Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 września 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2018 roku w Piotrkowie Tryb.

na posiedzeniu niejawnym w postępowaniu uproszczonym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko M. A.

z udziałem Prokuratura Prokuratury Rejonowej w Piotrkowie Tryb.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 20 czerwca 2018r., sygn. akt I Cupr 662/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od pozwanej M. A. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. kwotę 1.044 (jeden tysiąc czterdzieści cztery) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 maja 2018 roku do dnia zapłaty, oddala powództwo w pozostałym zakresie i znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu za instancję odwoławczą.

Sygn. akt II Ca 694/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym z dnia 20 czerwca 2018 roku, wydanym w sprawie I Cupr 662/18, Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. oddalił powództwo (...) Spółki Akcyjnej w B. przeciwko M. A. o zapłatę.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

W dniu 15 maja 2015 roku powód (...) S.A. z siedzibą w B. (pożyczkodawca) zawarł z pozwaną M. A. (pożyczkobiorcą) umowę pożyczki numer (...). Pozwanej została udzielona pożyczka w kwocie 2.260 złotych. Całkowity koszt pożyczki wynosił kwotę 1.304 złotych, w tym koszt ubezpieczenia – 1.063 złotych, opłata przygotowawcza – 197 złotych, wynagrodzenie umowne – 44 złotych, a całkowita kwota do zapłaty przez pozwaną – 2.304 złotych. Pozwanej wypłacona została kwota 1.000 złotych.

W dniu 9 maja 2015 roku pozwana wystawiła weksel własny in blanco z klauzulą nie na zlecenie na rzecz (...) S.A. jako zabezpieczenie zwrotu pożyczki na podstawie umowy numer (...) z dnia 15 maja 2015 roku oraz wykonania innych zobowiązań wynikających z tej umowy. Pozwana upoważniła ww. podmiot do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą jego zadłużeniu.

Powód wypełnił przedmiotowy weksel własny in blanco na kwotę 2.594,17 złotych.

W dniu 6 września 2015 roku przez stronę powodową zostało sporządzone pismo, w którym powód informuje pozwaną o wypowiedzeniu pozwanej umowy pożyczki numer (...) z zachowaniem 30-dniowego terminu. Jednocześnie powód wskazał, że zgodnie z postanowieniami umowy pożyczki oraz deklaracji wekslowej wystawiony przez pozwaną weksel in blanco został wypełniony na kwotę 2.594,17 złotych.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Motywując powyższe wskazał, że zgodnie z treścią art. 339 § 1 i 2 k.p.c. jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia nie bierze w niej udziału, sąd wyda wyrok zaoczny. W tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Dyspozycja powyższej normy prawnej nie zwalnia jednak powoda z obowiązku przytoczenia faktów pozwalających na ich ocenę pod kątem przepisów prawa materialnego. W wypadku zajścia przesłanek do wydania wyroku zaocznego sąd może bowiem poprzestać na ocenie samych faktów opisanych przez powoda i tym samym pominąć postępowanie dowodowe. Jednakże, gdy powód tych faktów nie przytacza w jasny sposób sąd na podstawie przedłożonych dowodów ocenia, czy roszczenie powoda jest zasadne.

Przedmiotem niniejszego postępowania było zobowiązanie wekslowe, powstałe wskutek wystawienia w dniu 19 maja 2015 roku przez pozwaną M. A. weksla własnego in blanco z klauzulą „nie na zlecenie” na rzecz (...) S.A. Weksel, z którego wynika roszczenie powoda nie był przedmiotem obrotu, a spór toczy się wyłącznie między wystawcą weksla a remitentem. Powód wypełnił przedmiotowy weksel na kwotę 2.594,17 złotych i wezwał pozwaną do jego wykupu.

