez sąd, a także do postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego i decyzji podejmowanych w jego toku. Czynności te, jako że stanowiły zdarzenia odrębne od tych, z którymi strona powodowa wiązała odpowiedzialność Skarbu Państwa, Sąd Najwyższy, mogły mieć jedynie znaczenie dla oceny związku przyczynowego i w konsekwencji – rozmiaru szkody .

W niniejszym przypadku wprawdzie zażalenia na postanowienia zatwierdzające zatrzymanie zostały oddalone, jednak z załączonych akt karnych nie wynika, aby kontrolą prokuratury czy też sądu rozpoznającego zażalenie była objęta kwestia samych podstaw do przeprowadzenia eksperymentu .

Kwestie te pozostały poza rozważaniami Sądu Okręgowego, podobnie jak twierdzenia powoda, że w chwili przeprowadzania eksperymentów legitymował się on ważnymi poświadczeniami rejestracji automatów wydanymi w oparciu o opinie techniczne sporządzone przez upoważniony do tego podmiot. Z kolei opinie sporządzone w toku postępowania karnego, na które powoływała się strona pozwana w odpowiedzi na pozew, miały stwierdzać, że automaty te nie spełniają wymogów technicznych dla automatów o niskich wygranych. Powód tymczasem negował możliwość przeciwstawienia tych opinii posiadanym przez niego dokumentom rejestracyjnym, a co istotne – opinie, na które powołał się pozwany, nie zostały załączone do akt sprawy. Okoliczności te nie zostały w żaden sposób rozważone przez Sąd pierwszej instancji, podobnie jak zarzut zbyt późnego zdaniem powoda zwrotu zatrzymanych automatów.

Zagadnienia powyższe winny być przedmiotem szczegółowego rozważenia przez Sąd pierwszej instancji, przy czym szczególną uwagę należy poświęcić podstawom do przeprowadzenia kontroli w spornych punktach z użyciem eksperymentu, gdyż rozstrzygniecie tej kwestii będzie determinowało zasadność roszczenia odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa. W przypadku potwierdzenia zasadności zarzutów strony powodowej, koniecznym będzie następnie rozważanie, czy doszło wskutek działań funkcjonariuszy celnych do szkody po stronie powoda, oraz związku przyczynowego pomiędzy tymi działaniami a szkodą, a także ustalenie wysokości szkody.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku, pozostawiając zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Jarosław Zawrot SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Marek Machnij