Sąd Rejonowy wskazał, że dla instytucji weksla in blanco zasadnicze znaczenie mają przepisy art. 10 i 13 Prawa wekslowego (Dz.U. z 2016r., poz. 160). Z przytoczonych przepisów wynika po pierwsze, że weksel in blanco ma charakter niezupełny, gdyż ostateczną treść oświadczenia dłużnika wekslowego kreuje odbiorca weksla i po drugie, że obie strony stosunku łączą odpowiednie porozumienia. Niezupełność weksla odnosi się do zakresu jego minimalnej treści, aby móc nazwać taki dokument wekslem, gdyż z istoty weksel in blanco nie zawiera wszystkich elementów koniecznych. Orzecznictwo w tym względzie stoi na stanowisku, że wystarczający jest właściwie jeden podpis osoby złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 roku, III CZP 98/09 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 15 maja 2008 roku, I CSK 548/07, OSNC-ZD 2009, Nr B, poz. 49).

Odbiorca weksla otrzymuje upoważnienie do jego wypełnienia zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, zwanym deklaracją wekslową. Odbiorcy weksla przysługuje zatem prawo kształtujące. Zobowiązanie wręczającego weksel do zapłaty według treści nadanej temu dokumentowi w wyniku uzupełnienia go zgodnie z udzielonym upoważnieniem, powstaje tylko o tyle, o ile uzupełnienia dokonała osoba uprawniona i wyłącznie w zakresie, w jakim treść uzupełnienia pokrywa się z treścią upoważnienia wynikającego z zawartego porozumienia. W związku z powyższym w razie niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla in blanco na niekorzyść dłużnika wekslowego nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 roku, III CZP 19/66, OSNCP 1968/5/79 i z dnia 24 kwietnia 1972 roku, III PZP 17/70, OSNCP 1973,/5/72, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 roku, I CKN 48/97, OSNC 1997/9/124; wyrok Sądu Najwyższego z 5 lutego 1998 roku, III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141). Porozumienie wekslowe stanowi więc ogniwo łączące zobowiązanie ze stosunku podstawowego ze zobowiązaniem wekslowym.

Wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową nie oznacza jednakże, że wystawca, w ogóle nie jest zobowiązany wekslowo. W takiej sytuacji odpowiedzialność wekslowa dłużnika istnieje tylko w takich granicach, w jakich weksel został wypełniony, stosownie do porozumienia wekslowego, a więc w takim zakresie, w jakim odpowiadałby wystawca, gdyby weksel został prawidłowo wypełniony.

Przedmiotowy weksel stanowił zabezpieczenie zawartej między stronami
w dniu 15 maja 2015 roku umowy numer (...), na podstawie, której powód udzielił pozwanej pożyczki w kwocie 2.260 złotych. Całkowity koszt pożyczki wynosił kwotę 1.304 złotych, w tym koszt ubezpieczenia – 1.063 złotych, opłata przygotowawcza – 197 złotych, wynagrodzenie umowne – 44 złotych, a całkowita kwota do zapłaty przez pozwaną – 2.304 złotych.

Pismo Prokuratora Rejonowego z dnia 29 marca 2018 roku Sąd I instancji potraktował zostało jako zarzut w trybie art. 10 ustawy Prawo wekslowe. Przepis ten stanowi, że jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia chyba, że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Wniesienie takiego zarzutu przenosi swoiście spór z obszaru prawa wekslowego na obszar prawa cywilnego w zakresie przepisów regulujących stosunek podstawowy.

Wobec tego najdalej na rozprawie – po wniesieniu zarzutu przez prokuratora strona powodowa powinna była wnosić o przeprowadzenie dowodów, z których wynikać miałyby okoliczności wskazujące na zaciągnięcie przez pozwaną zobowiązania, którego wykonania przez pozwaną weksel miał zabezpieczać (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 lutego 2016 roku wydanego w sprawie I A Ca 1219/15).

W ocenie Sądu I instancji strona powodowa nie wykazała w jakikolwiek sposób, aby pozwanej została udzielona ochrona ubezpieczeniowa – brak umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczycielem. Powód nie przedstawił również dowodu na okoliczność pokrycia składki ubezpieczeniowej.

W konsekwencji uznać należy, że pozwana nie została objęta ochroną ubezpieczeniową, a więc bezzasadne jest żądanie od niej zapłaty składki.

Należy ponadto zwrócić uwagę na rozstrzygnięcia zawarte w części B umowy pożyczki. Mowa jest tam o opłacie przygotowawczej w kwocie 197 złoty i wynagrodzeniu umownym w wysokości 44 złotych. Razem te kwoty dają sumę 241 złotych, a w jednej z kolejnych kolumn części B umowy RRSO określono na 491,97%.

Zatem owe zapisy budzą wątpliwości w zakresie ich legalności z uwagi na treść art. 385 ¹ k.c., które to sąd winien jako wynikające z prawa materialnego wziąć pod uwagę z urzędu.

Art. 385 ¹ § 1 k.c. statuuje klauzulę generalną, w świetle, której ocenie podlegają umowy zawierane z konsumentami umowy, z wyłączeniem postanowień określających jednoznacznie sformułowane główne świadczenia stron oraz tych postanowień, na których treść konsument miał rzeczywisty wpływ. Zgodnie z przywołanym przepisem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Dla zastosowania wskazanego przepisu przesłanki – sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta, muszą zachodzić równocześnie. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w uzasadnieniu wyroku wydanego w dniu 19 stycznia 2011 roku, w sprawie XVII AmC 149/10 (Legalis 739438), przywołując stanowisko Sądu Najwyższego wskazał, że „przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Przyjmuje się, że istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 roku, I CK 635/03). Dobre obyczaje to reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są m.in. działania wykorzystujące choćby niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi, więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.

Zdaniem Sądu Rejonowego wysokość opłat określonych w części B umowy przesądza o tym, że jest to niedozwolone postanowienie umowne, które sprowadza się de facto do zagwarantowania przez powoda wyższego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które nie jest dopuszczalne w świetle art. 359 § 2 ¹ k.c. Żądanie powoda w tymże zakresie stanowiło w istocie próbę dochodzenia ukrytych odsetek, co jest sprzeczne z ustawą. Istoty tych należności powód w ogóle nie wykazał. W tym zakresie postanowienie umowy pożyczki z dnia 15 maja 2015 roku jest sprzeczne z ustawą i jako takie nieważne (art. 58 § 1 k.c.).

Ponieważ pozwana faktycznie otrzymała z tytułu pożyczki kwotę 1.000 złotych, a spłaciła kwotę 1.542 złotych, zatem spełniła zobowiązanie, a powód otrzymał więcej, niż mu się należało. Z uwagi na powyższe Sąd Rejonowy oddalił powództwo jako bezzasadne

Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją strona powodowa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B.. Apelująca zarzuciła wyrokowi:

1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj.

– art. 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 roku prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku – Prawo wekslowe i art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spo­czywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową;

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.

– przepisu art. 232 k.p.c. poprzez działanie przez sąd orzekający za stronę pozwaną w sytuacji, gdy z treści tego przepisu, wynika, że w pierwszej kolejności to strona dowodzi swoich twierdzeń, a dopiero po wyczerpaniu środków dowodowych Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę, co nie oznacza, że procedujący może przeprowadzić całe postępowanie dowodowe za jedną ze stron;

– art. 3 k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. polegające na przyjęciu, że strona powodowa miała obowiązek przedstawienia już w pozwie faktów i dowodów mających znaczenie dla ewentualnych przyszłych zarzutów, które w sprawie mogła podnieść strona przeciwna, w szczególności mających znaczenie dla oceny ewentualnego zarzutu pozwanego nieistnienia bądź zawyżenia wierzytelności w sytuacji, gdy to strona pozwana była zobowiązana do przedstawienia dowodów w tym zakresie;

– art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy z 28 kwietnia 1936 roku - Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w wypadku gdy po­wódka oparła swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym, a pozwana nie złożyła skutecznych wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samym nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz powódki od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, bądź o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Ponadto apelujący wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie.

W sprawie niniejszej zgłosił swój udział Prokurator Prokuratury Rejonowej w Piotrkowie Tryb. jako rzecznik interesu publicznego. Złożył pismo procesowe z dnia 16 marca 2018 roku (por. k. 28 i k. 28 verte), w którym zakwestionował umowę pożyczki, jaka została zawarta pomiędzy stronami. Podniósł, iż w jego ocenie zawiera ona niedozwolone klauzule i prowadzi to do częściowej nieważności umowy. Pismo to zawiera również szereg wniosków dowodowych.

Z powyższych względów sprawa niniejsza przestała być sprawą, w której żądanie oparte jest na dokumencie wekslowym.

Pismo prokuratora stanowi bowiem w istocie próbę podważenia ważności węzła podstawowego w oparciu, o który został wystawiony i wypełniony weksel.

Przedstawione względy odpierają zarzut w apelacji, iż rozpoznając sprawę, Sąd I instancji nie poprzestał jedynie na wekslu jako abstrakcyjnemu zobowiązaniu. Powyższe uwagi czynią bezzasadnym zarzut obrazy zaskarżonym wyrokiem art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku Prawo wekslowe oraz art. 6 k.c.

Również ciężar dowodzenia, wobec stanowiska procesowego prokuratora uległ zmianie.

Wobec zarzutów podniesionych w piśmie z dnia 16 marca 2018 roku powinnością powoda było podjęcie polemiki z twierdzeniami prokuratora i wykazanie, że umowa – wbrew jego stanowisku – jest zgodna z prawem oraz dobrymi obyczajami.

Złożona do akt sprawy umowa pożyczki upoważniała Sąd Rejonowy do uznania, że zawiera ona postanowienia niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie może bowiem budzić wątpliwości fakt, iż koszt pożyczki jest wielokrotnością sumy faktycznie oddanej do dyspozycji klientowi.

Podkreślenia jednak wymaga, że ingerencja Sądu w rozpoznanej sprawie była zbyt daleko idąca.

Przede wszystkim zasadne było zasadzenie na rzecz powoda od pozwanej udzielonej kwoty pożyczki, tj. kwoty 1.000 złotych. Z uzasadnienia pozwu wynika, że pozwana nie dokonała żadnej wpłaty na poczet pożyczki. Również Prokurator Rejonowy w Piotrkowie Tryb., ani też sama pozwana nie podnosili w toku postępowania, że pożyczka została przez pozwaną częściowo spłacona.

Nie ulega także wątpliwości, że strona powodowa zawodowo – w ramach prowadzonej działalności – zajmuje się udzielaniem pożyczek. Nie może więc zostać pozbawiona w całości wynagrodzenia za udzielenie pożyczki. Dlatego też nie było zasadnym wyeliminowanie przez Sąd Rejonowy wynagrodzenia umownego w kwocie 44 złotych

Z tych przyczyn należało na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienić zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądzić od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.044 złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 maja 2018 roku do dnia zapłaty, oddalić powództwo w pozostałym zakresie i znieść wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu na podstawie ar. 100 k.p.c.

Apelacja w pozostałej części jako niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 232 k.p.c. jest bezprzedmiotowy. Sąd wydając wyrok zaoczny nie jest bezkrytycznie związany twierdzeniami stanowiącymi uzasadnienie żądań pozwu. Naruszenie prawa materialnego Sąd winien brać pod uwagę z urzędu. Inicjatywa prokuratora i zajmowane przez niego stanowisko procesowe upoważniały Sąd Rejonowy do zweryfikowania twierdzeń objętych pozwem. Wydanie wyroku zaocznego nie eliminuje możliwości przeprowadzenia postępowania dowodowego.

Z przyczyn podanych wyżej brak podstaw do sformułowania zarzutu opartego na obrazie art. 3 k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. Ciężar dowodzenia, nie zaś obowiązek po stronie pozwanego, to efekt wdania się w spór przez prokuratora, który zwalczał postanowienia umowy pożyczki, wnioskując o przeprowadzenie szeregu dowodów w sprawie.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.